De toekomst van de Gelderse maakindustrie
De maakindustrie: nu en straks Verborgen topsector De fietsen van Gazelle kent iedereen. Maar wat weet u van de 350 jaar oude papierfabriek in Eerbeek? Kent u de succesvolle scheepsbouwer uit Lobith of het bedrijf dat innovatieve testen voor ziekenhuislaboratoria ontwikkelt? Wist u dat de beste machines om eieren te sorteren en te verpakken in Barneveld worden gemaakt? Veel maakbedrijven in Gelderland zijn onbekend. Dat is zonde, want ze maken mooie producten en zijn belangrijk voor onze welvaart. Thema s van de toekomst Voor de toekomst van Gelderland zijn de maakbedrijven onmisbaar. De meeste productiviteitsgroei is in de maaksector te verwachten. De diversiteit van de maakbedrijven maakt het een uitdaging om de kansen in de sector goed in beeld te krijgen. Om een rode draad te vinden, zijn de afgelopen tijd 68 ondernemers en managers van toonaangevende maakbedrijven geïnterviewd in het kader van de provinciale Verkenning Maakindustrie. Daaruit kwamen vier thema s naar voren die de komende jaren belangrijk worden voor de ontwikkeling van de industrie: innovatie onderwijs samenwerking bedrijven Gelderse identiteit Samenhang Deze publicatie gaat in op de vier thema s. Daarbij wordt steeds de vraag gesteld wat er moet gebeuren om de maakindustrie te versterken. De thema s hangen nauw met elkaar samen. Innovatie, als motor van ontwikkeling, is het overkoepelende thema. Voor innovatie zijn goed onderwijs en samenwerking tussen bedrijven een noodzakelijke voorwaarde. En een goed innovatieproject kan weer gebruikt worden om de Gelderse identiteit te versterken. Door op elk vlak doordachte stappen te zetten, geven we samen de maakindustrie van de toekomst vorm.
De industrie in Gelderland Diversiteit Verf, led-verlichting, kunstgras, slimme aggregaten, cv-ketels, heftrucks, laserlasmachines voor de auto-industrie, lijm, halfgeleiders Ze worden allemaal in Gelderland gemaakt. Door MKB-ondernemingen, familiebedrijven en multinationals. Onze provincie kent een enorme diversiteit aan maakbedrijven die met uiteenlopende technieken werken. Vele maken unieke, complexe producten voor klanten over de hele wereld. Mensen maken de industrie De maakbedrijven zorgen voor veel banen in de provincie. Andersom zijn de mensen in Gelderland ook onmisbaar voor de industrie. Het vakmanschap van houtbewerkers, programmeurs en lassers. De creativiteit van technologen die nieuwe machines ontwikkelen. Het lef van ondernemers die tot ver over de grens markten verkennen. Gelderland heeft een cultuur van harde werkers die doen wat ze beloven. Daarom zijn de meeste maakbedrijven ook sterk aan de provincie gehecht. Belang voor Gelderland Veel Gelderse maakbedrijven horen in hun eigen sector tot de wereldtop. Deze verborgen parels zijn een drijvende economische kracht voor de regio. Maar ook kleinere bedrijven in de maakindustrie zijn belangrijk. De hele maakindustrie is verantwoordelijk voor een kwart van de Gelderse productie en voor het grootste deel van de export. Veel banen in de dienstensector zijn aan de maakindustrie gekoppeld. Dwarsdoorsnede Op de foto s in deze publicatie staan ondernemers uit verschillende Gelderse RCT-regio s. De ondernemers werken in uiteenlopende maakbranches en vormen een dwarsdoornede van de Gelderse maakindustrie.
Gerard Theijssen, Faber Electronics Faber Electronics assembleert printplaten en eindproducten in opdracht van OEM ers actief in de medische en industriële sector. Het bedrijf bestaat ruim zestig jaar.
Heske Groenendaal, Metaglas Metaglas uit Tiel maakt onder meer aluminium ramen, glazen puien en deuren, balkonbeglazing en glasconstructies. Alle producten worden op maat gemaakt.
Thema 1: Innovatie Meer dan nieuwe producten Potentieel Alleen door innovatie kunnen we onze productiviteit en dus onze welvaart verhogen. Bedrijven die niet innoveren, zullen niet overleven, is de breed gedeelde gedachte. In de bedrijfsvoering van veel ondernemers neemt innovatie daarom al een belangrijke plaats in. Toch is er op dit vlak nog verbetering mogelijk. Op vestigingsklimaat en concurrentiekracht scoort Gelderland hoog, maar vergeleken met andere provincies valt er qua innovatie en kenniseconomie nog veel winst te behalen. Brede innovatie Ondernemers hebben uiteenlopende innovatiestrategieën. Ze ontwikkelen nieuwe producten, soms op basis van een nieuwe techniek als 3D-printen. Maar ook in productieprocessen kan innovatie plaatsvinden, bijvoorbeeld door het robotiseren van goederenproductie. Evengoed kan het innovatief zijn om bestaande producten aan te passen voor nieuwe markten. Ook nieuwe businessmodellen, zoals crowdfunding, gelden als innovatief. Launching customer Wat is er nodig om de innovatiekracht van Gelderland te versterken? Ondernemers zien voor overheden een grotere rol als launching customer weggelegd. Overheden zouden kansrijke, innovatieve producten als eerste kunnen afnemen. Een voorbeeld zijn de slimme led-lantaarnpalen in Nijmegen die aangaan als er verkeer is en op afstand een signaal geven als er een lamp kapot is. Daarnaast is het voor innovatieve projecten cruciaal dat bedrijven met elkaar en met kennisinstellingen samenwerken. Hier zijn gerichte inspanningen voor nodig.
Thema 2: Onderwijs Het belang van technisch personeel Nadruk op het mbo Bij maakbedrijven werken veel vakbekwame technici. Bedrijven hebben dan ook vooral contact met het mbo: in de vorm van stages, bedrijfsbezoeken en praktijklessen. Ondernemers vinden dat het onderwijs niet altijd goed aansluit op hun bedrijf. Studenten worden te weinig specifiek en te weinig praktijkgericht opgeleid. Ook ervaren ondernemers het contact met de opleidingen wisselend. De opleidingen worden soms inflexibel gevonden. Van theorie naar praktijk Maakbedrijven die geavanceerde producten ontwikkelen, hebben ook relaties met hogescholen en (technische) universiteiten. Bedrijven en instituten werken samen aan nieuwe oplossingen. Bijvoorbeeld aan een broodbakmachine die dankzij nanotechnologie makkelijker te reinigen is. Ook hier ervaren ondernemers een kloof. Opleidingscentra werken in een ander tempo, denken minder commercieel en de abstracte theorie is niet altijd te vertalen naar de zakelijke praktijk, zo geven ze aan. Ondernemers aan zet De relatie tussen onderwijs en maakbedrijven bepaalt de toekomst van de regio. De provincie werkt nauw samen met regionale platforms onderwijs-arbeidsmarkt, om de communicatie tussen opleidingen en de maakbedrijven te verbeteren en kenniscirculatie te bevorderen. Ondernemers kunnen hun steentje bijdragen door tijd en energie te steken in contacten met het onderwijs. Of, zoals soms al gebeurt, door zelf het initiatief te nemen om een vakopleiding op te zetten.
Twan van der Wouw, Kids-F Kids-F uit Huissen ontwikkelt en produceert specifieke inrichtingen en meubilair voor de kinderopvang en het onderwijs. Het bedrijf maakt bijvoorbeeld bedden, boxen en kasten.
De Gelderse maakindustrie in cijfers De maakindustrie is 1 van de 4 topsectoren in de provincie Gelderland. De andere zijn food, health en energie- en milieutechnologie. In Gelderland zijn ongeveer 7.500 maakbedrijven actief. Ruim 100.000 mensen werken in de Gelderse maakindustrie. De industrie zorgt voor 11% van de werkgelegenheid in de regio. De maakindustrie is verantwoordelijk voor 25% van de Gelderse productie en het grootste deel van de export.
Jan Grasmeijer, Gems Metaalwerken Gems Metaalwerken uit Vorden produceert onder meer afvalverwerkingsmachines en (mobiele) opslagtanks. Het bedrijf werkt voor een aantal grote oliemaatschappijen.
Aart van de Pol, Lagerwey Lagerwey uit Barneveld maakt windturbines. Het potentiële groeibedrijf heeft de aanzet gemaakt voor serieproductie in Nederland met nieuw ontwikkelde technologie.
Thema 3: Samenwerking bedrijven Van R&D tot eindproduct binnen de regio Ketens in de regio Grote bedrijven zijn afhankelijk van kleine bedrijven en vice versa. Kleine bedrijven leveren bijvoorbeeld grondstoffen, halffabricaten, specifieke diensten of elektronica. In de optimale situatie staan alle delen van een productieketen dicht bij elkaar. Daardoor zijn de lijntjes kort, de transportkosten laag en is de communicatie gemakkelijk. Een snel proces van R&D tot eindproduct is het gevolg. Op het gebied van papier, eieren en carrosseriebouw bestaan al lange tijd clusters in Gelderland. De regionale economie zou gebaat zijn bij meer grote en sterke maakclusters. Kruisbestuiving tussen sectoren Maakbedrijven ontwikkelen nieuwe producten vaak in samenwerking met leveranciers of klanten. Binnen de bestaande sectoren zijn er al veel initiatieven, maar voor radicaal vernieuwende ideeën is juist de kruisbestuiving tussen sectoren kansrijk. Uit de combinatie van elektronica en fietsen ontstond bijvoorbeeld de elektrische fiets. Ondernemers uit verschillende sectoren weten elkaar alleen niet vaak te vinden. Zelfs niet als ze op hetzelfde bedrijventerrein werken. Makelen en schakelen De samenwerking tussen bedrijven zorgt voor veel innovatie en is belangrijk voor Gelderland. De innovatiemakelaars van de Regionale Centra voor Technologie (RCT s) spelen daarbij een belangrijke rol. De innovatiemakelaars weten veel van maakbedrijven en verbinden ze met elkaar, aan kenniscentra en aan samenwerkingspartners. Ondernemers waarderen dit. In de toekomst blijft het belangrijk om nadrukkelijk te zoeken naar samenwerkingsverbanden over sectorgrenzen heen.
Thema 4: Gelderse identiteit Een sterker industrieprofiel Diversiteit Een duidelijke regio-identiteit verhoogt de aantrekkingskracht op internationale bedrijven, nieuwe klanten en hoogopgeleide expats. Maar doordat de Gelderse maakindustrie zo divers is, heeft de provincie geen eenduidige industriële identiteit. Maakbedrijven werken in uiteenlopende maakbranches en de Gelderse subregio s verschillen onderling sterk. De Achterhoek is anders dan stadsregio Arnhem-Nijmegen, en de Veluwe is anders dan Rivierenland. Zelfs binnen de subregio s is er meestal niet één maakbranche dominant. Zichtbare topbedrijven De provincie en de subregio s zouden zich naar buiten toe duidelijker kunnen profileren. Dit wordt ook wel regiobranding genoemd. Belangrijk daarbij is dat kennisinstellingen en bedrijfsleven elkaar binnen een specialisatie versterken. Ook de aanwezigheid van een aantal topbedrijven uit die sector is een voorwaarde. De meeste Gelderse topbedrijven zijn onbekend omdat ze in een internationale nichemarkt werken. Zichtbare topbedrijven die nadrukkelijk aan kennisontwikkeling doen, geven de provincie een duidelijker imago. Welk profiel kiezen we? De identiteit van een regio versterken is een langetermijntraject. Je moet er minimaal vijftien jaar de tijd voor nemen en er samen in blijven investeren. Regiobranding werkt het beste als bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen een gezamenlijke aanpak kiezen. De rol van overheden is om ruimte te geven en zichtbaar maken wat er is: succesvolle bedrijven en goed lopende sectoren. Maar ook de mooie natuur en de cultuur van hard werken zijn typisch Gelderse kwaliteiten die aandacht verdienen.
Bob van der Put, Guido Schoenmakers en Jean-Pierre van t Zand, Easyriet Easyriet uit Harderwijk maakt prefab dakelementen van natuurriet. De gepatenteerde dakelementen worden vooral gebruikt voor tuinhuizen, blokhutten, kapschuren en overkappingen.
Erwin Hissink, Kinkelder Kinkelder uit Zevenaar produceert hightech cirkelzagen voor de staalindustrie. Het familiebedrijf bestaat sinds 1945 en is wereldwijd marktleider in gecoate hardmetaalzagen.
In gesprek over de toekomst Ondernemers en beleidsmakers zijn over het algemeen optimistisch over de toekomst van de maakindustrie. Dat is de conclusie van de provinciale Verkenning Maakindustrie. Maar om de bedrijven met name de verborgen parels ook op lange termijn in Gelderland te houden, moet er nog heel wat gebeuren. De vier thema s in deze publicatie geven aan welke accenten het beleid kan krijgen. Wij wisselen graag met meer ondernemers van gedachten over mogelijkheden om de industrie concurrerend en vitaal te houden. Want Gelderland kent veel meer makers dan die van de 68 bedrijven die we nu gesproken hebben. Uit de gesprekken blijkt dat het niet alleen nuttig, maar ook inspirerend is om de thema s voor de toekomst te bespreken. Werkt u in de industrie en vindt u deze thema s ook belangrijk? Heeft u ideeën voor de specifieke invulling ervan? Zijn er andere thema s die volgens u hoog op de agenda moeten komen? Wij horen het graag! Neem contact op met de RCT-innovatiemakelaar in uw regio voor een gesprek, en draag zo bij aan een sterk en innovatief Gelderland. De provinciale Verkenning Maakindustrie is te downloaden via www.gelderland.nl/innovatie. www.rctgelderland.nl www.makersvangelderland.nl RCT Rivierenland: Eleonora Swart, info@rct-rivierenland.nl RNCT: Joost Bouman, joost@rnct.nl PCT: Jan Weerd, info@pctmg.nl Stedendriehoekinnoveert: Steven Lobregt en Jan Willem Vos, lobregt@stedendriehoekinnoveert.nl en vos@stedendriehoekinnoveert.nl ACT: Martin Stor, martinstor@act-nu.nl RCT de Vallei: Wicha Benus, info@rct-devallei.nl VCT: Rijk Verheul, rijk.verheul@vctgelderland.nl Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met de provincie Gelderland, de regionale RCT-innovatiemakelaars en de gefotografeerde ondernemers. Concept en ontwerp: VA communication by design; Tekst: PgUp Tekst, Arnaud Bom; Fotografie: Flip Franssen 2014 Makers van Gelderland