Gelderse Bestuursscan Gemeente Berkelland
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 10 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Berkelland is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telde op 1 mei 2014 44.575 inwoners en heeft een oppervlakte van 284,71 km² (waarvan 1,84 km² water). De gemeente behoort daarmee tot de top 10 grootste plattelandsgemeenten in Nederland en is qua inwoneraantal de nummer 2 van de Achterhoek (na Doetinchem). Berkelland grenst aan de regio Twente en de provincie Overijssel. Berkelland grenst aan de Gelderse gemeenten Lochem, Bronckhorst en Oost Gelre en de Overijsselse gemeenten Haaksbergen en Hof van Twente. Berkelland grenst tevens aan Duitsland. De gemeente Berkelland is ontstaan op 1 januari 2005 na een gemeentelijke herindeling van de voormalige gemeenten Borculo, Neede en delen van de voormalige gemeenten Ruurlo en Eibergen. Van deze laatste twee gemeenten zijn destijds ook delen opgegaan in de gemeente Oost Gelre. Er zijn 11 kernen in de gemeente aanwezig. Naast de vier hoofdkernen Borculo, Ruurlo, Eibergen en Neede zijn dat de kleine kernen Beltrum, Geesteren, Gelselaar, Noordijk, Haarlo, Rekken en Rietmolen. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001-2014 afgenomen met 1%. De groene druk de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen bedraagt in de gemeente Berkelland 40,8%. De grijze druk de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar is met 38,2% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente hoger dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (7,3%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (13,4%) en ook minder dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 49,7% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking is in totaal 20.400 (inwoners tussen 15-65 jaar). Momenteel zijn er 18.055 banen. Er zijn daarmee 481 banen per 1.000 inwoners (beroepsbevolking zijnde inwoners tussen 15-65 jaar), tegenover 611 in gemeenten met vergelijkbare omvang en 693 gemiddeld voor de provincie Gelderland. Sinds 2001 is het aantal banen met 2% toegenomen. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Berkelland meer vestigingen van bedrijven: 117 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegenover 116 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen toegenomen met 19%, naar een totaal van 3.686. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Berkelland 18.310. 69,0% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is groter dan de gemeenten uit dezelfde grootteklasse. 23,5% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 7,5% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 1.568 (+9%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 217.000, lager dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ) en gemeenten van vergelijkbare omvang ( 239.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Berkelland bedraagt de FMI: 42,7. Daarmee is de gemeente meer een woon- dan werkgemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 34.600, en is lager dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 35.700, ). Dit ligt wel boven het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. Er vallen in totaal 3.740 personen terug op een uitkering, relatief gaat het om 135 op de 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is vergelijkbaar met de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 27 zetels) CDA 7 zetels D66 5 zetels Gemeentebelangen 5 zetels VVD 3 zetels PvdA 3 zetels Ondernemend Berkelland 2 zetels GroenLinks 2 zetels College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Joost van Oostrum (VVD) Wethouder Leo Scharenborg (CDA) Wethouder Han Boer (D66) Wethouder Joke Pot-Klumper (Gemeentebelangen) Wethouder Patricia Hoytink-Roubos (CDA) Gemeentesecretaris/Alg dir.: Janet Wildeman en Judith Harmsen Organisatiemodel De organisatie wordt gekenmerkt volgens het gekantelde directiemodel. Twee algemeen directeuren staan aan het hoofd van de ambtelijke organisatie. Daaronder zijn er 6 afdelingen: Publiekswinkel, Gemeentewerken, Ruimtelijke Ontwikkeling, Mens en Samenleving, Intern Advies en Facilitaire zaken. De verantwoording ligt zo laag mogelijk in de organisatie. Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van CDA, D66, Gemeentebelangen en CDA gevormd. De coalitiepartijen hebben samen een meerderheid van 17 van de 27 zetels en werken op basis van het coalitieakkoord Veranderende samenleving, Vernieuwd bestuur. Vergeleken met de vorige bestuursperiode (2010-2014) is de samenstelling van de coalitie gewijzigd: de VVD is niet teruggekeerd in de coalitie; Gemeentebelangen is er juist bijgekomen. De huidige burgemeester is in juli 2014 benoemd. Zijn voorganger, Hein Bloemen, vervulde deze functie van 2005-2014. Organisatie op orde: In het coalitieakkoord staat dat de gemeente Berkelland een volwaardige, efficiënte organisatie is. Taken doen ze zelf als dat moet volgens de wet en als dat een meerwaarde heeft ten opzichte van de uitvoering door anderen. Een veranderende samenleving en een andere rol van de overheid stellen andere eisen aan medewerkers. Daarin zijn de afgelopen jaren al slagen gemaakt, maar het moet nog beter. Berkelland blijft daarom investeren in de ontwikkeling van medewerkers om ze breed inzetbaar te maken en/of te houden. Door pensionering vloeien er tot en met 2018 veel medewerkers uit (30 formatieplaatsen, gebaseerd op huidige pensioenregeling). Hun werkzaamheden zullen door andere medewerkers worden opgevangen (efficiency), vervallen of worden waar nodig uitbesteed. Ook is inbreng nodig van nieuw talent; mensen met andere competenties. Dit zoeken ze binnen hun organisatie, maar ook door het aanbieden van stageplaatsen/afstudeeropdrachten en het inzetten van trainees en zzp ers. Op ongeveer vijf cruciale plekken (management, veranderopgaven) willen zij instroom van buiten. Het budget hiervoor moet worden vrijgemaakt door extra uitstroom (bovenop de 30 fte), vooral in de top van de organisatie (hogere salarisschalen).
Financiële positie: Berkelland staat onder repressief toezicht van de provincie Gelderland. De in de paragraaf weerstandsvermogen van de begroting 2015 20 gemelde risico s worden op de lokale situatie toegesneden toegelicht. Alle 20 risico s worden cijfermatig gekwantificeerd. De becijfering komt uit op een risico van 5,8 miljoen. Belangrijkste risico s: decentralisatie jeugdzorg 1,8 miljoen, decentralisatie AWBZ/Wmo 2,2 miljoen, gemeentefonds 0,3 miljoen, decentralisatie Participatiewet 0,2 miljoen, garanties SVN 0,2 miljoen, de Laarberg 0,2 miljoen en kredietrisico uitgezette middelen 0,2 miljoen. Behoudens de paragraaf grondbeleid, kiest Berkelland in de jaarrekeningen voor een zeer summiere opzet van de verschillende paragrafen. Om die reden wordt in de jaarrekening volstaan met het afzetten van incidentele weerstandscapaciteit tegen de omvang van de risico s zoals die in de laatst vastgestelde begroting zijn gekwantificeerd. De door de gemeente gekozen risicobepaling wordt jaarlijks consequent toegepast. Het weerstandsvermogen is, ook wanneer de risico s in het grondbedrijf worden meegewogen, met een ratio tussen 1 en 1,4 voldoende. Samenwerking: Samenwerking met andere gemeenten is mogelijk als dat kwaliteit oplevert, kosten bespaart, minder kwetsbaar is en/of de inwoners wat oplevert. Berkelland werkt samen in de Achterhoek met de andere Achterhoekse gemeenten via het uitvoeringsprogramma Achterhoek 2020, het publiek-private samenwerkingsverband dat zich bezighoudt met samenwerking op het gebied van wonen, werken en bereikbaarheid op basis van de (demografische) uitdagingen waar de regio voor staat. Verpaupering van het platteland gaan ze tegen door actief in te zetten op sloop in samenwerking en afstemming met andere overheden. Op lokaal niveau geldt dat de gemeente soms actief meedoet aan ontwikkelingen en in projecten. Als de gemeente een samenwerkingspartner wordt, dan hoort daar een dienstbare overheid bij; met daadkracht. Dat vraagt een gemeentebestuur en medewerkers die zich verantwoordelijk voelen, meedenken, duidelijk zijn, oplossings- en resultaatgericht werken en lef en durf tonen. En daarmee passend reageren op vragen van inwoners en initiatieven uit de samenleving. Strategie en Leiderschap: In de Organisatievisie 2020 staat dat de opdracht van de organisatie is om de visie van het gemeentebestuur (raad, college) uit te dragen en ervoor te zorgen dat de ambities en doelen worden gehaald. Daarvoor worden er 4 hoofdrollen benoemd: gastheer/-vrouw, opdrachtgever, journalist en projectleider. De kenmerken van de organisatie laten zich omschrijven als slank, daadkrachtig en flexibel. Als kompas dienen: olifantenpaadje (zeggenschap), marktkraam (dienstverlening), keukentafel (echt contact) en de papierversnipperaar (afnemende regeldrift). De manier van werken is oplossings- en resultaatgericht, effectief en efficiënt. Dat vraagt ook iets van leidinggevenden: 1. Medewerkers verantwoordelijkheid en ruimte geven om hun werk te organiseren. 2. Duidelijk zijn in wat zij van medewerkers verwachten en verantwoording vragen. 3. Visie hebben en uitdragen, richting geven en mensen daarvoor enthousiasmeren. 4. Geloven in de ontwikkelmogelijkheden van mensen. 5. Transparant zijn in gedrag, afwegingen en besluiten. 6. Focus houden. Interactie met de samenleving: Berkelland doet het natuurlijk allemaal voor de samenleving, inwoners en ondernemers. Een samenleving die veel dingen zelf kan en vaak nog beter dan zijzelf. Met inwoners die verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf en hun omgeving. Berkelland geeft daarvoor ruimte en vertrouwen. En waar nodig springt de gemeente bij: als partner, als verbinder, als ondersteuner of als aanjager van vernieuwingen. In buurten, (kleine) kernen en op het platteland vormen de inwoners de samenleving die veel dingen zelf kan en vaak nog beter dan de gemeente. Inwoners zijn leidend wat betreft leefbaarheid en zorg voor elkaar. Door zelfsturing en samenredzaamheid bouwen inwoners aan een levende Gemeenschap waaraan iedereen naar vermogen een bijdrage levert. In 2012 heeft Berkelland voor het laatst deelgenomen aan een Burgerpeiling (waarstaatjegemeentel zie afbeelding). In 2013 is de dienstverlening aan de publieksbalie beoordeeld met een 8,0. Bezuinigingen: Als gevolg van de voor 2014 sterk meevallende algemene uitkering uit het gemeentefonds en een gerealiseerde forse kostenbesparing binnen de Wmo ( 0,9 miljoen) is het gelukt tot een structureel en reëel sluitende jaarbegroting 2014 te komen. De effectuering van de in het coalitieakkoord 2010-2014 opgenomen ombuigingsoperatie van 8,3 miljoen is zeer succesvol verlopen. Er is voor 8 miljoen daadwerkelijk omgebogen. Het restant van 0,3 miljoen is als verlies genomen en structureel afgedekt binnen de begroting 2014. Door het nemen van overwegend financieel technische maatregelen is het gelukt om het in de voorjaarsnota 2014 voor 2015 geraamd tekort van 3,7 miljoen geheel weg te werken en tot een structureel sluitende jaarbegroting 2015 te komen. Na aftrek van de in de begroting 2015 opgenomen dekkingsmaatregelen resteert er nog een bedrag van 2 miljoen aan nog te realiseren ombuigingen uit het coalitieakkoord 2015-2018. Belangrijkste post: een besparing op personeelskosten van 1,5 miljoen (natuurlijk verloop). De netto-schuld per inwoner bedraagt 728, (Bron: VNG Schuldenmonitor 2012). Krimp: De gemeente heeft te maken met een negatief migratiesaldo. De gemeente heeft daarnaast ook te maken met een natuurlijke bevolkingsafname. Richting 2040 zal het inwoneraantal dalen (tussen 5%-10%; prognose Planbureau voor de Leefomgeving). Er zijn regionale afspraken gemaakt om minder woningen te bouwen. Grondproblematiek: In de door de gemeenteraad in 2007 vastgestelde nota Grondbeleid staat vermeld dat Berkelland kiest voor actief grondbeleid waar dit mogelijk en gewenst is. De gemeente Berkelland hanteert jaarlijks een consistente benadering om tot kwantificering van de grondexploitatierisico s te komen en deze af te zetten tegen de specifiek voor de grondexploitatie beschikbare weerstandscapaciteit. Hierbij gaat de gemeente uit van twee scenario s ( tegenvallend en kritiek ). In het tegenvallende scenario komt de weerstandsratio nagenoeg met elkaar overeen (ratio 1,01). In het kritieke scenario overstijgen de risico s de beschikbare weerstandscapaciteit (binnen de grondexploitatie) met 1 miljoen (ratio 0,72). De risico s zijn goed in beeld en de exploitatieopzetten worden jaarlijks herzien. Grootste risico: bedrijventerrein De Laarberg (relevante boekwaarde voor Berkelland is 10,7 miljoen).
Samenwerking 4 O s: Berkelland neemt deel aan het Platform Onderwijs en Arbeidsmarkt Achterhoek waarin ondernemers, onderwijsinstellingen en gemeenten werken aan versterking van de arbeidsmarkt. Met betrekking tot de leefbaarheid in de kernen wordt samengewerkt met inwoners, verenigingen, woningcorporaties, onderwijs-, zorg- en welzijnsinstellingen en werkgevers. Daarnaast werkt Berkelland samen met ondernemers in onder andere Platform BV Berkelland, Industriële Kring Berkelland en ondernemerskringen in Eibergen, Neede, en Ruurlo. Er is tevens een Welzijnsraad die de gemeente gevraag en ongevraagd van advies voorziet op het brede terrein van welzijn. Decentralisaties sociaal domein: De gemeenteraad heeft vorig jaar de visienota Meedoen naar vermogen vastgesteld. In het coalitieakkoord staat aangegeven dat deze een leidraad blijft voor de invoering van de nieuwe taken op het gebied van opgroeien en opvoeden, begeleiding, participatie en werk. Voormekaar in Berkelland is het centrale 3D beleidskader 2015-2016 (vastgesteld in raad op 28-10-2014). Motto m.b.t. Samenwerking in de Achterhoek: lokaal maatwerk waar het kan, regionale samenwerking waar het moet. Jeugdzorg: Er is een akkoord bereikt met Bureau Jeugdzorg in Gelderland over de functies die het bureau in 2015 gaat uitvoeren. Ook zijn er afspraken gemaakt over het budget. In Gelderland is ervoor gekozen de Advies en Meldpunten Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK) te organiseren op het niveau van de Veiligheidsregio s. De doorontwikkeling van het Centrum voor Jeugd en Gezin als toegangspoort voor afnemers van jeugdzorg per 1 januari 2015 vindt parallel plaats aan de transitie en transformatie van de jeugdzorg naar de gemeenten. Op lokaal niveau vormen de Voormekaar-teams de toegang tot jeugdzorg. De afstemming met het (passend) onderwijs vindt ook zo veel mogelijk lokaal plaats. De taken van het Centrum voort Jeugd en Gezin als toegangspoort voor afnemers van jeugdzorg worden per 1 januari 2015 onderdeel van de transitie en transformatie van de jeugdzorg naar de gemeenten. De (taken van de) professionals van het Centrum voor Jeugd en Gezin worden in dat kader geïntegreerd in de Voormekaar-teams. AWBZ/Wmo: Via de Voormekaar-teams wordt de begeleiding en ondersteuning aan onze inwoners integraal geregeld. Dichtbij, maatwerk en zo veel mogelijk versterken van de eigen kracht zijn daarbij sleutelwoorden. Inwoners hebben volgens de nieuwe Wmo recht op onafhankelijke ondersteuning als zij een beroep doen op de Wmo. Op regionaal niveau zijn hierover afspraken gemaakt met MEE over 2015. Op de huishoudelijke hulp wordt in 2015 met 40% bezuinigd. Volgens de nieuwe Wmo is de huishoudelijke hulp straks alleen nog een voorziening voor mensen die deze hulp niet zelf kunnen regelen en betalen. Mogelijke scenario s voor de huishoudelijke hulp in 2015 worden nu uitgewerkt. Participatiewet: Voor de Participatiewet is als verdieping van het 3D beleidskader een beleidsplan Participatiewet gemaakt en zijn verordeningen vastgesteld. De arbeidsmarktregio Achterhoek bestaat alle acht Achterhoekse gemeenten. De deelnemende partijen gaan alle werkgeverscontacten coördineren vanuit het Loopbaanplein Oost Achterhoek en vanuit het Werkgeversservicepunt Achterhoek West. Inwoners die een beroep doen op werk- en inkomensondersteuning kunnen terecht bij het Loopbaanplein Oost Achterhoek. Het Voormekaarteam zorgt (als dat nodig is) voor een zogenoemde warme overdracht van de inwoner aan het Loopbaanplein. Het beleid wordt uitgevoerd door de SDOA (Sociale Dienst Oost Achterhoek). Passend onderwijs: Samengewerkt wordt via het Regionetwerk Noord Oost Achterhoek. Als regio wordt uitgegaan van het gebied SWV Berkelland en WSNS Berkeldal met uitzondering van WSNS Haaksbergen. Met het primair en voortgezet onderwijs is er een apart OOGO (Op Overeenstemming Gericht Overleg) gepland om het 3D beleidskader te bespreken. Operationele samenwerking: Binnen het samenwerkingsverband Sociale Dienst Oost Achterhoek werkt Berkelland samen via de GR Stadsbank Oost Nederland en de GR Hameland voor werkvoorziening. De SDOA zorgt voor uitvoering van wet- en regelgeving op het gebied van sociale zekerheid voor de gemeenten Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk. Hameland is het regionale SW-bedrijf en voert voor de gemeenten Winterswijk, Aalten, Oost Gelre, Berkelland en Haaksbergen de Wsw uit. Via de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) vindt uitvoering van milieu vergunningverlening en handhaving en de specialismen uit de Wabo plaats. De 8 gemeenten uit de Regio Achterhoek (en Zutphen en Lochem) werken in de ODA samen. Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Regio Achterhoek (GR) - Agem (coöperatie op het gebied van energie en duurzaamheid) - Gebiedsonderneming Laarberg (zowel via NV als een BV) - Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG; GR) - GGD Noord- en Oost Gelderland (GR) - Omgevingsdienst Achterhoek (ODA; GR) - Vuilverwerking Noord- en Oost-Achterhoek (Openbaar lichaam) - Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (GR) - Sociale Dienst Oost-Achterhoek (GR) - Hameland (Sociale werkvoorziening; GR)
Kansen- en ontwikkelanalyse Op dinsdag 27 januari 2015 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het managementteam, het college van B&W en een afvaardiging van de gemeenteraad. Wij danken deze vertegenwoordigers van de gemeente Berkelland voor de constructieve wijze waarop de gesprekken hebben plaatsgevonden. Wij stellen daarbij vast, dat we een ambitieus en plezierig management hebben aangetroffen, een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda en elkaars portefeuille sprak, en een gemeenteraad die zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen of moeten worden. Kansen Organisatie De ambtelijke organisatie telt begin 2015 circa 235 FTE. Dit is een omvang die minder kwetsbaar is dan de adviescommissie bij veel andere gemeenten heeft gezien. Als er capaciteitstekorten zijn in kwantitatieve of kwalitatieve zin, dan worden ambtenaren van buurgemeenten of externe deskundigen in gehuurd. De oude bloedgroepen uit de vier gemeenten van voor de fusie zijn niet meer herkenbaar binnen de ambtelijke organisatie. De gemeente geeft aan dat door de kanteling die onmiddellijk met de fusie is ingevoerd, allen een nieuwe positie kregen. De neiging te vervallen in oude structuren werd hierdoor verminderd. Rigoureuze stappen zijn hierin bewust gezet. Berkelland heeft door eerdere bezuinigingsrondes en regionale samenwerking (zoals de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA), de Sociale Dienst Oost Achterhoek (SDOA) en de Brandweercluster Achterhoek Oost (BWAO)) afscheid genomen van circa een derde van de ambtelijke organisatie. De ambtelijke organisatie kent vergrijzing. De komende jaren zullen circa 45-50 personen de organisatie verlaten vanwege de pensioenleeftijd. Daarvan worden in de huidige bestuursperiode 30 FTE niet ingevuld maar door slimmer en efficiënter werken opgevangen. Daarnaast zal er 15-20 fte nieuwe (jonge) instroom zijn. De ambtelijke organisatie bevindt zich in een veranderingsproces. De huidige eisen vragen om ambtenaren die over meer ondernemerschap beschikken. Raad, college en burgemeester hebben aandacht voor de kwaliteit van stukken en ambtelijke adviezen. Intergemeentelijke samenwerking Berkelland werkt met alle acht Achterhoekse gemeenten samen. Met de Oost Achterhoekse gemeenten is de samenwerking op uitvoeringsniveau intensiever (SDOA, Hameland, BWAO, ICT e.d.) Daarnaast is er recentelijk gestart met samenwerking op managementniveau met Doetinchem en Bronckhorst. Deze beide gemeenten zijn van ongeveer gelijke grootte als Berkelland, dat geeft gelijkwaardigheid in de samenwerking. Bronckhorst is bovendien ook een van de P10- gemeenten (plattelandsgemeenten), net als Berkelland. De vernieuwingskracht op dossiers en ten aanzien van bestuur en rolopvatting ziet men als grootste competentie van Berkelland binnen de samenwerkingen. In dit verband zijn bijvoorbeeld duurzame energie, wonen en de transities genoemd (maar ook dit verschuift telkens, zo constateerde men). 7
Raad en college Het college straalt een ondernemende mentaliteit uit, men weet van aanpakken. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de privatiseringsslag van maatschappelijke voorzieningen. De gemeente Berkelland stuurt op het behalen van het maatschappelijk resultaat en niet op de voorziening/het instituut (de organisatie, het gebouw). Ook de raad heeft op de adviescommissie een indruk van ondernemers achtergelaten. Het college is voorstander van een overheid die kan loslaten. Het oppakken van de gemeentelijke rol gebeurt bewust. Raad en college werken aan nieuwe constructies en oplossingen. Een voorbeeld hiervan is de innovatie in het peuterspeelzaal/kinderopvang werkveld, waar de (kleine) kernen met inwoners, vrijwilligers en professionele instellingen naar nieuwe oplossingen zoeken. Ontwikkelpunten Organisatie De ambtelijke organisatie verdient verjonging en vernieuwing. De mobiliteit is gering en de noodzaak van verandering wordt ervaren. Ambtelijk onderkent men dit probleem, maar de verandering vraagt tijd. Het college zou hierin, naar de mening van de adviescommissie, nadrukkelijker een rol moeten pakken. Aanvulling vanuit de gemeente Berkelland: Het college heeft inmiddels invulling aan die rol gegeven door op 16 december 2014 (de nota strategisch personeelsbeleid en personeelsinstrumenten ) en op 3 februari 2015 een vertrekregeling (verleidingsregeling voor versnelde uitstroom) vast te stellen. Hierdoor wordt beweging en verjonging in de organisatie gestimuleerd. Het verkleinen van de kloof tussen overheid en burger vraagt aandacht. Intergemeentelijke samenwerking Vooral op het punt van demografische verandering zijn de gevolgen de komende jaren groot. Over 20 jaar is de bevolking naar verwachting van 45.000 tot 37.000 inwoners teruggelopen. Dit heeft enorme gevolgen voor woningen en voorzieningen (elk jaar sluit een basisschool). Door samenwerking en programmatische afstemming kunnen deze gevolgen zo mogelijk worden gestuurd. Uiteraard zijn de gemeenten zich hiervan bewust en dit vraagt een continue alertheid. De grondafschrijvingen/sloopkosten zijn enorm. Gemeenten, provincie en Rijk moeten veel creatiever om durven te gaan met deze opgave. De gemeente zou een scherper profiel van innovatieve maakindustrie kunnen en moeten neerzetten. Ook door het aantrekken van studenten en stageplekken kan dit beeld meer inhoud krijgen. Profilering van de regio Achterhoek en Twente richting Brussel vindt plaats en zou verder moeten worden versterkt. De voorkeur is om in principe de taken zelf uit te voeren; als dat voordelen biedt met andere gemeenten. Bronckhorst is een vergelijkbare gemeente en daarmee een aantrekkelijke samenwerkingspartner. Ook al is de cultuur van Winterswijk een andere en heeft Berkelland niet direct baat bij samenwerking met Winterswijk, zou meer samenwerking toch te overwegen zijn. 8
Er is erg weinig relatie met de aangrenzende Duitse regio, wat interessant kan zijn gezien de aldaar lage werkloosheid. Aanvulling vanuit de gemeente Berkelland: Wij herkennen de kans van een goede relatie met Duitsland. Vanuit de Euregio, de Achterhoek, vanuit de SDOA in het bijzonder en rechtstreeks vanuit Berkelland is er frequent contact met Duitsland. Met name de aansluiting in taal en werk staan daarbij hoog op de agenda. Recent is er een speciale jobhunter aangesteld voor het Duitse grondgebied. Meer regelruimte en meer financiële steun voor de demografische opgave is een duidelijke wens van de gemeente Berkelland. De provincie zou hierin een rol moeten spelen. De raden hebben wel enige afstemming binnen de Achterhoek, ook de griffiers spreken elkaar regelmatig. De raad van Berkelland straalt een behoefte aan kennis uit en zoekt naar informatie binnen en buiten de eigen gemeentelijke organisatie. Dit gold bijvoorbeeld voor de informatie rondom de decentralisaties in het sociale domein. College en ambtelijke organisatie moeten hierin voorzien. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Charlotte Nauta 9
Bijlage: Zelfanalyse 10
Vragenlijst Sterk Bestuur in Gelderland Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Mee oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? 1. Vernieuwend omgaan met samenleving 2. Vernieuwend omgaan met eigen organisatie 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? 1. Financiële risico's nieuwe taken 2. Continu proces: integraliteit 1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijk klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Oplossingsgericht Samenwerkingsgericht 12
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiële) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Mee oneens Helemaal mee oneens 13
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1. Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste strategische samenwerkingspartners? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Aalten Berkelland Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk P10 3.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Aalten Doesburg Berkelland Lochem Doetinchem Zutphen Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk In de toekomst verwacht de gemeente Berkelland met dezelfde gemeenten samen te werken. 14
3.5 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. 3.6 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed. 3.7 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Aalten Berkelland Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk In de toekomst ook samenwerking met Lochem, Zutphen en Doesburg. 3.8 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. 3.9 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed. 15
4. Bijdrage aan samenwerking De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 4.1 Strategische opgaven in de regio 16
4.2 Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 17
4.3 Bedrijfsvoering en Dienstverlening Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). 18
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz, jeugdzorg en participatiewet voor? Awbz Jeugdzorg Participatiewet Aalten Berkelland Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Aalten Berkelland Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Aalten Berkelland Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude Ijsselstreek Winterswijk Ook samenwerking met G7-regio's voor bovenregionale jeugdzorg. 19
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland