Preek over Kijk ons aan Handelingen 3 vers 4b. GENEZING VAN EEN VERLAMDE 1 Op een dag gingen Petrus en Johannes zoals gewoonlijk omstreeks het negende uur naar de tempel voor het namiddaggebed. 2 Men had ook een man die al sinds zijn geboorte verlamd was naar de tempel gebracht; hij werd daar elke dag neergelegd bij de poort die de Schone heet, om te bedelen bij de bezoekers van de tempel. 3 Toen hij zag dat Petrus en Johannes de tempel wilden binnengaan, vroeg hij om een aalmoes. 4 Petrus richtte zijn blik op hem, evenals Johannes, en zei: Kijk ons aan. 5 De bedelaar keek naar hen op, in de verwachting iets van hen te krijgen. 6 Maar Petrus zei: Geld heb ik niet, maar wat ik wel heb, geef ik u: in de naam van Jezus Christus van Nazaret, sta op en loop. 7 Hij pakte hem bij zijn rechterhand om hem overeind te helpen. Onmiddellijk kwam er kracht in zijn voeten en enkels. 8 Hij sprong op, ging staan en begon te lopen. Daarna ging hij samen met hen de tempel binnen, lopend en springend en God lovend. 9 Alle tempelbezoekers zagen hem lopen en hoorden hem God loven. 10 Ze herkenden hem als de bedelaar die altijd bij de tempelpoort had gezeten en waren buiten zichzelf van verbazing over wat er met hem was gebeurd. Inleiding: Je kunt op heel veel manieren preken. Vandaag heb ik ervoor gekozen mijn uitgangspunt te nemen in de uitspraak van Petrus en Johannes tegen de bedelaar: Kijk ons aan. Ik ga na wat die bij mij oproept en ik hoop dat dat tot herkenning bij de luisteraar of minstens tot nadenken zal leiden. Gemeente van Onze Heer Jezus Christus, Kijk ons aan (2x), dat zeggen Petrus en Johannes tegen de verlamde bedelaar. Hij zit bij de tempel en kijkt waarschijnlijk naar beneden en houdt zijn hand op. Hij heeft zich zo klein en zo onbetekenend mogelijk gemaakt. Hij stelt toch niets voor?! Aangewezen als hij is op de barmhartigheid van mensen die langs hem heen lopen. Het contact zal in het meest gunstige geval niet meer zijn dan een aalmoes in zijn hand. Een geldstuk. Die houding doorbreken Petrus en Johannes ze zeggen: Kijk ons aan. Ze maken contact met die man die zich een uitgestoten voelt, nietswaardig. Kijk ons in de ogen. Zo maak je als mens contact met een ander. Door iemand in de ogen te kijken. En dan gebeurt er wat. Ogen vertellen verhalen, zo ook gezichten. Willem Barnard, de dichter en liederenschrijver, schreef ooit hoe hij zich verwonderde over het blootgeven van mensen in onze samenleving. Ze lopen schaars en nauwelijks gekleed op het strand, bijvoorbeeld, maar hebben tegelijkertijd een grote zwarte zonnebril om de ogen te bedekken. In zuidelijke landen is het vaak omgekeerd. Vrouwen hebben hun lichaam volkomen bedekt, alleen hun ogen zijn nog zichtbaar. Maar wie geeft zich eigenlijk het meeste bloot? 1
Wat kunnen ze een prachtige verhalen vertellen, die ogen en de gezichten van mensen. Kijk maar naar deze foto van de Amerikaanse fotograaf Steve McCurry. Het is een monnik uit Tibet. (2000 Lhasa). Hij doet me aan de uitspraak dat alle oude mensen eigenlijk mooi zijn, omdat ze gezichten hebben die een verhaal vertellen. Waarin prachtige lijnen lopen. Hoofden die een verhaal vertellen. Elkaar aankijken. Maar wie durft dat? Je kunt jezelf goed verbergen achter een grote zwarte zonnebril. Niemand hoeft te weten hoe je er aan toe bent. Maar ook omgekeerd. Wie kijkt de straatkrantverkoper bij Albert Heijn recht in de ogen en zegt dan: Nee, bedankt? En als je een bedelaar tegenkomt in Amsterdam of in een andere grote stad, of misschien wel hier een Assen. Wat doe je dan? Is een eerste impuls niet: wegkijken! Je wilt zo iemand toch niet zien. Die is opdringerig of confronteert je met een kant van het leven waar je niet over wilt nadenken. Of je vindt het een ongepaste manier van iemand om zich aan je op te dringen. Allemaal mogelijk. In de maand juni was ik op vakantie in Italië. Daar zijn op talrijke plaatsen veel meer bedelaars te vinden dan in Nederland. Ik ben geneigd om vaak wat te geven. Maar wat ik ook doe, of ik iets geef of juist niet, het roept altijd een ongemakkelijk gevoel op. Er zitten heel veel bedriegers tussen, hoor ik zeggen. Mensen die in dienst van criminele bendes bedelen en aan het einde van de dag hun geld moeten inleveren. Of die het helemaal niet slecht hebben. Zal best waar zijn. Maar ik vermoed achter bijna iedere verschijning een tragisch levensverhaal. Wie staat er nou voor zijn lol te bedelen? Het gaat toch minimaal ten koste van je gevoel van zelfwaarde. Als je mensen echt in de ogen kijkt, dan vind ik het al helemaal moeilijk om nee te zeggen. Misschien is het een karakterzwakte, dat zou kunnen. Maar de meeste mensen ervaren toch wel dat er een appèl op je wordt gedaan. Als iemand je echt aankijkt, of als jij oogcontact zoekt. 2
Met het licht van je ogen, zegen mij. Lief medemens. Of akelige verstoorder van mijn vakantierust. Maar toch: naaste, mens naast mij of tegenover mij. Kijk ons aan. Ik ken nog een foto van de Amerikaanse fotograaf Steve McCurry, die iconische betekenis heeft gekregen. Hij zal u waarschijnlijk niet onbekend voorkomen het is deze foto. De fotograaf heeft deze foto in 1984 genomen van een twaalfjarig meisje dat afkomstig was uit Afghanistan. Ze verbleef op dat moment in een vluchtelingenkamp in Pakistan. (kamp Nasir Bagh bij Peshawar) Kijk haar eens aan. Kijk eens in haar ogen. Wat ziet u? ( ) Volgens mij zijn het ogen die veel meer gezien hebben dan een meisje van 12 jaar had moeten of had mogen zien. We noemen zo'n foto iconisch, omdat hij een wereld opent die groter is dan alleen de afbeelding van dat meisje uit Afghanistan. Omdat we vermoeden dat ze kijkt met de ogen van een vluchteling, en dat die blik met vele miljoenen vermenigvuldigd zou kunnen worden. Dat maakt zo'n foto iconisch en indrukwekkend. Het is het gezicht van een vluchtelingenkind. Ik probeer me voor te stellen: hoe zou het zijn als ik zo n bedelaar was. Als ik met mijn hand op geheven zou zitten bij een tempel, of een kerk? Hoe zou ik me voelen, wat zou er in mij omgaan? Het klinkt misschien gek maar soms voel ik me zo. Ik ben de bedelaar en ik zit bij de kerk. Ik bedel om aandacht, niet eens zozeer om een aalmoes, maar om aandacht. Van al die mensen in onze samenleving die de deur van de kerk voorbijlopen. Ze hebben die kerk niet meer nodig. Ze geloven niet meer God. Ik begrijp er veel van, maar niet alles. Want ik denk, loop eens binnen in een kerk op zondagmorgen. Wie weet wat je hoort en tegenkomt. Mensen op zoek naar zin en betekenis in het leven. Hier kun je 3
terecht. Wij dringen hier niets meer op. Wij vertellen aan oude verhalen, omdat we daar de kracht in herkennen van mensen die hun weg gaan met God. Het is een zoektocht, er is twijfel, zeker, maar er zijn ook nog steeds gouden momenten, waarin wij ons gevonden en gezien weten. Ogen die ons aankijken. Van ver. Zelfs als wij uit het zicht raken. (Verdwijnen achter die grens van nooit meer terug.) Huub Oosterhuis schreef ooit: Ogen die mij zoeken, Volgen - tot hoe ver. Ik ga een bocht om waar geen licht komt geen hand mij vastgrijpt geen oor mijn stem herkent geen stem mij groet geen naam mij past tot waar geen mens is tot waar geen God is. Ogen die mij zien die mij aanzien, daar. Veel mensen denken wellicht dat ik verlamd ben, zoals die bedelaar. Door sprookjes en verhalen van vroeger. Door oude en versleten dogma's die mij vastzetten en neerklemmen. Niets is minder waar. Wie is er eigenlijk verlamd? Lamgeslagen door alle eisen van ons samenleven, zo leven veel mensen tegenwoordig. Alles zullen we en moeten we in onze greep krijgen. Ook het einde van het leven moet volkomen afgedekt zijn in protocollen en pillen. De greep verliezen op het leven, geen zeggenschap meer hebben, niet meer kunnen genieten. Het zijn de grootste schrikbeelden die ons aangrijnzen. Maar we weten ook, soms is het leven zo. Hoe houd je je dan staande? Wie is er verlamd? Wie leeft van oude verhalen en van dat geloof en vermoeden van een Goede God. Of een mens die zijn hand niet en nooit wil ophouden altijd de controle wil houden? 4
De fotograaf die het meisje uit Afghanistan in die onvergetelijke foto heeft vastgelegd, ging in 2002 op zoek naar haar. Hij wilde haar terugvinden. Ook iets teruggeven voor het succes dat hij met de foto had. Na een lange zoektocht vond hij haar terug ergens in Afghanistan. Ze was inmiddels omstreeks de 30 en hij maakte deze foto van haar. Haar naam was Sharbat Gula. Ze was inmiddels moeder van een paar kinderen. We zien haar links op de foto met haar 1 jarig dochtertje. Ze leefde in een geïsoleerde streek, een afgezonderd leven. Buiten contact met haar man en kinderen wat familie en schoonfamilie had ze geen contact met derden. Uit de foto met haar eenjarig dochtertje zie je een vrouw die een zwaar leven leidt. Sharbat vroeg de fotograaf om hulp bij het bieden van onderwijs aan haar dochters. En meisjes in heel Afghanistan. National Geographic richtte een fonds op en sindsdien is er ruim 1,2 miljoen dollar besteed aan de bouw van scholen, het opleiden van docenten en onderwijssteun. Ja, waar vraag je om? Heb je een euro voor mij? Wil je iets van je overvloed met mij delen? Of vraag je om een ontmoeting? Het verhaal van Salomo uit I Koningen, bepaalt ons bij die vraag. Ben je uit op geld en goed? Natuurlijk dat is begrijpelijk, wie wil dat niet? Een mens moet ook leven en er moet brood op de plank. Maar hier in de kerk stellen we toch ook altijd weer die andere vraag. Is dat alles geld en goed? Petrus en Johannes zeggen tegen de bedelaar: Geld heb ik niet maar wat ik heb dat geef ik u. Het is de kracht die de man doet opstaan. Die hem uit zijn verlamming wekt. 5
Natuurlijk kunnen we daarop stuklopen er zeggen ik geloof niet in wonderverhalen en sprookjes. Maar wat we wel weten is dat er in geloof, in een diepe overtuiging, kracht schuilgaat. Die ons uit onze verlamming kan doen opstaan. Een weg wijst naar echt leven. Waarin we anderen durven aankijken. Waarin anderen naar ons mogen kijken. In het centrale verhaal van ons geloof, de kruisiging en opstanding van Jezus speelt het ook een rol. Pilatus stelt Jezus ten toon als hij is gegeseld en als de mensen erom roepen dat hij gekruisigd moet worden. Zie de mens!, zegt hij. De mensen kijken hem weg. Het zal hen een zorg wezen. Weg met die timmermanzoon, aan het kruis met hem. Wegkijken, onverschilligheid, je niet interesseren voor een ander. Het is een van de grootste menselijke ondeugden. Is er een oplossing? In ieder geval geen gemakkelijke. Wat ik wel weet is dat er in ons geloof een kracht schuilgaat die ingaat tegen cynisme en wanhoop. Die ons de ogen en de moed geeft om anderen aan te kijken. Ons elkaar laat ontmoeten. De wereld open doet naar God toe. Laten we daarover een opgetogen en vrolijk lied zingen. Amen Assen, De Bron, 30 juli 2017 ds. Peter van de Peppel 6