gemeente Bunnik Discussienota

gemeente Bunnik Discussienota Aan: Van: De gemeenteraad van Bunnik het college van de gemeente Bunnik Datum: 16 februari 2017 Onderwerp: Nieuwe Hollandse Waterlinie Inleiding De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is het grootste rijksmonument van Nederland. Het doorsnijdt vier provincies (Utrecht, Gelderland, Noord-Holland en Noord-Brabant) en is aangewezen als Nationaal Landschap. In onze gemeente liggen de twee grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het toegankelijke fort bij Vechten met voorzieningen op (inter)nationaal niveau en het verborgen fort bij Rijnauwen. De aanwezigheid van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de voornaamste reden dat het gebied ten oosten van Utrecht tot 1963 onbebouwd is gebleven door de Kringenwet die een vrij schootsveld verplichtte. Zo mocht in de binnenste kring van 300 meter rond een (belangrijk) verdedigingswerk alleen in hout worden gebouwd. In de middelste kring van 600 meter mocht tot 50 cm hoogte met steen worden gebouwd, daarboven moest het brandbaar materiaal zijn. In de buitenste kring, 1000 meter rond een verdedigingswerk, waren stenen bouwwerken toegestaan, maar bij oorlogsdreiging konden ze zonder meer worden afgebroken. De Waterlinie vormde een scheiding tussen het westen (economische en bestuurlijke hart) en het oosten van Nederland. De natuurlijke landschappelijke ondergrond vormde de basis voor de aanleg van het ingenieuze inundatiesysteem. Het verschil tussen de open structuur van het oosten en de gesloten structuur van het westen is nog steeds terug te zien in het landschap en is een rechtstreeks gevolg van de aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De gemeente Bunnik is een bijzondere en unieke locatie in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het ligt op het kruispunt van twee potentiele werelderfgoederen: de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Romeinse Limes, en heeft de twee grootste forten binnen haar gemeentegrenzen, waarvan fort bij Vechten het Nationale Waterliniecentrum huisvest.! Fig. 1 Uitleg Kringenwet, www.nieuwehollandsewaterlinie.nl

Sinds 2011 staat de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de lijst voor het door Nederland voor te dragen werelderfgoed. De vier Provincies sloten het Pact van Altena, de bestuursovereenkomst Nieuwe Hollandse Waterlinie 2014-2020, om zich gezamenlijk in te zetten voor de werelderfgoednominatie en voor hun rol als siteholders na toekenning van de werelderfgoedstatus. De werelderfgoedstatus is aangevraagd als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam (al werelderfgoed sinds 1996). Fig.2 Kaart Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam www.nieuwehollandsewaterlinie.nl Wat speelt er allemaal? Rond de Nieuwe Hollandse Waterlinie spelen op dit moment verschillende projecten die een relatie met elkaar hebben, namelijk: 1. UNESCO-nominatie Nieuwe Hollandse Waterlinie (nationaal) 2. Utrechtse Programma Nieuwe Hollandse Waterlinie (provinciaal) 3. Enveloppe Linieland+ (regionaal) Onderstaand is per project beschreven wat het globaal inhoudt, wie het project trekt en wie er bij betrokken zijn, wat de rol is van de gemeente Bunnik en wat voor de gemeente Bunnik kansen en bedreigingen zijn. 1. UNESCO-nominatie Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is in 2011 door de Staat der Nederlanden op de voorlopige Werelderfgoedlijst geplaatst, als uitbreiding van het bestaande Werelderfgoed de Stelling van Amsterdam (SvA). De SvA is sinds 1996 aangewezen als UNESCO Werelderfgoed. In oktober 2014 hebben de provincies Utrecht, Noord-Holland, Noord-Brabant en Gelderland het Pact van Altena ondertekend. Hierin staat de ambitie om de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor te dragen voor daadwerkelijke nominatie. In 2019 hoopt de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de werelderfgoedlijst te komen. De werelderfgoedstatus is belangrijk voor het behoud en de ontwikkeling van de forten en voor recreatie en toerisme.

3 De Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam zijn erfgoed van wereldniveau. Ze zijn uniek en verdienen het om behouden te blijven voor volgende generaties. In militair-historisch opzicht is de Stelling van Amsterdam het ultieme sluitstuk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De twee waterlinies samen vertellen het verhaal van deze strategische inzet van water bij de verdediging van Nederland. De uitbreiding van de Stelling van Amsterdam met de Nieuwe Hollandse Waterlinie maakt het beeld compleet. De betrokken provincies stellen gezamenlijk het nominatiedossier op. Een nominatiedossier bestaat uit een zorgvuldige beschrijving van het toekomstige werelderfgoed. Dit deel van het nominatiedossier is een statisch document en vormt de basis van de inschrijving in het Werelderfgoedregister. Het dossier bevat de verantwoording waarom het betreffende erfgoed wereldwijd uniek is en daarmee een plek op de werelderfgoedlijst verdiend. De uniciteit van het erfgoed wordt vastgelegd in de Statement of Outstanding Universal Value. Het dossier bevat verder de exacte begrenzing van het toekomstige werelderfgoed. Ook wordt de mate van authenticiteit en integriteit van het erfgoed beschreven, waarmee wordt aangetoond dat het erfgoed voldoende compleet is en dat het systeem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog herkenbaar en beleefbaar is. Een onderdeel van het nominatiedossier is het managementplan. In het managementplan staat hoe de site wordt beschermd, ontwikkeld en uitgedragen als de NHW het UNESCO-label heeft gekregen. Het is een dynamisch document dat elke tien jaar wordt herzien. Het managementplan beschrijft op welke manier partijen richting geven aan de drie pijlers, waarbij de bescherming van de Outstanding Universal Value centraal staat. In het voorjaar van 2017 wordt het nominatiedossier ter besluitvorming aan de provinciale bestuurders voorgelegd. In het derde kwartaal van 2017 vindt er een zogenaamde peer review plaats. Dit houdt in dat deskundigen onderzoeken of het Nominatiedossier van voldoende kwaliteit is. Ook gaat een deskundige van de International Council on Monuments and Sites (ICOMOS), de adviesorganisatie van UNESCO, een check op compleetheid doen. Het is mogelijk dat op basis van deze peer review en de check van ICOMOS in het najaar van 2017 nog punten in het dossier aangepast moeten worden.

4 Wie? Trekker: Betrokken: Onze rol: Provincie Utrecht, Provincie Noord-Holland, Provincie Noord-Brabant en Provincie Gelderland. Vier Provincies, Rijkswaterstaat, waterschappen, gemeenten, terreinbeherende organisaties en ondernemers op en rond de linie. De UNESCO-nominatie is vooral een taak van de vier Provincies. Gemeente Bunnik is wel op hoofdlijnen betrokken bij de totstandkoming van het managementplan, een onderdeel van het nominatiedossier. Hiervoor hebben de Provincies een aantal bijeenkomsten georganiseerd om informatie op te halen bij de betrokken partijen. Financiële middelen n.v.t. Kansen voor gemeente Bunnik Provinciale aandacht (en financiering) voor het gebied Vechten/Amelisweerd/Rhijnauwen. In het gebied Vechten/Amelisweerd/Rhijnauwen gebeurt ontzettend veel. Er zijn veel partijen actief in hetzelfde (kleine) gebied met uiteenlopende belangen, wensen en opdrachten. De verschillende partijen zijn lang niet altijd goed op de hoogte van elkaars projecten waardoor de gewenste afstemming niet altijd plaats vindt. Een goede (ontwikkelings)visie op het gebied ontbreekt. De Provincie Utrecht zou hierin een rol kunnen spelen. Liever een filmpje? http://www.hollandsewaterlinie.nl/videoover-kansen-en-draagvlak-unesco/ Gecontroleerde impuls recreatie en toerisme Bunnik is een belangrijk punt in de NHW met het Nationaal Waterliniecentrum op fort bij Vechten, de twee grootste forten van de linie binnen haar gemeentegrenzen en op het kruispunt van twee potentiele werelderfgoederen gelegen. Dit betekent hoe dan ook (inter)nationale aandacht voor het gebied. Deze aandacht voor het gebied zal zijn weerslag hebben op lokale ondernemers. Er liggen kansen voor de lokale voorzieningen waarbij goede verbindingen en bereikbaarheid van groot belang zijn. Door betrokkenheid bij de projecten en gebiedsprocessen heeft de gemeente invloed op al dan niet gewenste ontwikkelingen in het gebied. Bunnik staat (inter)nationaal op de kaart en lift mee met de brede promotie van de provincie Utrecht. Dit wil niet zeggen dat er meteen busladingen toeristen op de stoep staan en dat het toerisme een intensief karakter krijgt. De aandacht voor en ontwikkeling van het gebied zit vooral in het verbeteren van de kwaliteit. De kansen voor Bunnik liggen in het verbeteren van (recreatieve) verbindingen en de bereikbaarheid van de forten (en de landgoederen) en het zichtbaar maken van de historie van het gebied. Hoe beter we bij de projecten en processen in dit gebied betrokken zijn, hoe meer kansen we kunnen benutten! Bedreigingen Gebied op slot? Wat mag niet meer bij een werelderfgoed: aantasting van het werelderfgoed. Een regelmatig gehoorde angst is dat door een UNESCO-nominatie niets meer mag. Dat bijvoorbeeld bedrijven niet meer kunnen uitbreiden en er niets meer ontwikkeld zou kunnen worden. In de praktijk valt dit erg mee. Een werelderfgoednominatie gaat juist uit van behoud door ontwikkeling zonder harde eisen te stellen. De bestaande wet en regelgeving volstaat bij deze nominatie. Bereikbaarheid en parkeren Het gebied Vechten-Amelisweerd-Rhijnauwen kent met zo n 1,5 miljoen bezoekers per jaar een hoge recreatiedruk. Vooral parkeren en bereikbaarheid zijn op dit moment onvoldoende en de (potentiele) recreatieve verbindingen tussen Amelisweerd/Rhijnauwen en Vechten worden doorsneden door de N411, A12 en de spoorlijn Arnhem-Utrecht.

5 Personele capaciteit Voor de vakgebieden landschap en recreatie en toerisme samen heeft de gemeente Bunnik 0,5 fte beschikbaar. Om voldoende aangesloten te zijn op de ontwikkelingen in het gebied en de kansen die er liggen te kunnen benutten, is dit onvoldoende. Bij het geven van prioriteit aan deze ontwikkelingen zal de capaciteit vergroot moeten worden. 2. Utrechtse Programma Nieuwe Hollandse Waterlinie/Stelling van Amsterdam(Utrechtse deel) Provincie Utrecht heeft de opgaven, doelen en wensen met betrekking tot de UNESCO-nominatie vertaald in een Utrechts programma: Het Utrechtse Programma Nieuwe Hollandse Waterlinie/Stelling van Amsterdam 2016-2019 (zie bijlage voor het volledige programma). De hoofddoelen van dit programma zijn: Verbinden Versterken Verzelfstandigen De provincie Utrecht zoekt expliciet de samenwerking met gebiedspartners op. Deze samenwerking wil ze de komende jaren invullen en aanscherpen op basis van gezamenlijk gevoelde energie om de ambities voor de linie te realiseren. De provincie Utrecht wil zich flexibel opstellen om goed in te kunnen spelen op de wensen en vragen van andere partijen. Hiervoor zet de Provincie gebiedsmakelaars in. Deze gebiedsmakelaars ontsluiten de Provincie Utrecht, kunnen (op aanvraag) expertise leveren en ondersteunen bij de financiering van projecten. De provincie Utrecht stelt een totaalbedrag van 13,5 mln. Beschikbaar via een flexibele verordening en via personele inzet, ontsluiting van expertise en verbinden van kennis. De Provincie wil een samenwerking aangaan op twee sporen: - vraaggestuurd op projectniveau vanuit de energie bij de partners - proactief (aanjagen, energie proberen te genereren) op de provinciale aandachtsgebieden. Alle partijen (gemeenten/ eigenaren/ initiatiefnemers) die actief zijn binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam kunnen een beroep doen op de provincie voor ondersteuning op projectniveau: - Inzet expertteam - Procesbegeleiding/ meedenken vanuit de provincie (verbindingen leggen intern en extern) - Financiële bijdrage Vijf aandachtsgebieden Binnen de Utrechtse uitwerking van de Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft de Provincie Utrecht vijf aandachtsgebieden aangewezen. Dit zijn gebieden waar veel ontwikkelingen plaats vinden of waar grote opgaven liggen. Eén van deze gebieden is het gebied Vechten/Amelisweerd/Rhijnauwen. Wie? Trekker: Betrokken: Onze rol: Provincie Utrecht Gemeenten Bunnik, Houten, Ronde Venen, Utrecht, de Bilt, Nieuwegein, Stichtse Vecht, Wijk bij Duurstede, Vianen, Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, Waterschap Amstel, Vecht en Gooi, Natuurmonumenten. Belanghebbend, intensief betrokken bij de ontwikkelingen. Financiële middelen De Provincie Utrecht heeft 13,5 miljoen beschikbaar voor projecten binnen de NHW. Dit bedrag bestaat uit geld en handjes vanuit de Provincie. Kansen voor gemeente Bunnik De Provincie Utrecht heeft het gebied Vechten/Amelisweerd/Rhijnauwen aangewezen als aandachtsgebied. Dit betekent concreet dat er extra aandacht en geld is voor dit gebied. Verder zijn de kansen die bij UNESCO/nominatie beschreven zijn, hier ook van toepassing.

6 Bedreigingen Door de provinciale aandacht voor het gebied Vechten-Amelisweerd-Rhijnauwen zouden anderen wellicht de ontwikkelingen voor de gemeente Bunnik kunnen gaan bepalen. Wat overigens niet perse een bedreiging hoeft te zijn. Het is hoe dan ook van belang dat de gemeente Bunnik goed aangehaakt blijft bij de (provinciale) processen en projecten in het gebied. Wat zou helpen is een goede Bunnikse gebiedsvisie voor dit gebied zodat we ook voor onszelf integrale afwegingen kunnen maken en ook bij andere partijen duidelijk kunnen maken waar onze prioriteiten liggen. 3. Enveloppe Linieland+ Na opheffing van de enveloppecommissie Rijnauwen/Vechten is de gemeente Bunnik, samen met de gemeenten de Bilt toegevoegd aan de voormalige enveloppecommissie Linieland, hierna Linieland+ genoemd. Binnen Linieland was er 4,5 mln. uit het oude programma Agenda Vitaal Platteland begroot voor het project recreatieve routes polder Blokhoven. Begin 2016 werd duidelijk dat een deel van deze subsidie niet zou worden besteed. De Provincie heeft vervolgens toegezegd het bedrag van 1,5 miljoen alsnog beschikbaar te stellen voor projecten in Linieland. Voor projecten van de gemeente Bunnik is van bovenstaand bedrag 62.500, gereserveerd. Relatie met Strategische Agenda De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft op veel verschillende vlakken relatie met de Strategische Agenda en komt in bijna alle pijlers terug. Het gaat hier dan met name om de volgende punten: Het behouden en versterken van de verblijfs-, natuur- en landschapskwaliteit, aansluitend op onze cultuurhistorie. Bunnik als netwerkgemeente, bundeling van krachten in de regio. Vergroten van het recreatieve concentratiegebied rond Amelisweerd/Rhijnauwen door betere verbindingen. Vergroten en tegelijkertijd spreiden van het toerisme. Daarnaast biedt de ontwikkeling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie kansen voor versterking van de economie, het verstevigen van het ondernemersnetwerk en onze identiteit. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een verbindend element, een basis voor verbindingen, zowel fysiek als in bijvoorbeeld netwerken en arrangementen. Specifieke pijlers Strategische Agenda Pijler 1: Gelukkig Bunnik Dorpskernen en een buitengebied met verblijfs-, natuur- en landschapskwaliteit, aansluitend op onze cultuurhistorie. Pijler 3: Dynamisch Bunnik 1. De bundeling van krachten in de regio 3. Een actieve bijdrage aan een groene, gezonde en slimme topregio met internationale uitstraling Creëren van mogelijkheden voor uitbreiding van groene en duurzame dag- en Verblijfsrecreatie De ontwikkeling van een duidelijk economisch profiel voor Bunnik dat aansluit bij de clusters van het USP (Sustainablity, Healthy urban living, Life sciences & Health) en daarbij passende woon- en leefvoorzieningen

7 Investeren in innovatie door samenwerking tussen onze ondernemers, overheid, onderwijs en samenleving. We bieden daartoe waar mogelijk ruimte voor experimenten. Verduurzaming en zorginnovatie zijn daarbij belangrijke speerpunten. Het vergroten van het recreatieve concentratiegebied rond Amelisweerd / Rhijnauwen, o.a. door deze via fiets- dan wel wandelroutes met andere recreatiegebieden ( zoals Bos Nieuw Wulven, Oostbroek) te verbinden, zien wij als een van de mogelijkheden om de intensiteit van het toerisme te vergroten en tegelijkertijd te spreiden, zodat de druk op plekken in het buitengebied verminderd. Pijler 4: Behendig Bunnik 3. De rol van netwerkgemeente Vraagstelling 1. Hoe kijkt u aan tegen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de fortificaties met de directe omgeving in Bunnik, en de mogelijke aanwijzing als UNESCO werelderfgoed? 2. Onderschrijft u het beeld om de forten en de directe omgeving bekendheid te geven, waardoor het meer gaat leven, ook voor de Bunnikse samenleving? 3. Welke rol ziet u weggelegd voor de gemeente ten aanzien van de fortificaties? 4. Door de financiële injectie die de provincie wil geven aan de NHW liggen er kansen en mogelijkheden voor recreatie en toerisme. Ziet u dit ook als kansen voor onze gemeente en ons bedrijfsleven (economische impuls) en wilt u daarop investeren? 5. Een gebied met meer bekendheid zal meer verkeer aantrekken. Hoe kunnen wij deze vervoersbehoefte begeleiden c.q. inperken?

8 Procedure raadsvoorstel / besluit Digitaal beschikbaar bij griffie Onderwerp Nieuwe Hollandse Waterlinie Ja Nee Bijgevoegde stukken Utrechtse Programma Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Ja Nee Amsterdam Ter inzage n.v.t. Ja Nee Inhoud besluit B&W De gemeenteraad bijgevoegde discussienota voor te leggen Datum besluit B&W 22 november 2016 In Voorrondes Open Huis Bijzonderheden Bespreken Provincie Utrecht geeft een presentatie over de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Daarna volgt de discussie in het OH. Gewenste planning Open Huis 9 maart 2017 Raad n.v.t. Uiterste datum Raad n.v.t. Agenda Commissie Datum bespreking 27 november 2016 Opmerkingen