Les1 Om te begjinnen Jonge kinderen leren spelenderwijs met gemak twee of drie talen tegelijk. Volwassenen moeten er vaak wat meer moeite voor doen. Dat neemt niet weg dat ook volwassenen in staat zijn om een taal op hoog niveau te leren verstaan en spreken. Uit veel onderzoeken is gebleken dat kinderen sneller een taal leren als ze worden voorgelezen. Een kwartier (voor)lezen zorgt voor het aanleren van 1000 nieuwe woorden per jaar. In Fryslân is Tomke het taalproject voor peuters. Voor veel inwoners van Fryslân is dit mannetje inmiddels uitgegroeid tot een bekende Fries. Ook nieuwkomers in Fryslân lezen graag de verhaaltjes over Tomke en zijn vriendjes, natuurlijk omdat de verhaaltjes grappig zijn, maar ook omdat de lezer door de verhaaltjes veel nieuwe woorden leert. Om het begin van deze cursus niet al te ingewikkeld te maken, zal Tomke het startschot geven voor deze eerste les. In deze les wordt ruim aandacht besteed aan de uitspraak van het Fries. Er wordt een begin gemaakt met het leren en herkennen van woorden, ook komen de drie belangrijkste werkwoorden aan de orde. En natuurlijk gaat iedereen ook zelf aan de slag met woorden en teksten, want woorden zijn de basisingrediënten van iedere taal. 11
Opdracht 1 Omcirkel het antwoord dat van toepassing is of vul een woord in. 1. Myn namme is: 2. Ik bin in: frou man 3. Ik wenje yn: in doarp in stêd bûtenút 4. Ik wenje al sûnt jier yn Fryslân. 5. Ik folgje dizze kursus omdat: 6. Ik wol graach wat fertelle oer: myn wurk myn stúdzje myn leafhawwerij myn húshâlding wat oars: Kies vijf woorden om vraag zes te beantwoorden. Zoek die woorden op in het woordenboek. Harkje, lêze en útspraak De docent leest onderstaande tekst voor. Het is de bedoeling dat er de eerste keer alleen geluisterd wordt naar het verhaal. De docent leest de tekst nog een keer voor. Lees mee en luister goed naar de uitspraak. In auto fan karton Tomke hat in grutte kartonnen doaze. Dit wurdt myn auto, seit er. Ik fyn it mar in nuver ding, laket Romke. Wêr is it stjoer dan? En de tsjillen? Hast net iens ljochten en in rem. Dit is wol in auto. Wachtsje mar. 12
Tomke skilderet fjouwer tsjillen op e doaze. Romke wol ek helpe. Hy mei de koplampen skilderje. Tomke docht de achterljochten. Bist hast klear, Romke?, freget Tomke. Broem, broem, ik start de auto, hear! Se wippe gau yn de kartonnen auto. Stap,stap, dogge Tomkes fuotten. Trip,trip, dogge de poatsjes fan Romke. De kartonnen auto giet foarút, de stoepe op. In auto heart net op e stoepe, prottelet Romke. Sille wy eefkes op e dyk ride, Tomke? Tomke stjoert de auto de dyk al op. Zoeff, in motor sjit foarby. Dit is krekt echt, Romke! laket Tomke. Folle moaier as op e stoepe. Tomke begjint hurder te rinnen. De kartonnen auto giet ek hurder. Dêr komt in bus oan. Wat sjocht de sjofeur dêr op e dyk? In kartonnen auto mei in jonkje en in hûn. Hy toeteret lûd. Romke skrikt. Kornelia is boppe yn Tomke syn keamer. Se heart it getoeter en sjocht troch it rút. Dy grutte dogenieten!, seit se. Ride se samar op e grutte dyk! Se draaft nei Romke en Tomke ta. Moat ik jim platride? ropt de bussjofeur lilk. Wy woene eefkes op e grutte dyk. Krekt as in echte auto, flústeret Tomke benaud. Dit is in boartersguodauto, seit Kornelia. Dy heart op e stoepe, seit de sjofeur. Eefkes letter begjint it hiel hurd te reinen. De kartonnen auto wurdt dweiltrochwiet. En nei in skoftke sakket er ynelkoar. Riemkje Pitstra, yn: Tomke ferkearsboek, Afûk, Ljouwert 2010 13
Opdracht 2 De docent leest de vetgedrukte woorden op. Luister goed naar de uitspraak en kies het goede antwoord. 1. De g van grut klinkt als a. goed b. het Engelse good 2. De oa van doaze klinkt als a. doos b. boor 3. De y van myn klinkt als a. fiets b. bier 4. De u van nuver klinkt als a. nu 5. De ê van wêr klinkt als a. bed b. crème 6. De tsj van tsjillen klinkt als a. het Engelse to chill b. het Duitse Schade 7. De ie van iens klinkt als a. fiets b. bier 8. De ea van klear klinkt als a. feest b. beer 9. De ea van hear klinkt als a. het Engelse yell b. beer 10. De uo van fuotten klinkt als a. fout b. een wo 11. De u van hurder klinkt als a. nu 12. De û van hûn klinkt als a. boek 13. De ú van rút klinkt als a. put b. nu 14. De oe van stjoer klinkt als a. koek b. boer Opdracht 3 De docent leest de volgende zinnen voor. Luister goed en lees ze daarna zelf hardop voor. 1. Wêr is de grutte doaze? 2. Myn fuotten dogge soms wat nuver. 3. Ik bin al klear, hear. 4. Bist it dermei iens dat ik stjoer? 5. De tsjillen draaie hurd yn de rûnte. 6. De hûn sit foar it rút. 14
Oan e slach Opdracht 4 In de tekst In auto fan karton staan vetgedrukte woorden. Vertaal deze woorden in het Nederlands. Opdracht 5 a. Wêr is een vraagwoord, welke vraagwoorden zijn er nog meer? b. Een hûn is een huisdier. Noem nog eens vijf huisdieren. c. Een boartersguodauto is om mee te spelen. Noem nog eens vijf speelgoeddingen. d. Myn is een bezittelijk voornaamwoord. Welke bezittelijke voornaamwoorden zijn er nog meer? a. b. c. d. 15