Wethouder van Bouwen en Wonen M. Norder Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Aan: de voorzitter van de Commissie Stedelijke ontwikkeling en Ruimtelijke Ordening Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk DSO/2009.4247 - RIS 169859 Doorkiesnummer 070-353 48 00 E-mailadres Onderwerp Amerikaanse ambassade (Lange Voorhout 102) Aantal bijlagen 3 Datum 12 januari 2010 Geachte voorzitter, Naar aanleiding van de vraag van de heer B.C. de Liefde in de vergadering van de Commissie SRO van 9 december 2009 geef ik in deze brief een toelichting op het besluit van het college van burgemeester en wethouders van 8 december 2009 om voor de Amerikaanse ambassade de procedure voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst in gang te zetten. Hierna behandel ik de volgende onderwerpen: procedureel kader, aanvraag door de Bond Heemschut, besluitvorming fase 1, de meningspeiling, het advies van de Welstands- en Monumentencommissie, de besluitvorming fase 2, de redengevende omschrijving, de rechtsgevolgen en de toekomst van het gebouw. Procedureel kader Het plaatsen van zaken en terreinen op de gemeentelijke monumentenlijst is geregeld in de Monumentenverordening Den Haag (no 5/1995). Onder monumenten worden in artikel 1 onder andere verstaan zaken en terreinen, welke van algemeen belang zijn voor de gemeente Den Haag wegens hun schoonheid, hun architectonische en stedenbouwkundige waarde, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde. Volgens artikel 3 stelt het college een monumentenregister samen en houdt het bij. In artikel 5 lid 1 is verder bepaald dat het college, gehoord de Welstandscommissie, van een voornemen tot inschrijving in het monumentenregister kennis aan de betrokken eigenaar geeft. De eigenaar kan binnen zes weken na de datum van verzending van de hiervoor genoemde kennisgeving zijn bezwaren indienen (art. 5 lid 2). Binnen twaalf weken na het verstrijken van de termijn van zes weken geeft het college een beschikking af of al dan niet tot inschrijving in het monumentenregister zal worden overgegaan (art 5. lid 3). Inlichtingen bij H.F. Ambachtsheer Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: 070-353 48 00 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: 070-353 36 15 Internetadres: www.denhaag.nl
DSO/2009.4247 2 Aanvraag Bond Heemschut De Bond Heemschut - Vereniging tot bescherming van cultuurmonumenten - vroeg met haar brief van 8 februari 2008 de aandacht van het college voor het behoud van de Amerikaanse ambassade door middel van het plaatsen van het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst. De gedachte dat dit gebouw uit de jaren 1957-1959 van de hand van de architect Marcel Breuer architectuur- en cultuurhistorische waarde bezit, was op dat moment niet nieuw. Al in de gemeentelijke publicatie De Wederopbouw. Haagse gids voor architectuur en stedenbouw in de periode 1945-1965 uit 2002 werd op dit gebouw de aandacht gevestigd. Om de kennis over dit gebouw te vergroten en daarmee het verzoek van de Bond Heemschut op inhoudelijke gronden goed te kunnen beoordelen is in opdracht van de gemeente in 2008 een uitgebreide cultuurhistorische verkenning uitgevoerd. Deze verkenning is uitgevoerd door Wijnand Galema en Fransje Hooimeijer, architectuurhistorici te Rotterdam. De uitkomsten van dit onderzoek zijn neergelegd in Bouwen aan diplomatie. De Amerikaanse ambassade in Den Haag, Marcel Breuer, 1956-1959 (bijlage 1). De uitkomsten wijzen op de internationale betekenis van het gebouw, het feit dat met Breuer de internationale stijl Nederland bereikte en het feit dat het gebouw betekenis voor de stad heeft als onderdeel van het Wederopbouwplan Korte Voorhout en daarin een sleutelpositie inneemt tussen oud en nieuw. Ook levert het gebouw - aldus Galema en Hooimeijer - een bijdrage aan de culturele en architectonische rijkdom van onze stad en neemt het een bijzondere positie in binnen het oeuvre van Breuer. De uitkomsten van het onderzoek bevestigden de mening van de Bond Heemschut dat de ambassade een hoge monumentwaarde bezit en voldoet aan de criteria van de monumentenverordening voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst. Besluitvorming fase 1 In de collegevergadering van 30 juni 2009 was voor de eerste keer het voorstel aan de orde om voor de Amerikaanse ambassade genoemde beschermingsprocedure in gang te zetten. Teneinde een goed afgewogen beslissing te kunnen nemen over het behoud en de bescherming van het gebouw besloot het college toen de besluitvorming over de afdoening van het verzoek van de Bond Heemschut aan te houden en een aantal organisaties en de individuele Hagenaars te consulteren over de wenselijkheid genoemd gebouw te behouden/te beschermen en over de gedachten die er zijn het gebouw een nieuwe invulling te geven. In juli 2009 heb ik daartoe vijf organisaties benaderd met de vraag een debat te organiseren over de hiervoor beschreven vragen. Deze organisaties waren de Stichting Binnenstad, het Haags Monumentenplatform, de BNA Kring Haaglanden, de werkgroep DOcumenteren en COnserveren van gebouwen en stedenbouwkundige en landschappelijke ensembles van de MOdern MOvement Nederland (DoCoMoMo Nederland) en de Minister van OCenW/Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ik heb de organisaties verzocht vóór 1 oktober 2009 schriftelijk verslag uit te brengen over de uitkomsten van hun debat. In de communicatie over dit consultatietraject zijn daarnaast met nadruk individuele Hagenaars uitgenodigd om op de vraagstelling - per e-mail of brief - te reageren.
DSO/2009.4247 3 Meningspeiling De meningspeiling vond in de periode juli-oktober 2009 plaats. De uitkomsten zijn verwerkt in de eindrapportage Meningspeiling Amerikaanse Ambassade (bijlage 2). Resumerend zijn de uitkomsten van de meningspeiling als volgt. 413 reacties van individuele Hagenaars In totaal kwamen er 413 reacties binnen. Mening Aantal % Behoud 220 53,3 Sloop 187 45,3 Geen 6 1,4 Totaal 413 100,0 Reacties van vijf organisaties De geraadpleegde organisaties waren unaniem voor behoud van het gebouw. In geval van het Haags Monumentenplatform was er sprake van een meerderheidsstandpunt. Van elk van de geraadpleegde organisatie volgt hier een kenmerkend citaat uit de reactie: Beide raadplegingen leverden (bijna) unaniem de conclusie op dat het gebouw van Marcel Breuer in ieder geval behouden dient te worden, niet zozeer omdat het door iedereen zo mooi wordt gevonden, maar wel omdat een ieder overtuigd is van de bijzondere cultuurhistorische en architectonische waarde van het gebouw. (Stichting Binnenstad); Tot uw vraagstelling beperkt, bericht ik u dat de organisaties die in het Haags Monumentenplatform zijn vertegenwoordigd in meerderheid voor behoud en bescherming van het gebouw zijn. Een unaniem oordeel blijkt in het platform niet te bestaan. (Haags Monumentenplatform); Architectuurhistorisch, stedenbouwkundig en cultuurhistorisch is dit gebouw het meer dan waard om behouden te blijven. Daarnaast is het een voorbeeld van hoogstaande architectuur op wereldniveau. (BNA Kring Haaglanden); Voor DoCoMoMo Nederland staat wel vast dat het gebouw in stand moet worden gehouden. (DoCoMoMo Nederland); Het ambassadegebouw aan het Lange Voorhout is naar mijn mening een van de markante kantoorgebouwen uit de periode van de Wederopbouw. (directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, RCE). De directeur van de RCE onderstreept zijn mening nog met een mededeling, waaruit mag worden opgemaakt dat de Amerikaanse ambassade een plaats zal krijgen in een pre-selectie van Wederopbouwobjecten, die te zijner tijd de status van rijksmonument zullen krijgen. Over deze preselectie zal de minister van OCenW uiteindelijk een beslissing nemen. Advies Welstands- en Monumentencommissie Volgens artikel 5 lid 1 van de monumentenverordening hoort het college de Welstandscommissie alvorens van een voornemen tot inschrijving in het monumentenregister kennis aan de betrokken eigenaar te geven. Desgevraagd heeft de Welstands- en monumentencommissie ons in haar brief van 8 april 2009 haar instemming met het voorstel tot bescherming kenbaar gemaakt.
DSO/2009.4247 4 Besluitvorming fase 2 Alles overziende en afwegende heeft het college vastgesteld dat: 1. het onderzoek, de mening van de geraadpleegde instellingen en het advies van de Welstandsen Monumentencommissie afdoende onderbouwing en steun hebben opgeleverd voor de constatering dat de Amerikaanse ambassade voldoet aan de criteria van de monumentenverordening voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst; 2. de uitkomsten van de meningspeiling op voldoende draagvlak in de samenleving wijzen voor het behoud van de Amerikaanse ambassade. In de collegevergadering van 8 december 2009 heeft het college dan ook besloten de eerste stap te zetten om het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. Redengevende omschrijving De beschrijving van het monument en de argumentatie voor deze plaatsing is verwerkt in de redengevende omschrijving (bijlage 3). Als argumentatie aan het einde van deze redengevende omschrijving is onder andere het volgende aangevoerd: De Amerikaanse ambassade is van architectuurhistorische waarde als uniek Haags voorbeeld van wederopbouwarchitectuur welke is te typeren als een variant op de Internationale Stijl. ( ) Zeldzaamheidwaarde heeft de ambassade omdat het één van de drie in Nederland gerealiseerde bouwwerken is van een internationaal beroemd architect. (...) Typologisch is het gebouw waardevol omdat het een exponent is van het Amerikaanse architectuurbeleid in die jaren ten aanzien van de bouw van ambassades in het buitenland, waarbij bewust werd gekozen voor internationaal georiënteerde architecten met een modernistische achtergrond. Stedenbouwkundige waarde bezit het complex vanwege haar bijzondere situering op de hoek van Lange- en Korte Voorhout, waarbij het een sleutelpositie inneemt als overgang tussen de historische bebouwing en de in de wederopbouwperiode geplande nieuwe stadsentree van het Korte Voorhout. In de gevoerde en nog te voeren discussie over de betekenis en waarde van het gebouw wordt veelal het criterium schoonheid gehanteerd, zowel in positieve als negatieve zin. Zoals uit het slot van de redengevende omschrijving blijkt is het criterium schoonheid als bedoeld in artikel 1 van de Monumentenverordening Den Haag niet in deze zaak betrokken. Immers, vooral voor moderne architectuur, zoals die uit de onderhavige Wederopbouwperiode, geldt dat over smaak niet te twisten valt en dat daarom mooi of lelijk geen argument kan en mag zijn. Rechtsgevolgen Het rechtsgevolg van bescherming is geregeld in art. 9 van de verordening en houdt onder andere het verbod in om zonder monumentenvergunning van het college een beschermd monument af te breken of in enig opzicht te wijzigen. Het gemeentelijke monumentenbeleid is er niet op gericht om verdere ontwikkelingen aan een beschermd monument onmogelijk te maken. Doel van de bescherming is een geleide ontwikkeling waarbij vernieuwingen en verbeteringen altijd mogelijk zullen blijven maar waarbij het behoud van de monumentale aspecten uitgangspunt is. Door middel van de monumentenvergunning toetst het college dit.
DSO/2009.4247 5 Toekomst van de Amerikaanse ambassade De gehouden meningspeiling strekte zich ook uit over de toekomst van het gebouw. Er zijn veel ideeën binnengekomen voor een nieuwe bestemming (zie bijlage 2). Opvallend daarbij is, dat in veel reacties gewezen wordt op de belangrijke positie, die het gebouw inneemt aan het Lange- en Korte Voorhout en de noodzaak die er daarom is om juist daar een levendige, (semi-) openbare functie te vestigen. Het college zal de studie naar de toekomstige bestemming van het gebouw spoedig ter hand nemen en is er van overtuigd dat tegen de achtergrond van de beschreven wijze waarop het vergunningstelsel wordt gehanteerd, het gebouw van de Amerikaanse ambassade een passende en monumentwaardige toekomst tegemoet gaat. Met vriendelijke groet, de wethouder van Bouwen en Wonen, Marnix Norder