POSITIONPAPER ZORGONDERNEMERS West-Brabant en Zeeland BZW is de regionale werkgeversvereniging van VNO-NCW ZORG IN BALANS
VOORWOORD ZORG IN BALANS Het rapport Zorg in balans is tot stand gekomen dankzij het initiatief van vijftien BZW-leden die actief zijn in de zorgsector in West-Brabant en Zeeland. Het rapport laat overtuigend het enorme grote belang van deze sector voor de Brabantse en Zeeuwse samenleving en economie zien. Ook maakt het zichtbaar hoe dynamisch de zorgsector is en welke uitdagingen de ondernemers staan te wachten. De BZW juicht toe dat de zorg in toenemende mate als economische multiplier wordt gezien in plaats van een kostenpost. Het rapport nodigt overheid, onderwijs en ondernemers uit andere sectoren uit om mee te denken over strategische kansen en activiteiten. Zowel op regionaal, als op provinciaal niveau. Peter Swinkels voorzitter 2
Samenvatting Opbrengsten van zorgsector en pijlers voor succes Gezondheidszorg in West-Brabant en Zeeland een vitale sector Trends en dynamiek in de zorgsector Zorg is vooral mensenwerk - demografische ontwikkelingen vergroten de spanning tussen vraag en aanbod Inspelen op veranderende behoeften en wensen vraagt om innovatie en samenwerking Bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen Financiering, exploitatie en vastgoedbeleid Strategische agenda West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers 2012-2015 Bijlage: demografische trends Totstandkoming Colofon 4 9 10 12 14 17 20 23 26 29 30 31 INHOUDSOPGAVE 3
SAMENVATTING ZORG IN BALANS Binnen de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW) neemt de zorgsector een steeds grotere plaats in. En dat is niet zo vreemd aangezien de zorg de grootste en snelst groeiende dienstensector is in Nederland. In West-Brabant en Zeeland met samen ruim 1 miljoen inwoners werken 67.000 mensen (38.000 fte) in de gezondheidszorg. Jaarlijks gaat er in totaal zo n 3,5 miljard in om. Om de sector in al haar dynamiek en diversiteit onder de aandacht te brengen, hebben de bij BZW aangesloten zorgondernemingen in Zeeland en West-Brabant besloten tot het maken van dit position paper. De inhoud vatten we hieronder samen. Toegevoegde waarde van de zorgsector - gezonde burgers in een vitale samenleving De kernfunctie van zorgaanbieders is het leveren van bijdragen aan gezondheid en samenleving. De primaire opbrengsten zijn te vinden in gezondheidswinst en levenskwaliteit van individuen en hun directe omgeving. De secundaire opbrengsten hebben een meer maatschappelijk karakter: bijdragen aan verzuimreductie en productiviteitsstijging voor bedrijven, versterken van vitaliteit en veiligheid voor buurten en gemeenten, werkgelegenheid voor 1 op de 6 à 7 personen in de beroepsbevolking en bijdragen aan de (regionale) economie via investeringen in bouw en technologie. Belangrijkste ontwikkelingen en trends - zorgaanbieders worden zorgondernemers De zorgsector is sterk in beweging. De spanning tussen vraag en aanbod neemt toe onder invloed van een toenemende zorgvraag bij afnemende financiële middelen en een krimpende arbeidsmarkt. Als antwoord hierop komt er meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Burgers die op hun beurt kritischer worden in hun keuze van zorgaanbieders. Een en ander biedt positieve impulsen aan innovatie zoals zorg op afstand, e-health, domotica. Zorgaanbieders krijgen binnen het Nederlands stelsel van gereguleerde marktwerking steeds meer ruimte voor ondernemerschap met alle bedrijfsrisico s van dien. Tegelijkertijd ondervinden zij strengere eisen aan transparantie, kwaliteit, toegankelijkheid en efficiency. Dit alles in een veranderend speelveld met zorgverzekeraars en gemeenten en in een zorglandschap dat zich opnieuw ordent onder invloed van het streven naar een effectieve en efficiënte spreiding c.q. concentratie van voorzieningen. Kortom, zorgaanbieders zijn zorgondernemers in een boeiende en dynamische omgeving. Samenwerking met ondernemers, overheid en onderwijs als sleutel tot succes Zorgondernemers in West-Brabant en Zeeland zien vier pijlers die essentieel zijn voor het bereiken van het doel gezonde burgers in een vitale samenleving namelijk: mensen, middelen, voorzieningen en financiering. Voor elk van deze pijlers is samenwerking met anderen nodig, dit is uiteindelijk het fundament voor succes. Deze anderen zijn: ondernemers, overheid en onderwijs, de zogeheten 3 O s. Mensen: arbeidsmarkt - onderwijs Vitaliteit en veiligheid Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid Middelen - innovatie Verzuim Productiviteit Voorzieningen Financiering ZORGONDERNEMINGEN WERKEN SAMEN MET ONDERNEMINGEN, OVERHEID EN ONDERWIJS 4
SAMENVATTING ZORG IN BALANS Strategische agenda voor 2012-2015 voor zorgondernemers in samenwerking met ondernemers, overheid en onderwijs Gekoppeld aan de vier pijlers hebben de zorgondernemers in West-Brabant en Zeeland hun ambities voor de komende jaren samengevat in 12 actiepunten. Hieronder volgen de ambities die zij samen met ondernemers, overheid en onderwijs willen oppakken. Ambities samen met andere ondernemers in West-Brabant en Zeeland 1. Samen werken aan effectief regionaal arbeidsmarktbeleid Gezamenlijke marketing en PR voor werken in de BZW-regio. Bij werving van nieuwe medewerkers: gezamenlijke inspanningen om ook de partner van een nieuwe medewerker aan een baan in de regio te helpen. 2. Kennis bundelen Samen met bedrijfsleven en zorgverzekeraars werken aan innovaties die bijdragen aan snellere genezing, aan zelfmanagement c.q. doehet-zelf-zorg en aan servicekwaliteit. Realisering van het project CURA-B van de NV Economische Impuls Zeeland - Cluster Zorgeconomie: een 3-jarig programma (2011-2013) van een netwerk van ondernemingen en zorginstellingen ter realisering van zorg op afstand en verbetering van kwaliteit van leven voor ouderen. 3. Strategische partnerships en co-creatie Investeren in lange termijn strategische partnerships met banken en andere (potentiële) financiers. Coalitievorming met andere partijen waarbij kennis en kapitaal worden gebundeld, naar het voorbeeld van het Senseo-model. Daarbij ook zoeken naar onconventionele bedrijfstak-overstijgende samenwerking zoals zorg - toerisme & recreatie en zorg - industrie. 4. Toekomstbestendige zorginfrastructuur Constructieve samenwerking met bouwsector, investeerders en overheden om te komen tot een toekomstbestendige zorginfrastructuur. 5
SAMENVATTING ZORG IN BALANS Ambities samen met overheden in West-Brabant en Zeeland 5. Samen met ondernemingen, overheid en anderen: promotie van het werkgebied als een Regio tussen twee wereldhavens Onder dit motto samen werken met bedrijven, gemeenten en provincie aan vergroting van de aantrekkelijkheid van de regio voor bewoners, bedrijven en (toekomstige) medewerkers. Impulsen geven aan versterking van de economische infrastructuur via concrete projecten, samen met de bedrijfstakken Biobased & Food, Recreatie & Toerisme, Maintenance & Logistiek. 6. Samen werken aan aantrekkelijkheid van werken in de BZW-regio en in de zorgsector Versterken van samenwerking van de 3 O s binnen het Regionaal Platform Arbeidsmarkt. Samen werken aan aantrekkelijk vestigingsklimaat qua wonen, werken en vrije tijd voor medewerkers en hun partners en gezinnen. Samen werken aan maximalisering van het aantal handen aan het bed o.a. via vermindering van administratieve lastendruk. 7. Innovatie op lokale, regionale en landelijke agenda Actief werken aan een gunstig klimaat voor innovaties. Daarbij voortbouwen op diverse innovatietrajecten in Brabant en Zeeland van de afgelopen jaren. Samen met SER Brabant en de Provinciale Raad Gezondheid innovatieve samenwerking de komende jaren een stevige plaats geven op de strategische agenda van de provincie en naast project- en productinnovatie ook werken aan proces- en systeeminnovatie (herorganisatie van zorg). Van nood - relatief dunbevolkt gebied met grote spreiding - een deugd maken: zoeken naar creatieve, onorthodoxe oplossingen met gebruik van innovatiefondsen. 8. Werken aan bereikbaarheid, leefbaarheid en vitaliteit Nadrukkelijk het gesprek aangaan met vertegenwoordigers van patiënten, gemeenten, zorgverzekeraars en andere belanghebbenden over de bereikbaarheid en toegankelijkheid van ziekenhuis- en andere zorgvoorzieningen. Een sector-overstijgende visie en aanpak voor zorg en welzijn binnen gemeenten helpen ontwikkelen en realiseren samen met woningcorporaties, welzijnsvoorzieningen, winkeliers, horeca, clubs, verenigingen. Kleinschalige verblijfsfuncties in kleine dorpen tot stand brengen c.q. in stand houden. Actieve bijdrage leveren aan initiatieven zoals Roosendaal Zorgstad en digitale portalen t.b.v. de laagdrempelige toegang tot informatie en bereikbaarheid van voorzieningen. 6
SAMENVATTING ZORG IN BALANS Ambities samen met onderwijsinstellingen in West-Brabant en Zeeland 9. Continu werken aan professionalisering van beroepen en het bieden van aantrekkelijke en passende opleidingen In samenspraak met het beroeps- en wetenschappelijk onderwijs voldoende mensen met de juiste kwalificaties opleiden op VMBO-, MBO-, HBO- en WO-niveau. Daarbij zorgen voor doorgaande ontwikkelingslijnen. Creëren van voldoende mogelijkheden voor beroepspraktijkvorming/stageplaatsen, voor zowel ouderejaarsstudenten als voor beginnende studenten. Verder ontwikkelen van programma s voor bij- en nascholing en voor zogeheten zij-instromers. Het versterken van de wisselwerking tussen onderwijs, onderzoek en praktijk via het opzetten van academische werkplaatsen, in samenwerking met Brabant Medical School (BMS), Tranzo en/of Roosevelt Academy. 10. Uitwisseling theorie en praktijk, valorisatie van kennis en versterking evidence based werken Samenwerking met hogescholen en universiteiten voor het verwerven van kennis, de wisselwerking tussen theorie en praktijk, de introductie van nieuwe concepten en de evaluatie ervan zodat innovaties ook evidence based worden. Samen creëren van een innovatieve leeromgeving bijvoorbeeld via e-learning, virtual hospital. 7
SAMENVATTING ZORG IN BALANS Naast bovengenoemde ambities die de zorgondernemers in West-Brabant en Zeeland in samenwerking met de drie O s willen realiseren, hebben zij nog de volgende ambities voor zichzelf voor de komende jaren: Ambities zorgondernemingen zelf 11. Aantrekkelijk werkgeverschap Continu werken aan aantrekkelijk werkgeverschap om instroom te vergroten en uitstroom uit zorgsector te verlagen. Versterken van het leeftijdsbewust personeelsbeleid. Arbeidsproductiviteit vergroten via bv. zorglogistiek, slimmer werken, sociale innovatie (o.a. zelfsturing, multi-inzetbaar personeel), vereenvoudiging en automatisering van administratieve processen. 12. Impulsen aan innovatie van zorg- en ondersteunende processen, technologie en ICT Transformatie van het platform ICT & Zorg in Zeeland naar een platform Innovatieve Zorg in Zeeland met gezamenlijke activiteiten: 1) ketenactiviteiten, bv. medicatieoverdracht in de keten, 2) innovatie in het primaire proces, bv. belevingsgerichte zorg en zorg op afstand en 3) ondersteunende processen, bv. veiligheidsbeleid. ICT-voorzieningen ontwikkelen die de communicatie tussen zorgvragers en aanbieders en tussen zorgaanbieders onderling vergemakkelijken. Ontwikkeling van nieuwe voorraad- en distributieconcepten, bv. in de vorm van Shared Service Centers rond de inkoop van voeding, geneesmiddelen en disposables. 8
OPBRENGSTEN VAN ZORGSECTOR EN PIJLERS VOOR SUCCES Vitaliteit en veiligheid Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid Verzuim Productiviteit Mensen: arbeidsmarkt - onderwijs Middelen - innovatie Voorzieningen Financiering ZORGONDERNEMINGEN WERKEN SAMEN MET ONDERNEMINGEN, OVERHEID EN ONDERWIJS 9
GEZONDHEIDSZORG IN WEST-BRABANT EN ZEELAND - EEN VITALE SECTOR Als aan mensen wordt gevraagd wat zij het belangrijkst vinden in hun leven, dan komt gezondheid vrijwel altijd op de eerste plaats. Zolang je maar gezond bent zegt men al gauw. Om mensen te helpen gezond te blijven, weer gezond te worden of te leven met beperkingen kent Nederland een uitgebreid stelsel van voorzieningen. De sector zorg laat zich verdelen in preventie (voorkomen van ziekte bv. consultatiebureaus), cure (genezen bv. huisartsen, fysiotherapeuten, ziekenhuizen, GGZ) en care (verzorging bv. thuiszorg, verzorgings- en verpleeghuizen, gehandicaptenzorg, verslavingszorg). Qua bestedingen gaat circa 10% van ons Bruto Binnenlands Product hierin om, geld dat voor een klein deel via belastingen en voor het overgrote deel via premies (zorgverzekeringen en AWBZ) door de samenleving wordt opgebracht. Zorgverlening is vooral mensenwerk, de sector verschaft dan ook werk aan meer dan 1,3 miljoen mensen. Daarmee is zorg in Nederland de grootste dienstverlenende bedrijfstak. Tegenover de investeringen staan flinke bijdragen aan de samenleving of zo u wilt aan het Bruto Nationaal Geluk 1. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de social return of investment van de zorgsector. De primaire opbrengsten zijn te vinden in gezondheidswinst en levenskwaliteit: de gemiddelde levensverwachting in Nederland is sinds 1995 toegenomen van 77,8 jaar naar 80,1 jaar in 2008. En het aantal gezonde levensjaren zonder lichamelijke beperkingen bedraagt inmiddels gemiddeld 69 jaar 2. Minstens zo belangrijk zijn de secundaire opbrengsten: naast het feit dat de zorgsector een belangrijke motor is voor de werkgelegenheid, levert goede geestelijke en lichamelijke gezondheidszorg belangrijke bijdragen aan bedrijfsleven en samenleving in termen van verzuimreductie en productiviteitsverbetering. Vroegtijdige signalering en aanpak van problemen dragen bij aan de leefbaarheid van buurten door afname van overlast en onveiligheid. Verder is de aanwezigheid van zorginstellingen belangrijk voor het woonklimaat en de vitaliteit van gemeenten. Voor veel burgers is de aanwezigheid van dergelijke voorzieningen medebepalend voor hun keuze voor vestiging in een bepaalde gemeente of regio. Vitaliteit en veiligheid Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid Verzuim Productiviteit Tot slot dragen investeringen van zorgondernemingen in bouw en technologie bij aan de economische ontwikkeling van de regio en daarbuiten. 10 derwijs 1 Nederland Topzorgland Strategiedocument NVZ 2010-2015 2 RIVM Nationale Atlas Volksgezondheid, versie 4.4, 30 juni 2011
Vitalitei Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid ctiviteit Mensen: arbeidsmarkt - onderwijs Middelen - innovatie Voorzieningen Financiering ZORGONDERNEMINGEN WERKEN SAMEN MET ONDERNEMINGEN, OVERHEID EN ONDERWIJS De gezondheidszorg is dus een sector van vitaal belang. De zorginstellingen binnen West-Brabant en Zeeland zijn zich hiervan ten volle bewust. In deze regio s met samen ruim 1 miljoen inwoners, werken 67.000 mensen (38.000 fte) in de gezondheidszorg. Jaarlijks gaat er in totaal zo n 3,5 miljard om in deze sector 3. Zorginstellingen in West-Brabant en Zeeland zien zichzelf als zorgondernemers die via vier pijlers het doel gezonde burgers in een vitale samenleving willen bereiken: mensen, middelen, voorzieningen en financiering. Samenwerking met anderen is daarbij een absolute vereiste. Er liggen tal van kansen waar ook West-Brabantse en Zeeuwse ondernemers, gemeenten, provincies en het onderwijs nauw bij betrokken kunnen c.q. moeten worden. Om deze kansen nader te verkennen is dit position paper geschreven. Zorginstellingen in West-Brabant en Zeeland zien zichzelf als zorgondernemers die via vier pijlers het doel gezonde burgers in een vitale samenleving willen bereiken: mensen, middelen, voorzieningen en financiering. Aantal medewerkers in zorg en Aantal medewerkers als Totaal omzet gezondheidszorg welzijn (fte) percentage van beroepsbevolking West-Brabant 23.403 14% (landelijk: 14,5%) Zeeland 14.516 15,4% Totaal 37.919 14,5% E 3,5 miljard West-Brabant en Zeeland: gezondheidszorg in cijfers (2010) 3 CBS StatLine 11
TRENDS EN DYNAMIEK IN DE ZORGSECTOR Nooit is er zoveel beweging tegelijkertijd geweest in de gezondheidszorg als op dit moment. Er verandert zeer veel in vraag, aanbod, organisatie en financiering van zorg. De belangrijkste trends voor de komende jaren zijn: Vraag Aanbod Demografische ontwikkelingen vergroten de spanning tussen vraag en aanbod: vergrijzing leidt tot een toenemende zorgvraag en ontgroening tot een afname van beschikbare medewerkers voor de zorg. De kloof tussen vraag en aanbod neemt dus toe. Mede onder invloed daarvan verschuift de aandacht van zorg en ziekte (zz) naar gedrag en gezondheid (gg): burgers worden meer verantwoordelijk voor de eigen gezondheid, krijgen daarin ook meer regie en zorgprofessionals, zorgverzekeraars en werkgevers moeten dat meer stimuleren en faciliteren. Er ontstaat meer doe-het-zelfzorg en zorg op basis van wederkerigheid zoals ouderen voor ouderen. Eigen betalingen voor aanvullende zorg en dienstverlening nemen toe. Ander gedrag van zorgvragers vraagt om ander gedrag van zorgprofessionals en organisaties: de patiënt 3.0 wordt kritischer, oriënteert zich steeds vaker via bv. www.zorgkaartnederland.nl op de kwaliteit van aanbieders en dwingt hen om deze aantoonbaar te maken. Dat dé patiënt/cliënt niet bestaat, wordt steeds duidelijker: zorgondernemers krijgen dan ook meer oog voor differentiatie in doelgroepen en voor een eigen herkenbare positionering. Grensoverschrijdend zorgverkeer neemt de komende jaren verder toe. Innovatie Impulsen voor innovatie onder invloed van toename van technologische mogelijkheden: via e-health, zorg-opafstand en domotica kunnen mensen langer zelfstandig wonen; robot- en microchirurgie zijn in opkomst, gentherapie en biotechnologie maken meer preventie mogelijk. Impulsen voor innovatie onder invloed van nieuwe inzichten: kleinschalig wonen, belevingsgerichte zorg, healing environment. Toenemend belang van ICT: voor communicatie binnen en tussen zorgorganisaties. Veranderingen in het zorgstelsel Meer ruimte voor ondernemerschap en meer bedrijfsrisico s: onder invloed van de verdere introductie van gereguleerde marktwerking met outputfinanciering en huisvesting voor eigen risico worden zorginstellingen steeds meer ondernemingen. Voor financiering en exploitatie worden relaties met banken, bouwers, corporaties en private equity verschaffers steeds belangrijker. Strengere eisen aan transparantie van zorginstellingen: voor wat betreft kwaliteit, toegankelijkheid en efficiency. 12
Liesbreuk is geen topzorg Vetknobbeltje is geen specialistische zorg Eenzaamheid is geen huisartsenzorg Maatschappelijk werk is geen GGZ Zelfmanagement is geen dokterswerk Toenemende rol, van zowel gemeenten onder invloed van verschuivingen van AWBZ naar Wmo-financiering, als van zorgverzekeraars die hun regio-regierol oppakken. Vanuit het adagium Baadt het niet, het schaadt altijd dwingen zorgverzekeraars zorgondernemingen tot het maken van keuzes in wat men wel aanbiedt en vooral ook wat men níet aanbiedt. Om tot goede keuzes te komen is binnen de regio onderlinge afstemming van zorgondernemingen vereist. Veranderingen in het zorglandschap - spreiding en concentratie van voorzieningen Het toekomstige zorglandschap gaat er hoe dan ook anders uitzien dan het huidige. Het overheidsbeleid is gericht op het afschalen van zorg 4, dat wil zeggen zorg zo laag mogelijk in de zorgpiramide aanbieden. Er zal naar verwachting onderscheid gaan worden gemaakt tussen primaire zorg dichtbij samen met de 1e lijn - chronische zorg in integrale (wijkgerichte) ketens standaardiseerbare zorg voor laag complexe/hoog volume aandoeningen op diverse plaatsen in zogeheten focusklinieken - gespecialiseerde topzorg voor hoog complexe/laag volume aandoeningen geconcentreerd op een beperkt aantal locaties - acute zorg in daarvoor toegewezen centra en traumacentra. Specialisatie en concentratie van (delen van de) ziekenhuiszorg en geestelijke gezondheidszorg vindt mede plaats onder invloed van aanscherping van eisen aan effectiviteit en efficiency van behandelingen. Spreiding van voorzieningen voor ouderen, gehandicapten en psychiatrische patiënten in plattelandsgebieden wordt steeds belangrijker voor de toegankelijkheid van zorg en de leefbaarheid van kleine kernen. Complexe low volume topzorg Complexe high volume zorg Eenvoudige specialistische zorg Generalistische basiszorg Zelfmanagement, MO Kortom: de bedrijfstak zorg is dynamisch en zorgondernemingen staan de komende jaren voor grote opgaven om een duurzaam houdbare positie te verwerven in een snel veranderende omgeving. Dat kunnen en willen zij niet alleen doen. In de komende hoofdstukken vindt per thema een uitwerking plaats van hun beleidsvoornemens in samenhang met de 3 O s: Ondernemers Onderwijs Overheid in West-Brabant en Zeeland. Bron: Ministerie VWS, 2011 4 Ministerie van VWS, Beleidsbrief Zorg en ondersteuning in de buurt, 2011; Brabant Medical School, Sectorplan gezondheidszorg/innovatieprogramma zorgonderwijs, 2010 13
Zorg is vooral mensenwerk - demografische ontwikkelingen vergroten de spanning tussen vraag en aanbod Nederland vergrijst. Op dit moment is 15% van de bevolking ouder dan 65 jaar, in 2020 groeit dat percentage naar 20% en in 2040 naar 25% 5. Naarmate mensen ouder worden, doen zij een groter beroep op de gezondheidszorg. Steeds meer medische interventies zoals openhartoperaties, orgaantransplantaties, vervanging van knie- en heupgewrichten kunnen tot op hoge leeftijd worden uitgevoerd. Voorheen dodelijke ziektes zoals kanker krijgen steeds vaker een chronisch karakter. Tijdens de extra gewonnen levensjaren kunnen mensen steeds langer zelfstandig thuis blijven wonen mede dankzij slimme technieken zoals screen-to-screen zorg. Tegelijkertijd echter blijft de zorg voor een groot deel mensenwerk en brengt de vergrijzing een groeiende behoefte aan handen met zich mee. Aangezien de bevolking niet alleen vergrijst maar ook ontgroent door een afnemend aantal jongeren, ontstaat er een toenemende spanning tussen de groeiende zorgvraag en de dalende beschikbaarheid van medewerkers voor de zorg. Dit wordt nog eens versterkt door de hoge gemiddelde leeftijd van veel medewerkers in de zorg. De komende 15 jaar zullen velen van hen met pensioen gaan en wordt de kloof vraag-aanbod nog groter. Zowel in West-Brabant als in Zeeland groeit op termijn dus de kloof tussen de vraag naar Zorg en Welzijn en de toekomstige beroepsbevolking. Onderstaande tabel geeft voor het jaar 2025 de verwachte kloof weer 6. Index toekomstige zorgvraag Index toekomstige beroeps- Kloof vraag - aanbod in 2025 (2008 = 100) bevolking in 2025 (2008 = 100) West-Brabant 121,9 92,4 29,5 Zeeland 117,9 91,3 26,6 Landelijk 121,6 97,6 24 In 2020 is er bij ongewijzigd beleid in de regio West-Brabant en Zeeland een tekort van 10.000 medewerkers in de zorg... Alle reden dus om nu in actie te komen! In vergelijking met de kloof in heel Nederland (24) is zowel in West-Brabant (29,5) als in Zeeland (26,6) de kloof groter. Hier liggen dus grote strategische uitdagingen. Voor de korte termijn (2013) worden voor geen van de branches in de zorg tekorten aan personeel verwacht 7 8. Wel blijkt het lastig om in het kader van de Kwaliteitsimpuls-gelden van het kabinet Rutte extra medewerkers aan te trekken. 5 SCP, 22 september 2011 14 6 Transvorm en Calibris, Brabantse zorg, focus op de lange termijn! (2009) 7 Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland en SES West-Brabant, Sociaal-economische analyse van de regio West-Brabant, 2010 8 ViaZorg, Zeeuwse Arbeidsmarktmonitor Zorg en Welzijn, Kwartaal 2011-1 (mei 2011)
Mensen: arbeidsmarkt - onderwijs Vitaliteit en veiligheid Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid Middelen - innovatie Verzuim Productiviteit Wat betekent de toenemende kloof vraag-aanbod voor de West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zelf en voor de samenwerking met andere Ondernemingen - Onderwijs - Overheid? Voorzieningen Financiering Zorgondernemingen zelf Continu werken aan aantrekkelijk werkgeverschap om instroom te vergroten en uitstroom uit zorgsector (nu 10%) te verlagen. Versterken van het leeftijdsbewust personeelsbeleid: het aandeel 55-plussers in het personeelsbestand steeg in de periode 2009-2011 van 12% naar 14% en die trend zet zich voort. Arbeidsproductiviteit vergroten via bv. zorglogistiek, slimmer werken, vereenvoudiging en automatisering van administratieve processen. Met ondernemingen Samenwerken aan effectief arbeidsmarktbeleid: bv. gezamenlijke marketing en PR voor werken in de BZW-regio, afspraken maken over inspanningen t.b.v. partners bij werving van nieuwe medewerkers. Samen innovaties ontwikkelen die arbeid verlichten en/of vervangen (robotica, ICT, telemedicine). Met onderwijs Samen met het beroepsonderwijs aantrekkelijke en passende opleidingen ontwikkelen om instroom te bevorderen: nu volgt 20,9% ZORGONDERNEMINGEN WERKEN SAMEN MET ONDERNEMINGEN, OVERHEID EN ONDERWIJS van de MBO-leerlingen in West-Brabant en 27,6% van de MBOleerlingen in Zeeland een opleiding voor Zorg en Welzijn. Landelijk is dat 23,6%. In samenspraak met het beroeps- en wetenschappelijk onderwijs voldoende mensen met de juiste kwalificaties opleiden op VMBO-, MBO-, HBO- en WO-niveau. Daarbij zorgen voor doorgaande ontwikkelingslijnen. Creëren van voldoende mogelijkheden voor beroepspraktijkvorming/stageplaatsen, voor zowel ouderejaarsstudenten als voor beginnende studenten. Ontwikkelen van programma s voor bij- en nascholing en voor zogeheten zij-instromers. Het versterken van de wisselwerking tussen onderwijs, onderzoek en praktijk via het opzetten van academische werkplaatsen, bv. in samenwerking met Brabant Medical School (BMS), Tranzo en Roosevelt Academy. Met overheid Versterken van samenwerking van de 3 O s binnen het Regionaal Platform Arbeidsmarkt. Samen werken aan aantrekkelijk vestigingsklimaat voor medewerkers en hun partners en gezinnen. Samen werken aan vermindering van administratieve lastendruk met als doel maximalisering van het aantal handen aan het bed. 15
PUBLICITEIT Marktplaats voor banen in Brabantse ziekenhuizen zorgvisie.nl 7 september 2011 Het Amphia Ziekenhuis, het St. Elisabeth Ziekenhuis, het Jeroen Bosch Ziekenhuis en het Máxima Medisch Centrum beginnen via internet een soort Marktplaats om aan personeel te komen. Dat maakten de vier ziekenhuizen bekend. Door vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen, hopen de vier ziekenhuizen te voorkomen dat duur extern personeel moet worden ingeschakeld. Besparing De ziekenhuizen verwachten dat ruim zestig procent van de vraag naar tijdelijk personeel onderling kan worden opgelost. Dat zou een besparing betekenen van honderdduizenden euro s per ziekenhuis. Belangrijke initiatieven voor het versterken van de wisselwerking tussen onderwijs, onderzoek en praktijk zijn de Brabant Medical School (BMS) en Tranzo. De BMS is een faciliterende netwerkorganisatie van opleidingsziekenhuizen en -instituten in de provincie Noord-Brabant, gericht op blijvend beschikbare adequate zorg in Brabant. De BMS wil dit bereiken door met de participerende instellingen een ruim aanbod van praktijkopleidingen en aanverwante disciplines te bieden voor medische professionals in Brabant (o.a. huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde, nurse practitioners, medisch technologen). Tranzo heeft als missie het slaan van een brug tussen wetenschap en praktijk op het gebied van zorg en welzijn. Binnen academische werkplaatsen wordt met (zorg)organisaties samengewerkt binnen langdurige, interdisciplinaire onderzoeksprogramma s waarin plaats is voor fundamenteel en toegepast onderzoek. Daarnaast wordt gewerkt aan het ontwikkelen van een kennisinfrastructuur met deze instellingen. Kennis en ervaringen worden uitgewisseld, bijvoorbeeld door het gemeenschappelijk organiseren van symposia en studiedagen en door het in de praktijk daadwerkelijk samenwerken. Belangrijk is de inzet van zogenaamde science practitioners : onderzoekers die deels werken in de praktijk, deels werken aan (promotie)onderzoek binnen de universiteit. Ook met de Roosevelt Academy in Middelburg bestaan er samenwerkingsrelaties. Zo vindt er onderzoek plaats naar het effect van maatregelen van dwang en drang in de GGZ. 16
Inspelen op veranderende behoeften en wensen vraagt om innovatie en samenwerking Innovaties zijn hard nodig om ook in de toekomst kwalitatief goede, betaalbare en toegankelijke zorg te kunnen aanbieden. Innovaties bestrijken een zeer breed terrein: van medische technologie en biotechnologie tot telechirurgie, robotica en domotica. Robots zijn nu al in staat om het werk van chirurgen over te nemen, soms zelfs op duizenden kilometers afstand. Philips Lighting doet onderzoek naar o.a. het effect van licht op het herstel van ziekenhuispatiënten en op het slaap/waakritme van Alzheimerpatiënten 9. In Japan wordt gewerkt aan de ontwikkeling van humanoid robots die sterk gelijken op mensen en die allerlei taken kunnen uitvoeren 10. Letterlijk dichterbij huis is de ontwikkeling van allerlei thuiszorgtechnologie voor behandeling, ondersteuning, verpleging en verzorging van mensen thuis. Steeds meer hulpmiddelen voor het toedienen van voedsel of medicijnen, maar ook beademingsapparatuur en apparatuur voor thuisdialyse maken dat mensen langer zelfstandig kunnen wonen in hun eigen woonomgeving. ICT, digitale beeldverbindingen en domotica dragen verder bij aan die zelfstandigheid. Domotica betekent letterlijk woonhuisautomatisering en vergroot het wooncomfort, welzijn, gemak en de veiligheid van bewoners. Het gaat daarbij om bediening op afstand bijvoorbeeld het openen van de voordeur, sensoren die beweging detecteren en systemen die bij gevaarlijke situaties alarm slaan. Meestal wordt domotica toegepast om ouderen en mensen met lichamelijke of verstandelijke beperkingen in staat te stellen langer zelfstandig te wonen. De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zijn van mening dat al deze vernieuwingen goed aansluiten bij de veranderende verhoudingen in de gezondheidszorg. Patiënten worden steeds meer zorgconsumenten die zorg en dienstverlening wensen, aansluitend bij hun individuele behoeften en wensen. Deze trend wordt versterkt door internet (90% van de Nederlandse huishoudens heeft toegang tot internet), consumenten websites zoals www.kiesbeter.nl en www.zorgkaartnederland.nl en sociale media. De informatiekloof tussen patiënt en zorgverlener wordt kleiner en het aantal geïnformeerde, participerende patiënten neemt toe. De nieuwe media bieden kansen voor andere therapievormen (zorg op afstand, therapie voor depressie, verslaving of eetstoornissen via internet), voor een actievere samenwerking tussen patiënten en zorgverleners en voor meer zelfmanagement of doe-het-zelf-zorg door de patiënt zelf. Een interessante ontwikkeling die op termijn tot zowel meer doelmatigheid als meer effectiviteit kan leiden 11. 9 Kim van Rosmalen, Segment Manager Office & Industry, Philips Lighting Nederland, interview 21-10-2011 10 Idenburg, P.J. & M. van Schaik, Diagnose 2025 - Over de toekomst van de Nederlandse gezondheidszorg, Scriptum (2010) 11 Raad voor Volksgezondheid, Gezondheid 2.0: U bent aan zet, (2010) 17
PUBLICITEIT App voor meer regie COPD-patiënt zorgvisie.nl 6 september 2011 Astma- en COPD-patiënten kunnen vanaf vandaag met de Longpas App meer controle krijgen over hun eigen leefstijl en de arts op de hoogte brengen van hun toestand. Het is de eerste Nederlandse app voor deze patiëntengroep en de eerste Nederlandse app die is ontwikkeld door een farmaceutisch bedrijf. De app is gemaakt door AstraZeneca en is voorlopig alleen beschikbaar voor de iphone en kan gedownload worden via de appstore van Apple. Longpas App Via de app kunnen de patiënten gericht doelen stellen voor een gezonde leefstijl, zoals traplopen, wandelen, sporten en ontspannen. Ook registreert de applicatie of de doelen worden gehaald. De resultaten kunnen met anderen worden gedeeld via Facebook of e-mail. Ook kunnen patiënten hun medicijngebruik en gezondheidstoestand registreren en deze informatie via de app of e-mail delen met zorgverleners. Ook wat betreft het serviceniveau van zorginstellingen veranderen de behoeften en wensen: de consument van morgen verwacht een serviceniveau dat aansluit bij wat hij kent van thuis of het werk, namelijk een prettige sfeer, moderne uitstraling, bezoek altijd welkom, de modernste communicatiemiddelen, afspraken maken makkelijk en flexibel en bij voorkeur digitaal 12. Zorgaanbieders spelen hierop in door steeds meer keuzes en faciliteiten te bieden. Een deel daarvan maakt onderdeel uit van hun reguliere pakket, een deel ook wordt betaald door de gebruikers zelf of via hun aanvullende zorgverzekering. Hier liggen tal van kansen voor zorgondernemingen om samen met bedrijven te komen tot interessante serviceconcepten (denk bv. aan roomservice, boodschappenpakket bij ontslag uit ziekenhuis, samenwerking met wellness- en reisorganisaties, enzovoorts). Innovatie in de zorgsector is niet alleen een middel om het welzijn van patiënten en cliënten te verbeteren, maar geeft ook de regionale en nationale economie een impuls. Hier valt in termen van win-win veel te bereiken! 18 12 NVZ, Trendwatch Zorg-consument, Utrecht (2009)
Mensen: arbeidsmarkt - onderwijs Vitaliteit en veiligheid Gezondheid en levenskwaliteit Werkgelegenheid Middelen - innovatie Verzuim Productiviteit Wat betekent dit voor de West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zelf en voor de samenwerking met andere Ondernemingen - Onderwijs - Overheid? Algemeen Innovatie in de zorgsector is niet alleen een middel om het welzijn van de patiënten en cliënten te verbeteren, maar geeft ook de regionale en nationale economie een impuls. Hier valt dus in termen van win-win veel te bereiken. Met ondernemers De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers willen in samenwerking met het bedrijfsleven en zorgverzekeraars werken aan innovaties die bijdragen aan snellere genezing, aan zelfmanagement c.q. doe-het-zelf-zorg en aan servicekwaliteit. Domotica en thuiszorg op afstand via digitale beeld-spreek-luisterverbinding komen hiervoor allereerst in aanmerking. Andere initiatieven zoals Home Health Care waarmee COPD- en hartfalen-patiënten langer thuis kunnen blijven via monitoring op afstand, kunnen worden onderzocht. Zorgondernemers werken aan de ontwikkeling van nieuwe voorraad- en distributieconcepten, bv. in de vorm van Shared Service Centers rond de inkoop van voeding, geneesmiddelen en disposables. Voorzieningen Financiering NDERNEMINGEN WERKEN SAMEN MET RNEMINGEN, OVERHEID EN ONDERWIJS Speciale aandacht is nodig voor ICT-voorzieningen die de communicatie tussen zorgvragers en aanbieders en tussen zorgaanbieders onderling vergemakkelijken. Om impulsen te geven aan zorginhoudelijke en ICT innovatie transformeert het platform ICT & Zorg in Zeeland zich naar een platform Innovatieve Zorg in Zeeland met gezamenlijke activiteiten op 3 gebieden: 1) ketenactiviteiten, bv. medicatieoverdracht in de keten, 2) innovatie in het primaire proces, bv. belevingsgerichte zorg en zorg op afstand en 3) ondersteunende processen, bv. veiligheidsbeleid. Een ander voorbeeld van samenwerking is het project CURA-B van de NV Economische Impuls Zeeland - Cluster Zorgeconomie, een 3-jarig programma (2011-2013) van een netwerk van ondernemingen en zorginstellingen ter realisering van zorg op afstand en verbetering van kwaliteit van leven voor ouderen. In Brabant zijn de afgelopen jaren diverse innovatietrajecten gestart zoals Slimme Zorg, Innovatieve Acties Brabant 3 en 4, Brainport Health Innovation, dementieondersteuning. SER Brabant en de Provinciale Raad Gezondheid maken zich sterk om innovatieve samenwerking de komende jaren stevig neer te zetten op de strategische agenda van de provincie en naast project- en productinnovatie ook te werken aan proces- en systeeminnovatie (herorganisatie van zorg). Met onderwijs Samenwerking met hogescholen en universiteiten is onontbeerlijk voor het verwerven van kennis, de wisselwerking tussen theorie en praktijk, de introductie van nieuwe concepten en de evaluatie ervan zodat innovaties ook evidence based worden. Met overheid Een actieve lobby naar de landelijke en provinciale overheid is nodig om een gunstig klimaat voor innovaties te creëren c.q. te behouden. Zie boven: gezamenlijke initiatieven van zorgondernemers, bedrijfsleven en provincies. 19
Bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen De bereikbaarheid en toegankelijkheid van zorgvoorzieningen is de komende jaren een belangrijk thema. Specialisatie en concentratie van ziekenhuisvoorzieningen zal plaatsvinden onder invloed van aanscherping van kwaliteitseisen en (volume)normen van medische verrichtingen. Spreiding van voorzieningen voor ouderen, gehandicapten, chronisch zieken en psychiatrische patiënten in plattelandsgebieden wordt steeds belangrijker voor de leefbaarheid van kleine kernen. Het toekomstige zorglandschap gaat er hoe dan ook anders uitzien dan het huidige. Er zal naar verwachting onderscheid worden gemaakt tussen primaire zorg dichtbij samen met de 1e lijn (o.a. huisartsen, fysiotherapeuten, psychologen) - standaardiseerbare zorg voor laag complexe/hoog volume aandoeningen op diverse plaatsen - acute zorg in daarvoor toegewezen centra en traumacentra - gespecialiseerde medische zorg voor hoog complexe/ laag volume aandoeningen geconcentreerd in enkele locaties. Het onderscheid tussen cure en care zal daarbij deels vervagen, het begrip zorgcyclus - waarbij mensen zorg thuis of in een instelling afwisselen met zorg in een (al dan niet gespecialiseerd) behandelcentrum en vervolgens weer terugkeren naar hun eigen omgeving - doet zijn intrede. In West-Brabant en Zeeland zijn deze ontwikkelingen volop actueel. De drie West-Brabantse ziekenhuizen - het Lievensberg Ziekenhuis in Bergen op Zoom, Franciscus Ziekenhuis in Roosendaal en het Amphia Ziekenhuis in Breda - bereiden zich voor op de ontwikkelingen via een in 2011 opgericht samenwerkingsverband. Vanuit een gedeelde langetermijnvisie op de ziekenhuiszorg (2020) stellen zij jaarlijks een gezamenlijke werkagenda op met als doel: borgen van de continuïteit, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg; tegemoet komen aan eisen en (volume)normen rondom kwaliteit en kwantiteit zoals geëist door externe partijen zoals de Inspectie voor de Gezondheidszorg en wetenschappelijke verenigingen; concentratie van zorg waar nodig, mededingingsrechtelijk toelaatbaar en mogelijk; gezamenlijke back-office functies omwille van doelmatigheid; zorg dichtbij huis voor chronisch zieken en/of andere patiënten en nauwe samenwerking met huisartsen en andere zorgaanbieders in de eerste lijn en verzorging, verpleging en thuiszorg. De samenwerking heeft betrekking op de primaire medische functies zoals verloskunde en chirurgie, op medisch-ondersteunende functies bv. laboratoria en algemeen ondersteunende functies (o.a. ICT, HRM, Inkoop en Logistiek). Een extra opdracht voor alle zorgondernemers is de beschikbaarheid van voorzieningen in plattelandsgebieden. Dit is van belang voor de gebruikers en hun familie zelf maar ook voor de leefbaarheid van kleine kernen. Uiteindelijk zal West-Brabant twee ziekenhuiskernen bevatten: in het oostelijk deel het Amphia Ziekenhuis en westelijk de ziekenhuizen Lievensberg en Franciscus. 20
In Zeeland zijn twee ziekenhuizen: het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis (ADRZ) met vestigingen in Walcheren, Goes en Vlissingen en Zorgsaam in Terneuzen en Hulst. Ook hier vinden volop activiteiten plaats om te komen tot een - ook voor de toekomst houdbaar - palet aan ziekenhuisvoorzieningen. In oktober 2011 is hiertoe een samenwerkingscontract getekend tussen ziekenhuisbesturen, medisch stafbesturen en cliëntenraden. In afstemming met de zorgverzekeraars wordt gezocht naar een goede mix en een verantwoord niveau van voorzieningen voor de Zeeuwse bevolking. Zo beschikt het ADRZ over een zogeheten level-2 Intensive Care, nodig voor het behoud van volwaardige ziekenhuiszorg en Zorgsaam over een hartdottercentrum zodat hartpatiënten niet hoeven uit te wijken naar het topklinisch ziekenhuis in Gent. Om aan de volume-eis van jaarlijks minimaal 600 dotterbehandelingen te komen is het noodzakelijk dat niet alleen patiënten uit Zeeuws-Vlaanderen maar ook van boven de Schelde naar het centrum worden verwezen. Bijzonder aan Zorgsaam is dat het sinds 2000 al een gemengde cure-care organisatie is met naast ziekenhuiszorg ook ouderenzorg en thuiszorg. De organisatie besteedt veel aandacht aan samenwerking met de eerste lijn, gehandicaptenzorg en GGZ. Voor de GGZ gelden vergelijkbare ontwikkelingen als voor de ziekenhuizen: ook hier ontwikkelt zich een onderscheid tussen GGZ-dichtbij, standaardiseerbare GGZ, gespecialiseerde GGZ en langdurende GGZ. Hoe dit landschap eruit gaat zien, valt nog niet te voorspellen. De grote GGZ-instellingen in West-Brabant en Zeeland - GGZ Breburg en Emergis - bereiden zich voor op de ontwikkelingen door de combinatie van een breed aanbod voor een breed publiek, specialisaties op onderdelen en netwerkontwikkeling c.q. samenwerking met andere voorzieningen zoals maatschappelijk werk, verslavingszorg. naar (intramurale) woonvoorzieningen. Om tot 2025 in de vraag te kunnen voorzien dient de capaciteit met circa 25% te worden uitgebreid en kunnen verzorgingshuisplaatsen worden omgezet in verpleeghuisplaatsen. Dit kan alleen als er voldoende woningen van het type verzorgd wonen in de regio worden gerealiseerd 13. Een extra opdracht voor alle zorgondernemers is de beschikbaarheid van voorzieningen in plattelandsgebieden. Dit is van belang voor de gebruikers en hun familie zelf maar ook voor de leefbaarheid van kleine kernen. De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers willen zich sterk inspannen om kleinschalige verblijfsfuncties in kleine dorpen tot stand te brengen. Zorgondernemingen willen over hun eigen grenzen heen kijken en werken samen met corporaties en gemeenten. Bij het plannen en ontwikkelen van deze voorzieningen zien de West- Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zelfredzaamheid als hét leidend principe. Jezelf kunnen redden en zelf de regie voeren over je leven zijn belangrijke waarden. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is volledig op dit principe gebaseerd. Zorg wordt daarbij als aanvullend gezien op het moment dat iemand het zelf met ondersteuning vanuit zijn eigen omgeving niet meer redt. Aangetoond is dat de vraag naar zorg lang kan worden uitgesteld wanneer de woonomgeving veilig en comfortabel is en er voldoende voorzieningen in de buurt zijn die bijdragen aan sociaal contact en zingeving. Vanuit deze visie staan wonen en welzijn voorop en volgt zorg. Dit veronderstelt een sector-overstijgende visie en aanpak binnen gemeenten van woningcorporaties, winkeliers, horeca, clubs en voorzieningen voor zorg en welzijn. De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers willen hierin nadrukkelijk een stimulerende rol spelen. Voor wat betreft de ouderenzorg is er gelet op de vergrijzing in West- Brabant en in nog sterkere mate in Zeeland een fors toenemende vraag 13 TNO, Marktverkenning CZ-Zorgkantoren, 2009 21
Verzuim Productiviteit igheid ezondheid en venskwaliteit erkgelegenheid Middelen - innovatie Voorzieningen Wat betekent dit voor de West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zelf en voor de samenwerking met de drie O s: Ondernemingen - Onderwijs - Overheid? Algemeen De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers zien hun werkgebied als een Regio tussen twee wereldhavens. Onder dit motto werken zij samen met bedrijven, gemeenten en provincie aan vergroting van de aantrekkelijkheid van de regio voor bewoners, bedrijven en (toekomstige) medewerkers. Concreet voorbeeld is NV Economische Impuls Zeeland: samen met andere bedrijfstakken - Biobased & Food, Recreatie & Toerisme, Maintenance & Logistiek - geven zorgondernemers impulsen aan versterking van de Zeeuwse economische infrastructuur via concrete projecten. In West-Brabant hebben de 18 + 1 gemeenten een gezamenlijke strategieagenda opgesteld; daarin wordt nadrukkelijk de verbinding gezocht met Zeeland (de 1 in 18 + 1 staat voor de gemeente Tholen). Financiering Met ondernemingen, overheid en anderen Aangezien de bereikbaarheid en toegankelijkheid van ziekenhuis- en andere zorgvoorzieningen van vitaal belang is voor de regio, willen de West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers hierover nadrukkelijk het gesprek aangaan met vertegenwoordigers van patiënten, gemeenten, zorgverzekeraars en andere belanghebbenden. Met gemeenten De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers willen een stimulerende rol spelen in de ontwikkeling en realisatie van een sector-overstijgende visie en aanpak voor zorg en welzijn binnen gemeenten samen met woningcorporaties, winkeliers, horeca, clubs en voorzieningen. De West-Brabantse en Zeeuwse zorgondernemers willen zich sterk inspannen om kleinschalige verblijfsfuncties in kleine dorpen tot stand te brengen c.q. in stand te houden. Laagdrempelige toegang tot informatie en bereikbaarheid van voorzieningen staan voorop. Roosendaal heeft de ambitie om Roosendaal Zorgstad te worden. Eén van de initiatieven is een digitaal portaal toegankelijk voor het publiek, waarop alle aangesloten instellingen informatie en voorbeelden van goede zorg en dienstverlening kwijt kunnen. INGEN WERKEN SAMEN MET N, OVERHEID EN ONDERWIJS 22 12 NVZ, Trendwatch Zorg-consument, Utrecht (2009)
Financiering, exploitatie en vastgoedbeleid Sinds de invoering van marktwerking in 2006 en de overgang naar outputfinanciering voor exploitatie en huisvesting, zijn zorginstellingen steeds meer zorgondernemingen geworden met alle bedrijfsrisico s van dien. Voor hun werk- en investeringskapitaal kloppen zij aan bij banken. De Rabobank heeft becijferd dat de vraag naar krediet in 2011 in totaal zo n 19 miljard euro bedraagt 14. Tot voor kort zagen banken en andere financiers de zorgsector als een sector met beperkte risico s. De regelgeving ten aanzien van structuur (o.a. toetredingsregels) en financiering stond min of meer garant voor de continuïteit van zorginstellingen. Inmiddels is die continuïteit minder vanzelfsprekend en staan vrijwel alle zorgondernemers voor de opdracht: meer doen met minder geld. Onzekerheden over het toekomstige financiële macro-kader en de regelgeving maken banken terughoudender dan voorheen in hun kredietverstrekking. Daar komt nog bij dat banken terughoudender worden met hun financieringsaanbod als gevolg van strengere richtlijnen in reactie op de financiële crisis. Voor zorgondernemingen betekent deze ontwikkeling dat financiers vanuit hun kernvraag Is er voldoende terugbetaalcapaciteit? kritischer gaan kijken naar de positionering in de markt en strategie van zorgondernemingen, de rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit, de dekkingswaarde van grond en vastgoedportfolio, de kwaliteit van de planning en control cyclus, performance t.o.v. benchmark (bv. ziekteverzuim, productiviteit, kwaliteit), de kwaliteit van management en intern toezicht en het commitment van interne en externe stakeholders (bv. medische staf, zorgverzekeraars). PUBLICITEIT Duur krediet scholen en zorg Het Financieele Dagblad, 6-1-2011 Voor zorginstellingen, woningcorporaties, scholen en gemeenten dreigt hun financiering moeilijker en vooral duurder te worden. Grote investeringen in de publieke sector lopen hierdoor gevaar. Oorzaak zijn de nieuwe kapitaaleisen voor banken die momenteel internationaal worden afgesproken. De eisen van Basel 3 gaan per 2019 in, maar banken spelen de komende jaren al op die nieuwe regels in. De spanning tussen kredietvraag en kredietverstrekking betekent ook dat steeds meer wordt gezocht naar alternatieve financieringsmethoden zoals risicodragende kapitaalverschaffers - bijvoorbeeld medici, steunstichtingen, bouwers, toeleveranciers, gemeenten, particulieren, investeringsmaatschappijen - kapitaalmarktoplossingen, zorgvastgoed fondsen en leasing. Private equity fondsen geven aan dat ze niet alleen willen instappen om bouwplannen te financieren, maar juist ook een efficiencyslag in de zorgonderneming wil realiseren. Vooral in de sector van zelfstandige behandelcentra (ZBC s) hebben private equity fondsen al hun intrede gedaan. Voorbeelden zijn: Mediferia (sneldiagnostiek en MRI onderzoek) en Medinova (privé-klinieken gericht op orthopedie, oogheelkunde en plastische chirurgie). Domus Magnus met particuliere verpleeg- en verzorgingshuizen in het hogere marktsegment heeft Navitas Capital als investeerder. 14 Van Schaik, M., Zorgvastgoed: van nacalculatie naar waardecreatie!, Rabobank Internationaal (16 februari 2011) 23
PUBLICITEIT Roompot Vakanties biedt combinatie van recreatie en zorg rpcare.nl 23 september 2010 Roompot Vakanties is sinds enige tijd actief op de zorgmarkt. Het recreatiebedrijf biedt op campings en bungalowparken diverse vormen van zorg aan, van thuiszorg tot nierdialyse en kaakchirurgie. Roompot heeft met zorgaanbieders uit de regio contracten gesloten en streeft naar een volledige landelijke dekking. Dankzij de vergrijzing is de zorgvakantie een groeimarkt. Roompot Vakanties telt inmiddels elf campings en veertien bunga- lowparken waar een vorm van zorg wordt verleend. Waar zorginstellingen kampen met financieringsproblemen, is het voor Roompot een stuk gemakkelijker nieuwbouw voor bijvoorbeeld een dialysecentrum te realiseren. Medische partners kunnen ruimte huren en zo zonder additionele bouwkosten in vakantieparken satellietdialyse aanbieden. De medische partners variëren van Carevision ooglasering tot Pivot4 weekend- en vakantieopvang voor kinderen met ADHD en autisme. Een voorbeeld van een ondernemer die zich op de zorgmarkt begeeft, is de eigenaar van de Roompot vakantieparken (zie kader). In Zierikzee zijn de dialyseactiviteiten die in vakantiepark De Banjaard worden geleverd door het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis inmiddels ondergebracht in Zeeland Care met zowel het ADRZ als Zorg Invest Zeeland als aandeelhouders. Ook ziekenhuis Zorgsaam ontplooit activiteiten op het snijvlak van zorg en toerisme, zoals het aanbod van een combinatie van ooglaseren en een weekendverblijf in Cadzand. Verwacht wordt dat het een kwestie van tijd zal zijn dat ook buitenlandse zorgondernemingen zoals het beursgenoteerde Orpea met 25.000 bedden (voornamelijk ouderenzorg en GGZ) verspreid over meer dan 260 locaties in België, Frankrijk, Italië, Spanje, Zwitserland zich in Nederland zal gaan vestigen. Bouwondernemingen zien de komende jaren vooral groeimogelijkheden in de zorgsector: 80% van de grotere bouwbedrijven in Brabant zien hier juist kansen. Voor Zeeland en Brabant wordt tot 2016 50 miljoen aan extra bouwopdrachten in de zorg verwacht 15. Voor zorgondernemingen is vastgoedbeleid een cruciaal strategisch thema: de kwaliteit van het vastgoed moet toekomstwaarde behouden aangezien onderbenutting c.q. leegstand zich vanaf 2012 rechtstreeks vertaalt in teruglopende vergoedingen voor exploitatie. Dit betekent dat voorafgaande aan bouwplannen grondige analyses plaatsvinden van de toekomstige behoefteontwikkeling, soms tot op wijkniveau. En ook dat bv. ondernemers in de ouderenzorg - vooruitlopend op de wettelijke scheiding tussen wonen en zorg - klanten een woning te koop aanbieden met terugkoopgarantie voor de familie na overlijden van de betrokkene. PUBLICITEIT Zeeland Care Website ADRZ, 11 januari 2012 Zeeland Care is een nieuwe organisatie die bestaat uit drie onderdelen. De dialyseactiviteiten van het ADRZ worden samen met vakantiedialyse De Banjaard verzelfstandigd en ondergebracht in Zeeland Care. Ook het Medisch Wellness Centrum Zeeland (MWCZ) wordt een onderdeel van Zeeland Care. Het derde onderdeel zijn de nieuwe activiteiten vanuit Victoria Kliniek Zierikzee. Zorg Invest Zeeland en het Admiraal De Ruyter Ziekenhuis zijn beide aandeelhouder van Zeeland Care. Zorg Invest Zeeland is een particuliere investeringsmaatschappij, waarvan de heer H. van Koeveringe aandeelhouder is. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid is deze maatschappij bereid tot investeringen in de zorg in Zeeland. 24 15 Brabants Dagblad, Bouwers richten vizier op zorgsector, 6 mei 2011