. INLEIDING DOEL VAN HE T BOEK Zelfvertrouwen heeft op verschillende manieren invloed op ons leven. Een gebrek aan zelfvertrouwen kan verschillende vervelende gevolgen hebben voor je gevoelsleven en je gedrag. Het zorgt ervoor dat je niet het beste van jezelf laat zien en kan neerslachtigheid en onzekerheid veroorzaken. Mensen met veel zelfvertrouwen zijn daarentegen gelukkiger en minder vatbaar voor psychologische problemen. Bovendien blijkt dat ze meer initiatief tonen en dat ze zich beter op hun gemak voelen in sociale situaties. Zelfvertrouwen is kortom een middel om een doel te bereiken. Het is nodig om je prettig te voelen en om een waardevolle invulling te geven aan je leven. Als je dit boek hebt opengeslagen, heb je misschien zelf weinig zelfvertrouwen. Of wellicht zoek je naar manieren om mensen in je omgeving te helpen bij het overwinnen van perfectionisme, een gebrek aan eigenwaarde of faalangst. Het kan ook zijn dat je een opvoeder bent die zoekt naar een verantwoorde manier om het zelfvertrouwen van je kinderen te versterken. Wat je vraag ook is, ik ga ervan uit dat je op zoek bent naar een duidelijk, goed onderbouwd antwoord dat je direct in de praktijk kunt toepassen. Dit boek is daarom expliciet bedoeld als zelfhulp-boek. Het is geschreven om je te helpen bij het ontwikkelen van je eigen zelfvertrouwen of dat van anderen. Als je het boek gelezen hebt, begrijp je precies wat zelfvertrouwen is en hoe je het kunt vergroten. In de eerste hoofdstukken van dit boek leg ik uit wat zelfvertrouwen precies is. Inleiding 7
Daarna noem ik een aantal praktische stappen die je kunt volgen om meer zelfvertrouwen te krijgen. De onderwerpen die aan bod komen zijn onder andere: Wat is een optimaal zelfvertrouwen? Als je begrijpt wat zelfvertrouwen is, zul je namelijk direct al de eerste stappen hebben gezet richting meer zelfvertrouwen. Praktische opdrachten. Kennis is belangrijk, maar haalt niet veel uit als je het niet in de praktijk brengt. Wat doen de meeste mensen fout als het gaat om het vergroten van hun zelfvertrouwen (en hoe kun jij voorkomen dat je net zo wordt als zij)? Hoe ga je om met perfectionisme en faalangst? Wat zijn mogelijke bronnen van zelfvertrouwen? Hoe kun je vol zelfvertrouwen zijn zonder arrogant of verwaand te worden? In de laatste hoofdstukken van het boek wordt al deze informatie samengevat in een stappenplan waarmee je kunt bouwen aan je zelfvertrouwen nadat je het boek hebt uitgelezen. Je krijgt specifieke opdrachten voor elk onderdeel van je zelfvertrouwen. Op die manier heb je een overzichtelijk handboek waarmee je direct in de praktijk aan de slag kunt. Ik beloof niet dat je met behulp van dit boek al je dromen kunt verwezenlijken en een onwrikbaar, rotsvast zelfvertrouwen ontwikkelt dat in geen enkele situatie wankelt. Dit soort dromen wordt je voorgeschoteld door zelfbenoemde goeroes en draagt in het slechtste geval juist bij aan een verminderd zelfvertrouwen. Uiteindelijk moet je namelijk altijd vaststellen dat je de beloofde perfectie niet bereikt hebt, en dat is dan ook nog je eigen schuld. Dat wil ik je niet aandoen. Ik zeg er daarom vooraf bij dat persoonlijke ontwikkeling een proces is dat geleidelijk verloopt en zich bijna nooit houdt aan onze ideeën van perfectie. Het is goed mogelijk om meer zelfvertrouwen te krijgen, maar er bestaan geen wondermiddelen. Werken aan jezelf is iets wat tijd, aandacht en toewijding kost. Met dit boek heb je een goede gids om op reis te gaan, maar je zult uiteindelijk zelf de eerste stap moeten zetten en de discipline moeten opbrengen om te blijven lopen. Het boek uitlezen is de eerste stap, aan het werk gaan met de oefeningen is de rest van de reis. 8 Vergroot je zelfvertrouwen
ACHTERGROND Sinds een jaar of twee begeleid ik dagelijks mensen die graag meer zelfvertrouwen willen hebben. In groepen en individuele gesprekken heb ik mensen van 18 tot 65 begeleid, van student tot directeur. Zij melden zich bijvoorbeeld aan omdat ze zich in sociale situaties ongemakkelijk voelen of in de relatie met hun partner. Hun gebrek aan zelfvertrouwen komt ook vaak tot uiting in hun werk. Omdat ze bijvoorbeeld het idee hebben dat ze hun werk niet goed genoeg doen. Of omdat ze op het randje van overspannenheid zitten doordat ze constant de druk voelen om perfect te presteren. Een dergelijke rol is voor mij niet altijd vanzelfsprekend geweest. Ik heb zelf namelijk ook geworsteld met een gebrek aan zelfvertrouwen. Ik stotter al mijn hele leven, en dat heeft lange tijd een sterk negatief effect gehad op mijn zelfvertrouwen. Ik probeerde mijn gehakkel altijd te compenseren door me te bewijzen op andere vlakken. Door bijvoorbeeld meer boeken te lezen dan anderen of door betere studieresultaten te behalen dan anderen. Ik was constant bezig met beter zijn dan anderen. Voor mijn zelfvertrouwen hielp dat echter maar weinig. Zolang ik goed presteerde voelde ik me redelijk goed, maar altijd lag het gevaar op de loer dat ik uiteindelijk zou falen, en dat zou blijken dat ik niet goed genoeg was. Dat maakte dat ik me dikwijls onrustig voelde. En als het inderdaad gebeurde dat ik minder presteerde dan anderen, voelde ik me ronduit belabberd. Het heeft me veel tijd gekost om te ontdekken hoe ik een stabiel en groot zelfvertrouwen kon ontwikkelen. Ik kwam voor het eerst met persoonlijke ontwikkeling in aanraking toen ik een boek van Anthony Robbins leende van de plaatselijke bibliotheek. Robbins is een van de bekendste zelfhulpgoeroes en heeft veel geschreven over persoonlijke ontwikkeling en succes. Ik vond de onderwerpen die in zijn boeken aan bod kwamen enorm interessant, maar zag ook dat een heleboel dingen niet klopten. Door psychologie te gaan studeren, wilde ik ontdekken wat de wetenschap te zeggen had over persoonlijke ontwikkeling. Ik kwam er echter al snel achter dat de psychologie hier maar weinig aandacht voor had. Ik heb tijdens mijn studie veel zinnige kennis opgedaan over het opzetten van onderzoek, het teweegbrengen van verandering bij cliënten en over persoonlijkheid en de ontwikkeling daarvan. Deze kennis was Inleiding 9
echter alleen maar toegespitst op het genezen van ziekten en ging niet of nauwelijks over de ontwikkeling van gezonde mensen. Uiteindelijk ben ik daarom afgestudeerd op de werkzaamheid van zelfhulpboeken. In de boeken van Dr. Phil, Anthony Robbins, Wayne Dyer en andere zelfhulpgoeroes gaat het over het werken aan een beter leven en het streven naar geluk. Op de kwaliteit van het advies dat in dergelijke boeken gegeven wordt, valt helaas nogal eens wat af te dingen. Maar je moet de schrijvers nageven dat zij vragen over geluk, normen en waarden, liefde en zingeving in ieder geval aan de orde stellen. In de conclusie van mijn scriptie vroeg ik me af waarom daar in de wetenschappelijke psychologie zo weinig aandacht voor is. De tweede meelezer van mijn scriptie gaf aan dat er in de zogenaamde positieve psychologie wel degelijk onderzoek gedaan wordt naar dit soort onderwerpen. Deze betrekkelijk nieuwe stroming binnen de psychologie concentreert zich op de vraag wat een gelukkig leven precies inhoudt en hoe je het kunt verwezenlijken. In de media wordt het ook wel gelukswetenschap genoemd. Onderwerpen waar men onderzoek naar doet zijn bijvoorbeeld wijsheid, geluk, positief denken, zelfdiscipline en sociale vaardigheden. Die ene opmerking in de kantlijn van mijn scriptie heeft voor een groot deel bepaald waarmee ik me de jaren daarna heb beziggehouden. De eerste stap was dat ik zelf wilde bijdragen aan het onderzoek binnen de positieve psychologie. Dat was nog een hele klus. Tijdens mijn eigen studie had ik al gemerkt dat het mogelijk was om vier jaar te studeren en niets te horen over de positieve psychologie. En tijdens het zoeken naar een promotieplek bleek waarom. De meeste universiteiten waren uiterst terughoudend over dit onderwerp. Alleen de Vrije Universiteit Amsterdam wilde dit onderwerp wel een kans geven. Daar ben ik in 2009 begonnen met mijn promotieonderzoek naar de werkzaamheid van een training zelfvertrouwen. Ik heb daarvoor de internationale literatuur op dit gebied doorgespit om uiteindelijk uit te komen bij de principes die echt werken bij het tot stand brengen van een groot zelfvertrouwen. De periode waarin ik aan dat onderzoek werkte, heeft veel positieve consequenties gehad. Allereerst heeft het als resultaat gehad dat mijn eigen zelfvertrouwen enorm gestegen is. Ik heb leren inzien dat ik mijn stotteren niet ben en 10 Vergroot je zelfvertrouwen
dat er ook andere kanten van mijn karakter zijn, die me de moeite waard maken. Bovendien heb ik ontdekt dat het baseren van je zelfvertrouwen op je prestaties en je successen een spel is dat je nooit kunt winnen. Eigenwaarde kan alleen stabiel zijn als die uit jezelf komt en niet al te sterk op het oordeel van anderen gebaseerd is. Dat inzicht heeft me veel rust gegeven en heeft gemaakt dat ik een hoop bijzaken waar ik me altijd grote zorgen over maakte, beter kon relativeren. Op het moment dat ik niet meer probeerde te presteren om mijn eigenwaarde te versterken, ging ik grappig genoeg meteen beter presteren. Ik ben het Instituut voor Positieve Psychologie gestart en zoals je kunt zien, heb ik de kans gekregen om een boek te schrijven. Voor mijzelf is het opmerkelijkste toch wel dat ik ondanks mijn stotteren inmiddels regelmatig gevraagd wordt als spreker op universiteiten en in bedrijven. Nu ik terugkijk op mijn leven zou ik willen dat ik deze kennis over zelfvertrouwen eerder had gehad. Dat zou me veel hoofdbrekens gescheeld hebben, en het zou me gelukkiger en tevredener hebben gemaakt met mijn leven. Om te voorkomen dat anderen ook onnodig blijven worstelen met dit soort zaken, ben ik begonnen met het geven van trainingen en coaching, en het schrijven van boeken en artikelen. Het onderzoek heeft er echter vooral voor gezorgd dat ik mijn persoonlijke ervaring kan generaliseren naar vele andere mensen. Mijn persoonlijke ervaring zegt immers niet per se heel veel over hoe zelfvertrouwen bij andere mensen werkt. Mensen die zichzelf aanprijzen als ervaringsdeskundigen, zijn vaak als kappers die altijd hetzelfde kapsel knippen omdat het bij henzelf zo mooi staat. Om te voorkomen dat ik zelf in die val zou lopen, heb ik me gebaseerd op een groot aantal onderzoeken uit de psychologie. Van experimenten in laboratoria tot observaties in klaslokalen. En om te kijken of alles klopte, heb ik uiteindelijk zelf een onderzoek gedaan onder een kleine honderd proefpersonen. Ik heb hun de training aangeboden en gekeken of hun zelfvertrouwen door de training ook daadwerkelijk toeneemt. Zo wilde ik controleren of mijn manier van werken ook bij anderen werkt. Het was daarbij interessant om te zien hoe mensen de theorie oppakten en in hun eigen leven toepasten. Sommige deelnemers durfden nu eindelijk bepaalde stappen in hun carrière te zetten, en anderen vonden de moed om een moeilijk gesprek aan te gaan met hun partner Inleiding 11
of hun leidinggevende. Ik hoorde echter vooral dat mensen zich meer ontspannen voelden en zorgen over hun eigenwaarde gemakkelijker naast zich neerlegden. De theorie kreeg zo ineens een menselijk gezicht in de praktijk. Het gaf me vooral inzicht in zelfvertrouwen dat veel verder reikte dan mijn eigen ervaring. HE T INSTITUUT VOOR POSITIE VE PSYCHOLOGIE Ik wil me er sterk voor maken om de Positieve Psychologie ook in de Nederlandse universiteiten te introduceren. Daarnaast zet ik me in om de kennis in dit vakgebied voor een groot publiek beschikbaar te maken. De website van het Instituut voor Positieve Psychologie (www.ivpp.nl) speelt daarin een belangrijke rol. Daar publiceer ik artikelen over allerlei onderwerpen uit de positieve psychologie. Als je vragen hebt over het boek of als je er over wilt discussiëren, nodig ik je van harte uit om de site van het IvPP te bezoeken. Je kunt je daar gratis inschrijven voor het ledendeel en krijgt dan direct toegang tot het forum. Het is ook mogelijk om me direct te mailen op r.c.haringsma@ivpp.nl. Ik hoor graag wat je ervaringen zijn met de toepassing van het boek in de dagelijkse praktijk. Rest me nog om je veel leesplezier te wensen en succes met de opdrachten! Robert Haringsma 12 Vergroot je zelfvertrouwen