{ nieuwsbrief voor ondernemende varkenshouders 04 HERFST 2007
editoriaal I Goed management en nog eens goed management! I Problemen zijn er genoeg in onze sector maar is dat echt nieuw? Goede managers hebben steeds nieuwe antwoorden gegeven op steeds nieuwe uitdagingen. Ze houden ook rekening met de cyclische evolutie van de varkenshouderij die voor een groot deel afhankelijk is van de vrije markt. Deze cyclische evolutie, die ook in Europa voorkomt, hoeft echter niet noodzakelijk een nadeel te zijn. Maar zonder goed management kan het toch niet meer. En voor goede professionele ondernemers als varkenshouders is er ongetwijfeld nog heel wat toekomst weggelegd. Over de cyclische golfbewegingen van de markt heen zal de vraag naar varkensvlees wereldwijd blijven stijgen. Vaak zullen de winstmarges echter klein zijn. De varkenshouder is dus gehouden een maximale rendabiliteit te realiseren, onder meer door de kosten onder controle te houden. De gezondheid van de dieren en een preventieve aanpak terzake zijn daarbij belangrijke peilers. De getuigenis van Ton Verhoeven liegt er niet om. Management is een bouwwerk waarvan alle stenen sterk moeten zijn en op de juiste plaats moeten zitten. In deze Nieuwsbrief worden actuele onderwerpen aangesneden maar ook het belang van goed management wordt hier onderstreept. Of het nu over stijgende voederprijzen, Salmonella of PIA gaat, goed management biedt altijd een antwoord. De toekomst van onze varkenshouderij is reëel mits zij in handen is van bekwame en vooruitziende managers. Dr. Peter Cuypers Director Business Unit Animal Health Stijging grondstofprijzen van antwoord dienen Reportage te velde Salmonella actieplan opgestart 6Meten is weten 8Website PIA
Stijging grondstofprijzen van antwoord dienen We weten het ondertussen wel, de grondstofprijzen voor varkensvoeder stijgen spectaculair terwijl de afzetprijzen van varkens geen gelijke tred houden. Inzicht terzake is belangrijk om de crisis met goed management van antwoord te dienen. De oorzaken zijn drieledig en vormen eigenlijk geen verrassing. Dat de vraag zou stijgen wisten we al lang. Dit zou vooral het geval zijn in Zuidoost-Azië, waar de welvaart zienderogen stijgt, en in China en India, die samen goed zijn voor zowat de helft van de wereldbevolking. Dat in verschillende delen van de wereld, zoals Oceanië, de graanproductie erg laag bleef wegens klimatologische omstandigheden, is ook niet uitzonderlijk. Een vreemde eend in de oorzakelijke bijt vormt de productie van biobrandstoffen, die in de Verenigde Staten vandaag als het corn eating monster wordt omschreven. In 2006 verdubbelde de maïsprijs en daar houdt het niet mee op. Straks wordt er in de VS 44 miljard liter bio-ethanol geproduceerd, wat heel wat meer is dan de 28 miljard liter die de Bush-administratie met haar Renewable Fuels Standard (RFSwet) tegen 2012 wilde bereiken om de afhankelijkheid van ingevoerde (OPEC) brandstoffen (vandaag 62%) niet verder te laten oplopen tot 80%. Gevolg is een uitbreiding van het maïsareaal ten koste van dat voor andere granen, die meteen ook op een groter tekort afstevenen met stijgende prijzen tot gevolg. De derde oorzaak (biobrandstoffen) wordt kunstmatig gevoed met hoge subsidies. Op termijn zal het wellicht ethisch onaanvaardbaar blijken energie te produceren ten koste van voedsel. Slechte klimatologische omstandigheden wisselen af met goede oogsten en zijn dus niet eeuwig. Wel constant en wellicht stijgend is de vraag naar granen in gebieden waar de welvaart stijgt. Dit is positief en daar moeten we mee leven. Dit fenomeen zal trouwens ook de vraag naar eiwit en dus vlees doen stijgen en mettertijd dus ook de afzetprijzen voor onze varkenshouders. Wat moet dan het antwoord van onze varkenshouders vandaag zijn? Geen paniek, wel degelijk een vooruitziend management. Varkenshouders met managementvisie calculeren de cyclische prijzen in. Zij compenseren ook het gevaar van eigen bedrijfsblindheid door oordeelkundig beroep te doen op externe specialisten. Goede managers beperken ook de kosten door vermorsing van voeder te beperken, slachtvarkens niet te zwaar af te leveren, door te zorgen voor voldoende drinkwater van goede kwaliteit, door hoge hokbezetting te voorkomen en de gezondheid van de dieren nauwlettend te volgen, kortom te meten om te weten. Gezonde dieren zijn op alle vlakken rendabeler. 3
(interview) Salmonella actieplan opgestart Op 15 juli werd het Koninklijk Besluit van 27 april 2007 betreffende de bewaking van Salmonella bij varkens van kracht, dit in het kader van de zogenaamde zoönoserichtlijn (Europese verordening van 17 juli 2003). Bedoeling is het aantal klinische gevallen van Salmonellose bij mensen (vooral door Salmonella Typhimurium) te doen dalen, het vertrouwen van de consument te versterken en de voor onze varkenssector zo belangrijke export veilig te stellen. Projectdierenarts voor Salmonella bij varkens, Dimitri Arijs van Dierengezondheidszorg (DGZ) Vlaanderen, geeft toelichting. Het Salmonella Actieplan (SAP) maakt gebruik van de viermaandelijkse bloedstaalname in het kader van de ziekte van Aujeszky. De bloedstalen genomen bij vlees- en opfokvarkens worden tevens onderzocht op de aanwezigheid van Salmonella-antistoffen. Bedrijven van minimum 31 vlees- en/of opfokvarkens waarbij bij drie opeenvolgende bloedstaalnamen telkens een gemiddelde S/P-ratio groter dan 0,6 (S/P-ratio > 0,6) wordt vastgesteld, worden als risicobedrijf beschouwd. De S/P-ratio is de fotometrische (kleur)verhouding tussen het te testen staal (S van Sample) en een positief referentiestaal (P van Positive). Wanneer een bedrijf de status van risicobedrijf verwerft, worden de varkenshouder, de bedrijfsdierenarts en de PCE (Provinciale Controle-Eenheid) door DGZ Vlaanderen verwittigd. Een risicobedrijf moet zich door de bedrijfsdierenarts laten begeleiden om de Salmonellabesmettingen tegen te gaan. Er moet een bacteriologisch onderzoek gebeuren met overschoentjes, er moet een checklist worden ingevuld en een Bedrijfsspecifiek Actieplan (BSAP) worden opgesteld. Dit lijkt ingewikkelder dan het is.
Al het nodige materiaal ter opvolging van het Salmonella Actieplan wordt naar de bedrijfsdierenarts gezonden in het zogenaamde SAP-pakket. Dat pakket bevat de in te vullen checklist en het Bedrijfsspecifiek Actieplan (BSAP), overschoentjes, een aanvraagformulier (voor laboratoriumonderzoek) en een werkvoorschrift (of handleiding). De checklist bevat 7 in te vullen rubrieken met vragen over algemene hygiëne op het bedrijf, de biosecurity en het hygiënemanagement, het diermanagement, het drinkwater en het drinkwatersysteem, het voeder, de diergeneeskundige en zoötechnische begeleiding en de aflevering van slachtrijpe varkens. De vragen zijn gemakkelijk te beantwoorden en de antwoorden leggen normaal al snel de zwakke plekken bloot. Het Bedrijfsspecifiek Actieplan (BSAP) is in feite een met de bedrijfsdierenarts in te vullen lijst van op het bedrijf geplande en uit te voeren maatregelen om die zwakke plekken aan te pakken. Van de checklist en het BSAP moet één exemplaar naar DGZ worden verstuurd en één exemplaar moet 5 jaar lang op het bedrijf blijven. gebruikte paren overschoentjes (apart) te verpakken en te versturen naar DGZ. Naast het aanduiden van de risicobedrijven en het verwittigen van de betrokken partijen zorgt DGZ ook voor ondersteuning door de Salmonelladierenarts, in casu Dimitri Arijs (tel.: 050/23.05.55) en met een website (www.dgz.be). De bedrijfsdierenarts of de varkenshouders kunnen steeds op hem beroep doen voor advies (telefonisch bedrijfsbezoek). DGZ zorgt tevens voor de dataverwerking in samenwerking met het CODA. Zo worden de antwoorden van de checklist ingevoerd in een ACCESS-bestand om later risicofactoren te achterhalen. Een bedrijf heeft 12 maanden de tijd om van zijn status van risicobedrijf af te geraken. Na deze periode volgt een verplichte begeleiding door DGZ. Sancties zijn nog niet voorzien maar een risicobedrijf heeft uiteraard wat bijkomende kosten (analyses en bedrijfsdierenarts). Maar het is natuurlijk in het belang van de sector dat we Salmonella in varkenvlees terugdringen, zegt dr. Arijs. Uit de eerste resultaten van de ingezonden overschoentjes blijkt dat bij 65% van de bedrijven, die via het serologisch onderzoek als risicobedrijf werden aangewezen, ook na bacteriologisch onderzoek Salmonella kan aangetoond worden (meestal S. Typhimurium). Begin oktober waren er al 116 risicobedrijven vastgesteld. Wij schatten dat zo n 5 à 6% van de varkensbedrijven dit statuut zal verkrijgen, besluit Dimitri Arijs. De 4 paar overschoentjes in het pakket dienen om mee door de stal te gaan. Op de mest die eraan kleeft zal een bacteriologisch onderzoek gebeuren. Er moet één paar overschoentjes gebruikt worden per leeftijdsgroep: één paar voor varkens van minder dan 40 kg, één voor varkens van 40 tot 60 kg, één voor varkens van 60 tot 80 kg en één voor varkens van meer dan 80 kg. Het pakket bevat ook de nodige zakjes om de 5
Meten is weten PIA vaccinatie verlaagt de voederkosten Voederkosten laatste jaar sterk gestegen De laatste maanden worden we geconfronteerd met een forse stijging van de voederprijzen. Oorzaken hiervoor zijn de grote vraag naar grondstoffen voor gebruik als biobrandstof, de toegenomen vraag vanuit de zich snel ontwikkelende landen in Azië en de tegenvallende graanoogsten. Momenteel worden we geconfronteerd met een voederprijs die tussen 40 en 50% is gestegen ten opzichte van vorig jaar. (rubriek) Besparen op voederkosten door aanpak voederverbruik Aangezien de voederkosten het hoofdaandeel uitmaken van de productiekosten in de varkenshouderij is het belangrijk deze zo laag mogelijk te houden door een preventieve aanpak van ziekten zoals PIA, die het voederverbruik negatief beïnvloeden. In tabel 1 is een vergelijking weergegeven van de voederkosten bij een verschil in voederconversie van 100 gram (2.8 versus 2.7). Een daling van de voederconversie van 2.8 naar 2.7 in het gewichtstraject van 20 naar 110 kg komt neer op een voederbesparing van 9 kg per varken. Aan de huidige voederprijzen komt dit neer op een besparing van 2.25 per afgeleverd vleesvarken. Tabel 1 Vergelijking van de voederkosten per varken bij een voederconversie van 2.8 versus 2.7 Gegevens Gem. opzetgewicht in de varkensstal Gem. levend gewicht bij slachten 20 kg 110 kg Gem. voederprijs: 0.250 /kg 1. Voederconversie = 2.8 2. Voederconversie = 2.7 Totaal voederverbruik in de vleesvarkensfase: 252 kg Totale voederkost in de vleesvarkensfase: 63.00 Totaal voederverbruik in de vleesvarkensfase: 243 kg Totale voederkost in de vleesvarkensfase : 60.75 Tabel 2 Effect van PIA vaccinatie op de voederconversie in 6 Europese praktijkproeven Land Aantal dieren voederconversie (gram) België 2 705-130 België 645-250 België 1 286-240 Frankrijk 2 792-230 Duitsland 38 510-180 Spanje 29 060-150 Invloed PIA vaccinatie op voederkosten Aantasting van de darm door de bacterie Lawsonia intracellularis, die verantwoordelijk is voor PIA, veroorzaakt een verdikking van de dunne darmwand. In de dunne darm gebeurt een belangrijk deel van de verteringsprocessen en worden de verteerde voederbestanddelen opgenomen in het bloed. Wanneer de darm aangetast is door PIA, kunnen deze processen niet optimaal doorgaan. Dit uit zich onder vorm van een verhoogde voederconversie. In tabel 2 is de invloed van PIA vaccinatie op de voederconversie weergegeven, gemeten in een aantal praktijkproeven in België, Frankrijk, Duitsland en Spanje. Hieruit blijkt dat de aanpak van PIA door vaccinatie een belangrijke daling van de voederconversie en bijgevolg van de voederkosten veroorzaakt.
(rubriek) Reportage te velde EEN VARKENSMANAGER MET VIER BEDRIJVEN In 1996 startte Ton Verhoeven in het Nederlandse Aarle- Rixtel een bedrijf op, waar vandaag 2.200 vleesvarkens zitten. In 2000 kwam te Bocholt een bedrijf te koop en Ton liet deze kans niet liggen. Vandaag baat hij er een bedrijf uit met 600 zeugen. Hij bouwde er ook een huis en emigreerde met zijn vrouwtje Astrid naar België, weliswaar net over de grens. Intussen heeft het gezin drie kindjes en de 32-jarige varkenshouder heeft ook bedrijfsmatig niet stil gezeten. Er kwamen nog twee bedrijven, met samen meer dan 2.500 vleesvarkens, bij: één in het Nederlandse Oorschot en één in Opoeteren. In de bedrijven in Aarle-Rixtel, Oorschot en Opoeteren heeft hij een aantal medewerkers en ook in Bocholt heeft hij een medewerker. Maar ook Ton kreeg met PIA te maken. Je ziet het niet altijd bij de zeugen en in de kraamhokken, zegt Ton, maar ik kreeg klachten van varkenshouders die bij mij biggen kochten. De dieren kregen last van diarree en ik stelde nogal wat onverteerde mest vast. Met de stijgende voederprijzen is dat natuurlijk ook geen goed punt. Na grondig onderzoek bleek dat in het drinkwater nogal wat bacteriën zaten en we zijn het drinkwater beginnen aanzuren. We vaccineren nu en we hebben geen problemen meer. Op de vleesvarkensbedrijven vaccineren we nu ook en dat betaalt zichzelf terug. Ton Verhoeven laat er geen twijfel over bestaan dat in het management een goede hygiëne onontbeerlijk is. Hij zweert bij de drie R s: rust, reinheid en regelmaat. De grote uitdaging bestaat erin te komen tot een stabiel bedrijf met een goede productie van levenskrachtige varkens. Wij besteden ook veel aandacht aan de hele drachtperiode. De stap van 20 naar 25 biggen is vrij goed haalbaar. Die van 25 naar bijvoorbeeld 27 biggen is al veel moeilijker, maar elke big meer is pure winst. Ton haalt nu tussen de 26 en de 27 biggen. Goed management werkt volgens Ton cumulatief. Met goede bedrijfsresultaten kan je gemakkelijker lenen, gemakkelijker uitbreiden, enz. Een goede boekhouding is erg belangrijk maar ook een goede communicatie met dierenarts en medewerkers. Naar de toekomst toe ziet Ton ook een sterke schaalvergroting. 7
De eerste stap naar gezonde varkens begint op het internet. I Website PIA I Een volledige website gewijd aan ileïtis (PIA), de meest verspreide darmziekte in vleesvarkensstallen in Europa, is geen overbodige luxe. De website biedt de bezoekende varkenshouder een onbetaalbare schat aan informatie. De verschillende oplossingen worden hier haarfijn voor u uit de doeken gedaan, inclusief de pro s en con s van de behandeling met antibiotica en de vaccinatie. Om de ziekte doeltreffend te kunnen bestrijden moet men echter ook weten hoe men deze het beste kan detecteren. Het kennen en herkennen van de ziekte, zijn oorzaken en zijn schadelijke (financiële) gevolgen komen dan ook ruim aan bod. Ook kan men op deze webstek de verschillende persartikels terugvinden waarin het succes (zeer doeltreffend en een garantie voor economische voordelen) van de vaccinatie tegen PIA benadrukt wordt. Geen paniek voor de computeranalfabeten onder ons: uw angst voor doelloos en tijdrovend rondsurfen is overbodig dankzij de sitemap, die je een helder overzicht geeft van de verschillende rubrieken. Moest je toch nog met een onbeantwoorde vraag blijven zitten, kan je deze altijd richten tot de redactie. Hoewel de kans dat je op je honger blijft zitten zeer klein is aangezien in de rubriek FAQ een antwoord wordt gegeven op de meest gestelde vragen betreffende de ziekte. http://www.ileitis-pia.be/ SCS Boehringer Ingelheim Comm.V. Arianelaan 16-1200 Brussel www.boehringer-ingelheim.com www.ileitis-pia.be info? Kristine Van der Meirsch Tel: 02 77 33 456 of mail: vetmedica@bru.boehringer-ingelheim.com V.U. : A. Brys