Bijlage 1: Begeleid Leren, theorie.

Projectplan Nieuwe Wegen in de GGZ Begeleid Leren Datum: 17 januari 2017 Door: Lenneke Docter (Beleidsmedewerker GGZ / Cosis) en Rik Bakker (adviseur innovatie) Inhoud: 1. Beschrijving van het project Nieuwe wegen. Waarom doet Cosis mee? 2. Begeleid leren: onderdeel van het thema zelfhulp, herstel, participatie en inclusie. 3. Wat is Begeleid Leren? 4. Ambitie deelname GGZ Nieuwe Wegen met het thema: Begeleid Leren. 5. Partners, Vraagstelling, Plan van aanpak en planning. Bijlage 1: Begeleid Leren, theorie. 1

1. Project Nieuwe Wegen GGZ. Waarom doet Cosis mee? Cosis heeft ervoor gekozen om mee te doen in het programma Nieuwe wegen GGZ en opvang. De doelen en de uitgangspunten van het programma sluiten aan bij wat Cosis vindt en wil en het programma kan Cosis hierin versterken. Het biedt mogelijkheden voor ondersteuning, samenwerking met andere vergelijkbare initiatieven, het delen van leerervaringen en het in de etalage zetten van nieuwe diensten. Het Programma Nieuwe wegen GGZ en opvang is een innovatief landelijk transformatie programma in 2016/2017, dat tot doel heeft om organisaties, werkend in de GGZ en opvang, te ondersteunen om in samenwerking met elkaar en met cliënten/families innovaties te ontwikkelen en te implementeren. Deze ondersteuning vindt plaats op regionaal niveau en in samenwerking met betrokken cliënt- en familieorganisaties, gemeenten, andere aanbieders en zorgverzekeraars. De ambitie van dit programma is: met circa 30 samenwerkingsverbanden/regionale netwerken met organisaties in de GGZ en opvang een bijdrage te leveren aan een derde meer herstel (persoonlijk, symptomatisch, maatschappelijk) voor mensen met ernstige psychische aandoeningen, het zorgdomein te verbinden met het sociaal domein, dit op alle niveaus tot stand te brengen in samenwerking met ervaringsdeskundigen en dit op een manier te doen, waardoor de opgedane kennis en ervaring in de sectoren volop kan worden benut en gedeeld. Er zijn 3 thema s: 1. Zelfhulp, herstel, participatie en inclusie 2. Zo gewoon mogelijk leven, wonen, opvang en bescherming 3. Informele zorg en sociale netwerken. Cosis doet mee in het eerste thema in het onderdeel participatie, inclusie en werk met het programma begeleid leren. De ondersteuning bestaat uit advisering en inbreng van expertise op basis van de behoeften van het samenwerkingsinitiatief, door twee themacoördinatoren vanuit de kenniscentra: Anne-Marie van Bergen (Movisie) en Harry Michon (Trimbos Instituut). Duur van de ondersteuning vanuit het programma aan het project is 15 maanden, uiterlijk tot 31 december 2017. De startdatum is 1 juli 2016. Het aanjaagprogramma richt zich op vernieuwende samenwerkingsinitiatieven van GGZ, RIBW en/of maatschappelijke opvang met andere lokale of regionale partijen, om samen echt werk te maken van een meer op herstel en participatie gericht aanbod aan mensen met (ernstige) psychische aandoeningen. Wat kunnen we verwachten? Betere uitkomsten voor cliënten door een meer toekomstbestendige wijze van organiseren. Monitoring van de effecten en inzicht in wat werkt en wat niet werkt. Inspiratie door samenwerking en kennismaking met creatieve werkvormen. Delen van kennis en ervaringen: in een actief netwerk van veranderaars, in bijeenkomsten en masterclasses, met actuele informatie via de website en nieuwsbrief van het programma Werken in een themagroep (Participatie, inclusie en werk = samenwerkingsinitiatieven gericht op nieuwe vormen van dagbesteding, leren en werk) ondersteund door deskundige themacoördinatoren Een landelijk podium voor dit praktijkvoorbeeld en voor de kennis en inzichten die in dit samenwerkingsinitiatief wordt opgedaan. 2

2. Begeleid leren: onderdeel van het thema zelfhulp, herstel, participatie en inclusie. Begeleid leren sluit aan bij het thema Zelfhulp, herstel, participatie en inclusie: Innoveren, gericht op zelfhulp en ondersteuning van cliënten bij hun herstel. En gericht op meedoen en erbij horen, cruciaal voor kwaliteit van leven. Visie vanuit het programma: Bij participatie en inclusie kunnen we drie actielijnen onderscheiden, die elkaar aanvullen en versterken. Bij elk is de samenwerking tussen GGZ, MO, RIBW, cliënten(organisaties), welzijn en andere maatschappelijke organisaties en gemeenten en zorgverzekeraars een voorwaarde: Het werken aan een inclusieve samenleving. Het optimaal betrekken van mensen met ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid, zowel vanwege de mogelijkheid tot participatie en herstel die dit de betrokkenen zelf biedt als vanwege de ervaring dat veel cliënten juist ook op dit thema baat hebben bij de onderlinge steun en het contact met een ervaringsdeskundige. Het werken aan toegang tot duurzame betaalde arbeid en voor diegenen die dat niet kunnen of willen geschikte vormen van vrijwillige inzet en/of (arbeidsmatige) dagbesteding in een zo normaal mogelijke setting. Begeleid leren is een methode in deze derde actielijn. 3. Wat is Begeleid Leren? De jeugd heeft de toekomst, is een bekend spreekwoord. Voor jongvolwassenen met psychische problemen is het werken aan hun toekomst echter niet zo eenvoudig. Hoewel ze vaak wel op een gewone school zitten, ervaren ze allerlei hindernissen bij het behalen van een startkwalificatie. Ook in de jeugd ggz- en LVG voorzieningen van Promens Care en NOVO hebben jongeren het moeilijk bij het succesvol zijn op school. Vaak is er sprake van concentratie- en/of motivatie problematiek en psychische problematiek (ADHD, ASS, borderline, depressie, hechtingsproblematiek). De meeste jongvolwassenen studeren op een reguliere opleiding (VO, MBO). Maar ook de jongeren met een VSO en RENN4 achtergrond ondervinden regelmatig problemen bij het doorlopen van hun verdere onderwijstraject. Dit heeft uiteraard een grote (negatieve) invloed op hun toekomst. In 2013 is Promens Care (nu: Cosis) gestart met het ontwikkelen en aanbieden van het Begeleid Leren programma. Dit programma is gestoeld op de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB methode). Hierbij worden er fases onderscheiden: het Verkennen, Kiezen, Verkrijgen en Behouden van een opleiding. Aan de hand van deze vier fases is het Begeleid Leren programma ontwikkeld 1. Trainers van het Educatie team van Cosis zijn geschoold om deze specifieke doelgroep te kunnen begeleiden. Deze trainers beschikken over een onderwijsbevoegdheid en zijn daarmee instaat om didactische programma te ontwikkelen en te geven. Tevens zijn zij geschoold volgens de Individuele Rehabilitatie Benadering, waarbij zij geleerd hebben om te werken vanuit de wens van de cliënt en daaraan benodigde vaardigheden en steunbronnen te koppelen. Door deze combinatie zijn de trainers in staat om deze doelgroep te kunnen ondersteunen bij het behouden van hun opleiding. Hierbij ligt de focus op het aanleren van (studie)vaardigheden. Zoals: plannen van je schoolwerk, overzicht houden, samenwerken, reageren op feedback en gericht studeren. 1 Voor een theoretische onderbouwing gebruiken we het Handboek Begeleid Leren (Korevaar, 2015) 3

4. Ambitie deelname GGZ Nieuwe Wegen met het thema: Begeleid Leren. Met het programma Nieuwe Wegen GGZ krijgen we de kans om vooral rondom samenwerking partners m.b.t. het thema Begeleid Leren stappen te zetten. Cosis heeft de ambitie om het Begeleid Leren programma verder te ontwikkelen en om voor het aanbieden van het programma een structurele financiering te vinden. Meedoen aan dit project geeft de kans om te leren van andere praktijken in het land en te zoeken naar nieuwe en creatieve mogelijkheden. In de afgelopen jaren heeft Begeleid Leren zich als aanpak bewezen. Met de verschillende BLprogramma s kunnen we studenten met een psychische beperking ondersteunen bij het behalen van hun diploma. Toch zien we in de praktijk vooral drie knelpunten terugkomen: 1) Structurele financiering voor Begeleid Leren 2) Samenwerking tussen GGZ en Onderwijs 3) Transitie van Begeleid Leren naar Begeleid Werken Vanuit de verschillende partners binnen het project Nieuwe Wegen is de behoefte uitgesproken om praktijkonderzoek te doen naar deze drie knelpunten binnen begeleid Leren. We willen dat doen door het beschrijven van praktijkvoorbeelden / casussen. Dat wil zeggen dat er één persoon (student/cliënt) centraal staat per casus. Elke casus maakt een uitgebreide beschrijving van het probleem en de ervaren knelpunten. Vervolgens wordt uitgewerkt wat de uitdaging is en hoe dit knelpunt in de praktijk wel of niet is opgelost. Hierbij kan er gebruik worden gemaakt van een ecogram of netwerkanalyse. De ambitie is om per knelpunt, tenminste twee praktijkvoorbeelden uit te schrijven. In totaal levert dit een eindproduct op met 6 beschreven kwalitatieve praktijkvoorbeelden. Wat kunnen we leren van deze casussen? Het product zal af worden gesloten met aanbevelingen. 5. Partners, Vraagstelling, Plan van aanpak en planning. De samenwerkende partners zijn: Cosis: Promens Care / NOVO (programmaleider) Accare Lectoraat Rehabilitatie Hanze Hogeschool Groningen Terra College in Emmen Drenthe College in Emmen Gemeente Emmen Programmaopzet: Er zijn projectleiders en er is een Projectteam: Projectleider is Lenneke Docter (Cosis) Leden van het projectteam zijn: Organisatie Naam Functie Email Telefoon Cosis Lenneke Docter Beleidsmedewerker l.docter@cosis.nu 06-52631796 GGZ Cosis Rik Bakker Adviseur innovatie r.bakker@cosis.nu 06-53690191 4

Doelgroep, ambitie en doelen, werkwijze, vraagstelling: Doelgroep: Criterium voor casuïstiek zijn als volgt geformuleerd: - Leeftijd: 16-27 jaar - Opleidingsniveau: PTA-leerlingen (VO leerlingen in examenjaar) + MBO (niveau 1 4) - Jongeren die in gemeente Emmen op school zitten. - Jongeren in kwetsbare positie (evt. diagnose aanwezig vanuit DSM-V) Ambitie lange termijn: Waar zoek je de verbetering in de praktijk? 3 ambities: 1. Programma Begeleid Leren ligt op de plank voor cohort 12-17 en 18-27 jarigen en kan op vraag zonder wachtlijst uitgevoerd worden met passende financiering. 2. Programma is ook geschikt voor andere doelgroepen. 3. Na het programma is er een vervolg programma naar stage en werk. Projectdoel: Inventariseren van concrete knelpunten op deze drie ambities en het bedenken van oplossingen die werken en bijdragen aan het benaderen van de ambities. Tevens uitbouwen van verdere samenwerking op gebied van Begeleid Leren in de regio Emmen. Werkwijze: 1. Casuïstiek beschrijven en doorlichten: uitgangspunt is 5-10 jong-volwassenen. Per fase de activiteiten uitschrijven. Er wordt gewerkt volgens een format + beschrijving van processen. 2. Verbinding naar de praktijk bewaken, onderzoek met verbinding naar de praktijk: toepasbaar maken en houden en verbinden aan reflecterende professionals en ervaringsdeskundigen. 3. Tijdens het proces al iets aan borging doen. Bijvoorbeeld inzichten delen en kleine verbeteringen tijdens de casussen: kijken of ze ook geschikt zijn voor de andere casussen. Punten voor beschrijving van de casus: 1. Methodiek, methode toepasbaar voor andere doelgroepen 2. Financiering: wie en hoe. 3. Vervolg na begeleid leren, Jobcoach. 4. Samenwerking: SAMENWERKING Cosis Accare onderwijs student familie traject naar werk Cosis Accare Onderwijs Student Familie traject naar werk Tijdplanning en agendaplanning. Een eerste verkenning heeft plaats gevonden in september 2016 bij Cosis (Assen). Naar aanleiding hiervan is een projectplan in concept opgesteld. Eerste startoverleg en bespreking van projectplan heeft plaatsgevonden op dinsdag 17 januari 2017. Tweede overleg staat gepland op dinsdag 7 februari 2017 (09.00 10.30 uur) Vervolg afspraak: Eén keer overleg per 6 weken. Gepland op vast moment, namelijk dinsdagochtend van 09.00 tot 10.30 uur in Emmen (Accare). Projectleider stuurt planning rond naar projectdeelnemers. 5

Einddatum project: Voorjaar 2018 Agenda Projectteambijeenkomsten (richtlijn is 1 keer per 6 weken): Reflectie op de casuistieken. Welke stap brengt ons verder? Methode casuistiekbespreking. Ondersteuning nieuwe wegen: Op uitnodiging kan nieuwe wegen aanwezig zijn. Plannen ter advisering voorleggen aan nieuwe wegen. Themabijeenkomsten en masterclasses 6

Bijlage 1: Begeleid Leren, theorie. Het belang van Begeleid Leren Het theoretisch kader van Begeleid Leren wordt gevormd door de psychiatrische rehabilitatie. Psychiatrische rehabilitatie in de vorm van Begeleid Leren is gebaseerd op de aanname dat ook jongere mensen met ernstige psychische beperkingen wensen en doelen hebben met betrekking tot hun rolfunctioneren op het gebied van leren. Begeleid Leren gaat er vervolgens van uit dat jongeren deze wensen en doelen kunnen verwezenlijken door gebruik te maken van hun sterke kanten, door gerichte vaardigheidsontwikkeling en door gerichte aanpassingen in de omgeving (Anthony et al., 2002). De visie wordt verder gekenmerkt door een basisattitude van vertrouwen in de groeimogelijkheden van iedere jongere en beschouwt hoop als een onmisbaar element in Begeleid Leren-processen. De missie die het Begeleid Leren-programma hanteert, luidt: Studenten met psychiatrische beperkingen helpen bij het via een reguliere opleiding bereiken van hun leerdoelen, zodat zij met succes en tevredenheid kunnen functioneren in de opleiding van eigen keuze met zo min mogelijk professionele hulp. Hoewel ondersteuning bij leren een kernactiviteit van rehabilitatie zou moeten zijn, werd binnen de psychiatrische rehabilitatie in Nederland tot 1999 weinig of geen aandacht besteed aan het levensterrein leren. Dit in tegenstelling tot de andere drie levensterreinen waarop de psychiatrische rehabilitatie zich richt: wonen, werken en vrijwilligerswerk en sociale contacten. Ondanks de toegenomen aandacht voor het thema leren in de laatste jaren is het opvallend dat er in de Nederlandse GGZ nog steeds geen structurele aandacht is voor de begeleiding van cliënten naar of in het reguliere onderwijs. Op enkele plaatsen na zijn Begeleid Leren-programma s nog geen gemeengoed in de GGZ. Dit is des temeer opmerkelijk, omdat de meeste psychiatrische problemen ontstaan tussen de 17 en 23 jaar. De leeftijdsperiode waarin jongeren een opleiding volgen of met hun carrière bezig zijn. In 1999 is in Rotterdam het eerste Begeleid Leren-programma ontwikkeld (Korevaar, 2005). In de jaren daarna zijn in verschillende regio s in Nederland Begeleid Leren-initiatieven gestart. Om Begeleid Leren de komende jaren een structurele plaats te geven in het onderwijs en de GGZ zijn in de eerste plaats goede Begeleid Leren-praktijken nodig. Een essentieel punt bij het initiëren, ontwikkelen en implementeren van een Begeleid Leren programma is het samenbrengen van diverse partijen uit relevante sectoren van de maatschappij: GGZ, onderwijs, arbeidsrehabilitatie, uitkerende instanties /reïntegratiebedrijven, familie en de cliënten zelf. Dit proces vraagt vanaf het begin veel aandacht en onderhoud (Korevaar, 2005). Uit: Handboek Begeleid Leren, Korevaar 2015 (hoofdstuk 1: Het belang van Begeleid Leren) 7