Centrum ter Preventie van Zelfdoding. Jaarverslag

Centrum ter Preventie van Zelfdoding Jaarverslag 2013 1

Beste lezer, Voor u ligt het jaarverslag 2013 van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. Het biedt een overzicht van het werk dat door de vele vrijwilligers en medewerkers van het CPZ verzet werd binnen de 3 diensten van de organisatie: de Zelfmoordlijn 1813, de vormingsdienst en de studiedienst. 2013 was een ingrijpend jaar in de geschiedenis van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. Onder impuls van het tweede Vlaams actieplan suïcidepreventie kwam de ontwikkeling van de organisatie in een stroomversnelling, met als orgelpunt de opstart van de portaalsite www.zelfmoord1813.be en Zelfmoordlijn 1813 en de erkenning van het CPZ als onderdeel van het Vlaams expertisecentrum suïcidepreventie (VLESP). Andere nieuwigheden in 2013 waren de opstart van anonieme hulp via e-mail, de digitalisering van het documentatiecentrum, een uitbreiding van de vormingsdienst, het CPZ-team groeide tot een enthousiaste ploeg van 10 medewerkers,... Het omdopen van de Zelfmoordlijn in de Zelfmoordlijn 1813 betekent niet alleen de toekenning van een verkort nummer, en dus een nog laagdrempeligere toegang tot hulp, maar symboliseert ook de samenwerking tussen het CPZ en Tele-Onthaal bij het beantwoorden van de lijn (telefoon en chat). Door het inzetten van meer vrijwilligers, wordt de capaciteit van de lijn vergroot, waardoor meer gesprekken beantwoord kunnen worden. De Zelfmoordlijn 1813 neemt bovendien een centrale plaats in op het nieuwe platform www.zelfmoord1813.be, dat moet uitgroeien tot dé toegangspoort naar informatie en hulp rond de preventie van zelfdoding. Ook in 2014 zal het CPZ verder meewerken aan de uitbouw van dit platform. Zowel de opstart van Zelfmoordlijn 1813 als de kandidatuurstelling en de opstart van VLESP, gecombineerd met een dringende verhuis van het secretariaat en de dagdagelijkse zeer drukke bezigheden van de organisatie hebben in 2013 veel energie gevraagd, waardoor de eigen vrijwilligers soms aan aandacht hebben moeten inboeten. In 2014 zal de focus dan ook gelegd worden op de interne werking van de organisatie, met een grootscheepse wervingscampagne voor nieuwe vrijwilligers en een uitbouw van de vormingsdienst. Ook de huidige vrijwilligers willen we graag extra in de watten leggen, want zonder deze mensen zou het CPZ de voorbije 35 jaar nooit uitgegroeid zijn tot de organisatie die het vandaag is. We hopen alvast er nog minstens 35 jaar bij te doen! Jos Janssen, voorzitter raad van bestuur CPZ 2 3

Inhoud Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding bestaat uit 3 diensten: de Zelfmoordlijn 1813, de vormingsdienst en de studiedienst. De verschillende diensten werken samen om zelfdoding te voorkomen en zijn onderling met elkaar verbonden. De Zelfmoordlijn 1813 wordt bemand door vrijwilligers. Daarnaast telt het CPZ tien professionele medewerkers die instaan voor de uitbouw en ondersteuning van elk van de diensten. Voorwoord 3 De Zelfmoordlijn 1813 6 Telefoon 8 Chat 10 E-mail 10 Suïcidaliteit 12 Beschermende factoren / risicofactoren 12 Ervaring met hulpverlening en doorverwijzing 12 Preventie 2.0 14 Vrijwilligers 18 ASPHA 20 Studiedienst Informeren & Sensibiliseren Analyseren & Signaleren Onderzoek bevorderen Vormingsdienst Extern Intern (vrijwilligers) Deskundigheid bevorderen Zelfmoordlijn 1813 Telefoon Online Preventie 2.0 ASPHA De Vormingsdienst 22 De Studiedienst 24 PREVENTIE VAN Nieuwe informatiefolder 26 Samenwerking 28 Steun 32 Medewerkers Centrum ter Preventie van Zelfdoding 34 PREVENTIE VAN CENTRU PREVEN ZELFDOD 4 PREVENTIE VAN VZW CENTRU PREVEN ZELFDOD 5

CPZ Tele Onthaal 1200 1000 800 600 400 200 Aantal beantwoorde oproepen per maand. Vanaf november wordt de Zelfmoordlijn 1813 beantwoord door vrijwilligers van het CPZ en van Tele-Onthaal. 0 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december CPZ Tele Onthaal 1200 1000 800 600 De Zelfmoordlijn 1813 In 2013 werden 11.303 oproepen naar de Zelfmoordlijn 1813 beantwoord. Tot 13 november 2013 gebeurde dit enkel door de vrijwilligers van het CPZ, vanaf dan werd de Zelfmoordlijn omgedoopt tot de Zelfmoordlijn 1813, en bemanden zowel vrijwilligers van het CPZ als vrijwilligers van Tele-Onthaal de lijn. In vergelijking met 2012 daalde het aantal beantwoorde oproepen licht (11.303 in 2013 ten opzichte van 11.395 in 2012). Met name aan de telefoon, maar ook op de chat, werden gedurende de zomermaanden minder oproepen geregistreerd dan in 2012. De chat-bereikbaaheid werd uitgebreid naar een beschikbaarheid op alle weekdagen, en dit telkens van 19u. tot 21u.30. Aan de telefoon werd de bereikbaarheid verbeterd door meer vrijwilligers tegelijk aan de lijn te zetten. De uitbreiding van de bezetting die werd mogelijk gemaakt door de samenwerking met Tele-Onthaal resulteerde in een toename van 17% beantwoorde oproepen per maand. e-mail 5% telefoon 85% 400 200 0 januari Zelfmoordlijn 1813 Na bijna 35 jaar bereikbaar te zijn geweest op het nummer 02 649 95 55, kreeg de Zelfmoordlijn een verkort nummer. Sinds 13 november 2013 is de Zelfmoordlijn1813 bereikbaar op het nummer 1813. De chat van de Zelfmoordlijn 1813 werd geïntegreerd in de website www.zelfmoord1813.be, dat de komende jaren zal uitgroeien tot de toegangspoort voor informatie en hulp rond de preventie van zelfdoding, waarbij de gebruiker slechts 1 telefoonnummer en 1 website dient te consulteren om het volledige aanbod terug te vinden. februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december chat 10% Het grootste deel van oproepen komt nog altijd binnen via de telefoon. Van de 11.303 oproepen werden er 9.627 telefonisch beantwoord, waren er 1.172 chatgespreken en 504 e-mails De Zelfmoordlijn1813 wordt beantwoord door vrijwilligers van het CPZ en de verschillende Tele-Onthaaldiensten. Beide organisaties hebben tientallen jaren ervaring in de tele-hulp met werking van vrijwilligers. Na een voorbereidende fase van anderhalf jaar intensief overleg werd expertise van beide organisaties uitgewisseld om te komen tot concrete afspraken over het organiseren van de lijn. 6 7

Telefoon Aantal oproepen beantwoord 9627 Gemiddelde leeftijd 40 jaar Gemiddelde oproepduur 25 min. Vrouw 62% Man 38% Voor zichzelf 76% Voor een derde 24% Telefoon Het merendeel van de oproepen naar de Zelfmoordlijn 1813 gebeurt telefonisch. De beschikbaarheid op de telefoon is dan ook het grootst (24/24). Aan de telefoon vinden we oproepers van alle leeftijden. De leeftijdscategorie 41 tot 50 jaar is er het best vertegenwoordigd, al vindt nog altijd zowel de wat oudere oproeper (10% is boven de 60 jaar) als de jongere oproeper (12% onder de 20 jaar) de weg naar het meest klassieke medium. Een kwart van de oproepers (24%) belt voor iemand anders waarover hij of zij zich zorgen maakt. Hoewel het totaal aantal beantwoorde oproepen wat is gedaald ten opzichte van vorig jaar (9.627 t.o.v. 10.219 in 2012), is het aantal hulpverlenende gesprekken niet afgenomen (5.184 t.o.v. 5.090 in 2012). Door een betere opvolging van de lijn komt deze steeds meer vrij voor crisisgesprekken. Terwijl er in 2009 bijvoorbeeld nog 17% van de oproepen die werden beantwoord grappen waren, maakten zij in 2013 nog slechts 6% uit van het totaal aantal oproepen aan de telefoon. Daarnaast steeg ook de gemiddelde oproepduur van 23 naar 25 minuten. Ongeveer een kwart van de oproepen aan de telefoon is voor iemand anders. Voor wie belt men? andere 7% partner 12% ex-partner 7% Iemand helpen Sinds enkele jaren vormen oproepen voor derden een substantieel deel van het totaal aantal telefonisch oproepen, schommelend tussen een kwart en een derde. In 2013 werden er 1.126 oproepen voor derden beantwoord. Aan de telefoon maken gesprekken voor derden 24% uit van het totaal aantal oproepen. patiënt/cliënt 2% leerling/student 3% collega / werkgever / werknemer 4% vriend(in) 30% kind 17% ander familielid (broer/zus, ouder, andere) 18% Vaak wil de oproeper die zich zorgen maakt om een ander iets doen maar weet hij of zij niet goed hoe ze met de situatie moet omgaan. Aan de Zelfmoordlijn 1813 worden handvatten aangereikt i.v.m. hoe men met de ander in gesprek kan gaan. Er worden tips gegeven, wat zeg je beter wel, wat zeg je best niet. We weten uit onderzoeken dat het recent hebben gehad van een empathisch gesprek een van de belangrijkste beschermende factoren is. In 8,2% weet de oproeper zelf eigenlijk niet goed of de persoon waarvoor hij of zij belt aan zelfdoding denkt. Meestal is er wel een redelijk beeld in hoeverre de persoon aan zelfdoding denkt. Zo is er in 1/3 van de gesprekken sprake van een concreet plan of acute dreiging. In 26% van de oproepen heeft de derde al eens een poging gedaan. 8 9

Chat Aantal oproepen beantwoord 1172 Gemiddelde leeftijd 20 jaar Gemiddelde oproepduur 68 min. Vrouw 80% Man 20% Voor zichzelf 92% Voor een derde 8% Chat Met de chat bereiken we een jonger publiek. Ruim 60% van de oproepers is onder de 21, 19% is jonger dan 16. De gemiddelde gespreksduur aan de chat is meer dan twee keer zo lang als aan de telefoon. Dit komt zowel door de traagheid van het medium alsook doordat er nauwelijks niet-hulpverlenende gesprekken worden gevoerd. Ook hier zien we stijging van de gemiddelde gespreksduur met 3 minuten t.o.v. 2012. Taboeonderwerpen zoals seksueel misbruik en automutilatie komen hier vaker aan bod dan aan de telefoon (resp. 17% t.o.v. 8%, en 18% t.o.v. 3%). E-mail E-mail Aantal oproepen beantwoord 504 Gemiddelde leeftijd 23 jaar Gemiddelde oproepduur / Vrouw 64% Man 36% Voor zichzelf 83% Voor een derde 17% Naast de telefoon en de chat is de Zelfmoordlijn 1813 sinds 2013 ook bereikbaar via e-mail. Er werden ruim 500 e-mails beantwoord, in het kader van een pilootproject. Tijdens deze pilot werd de methodiek rond e-mailen met suïcidale mensen verfijnd, en werd het systeem voor anonieme e-mailbeantwoording uitgewerkt. De e-mails worden enkel door de CPZ-vrijwilligers beantwoord. E-mail blijkt laagdrempeliger te zijn dan chat en telefoon: oproepers die via e-mail de Zelfmoordlijn 1813 contacteren, geven aan dat ze bewust de keuze maken om niet te bellen of chatten. Mensen lijken het als nog anoniemer te ervaren. Al is het minder geschikt voor acute crisisvragen, voor ondersteunende gesprekken en oproepen voor derden blijkt het een zeer geschikt medium. In 2014 zal de e-mail dienst verder geïntegreerd worden in de werking van het CPZ. Mede dankzij de uitbreiding van de capaciteit door de samenwerking met Tele-Onthaal en het nieuwe medium e-mail, neemt het aantal mensen dat de Zelfmoordlijn 1813 te woord staat nog altijd jaarlijks toe. 10 Klemtonen voor 2014 Blijven investeren in bereikbaarheid en bezetting van de lijn Een nieuw registratiesysteem Wervingscampagne 11

st dat de zelfdoding mislukt Willen Betekenisvolle 11% leven activiteit 26% e zelfdoding mislukt 26% 19% 25% Willen leven kort 23% Consequenties Een overzicht voor van omgeving schieten/ontevreden verschillende problemen en beschermde factoren 3% 5% 19% 25% die in gesprekken 2% 11% Consequenties voor aan omgeving hieten/ontevreden de Zelfmoordlijn 1813 aan bod komen. Angst dat zelfdoding mislukt (niet in aanmerking 2% Er zijn 5% enkele komen, verschillen wachtlijsten) te 11% zien tussen mannen en vrouwen. 4% Angst dat 5% de zelfdoding mislukt aanmerking 14% komen, wachtlijsten) Te duur 19% 5% Te kort schieten/ontevreden 14% 9,5% Te duur 14% 19% 3% 2% denkt minder dan een week aan zelfdoding gankelijk Te kort (niet in aanmerking Vrouw schieten/ontevreden 3% komen, 39% 2% wachtlijsten) 47% 4% Vrouw 5% denkt al langer dan een jaar aan zelfdoding Ontoegankelijk (niet in aanmerking komen, 26% wachtlijsten) 32% Te 4% duur 5% deed al een poging Te duur Man Vrouw 22% 14% Man Vrouw (dreigende) relatiebreuk 8% 4% (dreigende) werkloosheid 21% 15% Problemen met werk/studie 19% 15% Financiële problemen 5% 2% Schulden 6% 7% Pesten/stalking 40% Eenzaamheid 41% Zich niet begrepen voelen/geen steun vinden 5% 11% Fysieke mishandeling 4% 13% Seksueel misbruik 12% 5% Middelenmisbruik 12 Zelfdoding Problemen Beschermende factoren Ervaring met hulpverlening 35% 31% 29% 30% Sociale steun 16% 17% Goede hulpverlening 38% 37% Probleemoplossend gedrag 9% 9% Betekenisvolle activiteit 26% 26% Willen leven 23% 25% Consequenties voor omgeving 5% 11% Angst dat de zelfdoding mislukt 14% 19% Te kort schieten/ontevreden 3% 2% Ontoegankelijk (niet in aanmerking komen, wachtlijsten) 4% 5% Te duur Suïcidaliteit In 97% van de gesprekken waarbij iemand voor zichzelf belt, is geregistreerd in hoeverre de oproeper aan zelfdoding denkt. Aan de telefoon heeft 1 op de 5 oproepers al een concreet plan en/of is er sprake van een acute dreiging. Aan de chat is dit meer dan 1 op 4 (28%). Beschermende factoren / risicofactoren Er is niet één oorzaak voor zelfdoding. Bij zelfdoding is er sprake van een opeenstapeling van risicofactoren in combinatie met een afwezigheid van beschermende factoren. Ook aan de gesprekken aan de Zelfmoordlijn 1813 zien we dat ondanks de vele problemen die de oproepers vaak aanhalen, er ook meestal nog heel wat beschermende factoren aanwezig zijn. Ook blijft de wens om te sterven sterk verbonden met de wens om te leven. Deze ambivalentie is vaak concreet aanwezig, zo geeft een kwart van de oproepers aan eigenlijk nog wel te willen leven. Dit zijn niet enkel mensen waarbij de suïcidaliteit zich beperkt tot zelfdodingsgedachten, ook bij hen met een al uitgewerkt plan geeft nog altijd 23% aan eigenlijk te willen leven. Ervaring met hulpverlening en doorverwijzing Voor veel oproepers die met de Zelfmoordlijn 1813 contact opnemen is het niet de eerste stap die ze zetten om in contact te komen met hulpverlening. Zo heeft 69% al eens een deskundige geraadpleegd. Dat kan een huisarts, psycholoog, psychiater, of andere hulpverlener zijn. 26% sprak met een hulpverlener over de zelfdodingsgedachte, 47% van hen gaf aan hieraan ook steun te hebben ervaren. 48% van de oproepers werd doorverwezen. Van de oproepers die nog geen deskundige hebben geraadpleegd werd 62% doorverwezen. Er wordt vooral doorverwezen naar de huisarts (12%), de psycholoog of psychiater (9%), het CAW (7%) of het CGG (5%). Het merendeel van de oproepen sluit positief af. Zo bedankt 70% de oproeper. Ruim 1 op de 5 oproepers besluit iets te gaan ondernemen, 17% van de oproepers geeft zelf aan zich beter te voelen. 13 Man Vrouw

Preventie 2.0 aantal bezoeken 1000 500 0 april 2013 juli 2013 oktober 2013 Aantal bezoekers op www.preventiezelfdoding.be in 2013. Preventie 2.0 omvat de initiatieven op het internet en de sociale media, met als doel de drempel naar hulpverlening te verlagen, en preventief in te grijpen bij het vaststellen van onrustwekkende boodschappen inzake zelfdoding. Naast de al aanwezige samenwerking met Facebook adviseerde het CPZ ook Twitter en Tumblr in het omgaan met zelfdodingsberichten. Daarnaast werden de contactgegevens van de Zelfmoordlijn 1813 opgenomen in de internationale lijst van hulplijnen op Twitter en Tumblr, waardoor personen met zelfdodingsgedachten sneller de weg kunnen vinden naar de hulpverlening. Verder werden verschillende contacten gelegd met online moderatoren van fora. Indien op een forum een suïcidaal bericht werd gedetecteerd, nam een stafmedewerker contact op met de moderator, met de bedoeling deze handvatten aan te reiken om zelf gepast op het bericht te reageren. Het CPZ beschikt ook over een eigen pagina op Facebook. Hier worden door de medewerkers geregeld berichten rond de werking van de Zelfmoordlijn 1813 gepost. Op 31 december 2013 volgden 911 mensen de pagina van de Zelfmoordlijn 1813 (t.o.v. 643 op 31 december 2012). Op deze pagina werden 62 berichten van personen die aan zelfdoding denken of zich zorgen maken om een derde beantwoord. Ook via Google Adwords tracht het CPZ de drempel naar hulp te verlagen. 476 zoekwoorden rond zelfdoding werden gekoppeld aan de advertentie van de Zelfmoordlijn 1813. Internetgebruikers die een zoekopdracht ingeven met zoekwoorden als hoe pleeg ik pijnloos zelfmoord, worden daardoor naar de site van de Zelfmoordlijn 1813 geleid. In 2013 werden deze zoekwoorden 492.008 keer ingegeven. 18.205 keer werd doorgeklikt naar de website van de Zelfmoordlijn 1813 (Click Through Rate van 3,70 %). De websites www.preventiezelfdoding.be en www.zelfmoordlijn.be werden in 2013 door 71.745 unieke bezoekers bezocht, goed voor 100.572 paginaweergaves. Dit is een stijging van 4,81% unieke bezoekers ten opzichte van 2012. De meest bezochte pagina s zijn deze die naar de chat leiden, de crisispagina, en deze over hulp bieden aan derden. Sinds 13 november 2013 leidt de pagina van de Zelfmoordlijn 1813 naar www.zelfmoord1813.be. 14 15

Ook speurt het CPZ door middel van 112 zoektermen via Google Alerts online suïcidale content op. Een stafmedewerker van het CPZ scande deze berichten op ernst en bekeek in welke mate gepast gereageerd kon worden. Persartikels die indruisen tegen de mediarichtlijnen worden doorgestuurd naar Werkgroep Verder. Dit is uiteraard erg intensief en tijdrovend. Automatische sentimentdetectie kan hieraan tegemoet komen. Het CPZ werkt in dit verband mee aan 2 innovatieve projecten: SUBTLE (subjectivity tagging and learning) van de Universiteit Gent, ontwikkelde een software programma dat de detectie van suïcidale tekstberichten deels automatiseert. Enkele vrijwilligers van het CPZ hebben in dit kader in 2013 1.809 tekstberichten geanalyseerd met als doel het programma te trainen in functie van automatische detectie. Het CPZ werkt ook mee aan het AMiCA (automatic monitoring for cyberspace applications) project, een samenwerking tussen de Universiteiten van Gent, Antwerpen en Leuven, dat breder gaat. Hier worden ook bedreigende online situaties zoals pedofilie en cyberpesten behandeld, en wordt naast tekstmateriaal ook naar afbeeldingen en videomateriaal gekeken. Beide projecten zullen verder opgevolgd worden in 2014. Ook kan via de website www.meldknop.be melding gemaakt worden van onrustwekkende berichten. In 2013 ontving het CPZ 35 meldingen. www.meldknop.be 16 Klemtonen voor 2014 Integratie in Zelfmoord1813 Verkennen van nieuwe mogelijkheden Opvolging user case zelfdoding AMICA 17

Vrijwilligers Een 80-tal vrijwilligers zetten zich vanuit het CPZ in om de Zelfmoordlijn 1813 te bemannen. Zowel aan de telefoon, chat en e-mail geven ze het beste van zichzelf om onze oproepers te helpen. Voorlopig werd ervoor geopteerd om enkel de keuze tussen telefoon en chat als medium aan te bieden aan kandidaat-vrijwilligers. De vrijwilligers die instaan voor het beantwoorden van e-mail zijn reeds langer beantwoorder aan de Zelfmoordlijn 1813. Het CPZ werd genomineerd voor de Prijs van het Vrijwilligerswerk. De reizende tentoonstelling van gefotografeerde vrijwilligers hing onder meer in Brussel Centraal. In 2013 startten 32 kandidaat-vrijwilligers met de opleiding tot vrijwilliger. Deze opleiding is een combinatie van theoretische achtergrond en een intensieve praktische training zodat vrijwilligers met voldoende vertrouwen aan de lijn komen. 21 vrijwilligers brachten deze opleiding tot een goed einde, waarin zowel aandacht wordt besteed aan het voeren van een (crisis)gesprek met personen met suïcidale gedachten, hun omgeving en nabestaanden. De locaties waar de opleiding doorgaat, wordt telkens bepaald aan de hand van de geografische spreiding van onze kandidaatvrijwilligers. Zo werd in 2013 een opleiding ingericht in Antwerpen, Gent en Leuven. Na hun basisopleiding werden vrijwilligers ook in 2013 verder ondersteund door middel van functioneringsgesprekken, intervisies en andere (meer informele) contactmomenten. Verder werd er dit jaar gekeken hoe we een evenwicht kunnen vinden tussen het groeiend aantal vrijwilligers en voldoende begeleiding en opvolging vanuit de staf. Naast de vrijwilligers van het CPZ zetten ook de vrijwilligers van Tele-Onthaal zich in om de Zelfmoordlijn1813 (telefoon en chat) te bemannen. In het najaar kregen in elke provincie vrijwilligers van Tele-Onthaal bijkomende vorming om mee te werken aan de Zelfmoordlijn1813. Een deel van de vorming werd gegeven door de stafmedewerkers van het CPZ. Vanaf november 2013 deden deze vrijwilligers van Tele-Onthaal 1 telefoon- of chatbeurt per maand voor de Zelfmoordlijn1813. Ze worden hierin begeleid door de beroepskrachten van Tele-Onthaal. 18 19

ASPHA ASPHA wil huisartsen en andere hulpverleners uit de eerste lijn ondersteunen via telefoon en e-mail bij het begeleiden van suïcidale patiënten, hun omgeving en nabestaanden. In 2013 zijn er 123 ASPHA-oproepen geweest. Daarnaast werden 5 e-mails ontvangen. 26,67% van de oproepers is een huisarts. 15,5% werkt bij een CAW, 20% bij een CLB of in het onderwijs. De anderen zijn o.a. psycholoog, medewerker van sociale organisaties, De website van ASPHA kreeg in 2013 4.258 unieke bezoekers. Dit is een stijging van 3,35% ten opzichte van 2012. Bekendheidsenquête ASPHA Aantal oproepen ASPHA In 2013 werd een enquête afgenomen bij 443 hulpverleners om na te gaan hoe bekend ASPHA na drie jaar is bij haar doelgroep en hoe tevreden de gebruikers zijn over deze dienstverlening. Een vijfde van de bevraagde hulpverleners kende ASPHA en 15.6% van de hulpverleners die aangaven ASPHA te kennen, hadden er reeds gebruik van gemaakt. De meerderheid van de hulpverleners die ASPHA reeds gebruikt hadden, waren tevreden over deze dienst en zou er opnieuw gebruik van maken indien nodig. 150 120 90 60 30 0 14 2010 46 2011 68 2012 123 2013 Naar aanleiding van de bekendheidsenquête werden in totaal bijna 6.000 folders verspreid vanuit het CPZ. Consultdesk GGZ Vlaams-Brabant De Consultdesk GGZ Vlaams-Brabant is een initiatief van CGG Passant, en biedt advies in zorgsituaties waarbij ook psychische of psychiatrische problemen aanwezig zijn. Zij engageert zich tot het aanbieden van kwaliteit door samenwerking met ervaren therapeuten of psychiaters. Voor de suïcidepreventie wordt gebruik gemaakt van de specifieke expertise in gespreksvoering van de Zelfmoordlijn 1813 en ASPHA. Het CPZ staat in voor de technische uitbouw van de consultdesk en voor het advies inzake suïcidepreventie. 20 21

22 Verdeling Vormingsdienst (n=293) Crisislijnen 36% Hulpverleners 22% VROS, Vragenlijst Reacties Op Suïcidaliteit De vragenlijst bevat 24 vragen. Gemiddeld zien we hier een vooruitgang van het aantal correcte antwoorden van 14,82 op 24 naar 18,59 op 24, wat een verbetering is van 15,8 % (Reeks 1). Daarnaast kan met dit instrument het verschil berekend worden tussen de deelnemers en de expertenscore (gemiddelde score van afname bij experten) (Reeks 2). Hoe kleiner dit verschil, hoe beter de score. Op deze manier zien we een vooruitgang van meer dan 20 punten (ofwel 27,85%). 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Afname VROS Bedrijven 42% 1 2 Reeks 1 14,82 18,59 Reeks 2 74,96 54,08 De Vormingsdienst De Vormingsdienst ontwikkelt, organiseert en begeleidt vormende activiteiten op gebied van preventie van zelfdoding. Het doel van de vormingen is de deelnemers te ondersteunen om op een betrokken en wetenschappelijk onderbouwde manier te leren omgaan met (signalen van) suïcidaal gedrag. De inhoudelijke klemtoon van de vormingen ligt onder andere op crisisinterventie, signaalherkenning, risico-inschatting en het bespreekbaar maken van zelfdoding (al dan niet via telefoon of online), onderwerpen die voortvloeien uit de expertise van het CPZ door haar werk aan de Zelfmoordlijn 1813. Vanuit een theoretisch en vooral praktijkgericht aanbod wordt gewerkt aan attitude(verandering), kennis(vermeerdering) en vaardigheden. Het CPZ gaf in 2013 vorming aan 293 personen uit tal van organisaties: bedrijven, welzijnsorganisaties, medewerkers van crisislijnen,... (zie grafiek). Daarnaast bereikte de Vormingsdienst dit jaar met diverse gastcolleges en werkwinkels in hogescholen en universiteiten ongeveer 500 studenten. Het gaat hier over studenten uit sociale richtingen (bv. maatschappelijk werk) die via hun toekomstig beroep een verhoogde kans hebben om in contact te komen met suïcidale personen. Naast het vormen van de bestaande doelgroepen, probeert het CPZ te blijven vernieuwen en opgedane praktische ervaring in nieuwe vormingsmodules uit te werken. Om de kwaliteit te blijven garanderen wordt na elke vorming van meer dan 1 dag een instrument (VROS*) gebruikt, waarmee de vooruitgang van de deelnemers wordt gemeten. Deze resultaten tonen de effectiviteit van de vorming. Klemtonen voor 2014 Proactieve bekendmaking vormingsaanbod CPZ via nieuwe brochure Verdere uitbouw aanbod voor bedrijven (preventie-adviseurs, arbeidsgeneesheren, Uitbreiding vormingsdienst via open aanbod 23

De Studiedienst Eén van de doelstellingen van de Studiedienst van het CPZ is het toegankelijk maken van kennis over suïcidepreventie. Er werden in 2013 148 info- en documentatie-aanvragen beantwoord. Heel wat vragen komen van scholieren en studenten. De inhoud van de vragen varieert. Veel voorkomende thema s zijn de cijfers rond zelfdoding, risico- en beschermende factoren, de werking van de Zelfmoordlijn 1813, Documentatiecentrum In het najaar van 2013 werd de nieuwe online catalogus van het documentatiecentrum gelanceerd. Via de website kan de catalogus worden geraadpleegd. Momenteel zijn zo n 478 boeken te vinden. In 2014 worden ook artikelen, rapporten en audiovisuele documenten hierin opgenomen. Studiedienst Ook dit jaar werd geregeld een beroep gedaan op de studiedienst van het CPZ voor advies rond preventieve activiteiten, documentaires, theaterproducties, eindwerken Zo werd op verzoek van de gemeente Riemst geadviseerd in verband met het plaatsen van bordjes op hotspots met vermelding van de Zelfmoordlijn 1813. Het CPZ verzorgde ook bijdragen in 2 tijdschriften: Antenne en Psychopraktijk. Daarnaast wordt het CPZ geregeld geraadpleegd door de pers, zowel naar aanleiding van eigen mededelingen als in verband met actuele onderwerpen. Door middel van een nieuwsbrief informeert het CPZ haar achterban rond recente ontwikkelingen en activiteiten. In 2013 werden 6 nieuwsbrieven verspreid. Vooral de nieuwsbrief naar aanleiding van de presentatie van het jaarverslag 2012 en die rond de opstart van Zelfmoordlijn 1813 werden vaak gelezen door de abonnees. 24 25

Nieuwe informatiefolder In de zomer van 2013 werd de informatiefolder Voor de babbel van je leven herzien. De folder bevat informatie voor mensen die zich zorgen maken om iemand of zelf aan zelfdoding denken. Voor beide situaties wordt een reeks tips gegeven van wat je beter wel en beter niet kunt doen. Ook werd er een houvast-kaartje geïntroduceerd. In 2013 werden ruim 10.000 folders verspreid, ruim tweemaal zoveel als het voorgaande jaar. De aanvragen komen voornamelijk binnen van mensen die werkzaam zijn in de hulpverlening (42%) en het onderwijs (26%). Enkele handvatten > Herken signalen en neem ze serieus. Ik zou voor altijd willen slapen, het hoeft allemaal niet meer. > Praat erover. Als je zegt dat het niet meer hoeft, bedoel je dan dat je liever dood zou zijn...?, ik hoor je zeggen dat je het leven beu bent, denk je soms ook aan zelfdoding? > Luister begripvol. Blijf rustig en luister zonder te oordelen. Laat hem zijn verhaal doen en toon begrip voor de gevoelens die hij heeft. Ik krijg de indruk dat je je heel wanhopig voelt. Wat maakt het dat je liever dood zou zijn? > Houd contact. Sociale isolatie is een belangrijke factor als het gaat om het werkelijk overgaan tot een poging. Sociaal contact heeft juist een bijzonder grote beschermende werking. Hoe zeer iemand zich ook afsluit van de buiten wereld, de behoefte aan contact is menselijk en blijft steeds aanwezig. > Betrek de omgeving en zoek zelf steun. Bouw een netwerk rondom de persoon waarover je je zorgen maakt. Zoek steunfiguren, voor de persoon in crisis maar ook voor jezelf. Blijf er niet alleen mee rondlopen, maar zorg dat je zelf ook je verhaal kwijt kunt. De folders zijn gratis te bestellen op het secretariaat. Je denkt aan zelfdoding... Wanneer het leven ondraaglijk lijkt en wanhoop de overhand dreigt te nemen kan de gedachte aan zelfdoding de kop op steken. Veel personen die het leven als onmogelijk ervaren, voelen drempels om hulp te zoeken. Ze zijn bijvoorbeeld bang niet begrepen of zelfs veroordeeld te worden. De stap om erover te praten met anderen kan als immens aanvoelen. Praten kan echter een verschil maken. Praat erover met een vriend, een familielid, een leerkracht, een collega, met je huisarts of een andere hulpverlener. Wees eerlijk, tegenover de ander, maar ook tegenover jezelf. Probeer je niet anders voor te doen dan je bent of hoe je je voelt. Wees jezelf. Praten alleen al lucht op. Ook zien mensen die wat meer afstand kunnen nemen misschien dingen, verbanden, soms zelfs oplossingen die je zelf voor het moment niet meer ziet. Gewoon omdat je zo moegestreden bent, en al zo lang met bepaalde problemen zit, ermee opstaat en ermee gaat slapen. Wat je beter niet doet Do Don't > Het minimaliseren van de problemen. Zo erg is het toch allemaal niet, het leven heeft toch nog genoeg te bieden. > Onmiddellijke oplossingen aanreiken. Zoals ga er eens tussenuit, dan voel je je vast al een stuk beter. > Het gedrag veroordelen of de persoon een schuldgevoel aanpraten, door bijvoorbeeld te zeggen hoeveel verdriet hij anderen hiermee zal aandoen. Dit kan juist een averechts effect hebben. > Beloven dat je er met niemand anders over zal praten. Beloof ook niet meer hulp dan je in werkelijkheid kunt bieden. > Praat erover > Zoek hulp > Vul het houvast-kaartje in en houd dit bij je > Houd je hoofd boven water. Mijn houvast-kaartje > Vermijd alcohol en drugs > Zoek geen gevaarlijke plaatsen op > Sluit jezelf niet op. (Vul in, scheur af, en houd dit kaartje bij je, bijvoorbeeld in je portemonnee.) 26 Twijfels? Vragen? Crisissituatie? Of heb je nood aan ondersteuning? Neem contact op met de Zelfmoordlijn 1813 op het telefoonnummer 1813 of online: zelfmoord1813.be Daarnaast kan je bij crisisituaties ook terecht bij de dienst spoedgevallen (tel. 100), de huisarts (van wacht) www.mediwacht.be, het Antifgifcentrum (tel. 070 245 245) Wat kan ik doen? > Muziek luisteren > Gedachten opschrijven > Afleiding zoeken >... >... >... Wie contacteren? >... >... Huisarts:... Hulpverlener:... Klemtonen voor 2014 Bekendmaking Zelfmoordlijn 1813 en www.zelfmoord1813.be Collectie tijdschriften en artikels opnemen in catalogus 27 19/12/13 08:45

Samenwerking Het werk van het CPZ maakt deel uit van het Vlaams actieplan suïcidepreventie. Het CPZ stemt haar taken dan ook af met de andere organisaties die zich bezighouden met de preventie van zelfdoding zoals de suïcidepreventiewerking van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, Werkgroep Verder en de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek van de Universiteit Gent. Het CPZ is lid van OHIL (overleg hulp- en informatielijnen) en OHUP (online hulp uitwisselingsplatform). Internationaal is het CPZ lid van de International Association for Suicide Prevention (IASP) en de American Association of Suicidology (AAS). Samenwerking betekent voor het CPZ ook het delen van ervaringen en expertise. Vanuit deze hoedanigheid verzorgden medewerkers van het CPZ bijdragen op verschillende studiedagen en congressen, zoals de studiedag rond sociale media in de social profit, de workshopdag van de CGG suïcidepreventiewerking, de dag van de nabestaanden van Werkgroep Verder en het IASP world congress. Samenwerking CPZ- Tele-Onthaal Op 13 november 2013 werd de Zelfmoordlijn omgedoopt in Zelfmoordlijn 1813. De lijn wordt bemand door vrijwilligers van het CPZ en Tele-Onthaal. Aan de concrete start van deze samenwerking ging een lang traject van overleg en afstemming vooraf, waarbij de verschillende modaliteiten van het samen beantwoorden van de lijn (zoals kwaliteit, gesprekstechniek, technische zaken, klachten, ) afgesproken werden. Dit alles resulteerde in een samenwerkingsovereenkomst tussen beide organisaties, waarbij afgesproken werd om samen de Zelfmoordlijn 1813 te gaan beantwoorden. In september 2013 leidden de medewerkers van het CPZ in de 5 Tele-Onthaal-afdelingen vrijwilligers op rond het voeren van crisisgesprekken rond zelfdoding. De samenwerking met Tele-Onthaal betekent voor de Zelfmoordlijn 1813 een capaciteitsuitbreiding van 22%, op de chat een uitbreiding van 28%. Hierdoor hopen beide organisaties samen meer oproepen te beantwoorden. 28 29

Vlaams expertisecentrum suïcidepreventie In mei 2013 lanceerde de Vlaamse Overheid een oproep voor een partnerorganisatie suïcidepreventie. Het CPZ diende samen met de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek van de Universiteit Gent een dossier in, dat in november 2013 resulteerde in de erkenning van het Vlaams expertisecentrum suïcidepreventie (VLESP) als partnerorganisatie suïcidepreventie. VLESP staat in voor de (wetenschappelijke) ondersteuning van de uitvoering van het Vlaams actieplan suïcidepreventie. Daarnaast moet VLESP uitgroeien tot het aanspreekpunt voor expertise rond de preventie van zelfdoding. De eerste prioriteiten van VLESP zijn de inhoudelijke uitbouw van de portaalsite www.zelfmoord1813.be en het uitwerken van algemene richtlijnen voor de preventie van zelfdoding. www.zelfmoord1813.be Eén van de acties in het Vlaams actieplan suïcidepreventie 2012-2020 is de creatie van een portaalsite rond de preventie van zelfdoding. Uit de voorbereiding van de gezondheidsconferentie suïcidepreventie in 2011 bleek dat het voor de gebruiker niet altijd duidelijk is waar hij terecht kan voor bepaalde informatie en ondersteuning rond zelfdoding. Hiertoe wordt één centrale toegangspoort gecreëerd, een website waarop het aanbod van de verschillende actoren die zich in Vlaanderen bezighouden gecentraliseerd wordt. Daarnaast moet deze website de komende jaren uitgroeien tot het platform voor online hulp rond zelfdoding, met zelftests, online hulp modules, een link naar face to face hulpverlening. Eind 2013 werd de eerste fase van www.zelfmoord1813.be gelanceerd. De anonieme laagdrempelige telezorg (online en telefonisch) die de Zelfmoordlijn 1813 biedt, werd in deze website geïntegreerd. Het komende jaar zal het CPZ ook het aanbod van haar andere diensten integreren in de portaalsite, net zoals de andere actoren op het vlak van de preventie van zelfdoding (Werkgroep Verder, Zorg voor Suïcidepogers, suïcidepreventiewerking van de CGG). VLESP staat in voor de coördinatie van deze website. 30 31

Steun Het CPZ kan voor het merendeel van haar werking rekenen op financiering vanuit de Vlaamse Overheid en het Brusselse Actiris. Om de werking verder uit te bouwen, blijven extra inkomsten via giften en sponsoring hard nodig. Deze worden vooral ingezet in het verder uitbouwen van de vrijwilligerswerking van de organisatie: hoe meer vrijwilligers, hoe meer gesprekken we kunnen voeren. Net zoals de voorgaande jaren, kon het CPZ ook in 2013 rekenen op een aantal giften van particulieren. Deze giften zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro. Daarnaast ontving het CPZ een aantal grotere bedragen van verschillende serviceclubs. Zo werd de ontwikkeling van een e-mailsysteem op maat bekostigd door de gezamenlijke inspanning van een aantal Rotary-clubs (Antwerpen-Oost, Brugge- Zuid, Zottegem, Aalst-Noord, Antwerpen-Park). Ook vanuit Lions International ontving het CPZ een erg mooi bedrag. Daarnaast vonden 2 bijzondere acties plaats. Begin 2013 liepen de stafmedewerkers van het CPZ een Ekiden marathon, waarvoor ze zich lieten sponsoren. Naast de sportieve prestatie, de finish werd bereikt na 3 uur 48 minuten, leverde dit een sponsoring op van ruim 33 euro per gelopen kilometer. In het kader van Music for Life van Studio Brussel organiseerden een aantal vrijwilligers van het CPZ de actie Save for Lives. Hierbij werden prijzen verloot onder de kopers van loten voor het CPZ. Deze actie bracht 1.699 euro op. Het CPZ dankt al haar schenkers, initiatiefnemers van acties en sponsors van harte! Meer info: www.steundezelfmoordlijn.be 32 33

Medewerkers Centrum ter Preventie van Zelfdoding Kirsten Pauwels directeur Heleen Eeman administratief medewerker Ekke Muijzers stafmedewerker studiedienst Michaël Bloemen stafmedewerker vormingsdienst Patrick Vanderreydt stafmedewerker vrijwilligersbeleid Britt Sebrechts stafmedewerker vrijwilligersbeleid Nele Arnouts stafmedewerker vrijwilligersbeleid Stéphanie Arnhem stafmedewerker vrijwilligersbeleid Imke Impens stafmedewerker preventie 2.0 & vrijwilligersbeleid 34 Saskia Aerts stafmedewerker Vlaams expertisecentrum suïcidepreventie PREVENTIE VAN PREVENTIE VAN PREVENTIE VAN VZW CENTRU PREVEN ZELFDOD CENTRU PREVEN ZELFDOD 35

TRUM TER EVENTIE VAN FDODING PREVENTIE VAN PREVENTIE VAN VZW PREVENTIE VA PREVENTIE VA ELFMOORDLIJN.BE 36 Centrum ter Preventie van Zelfdoding vzw Paviljoenstraat 3, 1030 Brussel 02 649 62 05 www.preventiezelfdoding.be cpz@preventiezelfdoding.be www.zelfmoord1813.be