Het verhaal van Holland Graven, adel en macht in middeleeuws Europa
Uitnodiging Colofon Opdrachtgever: Stichting Rijksmuseum Muiderslot Ontwikkeld in samenwerking met IJsfontein Dit conceptplan wordt niet openbaar gedistribueerd en komt in zeer beperkte oplage beschikbaar voor direct bij het project betrokkenen. In het plan zijn referentiebeelden opgenomen die uitsluitend zijn bestemd om een indruk te geven van denkrichtingen of voor de ondersteuning van teksten. De Hollandse leeuw Holland is als een soort geuzennaam trots en onlosmakelijk verbonden met Nederland. Supporters roepen enthousiast Hup Holland Hup tijdens het voetbal, de Olympische Spelen en het schaatsen. Sporters dragen trots de Hollandse leeuw op hun oranje shirt. Dezelfde leeuw die al in de middeleeuwen op het wapen van de graven van Holland prijkte. In de middeleeuwen groeide het Graafschap Holland uit tot een van de politieke en economische hoofdrolspelers van de lage landen. De invloed van het Hollandse Gravenhuis strekte zich uit tot ver buiten de grenzen van Holland tot het gebied dat we nu West-Europa noemen. Keizer, graaf en ridderschap Maar hoe kwam het Hollandse Gravenhuis aan die machtspositie? Hoe werd het machtsspel in het Europa van de middeleeuwen gespeeld? Wat was de rol van de keizer, de koning, de graaf en de ridderschap? Welke machtsmiddelen gebruikten ze? En welke rol en positie had de vrouw hierin? Deze vragen willen we als Stichting Rijksmuseum Muiderslot beantwoorden in de nieuwe vaste tentoonstelling Het verhaal van Holland. We laten zien hoe het Hollandse Gravenhuis de loop van de vaderlandse en Europese geschiedenis mede bepaald heeft. Museum van de adel in de middeleeuwen Musea zijn verhalenvertellers. De geschiedenis over de graven van Holland, hun invloed en macht in het middeleeuwse Europa is een boeiend verhaal. Het is ook een relevant verhaal voor Nederlandse bezoekers en voor de snel groeiende groep buitenlandse bezoekers van Amsterdam Castle Muiderslot. En het is een relevant verhaal voor volgende generaties. Dit verhaal gaan we vertellen, verdiepen en verbeelden in de nieuwe presentatie Het verhaal van Holland in het best bewaarde middeleeuwse kasteel van Nederland dat een rol heeft gespeeld in deze geschiedenis: het Muiderslot. Het kasteel dat de Hollandse graaf Floris V in 1285 liet bouwen en dat nog steeds op dezelfde historische plek staat. Het Muiderslot kiest hiermee een duidelijk profiel en een heldere positionering als hét museum over de rol en invloed van de adel in het middeleeuwse Europa. We nodigen u uit mee te doen Dit is een ambitieus plan dat we niet alleen kunnen realiseren. We hebben daarbij mensen nodig die met ons willen samenwerken en dit project met hun expertise, bruiklenen, netwerken of financiële middelen ondersteunen. Daarom nodigen we u uit om mee te doen. Het lezen van dit boek is al een mooi begin. drs. Henk Hagoort, voorzitter Raad van Toezicht drs. Bert Boer, directeur-bestuurder 2015 Muiderslot Het verhaal van Holland 2
Rijksmuseum Muiderslot Geschiedenis in het echt Opnieuw vernieuwend Van Holland naar Europa Geschiedenis in het echt Het Muiderslot is het best bewaard gebleven middeleeuwse kasteel van Nederland. Zijn dominante verschijning imponeert nog steeds bezoekers uit binnen- en buitenland. Als je door de poort stapt, is het alsof je teruggaat in de tijd. Een unieke plek die heeft meegeschreven aan de geschiedenis van Nederland. Sinds het Muiderslot in 1878 een Rijksmuseum werd vertellen wij de bezoekers twee verhalen. Het eerste verhaal gaat over de middeleeuwen, met als hoofdpersoon Graaf Floris V. Hij liet omstreeks 1285, op het hoogtepunt van zijn macht, op deze strategische plek aan de Zuiderzee het slot bouwen ter controle van het opstandige West-Friesland en ter beheersing van de belangrijkste handelsroute naar aartsvijand Utrecht. Het tweede verhaal speelt ruim drie eeuwen later. In de Gouden Eeuw werd het slot bijna 40 jaar bewoond door schrijver en dichter P.C. Hooft die als Baljuw van het Gooiland dit gebied in opdracht van de Staten Generaal en Prins Maurits van Oranje bestuurde. In 2013 werd met het nieuwe Waterschild paviljoen een derde verhaallijn toegevoegd. Dit is het verhaal van het Muiderslot als middeleeuwse waterburcht en de strijd met en tegen het water. De presentaties van deze drie verhaallijnen zijn door het publiek enthousiast omarmd. Ze hebben ervoor gezorgd dat het Muiderslot jaarlijks zo n 130.000 bezoekers trekt die er gemiddeld drie uur blijven. Tijd voor vernieuwing en verdieping Het middeleeuwse verhaal kwam nog beter tot zijn recht na een zorgvuldige verbouwing in 2006. Een veel groter deel van het slot werd toen ontsloten voor het publiek met twee nieuwe interactieve presentaties over de middeleeuwen. Het gebouw stond daarin centraal en de twee middeleeuwse routes waren spraakmakend en trokken vele bezoekers. Na tien jaar is de kracht van deze presentatie bewezen en is het tijd voor vernieuwing. We kiezen ervoor de middeleeuwse verhaallijn te verdiepen en te verbreden. Daarbij verleggen we de focus van het gebouw naar de mensen die de grootste invloed hadden in het middeleeuwse Europa: de adel. Dit verhaal over de macht en invloed van de adel vertellen we aan de hand van het Hollandse Gravenhuis. Het verhaal van Holland In de nieuwe vaste presentatie Het verhaal van Holland gaan we vertellen, aantonen en verbeelden waaraan keizers, koningen, hertogen, graven en ridders in de middeleeuwen hun machtspositie ontleenden. We laten zien waarom het Hollandse Gravenhuis belangrijk was voor de geschiedenis van Nederland zoals wij dat nu kennen en hoe het zich op het middeleeuwse Europese speelveld bewoog. Vanuit het Hollandse Gravenhuis zoomen we uit en geven we een beeld van de rol, invloed en positie van de hoge heren en dames in het Europa van de middeleeuwen. Met deze nieuwe vaste presentatie brengen we de grote invloed van de middeleeuwen op de Europese geschiedenis beter over het voetlicht. Want juist in deze periode werden de fundamenten gelegd voor Europese samenwerking. Hiermee kiezen we voor een heldere positionering van het Muiderslot die uniek is voor Nederland en tegelijkertijd relevant voor internationale bezoekers. 3 Het verhaal van Holland 4
Het nieuwe verhaal Graven aan de macht Een universeel verhaal Het menselijke verlangen naar macht is universeel en van alle tijden. Het machtsspel is ook een spiegel van de tijd waarin het gespeeld wordt. Dit geldt ook voor het machtsspel van de middeleeuwse adel. Het verhaal van hun strijd om de macht is invoelbaar en aansprekend, vol herkenbare emoties en verlangens. Tegelijkertijd laat het zien, hoezeer de middeleeuwse maatschappij verschilde van de onze. Antwoord op een vraag Het verhaal van Holland wordt een verhalende tentoonstelling, die de bezoeker meeneemt naar de middeleeuwen. We willen in de nieuwe presentatie op een aansprekende en begrijpelijke manier vertellen en laten zien hoe de middeleeuwse koningen en keizers dankzij het leenstelsel via hertogen, graven en ridders hun rijk bestuurden. We presenteren zo n 25 graven van Holland, die honderden jaren lang hun machtsspel speelden op het politieke schaakbord van West-Europa. Het is de tijd dat Nederland nog niet bestond, maar het Graafschap Holland al een sterke eigen identiteit ontwikkelde en zich profileerde als belangrijke speler in het grote machtsspel tussen Frankrijk, Engeland en het Heilige Roomse (Duitse) Rijk, waarvan Holland deel uitmaakte. De tentoonstelling beantwoordt de vraag: Hoe speelden de graven van Holland hun machtsspel op het speelveld van middeleeuws West-Europa? De vier bronnen van macht Wat was het spel dat de graven en hertogen speelden? Wat waren de machtsmiddelen en regels? Een heldere en verhalende presentatie van die machtsmiddelen vormt de kern van onze presentatie. De graven ontleenden hun macht aan de drie machtsbronnen van het middeleeuwse adeldom en aan het gebruik van geweld: 1. Familie 2. Bezit 3. Eer & status 4. Geweld Daarmee speelden zij hun spel. De kracht van familie werd in dat spel ingezet met behulp van huwelijkspolitiek. Bezittingen werden gebruikt als middel voor verrijking en onderhandelingen. Status en eer bleken maakbare waarden, die door daden, huwelijken, belangrijke functies en bezittingen konden worden verhoogd. Daar bovenop had de graaf, als leenman van de Duitse keizer, nog een vierde bron van macht tot zijn beschikking: het legale gebruik van geweld. Dat was natuurlijk het ideale machtsmiddel voor het bevestigen, behouden en uitbreiden van zijn macht op alle fronten. En de geschiedenis leert dat het vaak niet bij dreigementen bleef. Een exemplarische graaf als centrale figuur Een helder verhaal over zo n groot onderwerp vertel je het beste aan de hand van een hoofdpersoon die het zelf allemaal heeft meegemaakt. Die hoofdpersoon is graaf Floris V, bouwheer van het Muiderslot. Hij vertelt samen met zijn vader hoe zij alle machtsmiddelen gebruikten om hun spel op het West-Europese speelbord te spelen. Hij wijdt de bezoekers in in de geheimen van de macht. En passant geeft hij een blik op zijn indrukwekkende familiegeschiedenis en de invloedrijke rol van het Hollandse Gravenhuis in de geschiedenis van Holland, Amsterdam en Nederland. Met dit tentoonstellingsconcept hebben we ruim 500 jaar geschiedenis vertaald in een aansprekend en overzichtelijk verhaal dat een markante hoofdpersoon en zijn familielijn volgt, en de bezoeker tegelijkertijd vier wezenlijke thema s uit de middeleeuwse samenleving presenteert op een indringende en kleurrijke manier. De opbouw De tentoonstelling loopt van geboorte en huwelijk, via carrière tot aan de (vaak gewelddadige) dood van de graven. De graaf is dood, leve de graaf! Aan het einde van de tentoonstelling passeren alle machtsmiddelen nog een keer de revue aan de hand van het levensverhaal van Jacoba van Beieren. Want zij was niet alleen gravin van Holland, maar bovenal een vrouw! Zij werd geconfronteerd met alle vier de machtsmiddelen, maar in haar geval werden deze juist tegen haar gebruikt. Het betekende het einde van een dynastie, maar tegelijk legde het graafschap Holland het fundament voor wat tegenwoordig de Benelux heet. Holland wordt onderdeel van het grotere Bourgondische Rijk. Wat bleef is het Muiderslot. En daarmee sluiten we af. We laten zien hoe het slot in feite het grootste wapen van de graaf was. En het enige dat nog eeuwen zijn strategische en militaire functie zou blijven vervullen. 5 Het verhaal van Holland 6
Het verhaal van Holland Plein, Kerker & Torentrap Nok Westertoren Hoge Torenkamer Voorzolder Kemenade Floriskamer Wapenzaal Jachtkamer Grote Overdekte Weergang Glazen Hordijs Hoofdstukken Plaatsbepaling: Middeleeuws Europa Introductie: Het machtsspel Machtsmiddel 1: Familie Machtsmiddel 2: Bezit Machtsmiddel 3: Eer & Status Machtsmiddel 4: Geweld De laatste gravin, Jacoba van Beieren Het slot als wapen De Glazen Hordijs als beleving en verbinding Sferen Groots & Machtig Kernobjecten Imponerend & Verwelkomend Feestelijk & Warm Verborgen rijkdommen Schatgraven op zolder Pracht & Praal Grootsheid Religieus & Eerbiedig Krachtig & Dynamisch Contrastrijk Intiem maar rijk met Grootsheid Spannend & Ruw Puur & Krachtig Machtig & Spannend Educatieve laag Holland als graafschap. Tijd van steden en staten (1000-1500) Floris V (canon van Nederland), hofstelsel en horigheid, Duitse keizerrijk Adellijke familiebanden & huwelijkspolitiek in de middeleeuwen De graaf en zijn land, geld, goederen en rechten; opkomst handel en steden Graaf en roomskoning Willem II, opvoeding Floris V, intro Ridderschool Kerk & Macht Riddertoernooien, verspreiding christendom, strijd om gebiedsuitbreiding Vrouw & macht in de middeleeuwen; kleding en sieraden Kasteel in de middeleeuwen: bouw, functie en techniek Aansluiting Ridderschool (Ridderwaarden) & Presentaties 16e - 17e eeuw (P.C. Hooft).
Ontwerpvisie Zo zou het beeld van de jonge Floris V er uit kunnen zien (Bron: beeld van Gehard Demetz) Een tentoonstelling is als een film. Het begint met een interessante hoofdpersoon. De bezoeker moet vervolgens met een sterk begin het verhaal ingezogen worden. Daarna moet de bezoeker geboeid blijven tot het einde door variatie in scènes en een slimme verhaalopbouw, op weg naar een sterke ontknoping. Tegelijk is een tentoonstelling veel meer: door echte objecten, een echt gebouw en interactief ontdekken en doen, is het een fysieke beleving. De graaf vertelt Het verhaal van Holland vertelt het verhaal van Graaf Floris V en zijn familie. Sterker nog, Floris vertelt het zelf. Hij spreekt de bezoeker persoonlijk aan, vertelt, stelt vragen en laat hem de antwoorden ontdekken in de presentatie. Hij zal er dan ook zelf zijn, in de vorm van eigentijdse en aansprekende houten beelden met een enkel kleuraccent. De beelden passen bij de puurheid van het stenen gebouw en bij de middeleeuwse traditie van houten gravenbeelden zoals ze in de 14e eeuw nog in de Haagse Hofkapel stonden. We zetten een traditie voort. Een opbouw in sferen De vormgevings- en presentatiestijl moet de inhoud toegankelijker en tegelijk tot een onvergetelijke beleving maken. Daarom krijgt elke scene uit het verhaal, elk machtsthema, een eigen ruimte in de route met een eigen karakter. Bij het betreden van een nieuw thema moet de bezoeker direct de sfeer van dat thema voelen. De wereld van huwelijk en familie krijgt daarom een andere sfeer dan de wereld van rijkdom en bezit of de presentatie van geweld en macht. Binnen elk thema zullen we de kenmerkende scènes visueel en ruimtelijk verbeelden. Zo trekken we de bezoekers in ons verhaal en bieden hen de context waarin de geschiedenis begrijpelijk wordt. Zelf ontdekken De afwisseling van sferen helpt om de aandacht van de bezoeker zaal na zaal vast te houden, maar dat is niet genoeg. Daarvoor is ook interactie nodig. Door de bezoeker zelf interactief te laten ontdekken houden we zijn aandacht langer vast. Zo komen de verhalen echt binnen. Schatgraven De museumobjecten zijn de bouwstenen en blikvangers van het verhaal. Naast de bijzondere stukken uit de eigen collectie, zullen de veelal eeuwenoude, kwetsbare en zeer schaarse voorwerpen of getuigenissen uit bruiklenen bestaan. We gaan deze objecten zo presenteren dat hun gebruik of hun betekenis gevisualiseerd wordt, zodat ze voor een groot publiek begrijpelijk en bijzonder worden. Daarnaast zullen de objectpresentaties museaal verantwoord zijn, in geconditioneerde en voldoende beveiligde klimaatvitrines, met bijzondere aandacht voor de lichtbeheersing. Een aantal unieke of kwetsbare stukken zal als facsimile worden gepresenteerd. Voor de bezoeker heeft dat het voordeel dat hij deze mag aanraken. Samenwerking Het Muiderslot als startpunt De kernobjecten uit de tentoonstelling vertellen niet alleen hun eigen deel van het verhaal van de Hollandse graven, zij verwijzen ook naar andere historische plekken, pleisterplaatsen en museumcollecties die meer dan de moeite van een bezoek waard zijn. Het Muiderslot wil graag het centrum zijn dat bezoekers op weg helpt op ontdekkingsreis door middeleeuws adellijk Europa. Het Hollandse Gravenpad De invulling van de nieuwe vaste presentatie Het verhaal van Holland kunnen wij niet alleen realiseren. In samenwerking met bruikleengevers uit binnen- en buitenland gaan wij deze geschiedenis vormgeven. Maar de invulling van deze samenwerking blijft niet beperkt tot het verwerven en presenteren van bruiklenen. Naast de vaste tentoonstelling in het kasteel, presenteert het museum straks ook het Gravenpad, een internationale route in het voetspoor van de graven van Holland. Van het Utrechts Archief als de bewaarplaats van de unieke reisinventaris van graaf Floris V en het Haagse Binnenhof, tot de kroningsregalia in de schatkamers van de Hofburg in Wenen. 9 Het verhaal van Holland 10
Het verhaal van Holland Het machtsspel van de graven van Holland op het middeleeuwse West-Europese strijdtoneel In de pagina s hierna presenteren we u de opzet van de nieuwe vaste tentoonstelling Het verhaal van Holland. We nemen u mee vanaf de binnenplaats van het slot, omhoog de toren in, en dan van zaal naar zaal, en presenteren u daarbij het verhaal zoals we het de bezoekers willen vertellen: wandelend van ruimte naar ruimte, van hoofdstuk naar hoofdstuk, van sfeer naar sfeer. b. c. Een nieuwe route door het slot a. d. e. f. g. h. Opbouw van de route a. Plaatsbepaling: Middeleeuws Europa b. Introductie: Het machtsspel van het Hollandse gravenhuis c. Machtsmiddel 1: Familie d. Machtsmiddel 2: Bezit e. Machtsmiddel 3: Eer & Status f. Machtsmiddel 4: Geweld g. Vrouw en macht: Jacoba van Beieren h. Het slot als wapen i. De glazen hordijs als beleving en verbinding j. De middeleeuwse Ridderschool i. Bij elk hoofdstuk van het verhaal hebben we ons bewust beperkt tot het geven van een samenvatting van de inhoud en een impressie van de manier waarop we deze presenteren. We bieden u een overzicht en laten u zien dat een aantrekkelijke presentatie in een prachtig kasteel interessant is voor een brede doelgroep. Een realistisch verhaal over macht in de middeleeuwen, over het spel van de Hollandse graven op het speelveld van het West-Europa van toen. Een nieuwe route door het slot Het verhaal van Holland wordt niet alleen vernieuwend in inhoud en presentatie, maar krijgt ook een iets andere route door het gebouw. Voor een optimale beleving moeten de verschillende hoofdstukken uit het verhaal worden verteld in de ruimtes die daar het meest geschikt voor zijn. Een perfecte volgorde van ruimtes levert de beste dramatische opbouw van het verhaal op, en de beste manier om de bezoekers mee te nemen in het inhoudelijke verhaal. j. Het verhaal van Holland Glazen hordijs Ridderschool Expositieruimten/ filmzaal Gidsroute (17e eeuw) 11 Het verhaal van Holland 12
De machtige middeleeuwen Een Europees schaakspel Plein, Kerker & Trap Plein aan de voet van de Westertoren en kerker De vaste tentoonstelling begint op het slotplein, aan de voet van de Westertoren, met op de muur een metershoge kaart van het West-Europa van de 13e eeuw. Trots staat het Muiderslot in het midden van de kaart als onderdeel van het Graafschap Holland. De kaart van Nederland is nog lang niet te herkennen. Holland is onderdeel van het veel grotere Heilige Roomse (Duitse) Rijk en de twee andere belangrijke spelers zijn duidelijk in beeld: Frankrijk en Engeland. Dit is het speelbord. En dat het om macht gaat merk je direct. Schuin onder de trap ligt de kerker van het slot, waar de bezoeker het geklaag en gekerm van de gevangenen kan horen. Vanuit de toren klinkt het geluid van wapengekletter. Om bij de heer van het kasteel te komen, moet de bezoeker de hoge trap van die toren zelf beklimmen. Achter de luikjes in de torendeuren houden de ogen van de wachters hem achterdochtig in de gaten. 13 14
De Hollandse graven aan de macht Het begin van het verhaal Nok Westertoren Derde verdieping Welkom, welkom in mijn kasteel. Geloof het of niet, maar dit is één van de kleinere. U zou eens in mijn Ridderzaal in Den Haag langs moeten komen. Dat is werkelijk een koningszaal en al ben ik geen koning, mijn vader Willem II was het wel. Hij was Rooms-Koning van het Heilige Roomse Rijk. Nu ben ik hier de graaf. Graaf van Holland en Zeeland en heer van West-Friesland. Mijn kinderen zijn aan het Engelse hof en misschien word ik nog wel koning van Schotland. Met deze woorden heet Floris V de bezoekers welkom in de nok van de Westertoren. Bovenaan de trap zit hij zelfverzekerd op zijn troon, uitgevoerd als houten beeld, en omgeven door de typische symbolen en objecten die zijn grafelijke macht laten zien en hem introduceren als leenman van de Duitse Rooms- Koning. Floris stelt hier aan de bezoeker de centrale vraag van deze tentoonstelling: Hoe speelden de graven van Holland hun machtsspel op het speelveld van middeleeuws West-Europa? Hoe ik dat voor elkaar heb gekregen? Net als alle graven van Holland voor mij: door een slim machtsspel te spelen. Ik wil je mijn geheimen best vertellen. Je bent mijn gast. Kijk maar rond in mijn kasteel, dan zal je het vanzelf ontdekken. 15 Het verhaal van Holland 16
Alles is familie! Het spel van de huwelijkspolitiek Hoge Torenkamer Tweede verdieping Mijn kinderen zijn aan het Engelse hof. En misschien word ik wel koning van Schotland. De basis van de macht Het huwelijk vormde het fundament van de middeleeuwse maatschappij. De adellijke graven ontleenden hun status en macht in hoge mate aan hun familiebanden. Adellijke families waren politieke netwerken, zij versterkten elkaars maatschappelijke status en invloed. Omwille van hun macht moesten zij dit familiale netwerk voortdurend onderhouden en uitbreiden. Daarom speelden zij het spel van de huwelijkspolitiek. 500 jaar familie Het thema familie wordt gepresenteerd in de Hoge Torenkamer. Terwijl de bezoeker via de monumentale torentrap in deze grote ronde ruimte afdaalt, loopt hij langs de kleurrijke stamboom van het Hollandse Huis, vanaf graaf Gerulf (ca. 885) tot aan Jacoba van Beieren (1401-1436). In de tijdslijn zijn iconische graven uitgelicht die de drie machtsthema s illustreren: bezit, status en vrede. Met korte verhalen en objecten uit de collectie in kleine vitrines, wordt getoond hoe deze graven de speelbal waren in het huwelijksspel of dit spel juist zelf speelden. Er werd getrouwd om allerhande redenen: het verkrijgen van bezit (land en geld), van status (omhoog trouwen) en van vrede (door militaire en politieke allianties te bezegelen). Dit zijn niet voor niets, naast familie, de drie machtsthema s waar deze tentoonstelling om draait. In de erfopvolging en huwelijkspolitiek kwam alles samen. Het familiealbum van Floris V De stamboom leidt naar een fraai houten beeld van Floris V, die de bezoeker in de torenkamer ontvangt. Hij houdt zijn familiealbum in de hand. Floris wist wat huwelijkspolitiek was. Hij was zelf getrouwd met een dochter van de graaf van Vlaanderen om de zoete vrede met dit belangrijke graafschap te 17 Het verhaal van Holland 18
behouden, en huwelijkte zijn eigen kinderen uit aan het Engelse koningshuis. Het album is een interactief facsimile van een 15e-eeuws handschrift met daarin 24 kleurrijke afbeeldingen van de graven van Holland. De tekeningen voeren terug op de 14e-eeuwse houten gravenbeelden uit het Haagse Grafelijke Hof. Al bladerend door het album, lichten op de wand de bijbehorende graven met hun vrouwen en verhalen op. De veranderende macht van Holland In het midden van de ruimte staat als de spil waar alles om draait het bruidstoilet van een middeleeuwse dame. Met de stamboom aan de wand en de bruidsrobe in het midden ademt deze kamer helemaal de sfeer van huwelijk en familie. Op de sleep van het fraaie huwelijkskleed in de ronde vitrine, is een middeleeuwse kaart van West-Europa geprojecteerd. Door te draaien aan de trouwring bij de vitrine kun je hier door de tijd reizen, van graaf naar graaf en daarbij zien hoe het gebied van Holland en de politieke invloed op de gebieden er omheen bij elke graaf weer veranderde dankzij de huwelijkspolitiek die hij bedreef. Blikvangers De ruimte combineert collectie en educatieve elementen. Zoals het authentieke beeld van Florian, naamheilige van de graaf. Dankzij de graaf werd deze naam in het middeleeuwse Holland immens populair, of was dat omdat de naam begeerlijk, aanzienlijk betekende? 19 Het verhaal van Holland 20
Bezit Een zolder vol schatten Voorzolder Derde verdieping Mijn kop staat op iedere munt. Vanuit de kleurrijke ronde toren stapt de bezoeker de indrukwekkende hoge zolder van het kasteel binnen. De ideale plek voor een sfeervolle presentatie van het volgende thema: bezit. Op deze zolder vinden we de rijkdommen van Floris V in vele kisten, zoals het een reizend middeleeuws heer betaamde. Maar het thema bezit en het belang ervan was veel groter dan zilveren schalen en fraaie handschoenen. Voor veel bezoekers zal dit een aantal onverwachte en nieuwe inzichten brengen. Bezit bestond naast goederen ook uit gebouwen, land en rechten. We presenteren deze drie onderwerpen op de zolder als drie thematische ensceneringen waarin veel te zien en interactief te ontdekken valt. Grootgrondbezit Land was de basis van de grafelijke macht. De graaf had het graafschap in leen gekregen van de Rooms-Duitse koning. Als grootgrondbezitter kon hij zijn eigen domeinen weer in onderleen geven: dat was een belangrijke inkomstenbron. Hij kon zijn grondbezit uitbreiden door het land van de buren in te pikken. Of het land op de natuur te veroveren: Floris V liet al in de 13e eeuw grote stukken grond inpolderen. In deze presentatie komt dit voor het eerst duidelijk in beeld. Spullen en gebouwen Van Floris V is een inventaris bewaard waarin beschreven werd wat hij op reis meenam, van 144 zilveren borden tot 26 paar handschoenen. Die rijkdom presenteren we aan de hand van fraaie replica s en collectiestukken in enkele aparte schatkamers. Een belangrijk deel van het bezit bestond uit de gebouwen die Floris en zijn voorvaderen lieten bouwen om hun status te verhogen of hun militaire macht kracht bij te zetten. Deze glamour en gebouwenpracht komen in de presentatie samen in een mooie maquette van de Haagse Ridderzaal, waarin we een filmische presentatie maken van een feestelijk banket ten tijde 21 Het verhaal van Holland 22
van Floris V (met transparante projectie en miniatuur meubels). Rond om deze maquette presenteren we naast de rijkdommen ook bouwstenen van indrukwekkende andere gebouwen van de graven, zoals het Klooster van Egmond, dat zij al in de 10e eeuw stichtten. Rechten en geld Floris V leefde in een tijd waarin de macht van de graaf steeds afhankelijker werd van geld. Het gravenhuis mocht tol heffen, waarmee het niet alleen belangrijke handelskanalen controleerde, maar ook een forse som geld verdiende. Verder had de graaf als enige het recht van muntslag, dat hij vanaf de 11e eeuw goed wist te gebruiken. We visualiseren dit in een waterval van authentieke munten. geldschieters vond hij Parijs. Die steden ontleenden weer een deel van hun macht aan de stadsrechten die ze van de graaf kregen, en die voor de graaf een bron van inkomsten waren. De bezoeker kan hier zelf het spel van de stadsrechten spelen. Om hem heen ziet hij facsimile s van authentieke stadsrechten en oude stadskaarten. Die laten zien dat het Hollandse gravenhuis aan de wieg stond van vele moderne Hollandse steden. Centraal hierbij staat Amsterdam. We onthullen hier dat het Floris V was die Amsterdam zijn geboorteakte gaf, door Amestelledamme op 27 oktober 1275 een tolprivilege te verlenen.. Ook de internationale handel werd steeds belangrijker. En als het daarom ging, toonde Floris zich een internationale speler. Zijn banden met Engeland en Vlaanderen waren belangrijk voor de economische positie van de grote Hollandse steden; belangrijke 23 Het verhaal van Holland 24
Eer & Status De droom van de macht Kemenade Eerste verdieping Ik ben niet zomaar een graaf. Ik ben een koningszoon. Na de zolder vol bezittingen daalt de bezoeker af in de Kemenade. Hier is het opeens veel lichter. De vloer is van steen, er is een grote schouw. Dit is duidelijk een representatieve ruimte, die perfect past bij het thema Eer en status. Rond de rijk gedecoreerde middeleeuwse schouw maakt de bezoeker kennis met de invloedrijkste Hollandse graaf, de vader van Floris V, Willem II, die het tot Rooms-Koning en keizer elect van het Heilige Roomse (Duitse) Rijk wist te schoppen. De bezoeker staat oog in oog met het indrukwekkende koningszegel van Willem, omringd door pronkharnassen. In deze interactieve presentatie wordt uit de doeken gedaan hoe deze ogenschijnlijk onbeduidende graaf uit het kleine Holland zich tot zo n invloedrijke persoonlijkheid wist op te werken. Dit was machtsspel op een hoger plan. Uit het zegel van Willem lekt bloed, zijn koningschap werd vroegtijdig gesmoord, omdat hij tijdens een veldtocht tegen de Westfriezen sneuvelde. 25 Het verhaal van Holland 26
Van god ontvangen macht Bij het grote zegel van Willem verlaat de bezoeker kort de vorstelijke Kemenade en komt hij in de donkere ronde Floriskamer. In deze torenkamer wordt hij ondergedompeld in het sacrale element van de macht. In dit verduisterde vertrek wordt met muziek en projecties de sfeer van een kathedraal opgeroepen. De bezoeker ziet er fraaie facsimile s van de keizersregalia van het Heilige Roomse (Duitse) Rijk als materiële uiting van de keizersmacht en hoge status. Willem II had deze met geweld veroverd op zijn tegenstanders, maar kon er pas keizer mee worden, wanneer de paus hem er mee zou kronen. Hier wordt duidelijk dat de hele middeleeuwse samenleving was doordrongen van religie, ook de machthebbers. Tegelijk wordt voelbaar welke verwachtingen er voor de jonge Floris V waren. De jonge graaf werd opgevoed als koningszoon. Zijn vader werd echter onverwacht vermoord nog voor de paus hem kon kronen. 27 Floriskamer Eerste verdieping Koningsdromen van Floris Terug in de Kemenade ziet de bezoeker een houten beeld van de jonge Floris. Hij staart dromerig voor zich uit met zijn studieboek over Alexander de Grote in de hand. Hij wordt omringd door een hoge wand waar objecten en symbolen zweven die de bezoeker met animaties en licht tot leven kan brengen. Dit zijn de dromen van de jonge Floris. Dromen van eer en status, maar ook van wraak. Achter Floris staat de beroemde middeleeuwse schrijver Jacob van Maerlant, zijn leermeester. Hij leerde de jonge graaf in zijn vorstenspiegel Heimelijkheid der Heimelijkheden hoe een vorst zich diende te gedragen en gaf hem met zijn biografie over Alexander de Grote, Alexanders geeste een mooi voorbeeld om na te streven. Sommige dromen van Floris waren heel concreet. Zo droomde hij ervan om koning van Schotland te worden, wat heel realistisch was, omdat een van zijn voorouders Ada van Schotland was. Daarnaast werd hij gedreven door wraakgevoelens over de moord op zijn vader. Trainingszwaarden en instructies voor een militaire opvoeding laten de voorbereiding op deze wraak zien, die in de Wapenzaal uitgebreid aan bod komt. Ridderwaarden als universele Europese gedragscode De adellijke opvoeding van knapen in de middeleeuwen bereidde hen voor op het ridderschap. Scholing van de klassieke ridderwaarden als moed, eer, kracht en edelmoedigheid vormden de basis voor een universele internationale gedragscode, waarmee Floris en de Hollandse graven zich konden meten op het Europese speelveld. Zo genoten diverse Hollandse graven hun ridderlijke opvoeding aan internationale vorstenhoven in Engeland, Duitsland, Frankrijk en Schotland. Met zijn eigen ridderslag in 1277 mocht ridder Floris V voortaan ook zelf knapen van adel opleiden en tot ridder slaan. Het verhaal van Holland 28
Geweld Voor God, eer en eigen gewin Wapenzaal Eerste verdieping Wraak! Voor zij die mijn vader vermoordden. Voor God en eer Wie vanuit de Kemenade de Wapenzaal in stapt, wordt verrast door een harnas met lans, dat op een machtig houten paard op de bezoeker af lijkt te stormen. Hier wordt gestreden om eer. De bezoeker betreedt in deze prachtige lange ruimte het domein van het geweld. Om te beginnen: geweld om eer. Ondanks dreigende verboden van de kerk was de adel verslingerd aan toernooispelen, zoals het steekspel en de mêlée. Ook het huis van Holland liet zich niet onbetuigd. Het was een serieus spel waarbij doden vielen: graaf Floris IV bijvoorbeeld stierf in 1234 tijdens een toernooi in Frankrijk. Dat laat zien dat toernooispelen internationaal waren en een mooie gelegenheid boden voor de Europese adel om elkaar te ontmoeten. De toernooiridders streden vaak om de eer van een vrouw. Dit toernooispel paste in de ridderdeugden zoals die sinds de 11e eeuw werden uitgedragen en die in deze ruimte worden gepresenteerd. Langs de wand tegenover deze vitrine ontdekt de bezoeker een heel andere vorm van geweld: geweld in dienst van God. Hier staat een knielbankje voor een zwaard met authentieke middeleeuwse pelgrimsinsignes, die het wapen als een heiligenkrans omringen. Op de achtergrond worden de routes van de pelgrims naar het heilige land geprojecteerd. Bij het zwaard staan unieke miniaturen van het heilige graf. Op het moment dat de knieën van de bezoeker het knielbankje raken, start er een verhaal en soundscape en wordt hij meegenomen naar de kruistochten met het verhaal van graaf Floris III. Vanaf 1096 riepen opeenvolgende pausen de adel en ridderschap op om in de kruistochten het heilige land te bevrijden. Velen gaven aan de oproep gehoor. Zoals Floris III. Hij trok aan de zijde van de grote Duitse Keizer Frederik Barbarossa op naar Jeruzalem en stierf een eervolle dood voor de muren van Antiochië. 29 Het verhaal van Holland 30
De gewelddadige macht Naast deze ogenschijnlijke eervolle en heroïsche kant van geweld en ridderschap was er nog een uitermate pragmatische: geweld om macht. In de boeg van een Heerkogge - het middeleeuwse oorlogsschip - staan kruisbogen en lansen in de aanslag opgesteld. De boot is klaar om tijdens een middeleeuwse D-day op de kust te landen en tot de aanval over te gaan. Op deze manier wist Floris V uiteindelijk via de Zuiderzee West- Friesland te veroveren en de moord op zijn vader te wreken. Een interactieve kruisboog maakt duidelijk van hoever en hoe precies er in die tijd al geschoten kon worden. Na de verovering bezegelde Floris zijn macht met het bouwen van kastelen op strategische plekken naar het voorbeeld van de Engelse koning Edward I. Op een interactieve kaart maken bezoekers kennis met deze ring van dwangburchten en hun slimme ligging. Moord Achter in de Wapenzaal hangt een dreigende sfeer. Het indrukwekkende geweld en de vele vetes hadden namelijk uiteindelijk een zelfvernietigende werking op de adel. Onze hoofdpersoon Floris V wordt slachtoffer van een internationale intrige en in 1296 vermoord. Hij heeft uiteindelijk het spel verloren. Gelukkig heeft hij een zoon als opvolger: Jan I. Floris V was niet de enige graaf die vermoord werd. Moord lag altijd op de loer, op de meest onverwachte momenten en op de gekste manieren. Dat ontdekt de bezoeker bij het overzicht van alle graven en hun doodsoorzaken. Met spannende interactieve animaties herbeleven bezoekers hier de meest beruchte gravenmoorden: van de aarsmoord op Godfried III met de Bult van Neder-Lotharingen tot vergiftiging en bruut geweld. De dynastie van Holland hing soms aan een dunne draad. Toch behielden de graven van Holland ruim 400 jaar hun macht. Want onverminderd gold het gezegde: De graaf is dood, leve de graaf! 31. Het verhaal van Holland 32
Het machtsspel en de vrouw De keerzijde van de medaille Jachtkamer Eerste verdieping Tot nu toe speelden vooral mannen de hoofdrol in dit verhaal. Maar welke rol speelden de vrouwen? In de Torenkamer aan het einde van de Wapenzaal worden alle thema s nog een keer onder de loep genomen aan de hand van het levensverhaal van gravin Jacoba van Beieren. De gravin leek voor het geluk geboren: hoog van adel, in een vorstelijke familie met aanzien en omvangrijke bezittingen. Maar, ze was een vrouw en had dus minder in te brengen dan de mannen. Jacoba trad maar liefst vier keer in het huwelijk, omwille van de eer, vrede, bezit en macht. Zij werd achtereenvolgens gekroond, verraden, opgesloten en uitgespeeld. En met haar het Hollandse graafschap. Kleurrijk damesvertrek De torenkamer is ingericht als een middeleeuws, adellijk slaapvertrek voor vrouwen. Centraal in de kamer staat het bruidsbed van Jacoba. De gravin zit in haar bed; langs de wanden staan haar vier echtgenoten. In een dialoog vertellen zij hun verhaal. Het laatste verhaal vertelt Jacoba zelf. Verslagen als gravin van Holland trouwde ze met haar vierde echtgenoot uit eigenbelang. De kamer is ingericht met typische vrouwenzaken, waaronder een kleurrijke kledinggarderobe, die zo kenmerkend was voor de Europese adel. Succesvolle vrouwen van Holland Tegenover Jacoba presenteren we in deze kamer de belangrijkste Hollandse gravinnen die ondanks hun vrouw-zijn succesvol waren. Zoals gravin Geertruid van Saksen, de weduwe van graaf Floris I. Met haar huwelijkspolitiek voor zichzelf en haar dochter stelde zij niet alleen het graafschap veilig, het maakte haar tot stammoeder van zowel het Huis van Holland als het Franse koningshuis! Ook gravin Beatrijs van Vlaanderen laat zich niet onbetuigd wanneer zij het, als loyale echtgenote van graaf Floris V, zij aan zij naast haar man opneemt in de strijd tegen haar eigen vader. In de loop van de 12e eeuw veranderde het politieke speelveld ingrijpend en daarmee de rol en positie van de vrouw en de huwelijkspolitiek. De traditionele machtsmiddelen werden voor een gravin steeds verder beperkt. Waardoor maakten zij dan toch het verschil? Aan de hand van bijzondere voorwerpen zoomen we in op enkele latere first ladies van Holland die, hoewel gevangen in het web van de politieke macht, zijn uitgestegen boven het maaiveld. Tastbare erfstukken die er vandaag de dag nog steeds toe doen. 33 34
Het Slot als wapen Hoog en gevaarlijk Overdekte weergang Eerste verdieping Met de moord op Floris V sterft ook de verteller van ons verhaal. Maar, dat verhaal gaat verder. Floris heeft ons immers zijn Muiderslot nagelaten. Het kasteel vertelt hier zijn eigen verhaal. Het verhaal van het Muiderslot als wapen. Slim gelegen, sterk gebouwd, de eeuwen trotserend. Een kasteel dat je niet zomaar innam. Ervaren is begrijpen Tussen de kogels en verdedigingsmiddelen in de grote overdekte weergang staan drie maquettes van het Muiderslot: gebouwd als groot wapen, toen verwoest en daarna sterker en fraaier herbouwd en uitgebreid. De bezoeker wordt uitgenodigd de kracht en het vernuft van het slot als wapen zelf te ervaren met een heel bijzonder verdedigingsmechanisme: de hordijs. De verdedigers van het slot schoven houten balken door een gat in de muur naar buiten. Zo bouwden ze snel aan de buitenkant van de muren een houten steiger (een hordijs) en bestookten zo de belegeraar van bovenaf met stenen, projectielen en kokende vloeistoffen. Het is wel duidelijk: voor het verdedigen van je slot moest je geen hoogtevrees hebben. Een spectaculaire afsluiting Na 500 jaar gaan we voor het eerst de hordijs in de Overdekte weergang weer in werking stellen. De bezoekers stappen dan op 20 meter hoogte uit het kasteel en kijken in de wind boven de slotgracht de duizelingwekkende diepte in. Natuurlijk zullen ze veilig omgeven zijn door glas. Wie voor zich uit kijkt geniet van het prachtige uitzicht en ziet hoe strategisch het slot is gelegen. Maar wie naar beneden kijkt over de balken van de hordijs heen, voelt de spanning van de steile hoogte van het slot. Macht die je voelt in je onderbuik. Een spectaculaire afsluiting van de nieuwe tentoonstelling! Een unieke ervaring Deze glazen hordijs zal een grote aantrekkingskracht hebben op bezoekers. Het is ook voor het slot als geheel een verrijking. Het sluit prachtig aan bij de verschillende plekken in het slot waar wordt getoond hoe slim het Muiderslot te verdedigen was. Met deze unieke reconstructie ervaart de bezoeker een van de belangrijkste militaire technieken van het slot. Uniek in Nederland. 35 Het verhaal van Holland 36
De verbinding Het verhaal gaat verder Na de spectaculaire afsluiting van de nieuwe vaste tentoonstelling heeft de bezoeker twee keuzes voor het vervolg van zijn ontdekkingsreis door de geschiedenis en het Muiderslot: verder met de middeleeuwen of via de 17e eeuw door naar het heden. Meer middeleeuwen: de Ridderschool In de nieuwe Ridderschool maken bezoekers kennis met de middeleeuwse ridderwaarden in een echte ontdek-en doeroute met werkplaatsen en spelvormen. Aantrekkelijk opgezet voor families en kinderen. Binnen de Ridderschool is ook een inspirerend educatief programma opgenomen voor scholen. In het volgende hoofdstuk vertellen we er meer over. Naar de 17e eeuw: P.C. Hooft Bezoekers kunnen ook de loop van de geschiedenis vervolgen naar de 17e eeuw. Ze gaan dan op bezoek bij de latere, beroemde bewoner van het Muiderslot en plaatsvervanger van de graaf: de (historie)schrijver en dichter P.C Hooft. Hooft neemt in het ingerichte 17e-eeuwse deel van het slot de vertellerrol van Floris over en geeft met citaten uit zijn Nederlandsche Historiën een blik op de vrijheidsstrijd van Willem van Oranje en de oprichting van de Republiek der Verenigde Nederlanden. In de hierop volgende expositieruimtes wordt het verhaal van het slot zelf verteld tot in de 21e eeuw. De verbinding De bezoeker die na het doorlopen van de nieuwe tentoonstelling op de Overdekte weergang staat kan niet direct verder met de Ridderschool of de 17e-eeuwse presentatie: de routes sluiten namelijk niet direct op elkaar aan. Nu moet de bezoeker twee zalen teruglopen om bij de trap te komen die hem via de binnenplaats naar de beide vervolgpresentaties leidt. Dat is een potentieel afhaakmoment. Om dit te voorkomen en de bezoeker een optimale beleving te bieden moeten we de logistiek op dit punt verbeteren. Daarom willen we een directe verbinding realiseren tussen de nieuwe vaste tentoonstelling en de routes in de andere vleugel van het kasteel. We hebben hiervoor een prachtig en uitvoerbaar plan: een route langs de buitenkant. Het verhaal van Holland eindigt met de middeleeuwse hordijs, hoog boven op muur van de Overdekte weergang. Als we deze hordijs verlengen kan de bezoeker vanuit het hoogtepunt van de vaste tentoonstelling direct doorlopen naar de Ridderschool of naar de 17e eeuw van P.C. Hooft. Met de middeleeuwse hordijs als verbinding realiseren we samenhang in de museale routing en worden vorm en inhoud één. Een unieke kans. 37 Het verhaal van Holland 38
De Ridderschool Ridderwaarden in middeleeuws Europa In heel middeleeuws Europa hield de adel zich aan dezelfde ridderwaarden. De met deze ridderwaarden verbonden gedragsregels en erecode werden gezien als universele waarden die in alle landen gelijk waren. In de Ridderschool gaat de bezoeker zelf aan de slag met de ridderwaarden. De ridderschool is gebaseerd op de Grote School uit Dordrecht, de eerste stadsschool van Holland (1290). Dordrecht kreeg van Floris V als eerste stad het recht op zeggenschap over een school. Zelf ridder worden In de Ridderschool volgt de bezoeker een route langs zes werkplaatsen waar hij aan zijn ridderkwaliteiten kan werken. Elke werkplaats staat in het teken van een van de zes ridderwaarden: nobilitas/edelheid valor/moed prudentia/wijsheid - fortitudo/ kracht honor/eer studium/ijver. Door middel van opdrachten en tests leert de ridder in spe de ridderwaarden en zichzelf kennen. De activiteiten hebben een relatie met de strategische verdedigingsfuncties van het kasteel. Daarom vormen de plekken die voor de verdediging van het slot van strategisch belang waren een onderdeel van de route. De Ridderschool biedt een actief programma dat zeer geschikt is voor families met jonge kinderen. Inspirerend educatief programma voor scholen De rode draad en de vier thema s familie, bezit, eer & status en geweld uit de vaste presentatie komen terug in de Ridderschool. Maar de Ridderschool is zo ontworpen dat deze ook als op zichzelf staand onderdeel te bezoeken is. Voor de Ridderschool is een uitgebreid educatief programma ontwikkeld voor scholen. Ervarend leren staat hierin centraal. Leerlingen maken op een inspirerende en actieve manier kennis met universele waarden, die ook nu nog actueel zijn. 39 Het verhaal van Holland 40
Het verhaal van Holland Onze doelgroepen Met 130.000 bezoekers per jaar is het Muiderslot een goed bezocht museum. Het slot trekt een brede doelgroep: families met kinderen, echte museumbezoekers, scholen, in cultuur geïnteresseerde toeristen en een snel groeiende groep internationale bezoekers. Families en kinderen Families met kinderen vormen een belangrijke doelgroep. Voor ouders en grootouders is het museum een prachtig platform om hun eigen kennis met hun (klein)kinderen te delen. Kinderen kijken op hun beurt weer met andere ogen naar de geschiedenis. Het verhaal van Holland is de ideale presentatie voor zo n gedeelde belevingservaring voor jong en oud. Scholen Het Muiderslot is een geliefde bestemming voor scholen We hebben scholen dan ook echt iets te bieden. Voor elke leerlingengroep in het basis- en voortgezet onderwijs hebben we gedifferentieerde en uitgebreide educatieve programma s ontwikkeld. Met voorbereidingen voor het bezoek, lesbrieven, docentenbladen en werkbladen. Onze educatieve programma s sluiten aan bij de vensters van de canon en de kerndoelen van het onderwijs. Op het Muiderslot beleven leerlingen de geschiedenis vervolgens in het echt. Het verhaal van Holland biedt door de rijkheid van de presentatie en de verschillende lagen in inhoud de mogelijkheid om bij dezelfde opstelling verschillende inspirerende educatieve programma s aan te bieden. We laten leerlingen kennis maken met een belangrijke en voor hen nieuwe periode in de vaderlandse en Europese geschiedenis aan de hand van het verhaal van het Gravenhuis van Holland. Internationale bezoekers Jaarlijks weten tienduizenden buitenlandse gasten van over de hele wereld het best bewaarde middeleeuwse kasteel van Nederland te vinden. In 2010 vormde het internationale bezoek 10% van het totale bezoek; inmiddels is dat 22% en we verwachten de komende jaren een groei tot boven de 30% internationaal bezoek. Deze trend vraagt om aanpassingen, zowel in publieksinformatie als in ons verhaal dat meer herkenbaar Europees moet worden. De internationale bezoeker heeft beperkte tijd, hoge verwachtingen ten aanzien van service, kwaliteit en programmering en een sterke voorkeur voor the real thing. Het kasteel en de waterrijke omgeving rond Amsterdam ervaren zij als typical Dutch. Het verhaal van Holland past perfect in de behoeftes van deze doelgroep en plaatst het Muiderslot en de graven van Holland in een herkenbare Europese context. Tegelijkertijd maken de internationale bezoekers kennis met de roots van het Holland van de Hollanders. Met Het verhaal van Holland hebben we een ambitieus plan ontwikkeld voor een nieuwe vaste tentoonstelling in het Muiderslot. We vatten de vijf belangrijkste pijlers onder dit plan tot slot kort en bondig samen. Toont in een verrassende nieuwe vaste tentoonstelling aan hoe de graven van Holland een belangrijke invloed hadden op de ontwikkeling van Holland en hoe zij het spel om de macht in het middeleeuwse Europa speelden. Presenteert het boeiende verhaal van het Hollandse Gravenhuis, dat in Nederland nog nauwelijks verteld wordt, en brengt hiermee een verborgen schat in de vaderlandse en Europese middeleeuwse geschiedenis op een aantrekkelijke manier tot leven. Biedt kinderen en leerlingen een inspirerend educatief programma, waarin ze kennismaken met een boeiend deel van de vaderlandse geschiedenis en belangrijke Europese waarden die al in de middeleeuwen zijn ontstaan in een levendige presentatie waarin zelf beleven en ervaren centraal staan. Positioneert Rijksmuseum Muiderslot als het centrale museum voor de adel in de middeleeuwen met verbindingen en samenwerkingsverbanden naar andere musea in binnen- en buitenland, collecties en presentaties die hierop aansluiten en verdiepen. Vertelt het verhaal over de graven van Holland vanuit het perspectief van de beroemde graaf Floris V op de authentieke historische plek: het Muiderslot. We willen graag met u samenwerken! Wilt u met ons verder praten over onze plannen, of wilt u eens verkennen of er aanknopingspunten zijn voor samenwerking? Neem dan contact op met: Bert Boer, directeur-bestuurder telefoon (0294) 25 62 60 of bert.boer@muiderslot.nl Yvonne Molenaar, hoofd collectie, presentatie en educatie telefoon (0294) 25 62 76 of yvonne.molenaar@muiderslot.nl 41
Adel en macht in middeleeuws Europa Het Muiderslot De maatschappij verandert in snel tempo en ook musea, die bezoekers de spiegel van het verleden voorhouden, veranderen mee. Bezoekers worden internationaler en veeleisender. Dat houdt ons als museum scherp. Rijksmuseum Muiderslot heeft weliswaar een unieke positie in het museale landschap als best bewaard gebleven middeleeuwse kasteel van Nederland, maar het succes bij bezoekers wordt ook bepaald door wat we als museum met deze toplocatie doen. Hoe we het museum aantrekkelijk, relevant en bijzonder maken en houden. We zijn de afgelopen jaren beloond voor onze inspanningen met meer dan 130.000 bezoekers per jaar. Die positie willen we behouden en versterken. Een nieuwe museale presentatie De eerste stap naar dit succes werd gezet in 2006, met de derde grote inwendige restauratie van het Muiderslot. Naast de hooggewaardeerde gidsroute door de Gouden Eeuw, werd toen voor het eerst het middeleeuwse kasteel ontsloten in twee vrij toegankelijke routes. De toegankelijkheid van het museum werd verdriedubbeld. En nu is het tijd voor de volgende stap. We gaan van de middeleeuwse routes een echte vaste museale presentatie maken onder de titel Het verhaal van Holland. Een relevant verhaal Het verhaal van Holland neemt de bezoekers mee in de wereld van het internationale machtsspel van de middeleeuwse adel. De adellijke graven van Holland, met als bekendste telg Graaf Floris V (de bouwheer van het Muiderslot), speelden dat spel honderden jaren lang om hun macht te bevestigen en Holland uit te bouwen tot een sterk politiek en economisch centrum: de bakermat voor het Holland van nu. Dit verhaal over het machtsspel is herkenbaar voor mensen van nu en toch typisch middeleeuws, het geeft inzicht in een belangrijke stuk Nederlandse geschiedenis en is herkenbaar en aansprekend voor een internationaal publiek. Door het verhaal te presenteren in een rijke museale presentatie in het gebouw dat zelf een rol speelde in deze geschiedenis, hopen we het publiek weer jaren lang te inspireren. Samenwerken Om onze ambitie te realiseren hebben we steun van veel partijen nodig. Bruikleengevers, fondsen, het Rijksvastgoedbedrijf, het ministerie van OCW en mensen zoals u. Met dit boek willen we u warm maken voor ons ambitieuze plan. We schetsen de aanleiding, de aanpak, het verhaal en de ideeën voor de bijzondere presentatie en hebben een eerste planning en begroting gemaakt. We hopen dat onze plannen u raken en u mee wilt doen om deze droom werkelijkheid te maken: Het Muiderslot, het museum van de adel en de macht in middeleeuws Europa.