VERGADERDATUM 29 oktober 2013 PPA AFDELING STUKDATUM NAAM STELLER 10 oktober 2013 mw. M.W. Kuiper ALGEMENE VERGADERING AGENDAPUNT ONDERWERP 13 Betrokkenheid Waterschap bij verduurzaming zwembad Urk PROGRAMMA Schoon PORTEFEUILLEHOUDER Schelwald-van der Kley, A.J.M. AFDELINGSMANAGER STAF Smink, G.C.J. Voorstel Kennisnemen van : 1. de mogelijkheid van een demonstratieproject riothermie bij zwembad t Bun op Urk; 2. bestuurlijk verzoek van gemeente Urk voor bijdrage aan dit demonstratieproject; 3. de bijdrage van Waterschap Zuiderzeeland aan het demonstratieproject riothermie bij t Bun op Urk in de vorm van: aanbrengen van een warmtewisselaar in de persleiding onder directievoering van Waterschap Zuiderzeeland (geraamde interne personeelskosten 17.000,-- wordt opgevangen in de huidige formatie); jaarlijks uitvoeren beheer en onderhoud aan de persleiding door het waterschap voor een goede functionaliteit (geraamde interne personeelskosten 1.200,-- wordt opgevangen in de huidige formatie en éénmalige investeringskosten 15.000,-- incl. BTW, te dekken vanuit het MVO Innovatiefonds 2014); 4. het feit dat alleen bij een positief besluit van de gemeenteraad van Urk voor de toepassing en uitvoering van riothermie bij zwembad t Bun zullen bovenstaande investerings- en interne personeelskosten uitgegeven worden. 5. de afspraken tussen de gemeente Urk en het Waterschap Zuiderzeeland, deze worden vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Samenvatting In het kader van de samenwerking in de afvalwaterketen Flevoland is een verkenning uitgevoerd naar kansen voor riothermie. Riothermie is een methode waarmee warmte of koude uit afvalwater kan worden onttrokken door middel van warmtewisselaars om vervolgens weer nuttig hergebruikt te worden. Toepassing van riothermie lijkt op een aantal locaties in Flevoland, waaronder Zwembad t Bun op Urk, zeer kansrijk. De persleiding van Urk-kern naar AWZI Tollebeek van Waterschap Zuiderzeeland loopt langs het gemeentelijk zwembad t Bun op Urk. Omdat binnenkort begonnen zal worden met een grondige modernisatie van het zwembad is dit het juiste moment een installatie voor toepassing van riothermie aan te leggen. Waterschap Zuiderzeeland heeft een bestuurlijk verzoek van de gemeente Urk ontvangen voor een bijdrage aan dit demonstratieproject. De gemeente heeft daarnaast ook AgentschapNL en STOWA benaderd voor een bijdrage, eind oktober zal hierover uitsluitsel komen. Omdat de werkzaamheden plaats gaan vinden aan een persleiding van het waterschap moet de integriteit van de leiding gegarandeerd worden. Directievoering door het waterschap over dit deel van de werkzaamheden is dan op zijn plaats. Door frequenter onderhoud te plegen aan de persleiding (en daarmee ook aan de warmtewisselaar) kan het waterschap een bijdrage leveren aan het project. 1 / 6
De gemeenteraad van Urk wenst bij een pilotproject/demonstratieproject dat meerdere partijen participeren vanwege het bijzondere karakter van dit project. Een bijdrage van het waterschap wordt dan ook ambtelijk positief gezien, of dit voldoende is om de gemeenteraad over de streep te trekken moet worden afgewacht. Bovenstaande bijdrage zal alleen bij een positief besluit van de gemeenteraad van Urk worden toegekend. Riothermie bij zwembad t Bun is een demonstratieproject, waarmee het waterschap beoogt: - samenwerking tussen gemeente en waterschap verder te versterken; - ervaring op te doen voor vervolg projecten ( innovatie op gang brengen ) en kennis te ontwikkelen; - zichtbaarheid van het waterschap te vergroten; en - bevorderen van duurzaamheid. Het betreft een project dat in 2014 wordt uitgevoerd. De bijdrage van het waterschap zal uit de exploitatie gefinancierd worden. Vanwege het karakter van het project past dit in het MVO Innovatiefonds van het waterschap. Afspraken tussen de gemeente en het waterschap zullen in een samenwerkingsovereenkomst worden vastgelegd. Relevante kaders - Lelystad, 3 oktober 2013 het college van Dijkgraaf en Heemraden, de secretaris-directeur, de dijkgraaf, ir. J.B. van der Veen. ir. H.C. Klavers. 2 / 6
Toelichting Achtergrond Gemeenten en waterschappen hebben als doel het reduceren van de uitstoot van CO 2 door te besparen op het gebruik van fossiele brandstoffen (MJA3, MVO, Lokale Klimaat Agenda), zoals ook door de AV is bevestigd met de vaststelling van de energiestrategie (28 mei 2013). Een nieuwe ontwikkeling in Nederland als mogelijkheid voor het reduceren van uitstoot van CO 2 is riothermie. Riothermie is een relatief eenvoudige techniek waarmee warmte of koude uit afvalwater kan worden onttrokken door middel van warmtewisselaars om weer nuttig hergebruikt te worden. Onderstaand plaatje illustreert dit. De gemiddelde gemeten temperatuur van het afvalwater is in het algemeen circa 10ºC in de winter en 20ºC in de zomer. De buitenluchttemperatuur is in de winter vaak lager dan 10ºC en in de zomer vaak hoger dan 20ºC. Hierdoor is het mogelijk om warmte of koude te onttrekken uit het afvalwater. Deze warmte of koude kan direct gebruikt worden of eerst in de bodem worden opgeslagen in Warmte en Koude Opslag (WKO) om later in een ander seizoen te worden gebruikt. Dat biedt goede mogelijkheden voor energiebesparingen en energieoptimalisaties in Flevoland waar de bodem bijna overal geschikt is voor opslag van warmte en koude. Dat aanbod van warmte of koude uit de afvalwaterketen kan hergebruikt worden overal waar de energievraag aanwezig is, bijvoorbeeld in zwembaden, ziekenhuizen, industrie, kantoren, scholen, gemeentelijke gebouwen, flatgebouwen, nieuwbouwprojecten, etc. Overigens kan het voor de laatste groep toepassingen ook zonder WKO. De nabijheid en compactheid van de vraag en aanbod zijn belangrijke factoren bij de bepaling van de meest potentiële projecten. Kanttekening bij toepassing van riothermie is dat door de onttrekking van warmte uit het afvalwater, dit water met een lagere temperatuur aankomt op de AWZI. Dit kan een negatieve invloed hebben op het zuiveringsrendement. Dit aspect speelt met name een rol als de riothermie plaatsvindt dichtbij de zuivering. Bij toepassing van riothermie bij zwembad t Bun op Urk is de afstand tot de AWZI Tollebeek ca. 7,5 km. Hiermee heeft dit waarschijnlijk geen invloed op het zuiveringsrendement van de AWZI, hierop zal gemonitord worden. Afspraken over wanneer wel en wanneer niet warmte onttrekken kunnen, indien nodig, vastgelegd worden in een overeenkomst. De stuurgroep Afvalwaterketen van de Flevolandse gemeenten heeft op 9 mei 2012 besloten de kansen voor riothermie in Flevoland te verkennen. Er zijn riothermie kansenkaarten opgesteld voor de gemeenten Almere, Lelystad en Urk. Deze kansenkaarten zijn in bijlage 1 terug te vinden. In alle drie gemeenten is een aantal locaties gevonden, waar de toepassing van riothermie zeer kansrijk lijkt. Voor Almere zijn dit negen locaties, voor Lelystad zijn dit vijf locaties en tot slot zijn op Urk twee kansen geïdentificeerd. Zwembad t Bun - Urk Het rioolstelsel van Urk is voornamelijk een gemengd rioolstelsel. De gemalen Urk-kern en Urk-Stortemelk voeren het afvalwater via twee persleidingen af naar AWZI Tollebeek waarvan de noordelijke leiding de grootste afvoer verzorgt. Uit de berekening van het energieaanbod uit afvalwater blijkt dat in 3 / 6
deze persleidingen 60 tot 80 kw beschikbaar is (zie kansenkaart riothermie Urk in bijlage 1). Langs de noordelijke leiding (vanaf Urk-kern) ligt zwembad t Bun. Dit zwembad wordt komend jaar grondig gemoderniseerd. Door toepassing van het energieaanbod in de noordelijke leiding voor de verwarming van het zwembad kan een aanzienlijke besparing worden behaald in het energieverbruik van het zwembad (ruim 50%). Door toepassing van riothermie te integreren met de verbouwing kunnen de investeringskosten voor riothermie worden beperkt. Overige ontwikkelingen op Urk m.b.t. afvalwaterketen In de meerjarenbegroting van Waterschap Zuiderzeeland staat voor 2015 een investering geraamd voor het aanpassen van het gemaal Urk-kern, dat nabij het zwembad ligt. Deze aanpassing heeft geen invloed op het leidingwerk. In combinatie met planontwikkeling vanuit de gemeente Urk kan de locatie van het gemaal wijzigen (deze zou dan dichter bij het zwembad komen te liggen), echter in deze fase is dat te onzeker. Een andere ontwikkeling die speelt met betrekking tot de persleidingen op Urk is het in gebruik nemen van de koppelleiding tussen de noordelijke persleiding (Urk-kern AWZI Tollebeek) en de zuidelijke persleiding (Urk-Stortemelk AWZI Tollebeek). Deze koppelleiding prikt in nadat de noordelijke persleiding het zwembad is gepasseerd en heeft derhalve geen invloed op het riothermie project. Werkzaamheden voor Waterschap Zuiderzeeland De gemeente Urk heeft een bestuurlijk verzoek gedaan voor een bijdrage aan het demonstratieproject riothermie bij Zwembad t Bun op Urk. DenH heeft besloten om het aanbrengen van een warmtewisselaar in de persleiding onder directievoering van Waterschap Zuiderzeeland plaats te laten vinden. Daarnaast zal het jaarlijks uit te voeren beheer en onderhoud aan de persleiding (voor een goede functionaliteit) door het waterschap worden gedaan. De motivatie hiervoor is: 1. Het aanbrengen van een warmtewisselaar rondom de persleiding van het waterschap moet dusdanig gebeuren dat de integriteit van de leiding gegarandeerd blijft. Het transport van het afvalwater via de persleiding is een kerntaak van het waterschap, directievoering over de werkzaamheden aan de persleiding is dan op zijn plaats. Hiermee houdt het waterschap de regie over de persleiding, wordt kennis opgebouwd over nieuwe ontwikkelingen en weten we zeker dat de kwaliteit van het werk goed is. De interne personeelskosten voor deze directievoering worden geraamd op 17.000. Deze personeelsinzet wordt opgevangen binnen de huidige formatie. 2. Door het bouwen van een installatie aan de persleiding, waarmee deze op een eenvoudige manier schoongemaakt kan worden zijn de jaarlijkse interne personeelskosten ca. 1.200 per jaar. Deze personeelsinzet wordt opgevangen binnen de huidige formatie. 3. De eenmalige investering voor de schoonmaakinstallatie wordt geraamd op 15.000 (inclusief BTW). De dekking hiervan wordt gevonden binnen het MVO Innovatiebudget van 2014. Gemeente Urk De gemeenteraad van Urk moet nog definitief beslissen of extra investeringsbudget beschikbaar wordt gesteld voor toepassing van riothermie bij zwembad t Bun. Pas als de gemeenteraad positief besluit zullen bovenstaande werkzaamheden door het waterschap worden uitgevoerd. Ambtelijk is er (telefonisch) afstemming geweest tussen de gemeente Urk en Waterschap Zuiderzeeland. Hieruit blijkt dat de gemeenteraad bij een pilotproject/demonstratieproject wenst dat meerdere partijen participeren vanwege het bijzondere karakter van dit project. Een bijdrage van het waterschap wordt dan ook ambtelijk als positief gezien, of dit voldoende is om de gemeenteraad over de streep te trekken moet worden afgewacht. De gemeente heeft ook AgentschapNL en STOWA benaderd voor een bijdrage. Eind oktober zal hierover uitsluitsel komen. 4 / 6
Demonstratieproject Toepassing van riothermie bij zwembad t Bun is een demonstratieproject. Met dit demonstratieproject wordt beoogd om: - Samenwerking tussen gemeente en waterschap verder te versterken; - Ervaring op te doen voor vervolg projecten ( innovatie op gang brengen ) en kennis te ontwikkelen; - Zichtbaarheid van het waterschap te vergroten; en - Bevorderen van duurzaamheid Omdat het een demonstratieproject betreft is het een eenmalige bijdrage en zal van precedentwerking geen sprake zijn. MVO innovatiefonds Bij de AV van 26 mei 2011 is besloten verder invulling te geven aan het beleid van het waterschap met betrekking tot maatschappelijk verantwoord ondernemen. De AV heeft bij vaststelling van het MVO statement in mei 2011 besloten de primaire focus te richten op de speerpunten: energie, grondstoffen en innovatie. Bij de vaststelling van de Voorjaarsnota 2012 2015 heeft de AV ingestemd met het jaarlijks reserveren van 100.000,-- voor het oppakken van nieuwe ontwikkelingen op het terrein van innovatie en duurzaamheid. Vorig jaar heeft de AV aangegeven een kader te verwachten waaraan projecten getoetst kunnen worden. Momenteel wordt er aan dit kader gewerkt, dit is dus nog niet vastgesteld. Het project Riothermie bij zwembad t Bun is een innovatief project dat bovendien bijdraagt aan energiebesparing. Hiermee wordt invulling gegeven aan twee speerpunten van het MVO beleid: energie en innovatie. De eenmalige bijdrage voor de schoonmaakinstallatie van de persleiding ( 15.000, inclusief BTW), zou vanuit het innovatiefonds gefinancierd kunnen worden. Samenwerkingsovereenkomst Waterschap Zuiderzeeland en gemeente Urk Afspraken tussen de gemeente en het waterschap zullen in een samenwerkingsovereenkomst worden vastgelegd. Hierbij wordt gedacht aan afspraken omtrent: - Eigendomssituatie; - Beheer en onderhoud; - Communicatie; - Onttrekken van warmte bij negatieve invloed op zuiveringsrendement van AWZI Tollebeek; - Risico s/verantwoordelijkheden; - Duur van de overeenkomst; - Onvoorziene omstandigheden. Routekaart 2030 Gemeenten en waterschappen in Nederland hebben een gezamenlijk visiedocument opgesteld, de Routekaart Afvalwaterketen 2030. In dit visiedocument wordt voor riothermie een plek voorzien in het metabolisme van de stad. Overige toepassingen Riothermie Op meerdere plaatsen in Nederland wordt riothermie opgepakt. In Raalte wordt het zwembad verwarmd met warmte die wordt onttrokken uit de effluentleiding van de zuivering. In Ede en Apeldoorn zijn plannen in ontwikkeling om warmte vanuit de effluentleidingen toe te passen in woonwijken nabij deze AWZI s. Bij zwembad t Bun is sprake van warmteonttrekking uit een influentleiding. Het project is daarmee anders dan bovenstaande projecten in Raalte, Ede en Apeldoorn. Personele consequenties De personele consequenties zijn: - Directievoering, raming 200 uur. Dit komt neer op ca. 17.000 interne personele kosten (200 uur à 75/uur en 14% ontwerpkosten en onvoorziene kosten), uitvoering door afdeling WPI team WP. Deze uren worden opgevangen binnen de personeelsbegroting WPI. - Twee mandagen voor het schoonmaken van de leiding (16* 75= 1.200), uitvoering door afdeling Z&G. Deze uren worden 5 / 6
opgevangen binnen de personeelsbegroting van afdeling ZG of inhuur van derden voor dit bedrag. Financiële consequenties De personeelskosten gemoeid met dit project worden opgevangen binnen de begroting van de afdeling WPI (directievoering) en Z&G (jaarlijkse schoonmaakkosten). De investering van 15.000 (incl. BTW) aan de schoonmaakinstallatie neemt Waterschap Zuiderzeeland voor zijn rekening. De dekking hiervan wordt gevonden in het MVO budget van 2014. Juridische consequenties Het waterschap heeft op basis van de waterwet de plicht om haar taken met een brede kijk te benaderden. Dat betekent echter niet een uitbreiding van taken, maar een brede uitoefening van de haar wettelijk opgedragen taken. De brede kijk zou dus vanuit juridisch perspectief gelegen kunnen zijn in het faciliteren van de aanpassing van de persleidingen door bijvoorbeeld het voeren van directie op het aanpassen van de leiding zodat deze geschikt wordt gemaakt voor riothermie en het geschikt maken van de persleidingen voor de voor riothermie noodzakelijke schoonmaak van de leidingen en het beheer en onderhoud van deze specifieke leidingen. Hierbij is het uitgangspunt om dit te faciliteren primair goed (doelmatig) beheer van onze persleidingen (namelijk het in eigen beheer houden van de aanpassing aan de leidingen en het onderhoud daarvan). Consequenties voor Communicatie De maatschappelijke relevantie van duurzaamheid in het project Riothermie op Urk laat zien dat Waterschap Zuiderzeeland een bijdrage wil leveren aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Om de zichtbaarheid van het waterschap te vergroten en de samenwerking met de gemeente Urk verder te versterken is communicatie een belangrijk middel. Hiervoor zal een communicatieplan worden geschreven. Bijlagen - Kansenkaarten riothermie Almere, Lelystad en Urk 6 / 6