SEGMENTATIEONDERZOEK TOMAAT

SEGMENTATIEONDERZOEK TOMAAT Proefcode: SM13TORS01-9 Offertecode: 13_010_JV Code klant: GEP nummer: Uitgevoerd in opdracht van: LAVA cvba Maarten De Moor Leuvensesteenweg 130A 3191 Boortmeerbeek Door: Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw Karreweg 6 9770 Kruishoutem Tel ++ 32 (0)9 381 86 86 Fax ++ 32 (0)9 381 86 99 pcg@proefcentrum-kruishoutem.be Proefverantwoordelijke: Jana Van Steenkiste Studieverantwoordelijke: Saskia Buysens Directeur: Bruno Gobin Datum: 13 januari 2014 Studieverantwoordelijke Dr. Ir. S. Buysens Directeur Dr. B. Gobin Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen vzw Karreweg 6, B-9770 Kruishoutem T: +32 (0)9 381 86 86 F: +32 (0)9 381 86 99 BTW: 0416.682.702 RPR: 0416.682.702 info@proefcentrum-kruishoutem.be www.proefcentrum-kruishoutem.be Bank: LBK 103-2046532-94 IBAN: BE87 1032 0465 3294 BIC: NICABEBB FOR_013H

Abstract In het segmentatieonderzoek tomaat werd nagegaan welke nieuwe tomatenrassen het best beantwoorden aan de eisen om opgenomen te worden in de Flandria segmentatie 2014. Naast goede productie- en teelteigenschappen dienen Flandria tomaten ook een goede kwaliteit en smaak te hebben. Via acceptatietesten werd tweemaal in het seizoen (voorjaar en zomer) nagegaan welke tomaten het meest beantwoorden aan de wensen van de consumenten op gebied van smakelijkheid, smaak, textuur en kleur. Ook werd het opgeloste stofgehalte gemeten, als maat voor de zoetheid. Bij de vleestomaten (segment Flandria Baron) is net als vorige jaren Rebelski (De Ruiter) een heel lekkere tomaat met een ideale zuurheid. DR 9544 TH (De Ruiter) is de minst lekkere vleestomaat uit deze proef. Daarbovenop vinden de consumenten deze tomaat te weinig zoet, te weinig zuur, te stevig en te bleek. Naast de gevestigde waarde Admiro (De Ruiter), vinden de consumenten ook de tomaten van de rassen T409273 (Syngenta), HA 27412 (Nickerson-Zwaan), T410184 (Syngenta) en T410198 (Syngenta) heel lekker bij de tussentype tomaten (segment Flandria Prince), zowel in het voorjaar als in de zomer. Op vlak van smakelijkheid vallen de tomaten van het ras DR 4005 TH (De Ruiter) wat tegen. Bij de trostomaten (segmenten Flandria Princess en Flandria Elite) beoordelen de consumenten volgende rassen als heel smakelijke tomaten: Diamantino (Enza Zaden), Ceranto (Rijk Zwaan), EZ 1259 (Enza Zaden), EZ 1273 (Enza Zaden), NUN 090008 (Nunhems), RZ 72-710 (Rijk Zwaan), Soupless (De Ruiter) en EZ 1324 (Enza Zaden). De consumenten vinden dat de tomaten van de rassen Merlice (De Ruiter Seeds) en DR 0504 TH (De Ruiter) zowel in het voorjaar als in de zomer niet smakelijk zijn. Ook DR 4017 TH (De Ruiter) scoort minder goed. De geproefde rassen pruimtomaten (segment Flandria Prunella) zijn allemaal lekker. De pruimtomaten van het ras RZ 72-170 (Rijk Zwaan) zijn significant lekkerder dan de pruimtomaten van het ras Prunus (De Ruiter). Het opgeloste stofgehalte van RZ 72-170 (Rijk Zwaan) is significant hoger dan dit van Cyclade (Gautier Semences), dat op zijn beurt significant hoger is dan dit van Prunus (De Ruiter). Inhoudstabel 1 Inleiding... 3 2 Materiaal en methoden... 3 2.1 Objecten... 3 2.2 Proefdesign... 4 2.3 Statistische analyse... 4 3 Resultaten en bespreking... 5 3.1 Resultaten (zie ook bijlage)... 5 3.2 Bespreking... 9 4 Besluit... 10 5 Samenwerking... 10 6 Bijlagen... 11 Pagina 2 of 23

1 Inleiding In het segmentatieonderzoek tomaat werd nagegaan welke nieuwe tomatenrassen het best beantwoorden aan de eisen om opgenomen te worden in de Flandria segmentatie 2014. Naast goede productie- en teelteigenschappen dienen Flandria tomaten ook een goede kwaliteit en smaak te hebben. De losse tomaten en trostomaten uit de rassenproeven doorteelt van het Proefcentrum Hoogstraten en het Proefstation voor de Groenteteelt in Sint-Katelijne-Waver werden beoordeeld door het consumentenpanel van het PCG. Via acceptatietesten werd tweemaal in het seizoen (voorjaar en zomer) nagegaan welke tomaten het meest beantwoorden aan de wensen van de consumenten op gebied van smakelijkheid, smaak, textuur en kleur. Ook werd het opgeloste stofgehalte gemeten, als maat voor de zoetheid. 2 Materiaal en methoden 2.1 Objecten Ras Zaadhuis Type Bonaparte S&G Seeds Trostomaat, referentie smaak Merlice De Ruiter Trostomaat Soupless De Ruiter Trostomaat Clodano Syngenta Trostomaat RZ 72-751 Rijk Zwaan Trostomaat DR 0504 TH De Ruiter Trostomaat DR 4017 TH De Ruiter Trostomaat EZ 1324 Enza Zaden Trostomaat EZ 1332 Enza Zaden Trostomaat RZ 72-407 Rijk Zwaan Trostomaat RZ 72-753 Rijk Zwaan Trostomaat Diamantino Enza Zaden Trostomaat Ceranto (RZ 72-702) Rijk Zwaan Trostomaat Avenger (G286) Gautier Semences Trostomaat DR 2251 TH De Ruiter Trostomaat DR 4021 TH De Ruiter Trostomaat EZ 1259 Enza Zaden Trostomaat EZ 1273 Enza Zaden Trostomaat G293 Gautier Semences Trostomaat G299 Gautier Semences Trostomaat NUN 09008 Nunhems Trostomaat RZ 72-708 Rijk Zwaan Trostomaat RZ 72-710 Rijk Zwaan Trostomaat DR 0532 De Ruiter Trostomaat Admiro De Ruiter Tussentype tomaat RZ 72-529 Rijk Zwaan Tussentype tomaat Estatio (T409273) Syngenta Tussentype tomaat DR 4005 TH De Ruiter Tussentype tomaat DR 7847 TH De Ruiter Tussentype tomaat HA 27412 Nickerson-Zwaan Tussentype tomaat T410184 Syngenta Tussentype tomaat T410198 Syngenta Tussentype tomaat Rebelski De Ruiter Vleestomaat Growdena Syngenta Vleestomaat Pagina 3 of 23

DR 9544 TH De Ruiter Vleestomaat E27.34490 Enza Zaden Vleestomaat Prunus De Ruiter Pruimtomaat los Cyclade Gautier Semences Pruimtomaat los RZ 72-170 Rijk Zwaan Pruimtomaat los 2.2 Proefdesign Tomaten van verschillende rassen werden na ongeveer 1 week bewaring bij 16 à 18 C geproefd door een grote groep consumenten. Consumenten (n = 61-91) beoordeelden de smakelijkheid van de tomaten op een lijnschaal van absoluut niet lekker (= 0) tot heel lekker (= 10) tweemaal in het seizoen, één keer in mei en een tweede keer in juli/augustus 2013. De pruimtomaten werden slechts eenmaal geproefd in juli 2013. De acceptatie van de zoetheid, zuurheid, stevigheid en kleur werden beoordeeld op JAR (just about right) schalen waarbij 4 juist goed is, 1 veel te weinig of veel te bleek en 7 veel te veel of veel te donker. De tomaten werden gewassen en in 8 partjes gesneden. Elk panellid kreeg minstens 3 partjes van verschillende tomaten. De tomaten werden geproefd op kamertemperatuur in de individuele cabines van het smaaklokaal onder rood licht. Het proeven gebeurde blind, de consumenten wisten niet welk ras of type tomaat er voor hen stond. Ook kregen alle panelleden een andere presentatievolgorde. Tijdens elke smaaksessie werd het ras Bonaparte geproefd als referentieras voor een goed smakende tomaat. De beoordeling van de kleur gebeurde op een tafel vooraan in het smaaklokaal onder natuurlijk licht. Het opgeloste stofgehalte ( Brix) werd gemeten met een digitale PAL-1 refractometer op 10 tomaten (twee maal per tomaat) na 7 dagen bewaring. 2.3 Statistische analyse De resultaten werden statistisch verwerkt door variantieanalyse (ANOVA, p = 0,05), waar nodig gevolgd door een Tukey test (p = 0,05) om de gemiddelden te scheiden. Gemiddelden met eenzelfde letter zijn niet significant verschillend van elkaar. Pagina 4 of 23

3 Resultaten en bespreking 3.1 Resultaten (zie ook bijlage) 8 7 6 Smaakscore 5 4 3 2 1 0 mei 2013 juli 2013 Figuur 1: Gemiddelde smaakscore (lekker in de ruime zin) voor verschillende rassen vleestomaten in het seizoen 2013. 8 7 6 Smaakscore 5 4 3 mei 2013 juli 2013 2 1 0 Figuur 2: Gemiddelde smaakscore (lekker in de ruime zin) voor verschillende rassen tussentype tomaten in het seizoen 2013. Pagina 5 of 23

8 7 Smaakscore 6 5 4 3 2 mei 2013 jul/aug 2013 1 0 Figuur 3: Gemiddelde smaakscore (lekker in de ruime zin) voor verschillende rassen trostomaten in het seizoen 2013. 8 7 6 Smaakscore 5 4 3 2 1 0 juli 2013 Figuur 4: Gemiddelde smaakscore (lekker in de ruime zin) voor verschillende rassen pruimtomaten in het seizoen 2013. Pagina 6 of 23

Opgelostestofgehalte ( Brix) 6,00 voorjaar 2013 zomer 2013 Figuur 5: Opgeloste stofgehalte voor verschillende rassen vleestomaten in het seizoen 2013. Foutbalken geven het 95 % betrouwbaarheidsinterval weer. 6,00 Opgelostestofgehalte ( Brix) voorjaar 2013 zomer 2013 Figuur 6: Opgeloste stofgehalte voor verschillende rassen tussentype tomaten in het seizoen 2013. Foutbalken geven het 95 % betrouwbaarheidsinterval weer. Pagina 7 of 23

7,00 Opgelostestofgehlate ( Brix) 6,00 voorjaar 2013 zomer 2013 Bonaparte Merlice Soupless Clodano RZ 72-751 DR 0504 TH DR 4017 TH EZ 1324 EZ 1332 RZ 72-407 RZ 72-753 Bonaparte_2 Diamantino Ceranto (RZ 72-702) DR 2251 TH DR 4021 TH EZ 1259 EZ 1273 G 293 G 299 NUN 09008 RZ 72-708 RZ 72-710 DR 0532 TH Avenger (G 286) Figuur 7: Opgeloste stofgehalte voor verschillende rassen trostomaten in het seizoen 2013. Foutbalken geven het 95 % betrouwbaarheidsinterval weer. 6,00 Opgleostestofgehalte ( Brix) zomer 2013 Figuur 8: Opgeloste stofgehalte voor verschillende rassen pruimtomaten in het seizoen 2013. Foutbalken geven het 95 % betrouwbaarheidsinterval weer. Pagina 8 of 23

3.2 Bespreking Bij de vleestomaten (segment Flandria Baron) was net als vorige jaren Rebelski (De Ruiter) een heel lekkere tomaat met een ideale zuurheid. DR 9544 TH (De Ruiter) was de minst lekkere vleestomaat uit deze proef. Daarbovenop vonden de consumenten deze tomaat te weinig zoet, te weinig zuur, te stevig en te bleek. Alle rassen kregen een betere score voor smakelijkheid in de zomer dan in het voorjaar. Het gemiddeld opgeloste stofgehalte van de tomaten van het ras E27.34490 (Enza Zaden) was zowel in het voorjaar als in de zomer het hoogst (4,1 Brix). Growdena had het laagste opgeloste stofgehalte: 3,4 Brix in het voorjaar en 3,8 Brix in de zomer. Men vond alle beoordeelde tomaten zowel in het voorjaar als in de zomer te bleek van kleur. Naast de gevestigde waarde Admiro (De Ruiter), vonden de consumenten ook de tomaten van de rassen T409273 (Syngenta), HA 27412 (Nickerson-Zwaan), T410184 (Syngenta) en T410198 (Syngenta) heel lekker bij de tussentype tomaten (segment Flandria Prince), zowel in het voorjaar als in de zomer. Ook de tomaten van de rassen RZ 72-529 (Rijk Zwaan) en DR 7847 TH (De Ruiter) scoorden goed. Op vlak van smakelijkheid vielen de tomaten van het ras DR 4005 TH (De Ruiter) wat tegen. Alle rassen kregen een betere score voor smakelijkheid in de zomer dan in het voorjaar. Het hoogste gemiddelde opgeloste stofgehalte werd zowel in het voorjaar als in de zomer gemeten bij de tomaten van het ras HA 27412 (Nickerson-Zwaan), het laagste bij de tomaten van het ras DR 4005 TH (De Ruiter). Alle geproefde tussentype tomaten vonden de consumenten te weinig zoet. In het voorjaar was dit het duidelijkst bij DR 7847 TH (De Ruiter). Dit ras had in het voorjaar ook het laagste opgeloste stofgehalte. In het voorjaar vonden de consumenten de tomaten van het ras Admiro (De Ruiter) iets te zuur, terwijl de tomaten van het ras DR 4005 TH (De Ruiter) iets te weinig zuur waren. In de zomer waren er geen significante verschillen in zuurheid tussen de rassen, allen iets te weinig zuur. Qua stevigheid waren de tomaten van de rassen DR 4005 TH (De Ruiter), DR 7847 TH (De Ruiter) en HA 27412 (Nickerson-Zwaan) te stevig volgens de consumenten. De stevigheid van de tomaten van de rassen T410184 (Syngenta), T410198 (Syngenta), Admiro (De Ruiter) en RZ 72-529 (Rijk Zwaan) vond men dan weer ideaal. De stevigheid van de tomaten van het ras T409273 (Syngenta) was in het voorjaar wel ideaal, maar in de zomer iets te weinig stevig. Een ideale rode kleur vond men terug bij de tomaten van het ras T410198 (Syngenta). De tomaten van de rassen RZ 72-529 (Rijk Zwaan) en DR 4005 TH (De Ruiter) waren te bleek volgens de consument. Bij de trostomaten (segmenten Flandria Princess en Flandria Elite) beoordeelden de consumenten volgende rassen als heel smakelijke tomaten: Diamantino (Enza Zaden), Ceranto (Rijk Zwaan), EZ 1259 (Enza Zaden), EZ 1273 (Enza Zaden), NUN 090008 (Nunhems), RZ 72-710 (Rijk Zwaan), Soupless (De Ruiter) en EZ 1324 (Enza Zaden). De consumenten vonden dat de tomaten van de rassen Merlice (De Ruiter) en DR 0504 TH (De Ruiter) zowel in het voorjaar als in de zomer niet smakelijk waren. Ook DR 4017 TH (De Ruiter) scoorde minder goed. Een hoog opgeloste stofgehalte (4,4 Brix of hoger) werd zowel in het voorjaar als in de zomer gemeten bij EZ 1324 (Enza Zaden), RZ 72-753 (Rijk Zwaan), EZ 1259 (Enza Zaden), G293 (Gautier Semences) en G299 (Gautier Semences). Een laag opgeloste stofgehalte (4,1 Brix of lager) zowel in voorjaar als zomer werd gemeten bij Merlice (De Ruiter) en EZ 1332 (Enza Zaden). Qua acceptatie van de zoetheid beoordeelden de consumenten alle tomaten, zowel in het voorjaar als in de zomer, als te weinig zoet. De tomaten van het ras G299 (Gautier Semences) kregen de beste scores. Veel te weinig zoet vonden de consumenten de tomaten van de rassen Merlice (De Ruiter), DR 0504 TH (De Ruiter), DR 4017 TH (De Ruiter), EZ 1332 (Enza Zaden), Ceranto (Rijk Zwaan), DR 2251 TH (De Ruiter) en DR 4021 TH (De Ruiter). De zuurheid van de tomaten was over het algemeen redelijk goed. Enkel de tomaten van het ras RZ 72-710 (Rijk Zwaan) waren zowel in het voorjaar als in de zomer iets te weinig zuur en de tomaten van het ras DR 0532 TH (De Ruiter, enkel geproefd in de zomer) iets te zuur. De consumenten vonden dat de tomaten ook niet te stevig mogen zijn, te stevig (zowel voorjaar als zomer) vonden ze de tomaten van de rassen DR 0504 TH (De Ruiter) en DR 4017 TH (De Ruiter). Ideaal was de stevigheid van tomaten van het ras Diamantino Pagina 9 of 23

(Enza Zaden). Een ideale kleur vonden de consumenten terug bij de tomaten van de rassen Diamantino (Enza Zaden) en EZ 1273 (Enza Zaden). De geproefde rassen pruimtomaten (segment Flandria Prunella) waren allemaal lekker met een gemiddelde score van 6,2 op een schaal van 0 t.e.m. 10. De pruimtomaten werden enkel geproefd in de zomer (juli). De pruimtomaten van het ras RZ 72-170 (Rijk Zwaan) waren significant lekkerder dan de pruimtomaten van het ras Prunus (De Ruiter). De drie geproefde rassen waren allemaal te weinig zoet en te weinig zuur, zonder significant verschil tussen de rassen. Op RZ 72-170 (Rijk Zwaan) na die iets te stevig was, hadden ze een ideale stevigheid. De kleur van Prunus vonden de consumenten iets te bleek, de kleur van Cyclade (Gautier Semences) en RZ 72-170 (Rijk Zwaan) was ideaal. Het opgeloste stofgehalte van RZ 72-170 (Rijk Zwaan) was significant hoger dan dit van Cyclade (Gautier Semences), dat op zijn beurt significant hoger was dat dit van Prunus (De Ruiter). 4 Besluit Bij de vleestomaten (segment Flandria Baron) is net als vorige jaren Rebelski (De Ruiter) een heel lekkere tomaat met een ideale zuurheid. DR 9544 TH (De Ruiter) is de minst lekkere vleestomaat uit deze proef. Daarbovenop vinden de consumenten deze tomaat te weinig zoet, te weinig zuur, te stevig en te bleek. Naast de gevestigde waarde Admiro (De Ruiter), vinden de consumenten ook de tomaten van de rassen T409273 (Syngenta), HA 27412 (Nickerson-Zwaan), T410184 (Syngenta) en T410198 (Syngenta) heel lekker bij de tussentype tomaten (segment Flandria Prince), zowel in het voorjaar als in de zomer. Op vlak van smakelijkheid vallen de tomaten van het ras DR 4005 TH (De Ruiter) wat tegen. Bij de trostomaten (segmenten Flandria Princess en Flandria Elite) beoordelen de consumenten volgende rassen als heel smakelijke tomaten: Diamantino (Enza Zaden), Ceranto (Rijk Zwaan), EZ 1259 (Enza Zaden), EZ 1273 (Enza Zaden), NUN 090008 (Nunhems), RZ 72-710 (Rijk Zwaan), Soupless (De Ruiter) en EZ 1324 (Enza Zaden). De consumenten vinden dat de tomaten van de rassen Merlice (De Ruiter Seeds) en DR 0504 TH (De Ruiter) zowel in het voorjaar als in de zomer niet smakelijk zijn. Ook DR 4017 TH (De Ruiter) scoort minder goed. De geproefde rassen pruimtomaten (segment Flandria Prunella) zijn allemaal lekker. De pruimtomaten van het ras RZ 72-170 (Rijk Zwaan) zijn significant lekkerder dan de pruimtomaten van het ras Prunus (De Ruiter). Het opgeloste stofgehalte van RZ 72-170 (Rijk Zwaan) is significant hoger dan dit van Cyclade (Gautier Semences), dat op zijn beurt significant hoger is dan dit van Prunus (De Ruiter). 5 Samenwerking Het segmentatieonderzoek paprika werd uitgevoerd in samenwerking met het Proefstation voor de Groenteteelt (Sint-Katelijne-Waver), het Proefcentrum Hoogstraten (Meerle) en het Vlaams Centrum voor Bewaring van Tuinbouwproducten (Heverlee). Pagina 10 of 23

6 Bijlagen Bijlage 1: Resultaten smaakonderzoek vleestomaten mei 2013 Bijlage 2: Resultaten smaakonderzoek tussentype tomaten mei 2013 Bijlage 3: Resultaten smaakonderzoek grove trostomaten mei 2013 Bijlage 4: Resultaten smaakonderzoek fijne trostomaten mei 2013 Bijlage 5: Resultaten smaakonderzoek vleestomaten juli 2013 Bijlage 6: Resultaten smaakonderzoek pruimtomaten juli 2013 Bijlage 7: Resultaten smaakonderzoek tussentype tomaten juli 2013 Bijlage 8: Resultaten smaakonderzoek grove trostomaten juli 2013 Bijlage 9: Resultaten smaakonderzoek fijne trostomaten augustus 2013 Bijlage 10: Vergelijkende grafieken resultaten voorjaar 2013 en zomer 2013 Pagina 11 of 23

Bijlage 1: Smaakonderzoek tomaat datum: 6, 7 en 8 mei 2013 panel: 67 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 29/04/2013 bewaard bij: 16,8 ± 0,4 C segmentatie- en nieuwe rassen vleestomaat SM13TORS01 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PCH 6,44 a 3,52 a 3,70 ab 4,15 a 4,23 a 5,05 a Rebelski PCH 5,95 ab 3,30 ab 4,10 a a 3,68 b 3,90 b Growdena PCH 5,19 c 3,29 ab 3,59 b 3,30 b 2,86 d 3,40 c DR 9544 TH PCH 4,93 c 2,97 b 3,61 b 4,74 c 3,40 bc 3,88 b E27.34490 PCH 5,3 bc 3,16 b 3,85 ab 3,60 b 3,15 cd 4,08 b Gemiddelde 5,6 3,2 3,8 4,0 3,5 4,1 p-waarde <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 12 of 23

Bijlage 2: Smaakonderzoek tomaat datum: 14, 15 en 16 mei 2013 panel: 61 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 6/05/2013 bewaard bij: 16,9 ± 0,8 C segmentatie- en nieuwe rassen tussentype tomaat SM13TORS02 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PCH 5,74 3,54 a 3,62 d 3,75 c 4,05 a a Admiro PCH 5,37 3,02 bc 4,46 a 3,92 c 3,61 bc 4,29 cd RZ 72-529 PCH 5,13 3,11 abc 3,87 bcd 3,69 c 3,25 d 4,31 cd T409273 PCH 5,47 3,18 abc 4,16 abc 4,08 bc 3,92 ab 4,40 bc DR 4005 TH PCH 5,06 2,98 bc 3,54 d 4,84 a 3,43 cd 4,11 d DR 7847 TH PCH 5,13 2,89 c 3,79 cd 4,48 ab 3,75 abc 3,82 e HA 27412 PCH 5,51 3,41 ab 3,84 bcd 4,66 a 3,89 ab 4,63 bc T410184 PCH 5,77 3,08 abc 4,36 ab 4,07 bc 3,59 bc 4,31 cd T410198 PCH 5,75 3,12 abc 4,22 abc 4,03 bc 4,02 a 4,33 cd Gemiddelde 5,4 3,1 4,0 4,2 3,7 4,4 p-waarde 0,08 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 13 of 23

Bijlage 3: Smaakonderzoek tomaat datum: 21 en 22 mei 2013 panel: 77 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 14/05/2013 bewaard bij: 17,0 ± 0,7 C (frigo) en 15,0 ± 1,0 C (PCA loods) segmentatie- en nieuwe trostomaten grof SM13TORS03 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PSKW 6,01 a 3,83 b 3,59 b 4,10 cd 4,17 a 5,33 a Merlice PSKW 4,82 b 2,90 a 4,09 ab 4,41 bc 2,78 f 3,98 de Soupless PSKW 5,71 ab 3,14 a 4,07 ab 4,29 bcd 3,24 f 4,09 de Clodano PSKW 5,22 ab 2,99 a 3,83 ab 4,60 ab 3,74 bc 3,91 e RZ 72-751 PSKW 5,21 ab 3,26 a 3,61 b 3,89 d 4,59 g 4,40 bcd DR 0504 TH PSKW 4,94 b a 4,03 ab 5,59 e 2,77 f 3,85 e DR 4017 TH PSKW 5,08 ab 3,17 a 4,10 ab 5,07 a 3,46 cde 4,17 cde EZ 1324 PSKW 5,47 ab 3,17 a 3,84 ab 4,66 ab 3,36 de 4,58 bc EZ 1332 PSKW 5,21 ab 3,04 a 4,17 a 4,70 ab 4,06 ab 4,01 de RZ 72-407 PSKW 5,19 ab 3,04 a 3,87 ab 4,67 ab 3,67 cd 4,39 bcd RZ 72-753 PSKW 4,87 b 2,84 a 3,86 ab 4,91 a 2,66 f 4,72 b Gemiddelde 5,2 3,1 3,9 4,6 3,5 4,3 p-waarde <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 14 of 23

Bijlage 4: Smaakonderzoek tomaat datum: 27, 28 en 29 mei 2013 panel: 91 panelleden, consumenten (62 à 63 per ras) tomaten geoogst: 21/05/2013 bewaard bij: 16,9 ± 1,0 C (frigo) en 17,8 ± 0,2 C (serverlokaal) segmentatie- en nieuwe trostomaten fijn SM13TORS04 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PSKW 7,20 a 4,10 a 3,92 abcd 3,95 fg 4,52 a 5,89 a Diamantino PSKW 6,47 ab 3,52 bc abcd 3,90 g 3,92 bc 4,35 bcd Ceranto (RZ 72-702) PSKW 5,71 bcde 3,14 cde 4,32 ab 4,56 cde 3,05 ef 4,04 ef Avenger (G 286) PSKW 5,19 def de 4,19 abc 5,38 a 3,39 de 4,44 b DR 2251 TH PSKW 5,53 cdef 3,29 bcd 3,70 cd 4,94 abc 4,06 bc 4,09 def DR 4021 TH PSKW 5,08 def 2,94 de 4,16 abc 4,95 abc 2,90 fg 3,81 f EZ 1259 PSKW 5,66 bcdef 3,24 bcd 3,71 cd 4,67 cd 3,34 de 4,39 bcd EZ 1273 PSKW 5,94 bcd 3,19 bcd 3,70 cd 4,24 defg 4,06 bc 4,26 bcde G 293 PSKW 4,96 ef 2,87 de 4,46 a 5,13 ab 3,68 cd 4,41 bc G 299 PCH 6,26 bc 3,63 ab 3,89 bcd 3,98 fg 4,06 bc 4,41 bc NUN 09008 PSKW 5,70 bcde 3,29 bcd 3,97 abcd 4,37 def 3,44 d 4,15 bcde RZ 72-708 PSKW 4,74 f 2,67 e 3,86 bcd 4,90 bc 2,65 g 4,12 cde RZ 72-710 PSKW 5,84 bcde 3,51 bc 3,59 d 4,13 efg 4,15 ab 4,16 bcde Gemiddelde 5,7 3,3 4,0 4,5 3,6 4,3 p-waarde <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 15 of 23

Bijlage 5: Smaakonderzoek tomaat datum: 16, 17 en 18/07/2013 panel: 64 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 9/07/2013 bewaard bij: 16,7 ± 0,75 C segmentatie- en nieuwe rassen los vleestomaat SM13TORS05 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid 0,1 Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PCH 6,84 a 3,77 a 3,58 ab 3,58 bc 4,89 a 4,83 a Rebelski PCH 6,21 ab 3,20 bc 3,95 a 3,67 b 3,34 bc 3,85 c Growdena PCH 5,78 bc 3,52 abc 3,53 b 3,13 d 3,45 b 3,82 c DR 9544TH PCH 5,24 c 3,13 c 3,64 ab 4,36 a d 3,94 bc E27.34490 PCH 6,01 abc 3,58 ab 3,48 b 3,25 cd 3,14 cd 4,12 b Gemiddelde 6,0 3,4 3,6 3,6 3,6 4,1 p-waarde <0,01 <0,01 0,05 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 16 of 23

Bijlage 6: Smaakonderzoek tomaat datum: 16, 17 en 18/07/2103 panel: 64 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 9/07/2013 bewaard bij: 16,7 ± 0,75 C segmentatie- en nieuwe rassen pruimtomaat SM13TORS06 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Prunus PCH 5,79 b 3,45 3,56 3,91 b 3,44 b 4,14 c Cyclade PCH 5,98 ab 3,32 3,83 4,08 ab 3,91 a 4,42 b RZ 72-170 PCH 6,72 a 3,59 3,84 4,28 a 4,02 a 4,78 a Gemiddelde 6,2 3,5 3,7 4,1 3,8 4,4 p-waarde 0,02 0,13 0,15 0,03 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 17 of 23

Bijlage 7: Smaakonderzoek tomaat datum: 23, 24 en 25/07/2013 panel: 66 panelleden, consumenten tomaten geoogst: 16/07/2013 bewaard bij: 16,7 ± 0,7 C (frigo) en 24 ± 1,2 C (serverlokaal) segmentatie- en nieuwe rassen tussentype SM13TORS07 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PCH 6,22 a 3,62 3,52 3,27 e 4,72 d 4,88 a Admiro PCH 6,41 a 3,52 3,86 3,89 cd 3,98 ab 4,32 bc RZ 72-529 PCH 5,56 ab 3,29 3,62 3,85 cd 3,35 c 4,25 bcd T409273 PCH 5,98 ab 3,50 3,76 3,56 de 3,71 b 4,35 bc DR 4005TH PCH 5,22 b 3,29 3,44 4,65 a 3,32 c 3,96 d DR 7847TH PCH 5,53 ab 3,39 3,68 4,59 a 3,70 b 4,12 cd HA 27412 PCH 5,96 ab 3,48 3,56 4,53 ab 3,82 b 4,51 b T410184 PCH 6,09 ab 3,47 3,79 3,85 cd 3,69 b 4,27 bc T410198 PCH 5,77 ab 3,39 3,82 4,11 bc 4,15 a 4,13 cd Gemiddelde 5,9 3,4 3,7 4,0 3,8 4,3 p-waarde <0,01 0,39 0,10 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 18 of 23

Bijlage 8: Smaakonderzoek tomaat datum: 29 en 30/07/213 panel: 77 panelleden, consumenten (per object 69 à 70 panelleden) tomaten geoogst: 23/07/2013 bewaard bij: 16,6 ± 1,3 C segmentatie- en nieuwe rassen grove trostomaat SM13TORS08 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PSKW 6,47 a 3,72 a 3,86 b 3,90 cd 4,24 ab 4,94 a Merlice PSKW 5,42 c 3,17 b 3,91 b 3,87 cd 3,66 cd 4,06 f Soupless PSKW 5,61 ab 3,30 ab 3,60 b 3,71 d 3,96 bc 4,28 cdef Clodano PSKW 5,83 abc 3,36 ab 3,73 b 3,88 cd 4,19 ab 4,26 def RZ 72-751 PSKW 6,06 abc 3,49 ab 3,86 b 3,57 d 3,69 cd 4,36 cde DR 0504 TH PSKW 5,23 c 3,21 b 3,94 ab 4,90 a 2,34 f 4,29 cdef DR 4017 TH PSKW 5,29 c 3,19 b 3,80 b 4,69 ab 3,01 e 4,21 def EZ 1324 PSKW 6,36 ab 3,46 ab 3,80 b 4,42 b 3,60 cd 4,40 bcd EZ 1332 PSKW 5,54 bc 3,19 b 3,73 b 4,26 bc 4,49 a 4,13 ef RZ 72-407 PSKW 5,62 abc 3,28 ab 4,06 ab 4,29 bc 3,51 d 4,60 b RZ 72-753 PSKW 5,85 abc 3,33 ab 4,44 a 4,41 b 3,80 cd 4,50 bc Gemiddelde 5,8 3,3 3,9 4,2 3,7 4,4 p-waarde <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 19 of 23

Bijlage 9: Smaakonderzoek tomaat datum: 1 en 2/08/2013 panel: 91 panelleden, consumenten (62 à 63 per ras) tomaten geoogst: 26/07/2013 bewaard bij: 16,6 ± 1,3 C segmentatie- en nieuwe rassen fijne trostomaat SM13TORS09 Ras Herkomst Smakelijkheid Zoetheid Zuurheid Stevigheid Kleur Brix Bonaparte PSKW 6,41 ab 3,81 a 3,97 a 3,63 bcde 3,84 ef 4,92 b Diamantino PSKW 6,49 a 3,40 ab 3,73 ab 4,05 abcd 3,98 cdef 4,53 cde Ceranto (RZ 72-702) PSKW 5,64 abc 3,11 b 3,29 c 3,84 bcde 3,97 def 4,42 de DR 2251 TH PSKW 5,28 c 3,21 b 4,03 a 3,57 cde 4,51 ab 4,33 e DR 4021 TH PSKW 5,44 c 3,10 b 2,73 d 3,95 abcde 4,67 a 4,51 de EZ 1259 PSKW 5,90 abc 3,43 ab 3,71 ab 4,17 ab 4,14 bcde 5,40 a EZ 1273 PSKW 6,08 abc 3,38 ab 3,53 bc 3,70 bcde 3,89 ef 4,65 cd G 293 PSKW 6,05 abc 3,41 ab 3,87 ab 4,08 abc 4,44 abcd 4,97 b G 299 PCH 5,52 bc 3,49 ab a 3,48 e 3,75 ef 4,78 bc NUN 09008 PSKW 5,98 abc 3,38 ab 3,78 ab 3,51 de cdef 4,53 cde RZ 72-708 PSKW 5,94 abc 3,33 ab 3,87 ab 4,19 ab 4,22 abcde 4,37 e RZ 72-710 PSKW 5,64 abc 3,08 b 2,71 d 4,41 a 4,48 abc 4,51 de DR 0532 TH PCH 6,08 abc 3,41 ab 4,81 e 3,75 bcde 3,50 f 4,53 cde Gemiddelde 5,9 3,3 3,7 3,9 4,1 4,7 p-waarde <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 0= absoluut niet lekker 10= heel lekker 1= te weinig te weinig te weinig te bleek 4= juist goed juist goed juist goed juist goed 7= te veel te veel te veel te donker Pagina 20 of 23

Bijlage 10: Vergelijkende grafieken resultaten voorjaar 2013 en zomer 2013 Acceptatie zoetheid Vlees voorjaar Vlees zomer Acceptatie zuurheid Vlees voorjaar Vlees zomer Acceptatie stevigheid Acceptatie kleur Vlees voorjaar Vlees voorjaar Vlees zomer Vlees zomer Pagina 21 of 23

Acceptatie zoetheid Acceptatie zuurheid Tussentype voorjaar Tussentype zomer Tussentype voorjaar Tussentype zomer Acceptatie stevigheid Acceptatie kleur Tussentype voorjaar tussentype zomer Tussentype voorjaar Tussentype zomer Pagina 22 of 23

Acceptatie zoetheid Tros voorjaar Tros zomer Acceptatie zuurheid Tros voorjaar Tros zomer Bonaparte Merlice Soupless Clodano RZ 72-751 DR 0504 TH DR 4017 TH EZ 1324 EZ 1332 RZ 72-407 RZ 72-753 Bonaparte Diamantino Ceranto (RZ Avenger (G 286) DR 2251 TH DR 4021 TH EZ 1259 EZ 1273 G 293 G 299 NUN 09008 RZ 72-708 RZ 72-710 DR 0532 TH Bonaparte Soupless RZ 72-751 DR 4017 TH EZ 1332 RZ 72-753 Diamantino Avenger (G 286) DR 4021 TH EZ 1273 G 299 RZ 72-708 DR 0532 TH 6,00 Acceptatie stevigheid Tros voorjaar Tros zomer Acceptatie kleur Tros voorjaar Tros zomer Bonaparte Merlice Soupless Clodano RZ 72-751 DR 0504 TH DR 4017 TH EZ 1324 EZ 1332 RZ 72-407 RZ 72-753 Bonaparte Diamantino Ceranto (RZ 72-702) Avenger (G 286) DR 2251 TH DR 4021 TH EZ 1259 EZ 1273 G 293 G 299 NUN 09008 RZ 72-708 RZ 72-710 DR 0532 TH Bonaparte Soupless RZ 72-751 DR 4017 TH EZ 1332 RZ 72-753 Diamantino Avenger (G 286) DR 4021 TH EZ 1273 G 299 RZ 72-708 DR 0532 TH Pagina 23 of 23