Inhoudsopgave Woord vooraf 5 Opsporing en politie De politie nu en morgen 7 Sociale controle tussen nu en straks 51 De burger als vergeten schakel 66 Eten van de boom van kennis 76 Men moet de politie kennen 87 Vervolging, berechting en magistratuur Vervolging, berechting en magistratuur: 106 Twee dwarsdoorsnedes van drie decennia evolutie op het domein van vervolging, berechting en magistratuur 124 Strafrechtsbedeling en hyperstraf 135 Naar een knowledge- en evidence-based strafrechtelijk beleid 142 Een terugblik op 30 jaar vanuit de eigen beroepservaring 148 Deskundigenonderzoek Het deskundigenonderzoek in strafzaken 157 De psychiaters-deskundigen in strafzaken 186 Het deskundigen onderzoek in strafzaken 192 De cruciale rol van deskundigen in het strafproces 203 De positie van de deskundige vandaag 211 De wet deskundige in strafzaken 220 5
Rechtshulp en advocatuur Rechtshulp en advocatuur 230 Rechtshulp en advocatuur 242 Rechtshulp en advocatuur: een blik van buitenaf 251 Strafuitvoering en justitiële hulpverlening 30 jaar strafuitvoering in belgië 264 Krokodillen in tranendal. 291 Veelzeggende stilte? 298 De wet op de externe rechtspositie van veroordeelden 306 Dertig jaar communautarisering hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 313 Recht en geestelijke gezondheidszorg Dertig jaar forensische geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen 320 De toekomst van de forensische geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen 342 Te gek om los te lopen of net niet? 356 De forensische geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen op een keerpunt 371 Maatschappelijke dienstverlening Maatschappelijke dienstverlening aan justitiabelen. 378 Maatschappelijke dienstverlening: beheersingsstrategie of emancipatorisch project? 401 Als een hamer je enige gereedschap is, lijkt elk probleem op een spijker. 408 6
Strafrecht en gedragswetenschappen. Strafuitvoeringsrecht en justitiële hulpen dienstverlening. 426 De notie forensisch welzijnswerk als agogische inzet op een gevoelig terrein: een terugblik. 437 Jeugdbescherming en bijzondere jeugdzorg Niets is wat het lijkt in de jeugdbescherming< 447 Een storm rond het jeugdrecht, windstil rond preventie 469 De stilte voor de storm. 477 De jeugdbescherming als pedagoog: meer rechten voor een andere pedagogiek? 488 Impression. Loi s éteignant 496 Criminologie en strafrechtstheorie Criminologie en strafrechtelijk beleid 509 Doorschietende criminologen 540 Blurring als methode, ideologie als resultaat 549 Overpeinzingen van een gonzo-criminoloog 562 De criminoloog, het publieke debat en het beleid 577 Internationaal en Europees strafrecht België en het internationaal strafrecht 589 België en het internationaal strafrecht 621 Criminologie en internationaal strafrecht 632 Kleine staten in de branding van de internationale strafrechtspleging 644 Vreemdelingen 7
Vervlogen of bedrogen beleidsvisies? 30 jaar belgische vreemdelingenwet (1980-2010) 651 Eerst langs de kassa passeren, aub 700 Criminalisering van migratie en de (toenemende) grenzen van het recht 707 Criminografie en methodologie Dertig jaar criminografie en methodologie in panopticon 717 Aan de onderkant van de politiestatistiek 739 De actuele belgische penitentiaire statistiek... 747 Hedendaagse standaarden in surveygebaseerd criminologisch onderzoek 754 De volgende 30 jaar panopticon 761 Mensenrechten Mensenrechten in 2009: een swot analyse 766 Mensenrechtelijk bestraffen. Een mensenrechtenagenda voor het materieel strafrecht 776 8
Woord vooraf Woord vooraf Panopticon is een ambitieus tijdschrift. Voor dit jubileum, ons 30-jarig bestaan, hebben we dan ook een ambitieus project gepland, met een jubileumnummer, een jubileumboek en een jubileumcongres. We hebben hindernissen moeten nemen en en cours de route is er hier en daar een deelnemer gesneuveld, maar we kunnen niet anders dan tevreden zijn met de vruchten van ons dertigste levensjaar. Het jubileumnummer van Panopticon, dat gepubliceerd werd middenin ons jubileumjaar (Panopticon nr. 3 van 2009) bracht vooral reflectieve stukken. De reflecties handelden over de verhouding tussen strafrecht, criminologie en forensisch welzijnswerk, de kerndomeinen van ons tijdschrift, over evoluties in het beleid en over de plaats van de criminoloog in het werkveld. Maar ook over het tijdschrift zelf en wat een tijdschrift als Panopticon de lezer (al dan niet) te bieden heeft. Dit boek is anders. Het boek is uiteraard verbonden met het tijdschrift, wat duidelijk blijkt uit het feit dat de thema s die hierin aan bod komen net dezelfde zijn als de deelredacties van Panopticon. Dezelfde breedte die Panopticon bestrijkt, en het tot een uniek tijdschrift maakt, kan dus ook worden teruggevonden in dit boek. Toch kan dit boek, en ook alle thema s die het bevat, ook op zichzelf gelezen worden, als een mooie, vaak persoonsgebonden, reflectie over de evoluties die zich met betrekking tot de desbetreffende thema s hebben voorgedaan gedurende de laatste dertig jaar. Zoals was vooropgesteld komen in dit boek zowel ervaren stemmen voor als stemmen van personen die recenter het werkveld betraden, respectievelijk in de locomotieftekst en in de reactieteksten die voor elk thema werden geschreven. De veelheid en variatie aan perspectieven die dit met zich meebrengt, zorgt ervoor dat dit een erg rijk en gevuld boek is, soms een naslagwerk of zelfs een exhaustief overzicht, maar vaker een persoonlijk perspectief en een bron van inspiratie. Dat de auteurs ervan genoten om met elkaar in dialoog te gaan en opnies uit te wisselen, blijkt in sommige thema s heel duidelijk. Maar dat er over de meeste thema s bij voorkeur veel vaker grondig gediscussieerd zou worden, dat is voor ons de belangrijkste conclusie van het boek. 5
Woord vooraf Nu, september 2009, kijken we vooralsnog uit naar het verloop van het jubileumcongres van 12 november 2009. Net als u lezen wij de verslagen van de diverse workshops als rubriektekst in het eerste nummer van 2010 de laatste schriftelijke neerslag van dit jubileumjaar. Voorlopig rest ons niets anders dan alle personen die hebben meegeschreven aan het boek van harte te bedanken voor hun inspanning en enthousiasme. We hopen dat Panopticon in al zijn geledingen en projecten nog lang zal kunnen bogen op hetzelfde enthousiasme. 6