verijssel 1 3 ME! 2009 Inlichtlngen blj Aan Provinciale Staten onderwerp Culturele Atlas Overijssel 2008

VAN Reg.nr. Dat. ontv.: Routing Q I t( L (- **~sl 1 3 ME! 2009 Bijl.: Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon038 499 88 99 Telefax 038 425 75 20 Provincie.overijssel.nl postbus@overijssel.nl RABO Zwolie 39 73 41 121 Aan Provinciale Staten Inlichtlngen blj R. Landaai-Fransen Telefoon 038 499 83 57 e-mail: r.landaalfransen@overijssel.nl onderwerp Culturele Atlas Overijssel 2008 Datum 21.04.2009 ICenmerk 2009/0060834 Pagina 1/2 Uw brief Uw kenmerk Met veel genoegen bieden wij u de Culturele Atlas Overijssel 2008 aan. In de atlas treft u informatie aan over het cultuurbeleid, de cultuurparticipatie en het culturele voorzieningenniveau in de provincie Overijssel. De atlas laat de samenhang en de efficientie binnen het culturele veld in Overijssel anno 2008 zien en attendeert ons op mogelijkheden tot verbetering. De ondertitel "Samenspel vindt goed gehoor' geeft de kern van ons streven weer om door samenwerking met gemeenten meer cultuur in onze provincie tot stand te brengen. De eerste Culturele Atlas van Overijssel werd in 2004 gemaakt. De Culturele Atlas Overijssel 2008 geeft een actueel beeld van de atlas uit 2004 en bestaat uit twee delen. Het eerste deel behandelt de culturele stand van zaken aan de hand van vijf thema's, die ieder een bundeling zijn van verschijningsvormen van cultuur: Cultuur&Gemeenschap; Cultuur&Erfgoed; Letteren&Educatie; Openbare kunstuitingen en Cultuur&Economie. Per thema is een top vijf gemaakt. Daarin staan de 5 gemeenten die het hoogste bedrag aan dit thema besteden + het Overijssels gemiddelde. In totaal geven de gemeenten in Overijssel in 2008 ruim 91 miljoen euro uit aan kunst en cultuur. Ook de provincie heeft de afgelopen jaren gelnvesteerd in cultuur. In geld uitgedrukt betekent dit een stijging van krap 26,5 miljoen in 2004 naar ruim 31,5 miljoen in 2009, Het cultuurbeleid van de provincie kent drie aandachtsvelden. De culturele infrastructuur, waartoe alle organisaties gerekend worden die gezamenlijk voor een groot aanbod aan kunstzinnige en culturele activiteiten zorgen. Binnen het aandachtsveld 'erfgoed' valt de zorg voor monumenten en cultureel erfgoed. Tenslotte profileert de provincie zich op het gebied van festivals, musea, streekcultuur en cultuur en ruimte en economie. In de atlas is een voorzieningenindex opgenomen, die zichtbaar maakt welke culturele voorzieningen aanwezig zijn in de gemeenten en hoe groot de afstand van huis tot voorziening voor de gebruikers is. De informatie wordt met kaarten ondersteund. In het tweede deel is de cultuurparticipatie per gemeente in grafiekvorm weergegeven, voor zowel 2004 als 2008. Bijiagen»atym yerzending Het tweede deel bevat een beschrijving van de culturele stand van zaken per gemeente. In de atlas is een voorzieningenindex opgenomen, die zichtbaar maakt welke culturele voorzieningen aanwezig zijn in de gemeenten en hoe groot de afstand van huis tot voorziening voor de gebruikers is. De cultuurparticipatie, dat wil zeggen het gebruik dat burgers maken van het voorzieningenaanbod, is per gemeente voor zowel 2004 als 2008 in grafiekvorm weergegeven. Bestedingen en participatie gaan niet gelijk op. Een goed voorbeeld daarvan is de bibliotheek. Deze voorziening kost zowel provincie als gemeenten veel geld, de participatie - uitgedrukt in leden die ook daadwerkelijk boeken of andere materialen lenen - beperkt zich tot gemiddeld 26% van de Overijsselse bevolking. Ten opzichte van de overige provincies neemt Overijssel gemiddeld de 7 e plaats in. Als we de participatie per cultuurcluster beksjken, scoort Overijssel met Letteren&Educatie zelfs de l e plaats. Met Cultuur&Gemeenschap (o.a. amateurkunst en omroep) nemen we de 6 e plaats in. De informatie wordt met kaarten ondersteund. verijssel

De Culturele Atlas Overijssel 2008 is in het SIS te raadplegen. Heeft u vragen over de Culturele Atlas Overijssel 2008? Ambtelijk aanspreekpunt is onze eenheid Zorg en Cultuur. Contactpersoon; Rita Landaal, telnr. 0318-499 8357, email r.landaal-fransen@overijssel.nl. Zij is bereikbaar van maandag t/m donderdag. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, secretaris,

Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor april 2009

Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor

Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor april 2009 Provincie Overijssel

Colofon Uitgave Provincie Overijssel, april 2009 Oplage 1.250 Onderzoek en tekst STOGO onderzoek + advies www.stogo.nl mr. drs. Ellen Jonkman drs. Matthijs de Vries Coördinatie en redactie Provincie Overijssel Team Beleidsinformatie Provincie Overijssel Eenheid Zorg en Cultuur Fotografie Job Boersma Productie kaarten Provincie Overijssel Team Beleidsinformatie STOGO onderzoek + advies Ontwerp en vormgeving Henk-Jan Panneman www.panneman.nl Druk Advadi drukkerij, Westervoort Project/kenmerk ZC/2009/Culturele Atlas Overijssel Inlichtingen Petra Arends, Team Beleidsinformatie beleidsinformatie@overijssel.nl Adresgegevens Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon (038) 499 88 99 Fax (038) 425 48 11 postbus@overijssel.nl www.provincie.overijssel.nl De gegevens uit deze atlas zijn tevens gepubliceerd op deze website. Copyright 2009, Provincie Overijssel Alle rechten voorbehouden. Ondanks alle zorg die is besteed aan de totstandkoming van deze uitgave, kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor o nvolledige of onjuiste informatie in deze publicatie. 4 Culturele Atlas Overijssel Colofon

Inhoudsopgave Voorwoord 7 De atlas samengevat 8 Inleiding 11 Cultuur in thema s 13 Gemeenten in klassen 15 Cultuurbeleid Rijk en provincie 17 Cultuur in Overijssel 21 Cultuurparticipatie 27 Cultuur per thema 33 Cultuur & Gemeenschap 33 Cultuur & Erfgoed 36 Letteren & Educatie 39 Openbare Kunstuitingen 43 Cultuur & Economie 48 Cultuur in gemeenten 53 Bijlagen 104 Culturele Atlas Overijssel Inhoudsopgave 5

6 Culturele Atlas Overijssel

Voorwoord In 2004 verscheen de eerste culturele atlas van Overijssel. Interessant, omdat daarmee de inzet van de gemeenten en de provincie op het brede terrein van cultuur inzichtelijk werd gemaakt. Dankzij de medewerking van de Overijsselse gemeenten zijn wij erin geslaagd de tweede atlas op te stellen. Dat geeft een mooi beeld van de inzet anno 2008 én de ontwikkeling in de afgelopen periode. We maken een culturele atlas, omdat goed beleid alleen ontwikkeld kan worden als we regelmatig de inzet in kaart brengen. Cultuuraanbod, maar ook acties op het terrein van monumenten, bewustwording rond erfgoed en monumenten en kwaliteit van leefomgeving zijn belangrijk voor het provinciale beleid. Het cultuurklimaat en het culturele aanbod zijn ook belangrijke afwegingen voor mensen die zich oriënteren op een nieuwe woonplek. Uit de gegevens van de gemeenten blijkt dat zij zich bewust zijn van dit belang. Ondanks grote en kleine verschillen tussen de Overijsselse gemeenten en de twaalf provincies kunnen we constateren dat we goed aansluiten op het totale cultuurbeleid in Nederland, en ons op sommige terreinen onderscheiden. We scoren bovengemiddeld waar het gaat om bibliotheken en amateurkunst. De programma s Cultuur en Ruimte en Cultuur en Economie maken Overijssel bijzonder. Ook de succesvolle ontwikkeling van Kulturhusen mag genoemd worden: het eerste Kulturhus werd geopend in 2003. Inmiddels zijn het er 22, verspreid over zeventien gemeenten. Bovendien wordt op minstens twintig plaatsen aan nieuwe multifunctionele accommodaties gewerkt. De komende beleidsperiode 2009-2012 legt de provincie de nadruk op drie onderwerpen: culturele infrastructuur, profilering en erfgoed. Wij verwachten dat de uitvoering van ons cultuurparticipatieplan OVERAL! OVERIJSSEL een sterke impuls geeft aan het culturele leven. Alle Overijsselse gemeenten kunnen dit plan bij de uitvoering van hun eigen beleid betrekken, waardoor we gezamenlijk aan de versterking van de culturele activiteit in onze provincie bijdragen. Samenwerking vinden wij van groot belang. De complete weergave van deze atlas kunt u downloaden vanaf onze website. Hierop gaan we ook jaarlijks de gegevens publiceren en actualiseren in de databank Overijssel. Dick Buursink Gedeputeerde Cultuur, Europa en Stedelijke Netwerken Provincie Overijssel Culturele Atlas Overijssel Voorwoord 7

De atlas samengevat l De provincie Overijssel geeft in 2009 ruim 31,5 miljoen euro uit aan kunst en cultuur. Dat is per inwoner 28 euro. Het meeste geld gaat naar regio nale en lokale omroepen, cultuurhistorie en biblio theken. Doelen van het cultuurbeleid van de provincie Overijssel zijn: bevordering van sociale cohesie en cultuurparticipatie, profilering van Overijssel. l De provincie heeft de afgelopen twee jaar fors geïnvesteerd in cultuur. Die investeringen zijn terug te vinden in tal van projecten, activiteiten en inspanningen. Voorbeelden zijn het provin ciaal Meerjaren Programma voor het platteland (gericht op restauratie van monumenten) en het actie programma Cultuur en Economie, dat een impuls biedt aan de creatieve industrie in Overijssel. Dankzij steun van de gemeente Zwolle en de provincie heeft museum De Fundatie zich na restauratie en verbouwing kunnen ontwikkelen tot een goedbezochte cultuurtrekker met een aantrekkelijke programmering. In Enschede is het Muziekkwartier ontstaan, waarin zes podiumkunstinstellingen samenwerken. Door deze bundeling ontstaan veel mogelijkheden voor interactie, uitwisseling van ervaringen, nieuwe initiatieven en bijzondere producties. l Ten opzichte van 2004 zijn de cultuurbestedingen van de provincie met negentien procent gestegen. In 2007 gaf Overijssel voor elke burger bijna 25 euro uit; daarmee realiseert de provincie een tiende plaats op de ranglijst van Nederlandse provincies. Op de eerste plaats staat Zeeland, met 153 euro per inwoner. l Kampen geeft per inwoner het meeste geld uit aan kunst en cultuur, gevolgd door Deventer en Zwolle. Zwartewaterland, Dalfsen en Twenterand zijn de hekkesluiters. De cultuuruitgaven van de Overijsselse gemeenten zijn sinds 2004 gestegen met bijna twaalf procent. Haaksbergen liet de grootste stijging van bestedingen zien, met een verdrie voudi ging van het budget tot 109 euro per inwoner. Losser laat absoluut en relatief de grootste afname zien. l Cultuurparticipatie (gebruik van cultureel aanbod door de burger) ligt in Overijssel boven het landelijk gemiddelde voor de thema s Cultuur & Gemeenschap en Letteren & Educatie; op de andere drie thema s scoort Overijssel onder het lande lijk gemiddelde. Op de cultuurparticipatie - ranglijst van provincies staat Overijssel op de zevende plaats. l De middelgrote gemeenten in Overijssel kennen op alle vijf thema s de hoogste participatiecijfers binnen de provincie. De grote gemeenten laten een relatief hoge participatie zien voor Cultuur & Economie en Openbare Kunstuitingen. Kleine gemeenten scoren bovengemiddeld op Letteren & Educatie, ook in vergelijking met kleine gemeenten in de rest van Nederland, maar scoren vrij laag op Cultuur & Economie. l Gemeenten in Overijssel geven in 2008 ruim 91 miljoen euro uit aan kunst en cultuur; gemiddeld 82 euro per inwoner. Kleine gemeenten besteden gemiddeld 50 euro per inwoner; middelgrote gemeenten gemiddeld 85 euro. De drie grote gemeenten (Enschede, Zwolle en Deventer) geven gemiddeld 118 euro uit per inwoner. 8 Culturele Atlas Overijssel Samenvatting

Gemeentelijke bestedingen per gemeenteklasse en per cultuurthema (bedragen in euro) Totale besteding Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & Gemeenteklasse Inwoners totaal Kunst & Cultuur Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen Economie Kleine gemeenten 447.300 50 7 3 30 10 0 Middelgrote gemeenten 304.200 85 4 8 45 27 0 Grote gemeenten 368.500 118 3 27 46 39 3 Totaal gemeenten 1.120.000 82 5 12 39 24 1 Top 5 gemeenten naar cultuurbesteding per inwoner aan kunst & cultuur (2008) Cultuurbesteding Afwijking t.o.v. Gemeente (euro per inwoner) Gemeenteklasse de gemeenteklasse Kampen 134 middelgroot 58% Deventer 134 groot 14% Zwolle 125 groot 6% Hengelo 111 middelgroot 30% Haaksbergen 109 klein 117% Top 5 gemeenten naar stijging van cultuurbesteding per inwoner (2004-2008) Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Rangorde Totaal Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen 1 Haaksbergen Haaksbergen Kampen Hardenberg Zwolle 2 Kampen Borne Deventer Hellendoorn Kampen 3 Enschede Olst-Wijhe Haaksbergen Deventer Hellendoorn 4 Hardenberg Hengelo Enschede Enschede Enschede 5 Oldenzaal Oldenzaal Tubbergen Ommen Oldenzaal l Overijssel kent 110 amateurkunstverenigingen en 44 professionele beeldend kunstenaars op elke 100.000 inwoners. l 96 procent van de Overijsselaars heeft een bibliotheek voorziening op loopafstand. 26 procent van de Overijsselaars leent boeken. l 73 procent van de Overijsselaars heeft een bioscoop of filmhuis op fietsafstand (5 km). l 3,5 procent van de werkgelegenheid en 8 procent van de bedrijven in Overijssel valt onder de creatieve industrie (kunst, creatieve diensten, media). l 84 procent van de Overijsselaars woont op maximaal 15 km van een groot theater en 94 procent woont op maximaal 10 km van een klein theater. Culturele Atlas Overijssel Samenvatting 9

Inleiding Deze publicatie is een vervolg op de Culturele Atlas Overijssel 2004. De atlas geeft een beeld van het cultuurbeleid van de 25 Overijsselse gemeenten. Net als in de eerste editie vormen de gemeentelijke bestedingen aan de verschillende culturele sectoren daarbij de leidraad. Daarnaast is in deze nieuwe atlas aandacht besteed aan het culturele aanbod en daarbij is waar mogelijk een vergelijking gemaakt tussen de gemeenten. Nieuw is ook dat de cultuurparticipatie van inwoners van Overijssel in beeld is gebracht. Zowel de vraag- als de aanbodkant wordt op deze wijze dus belicht. Wij hebben ervoor gekozen om de culturele sectoren te bundelen in vijf thema s, die elk apart worden besproken. Per thema komen de afzonderlijke culturele sectoren aan bod. Tot slot wordt de informatie overzichtelijk gepresenteerd aan de hand van een aantal kaarten en grafieken. De atlas is samengesteld op basis van een brede enquête onder de 25 Overijsselse gemeenten. Daarnaast is informatie ontleend aan nota s, onderzoeken en andere publicaties. Tenslotte zijn via het internet aanbodgegevens verzameld. Opbouw van de atlas Op de volgende pagina s wordt de indeling in cultuurthema s en gemeenteklassen toegelicht. Aansluitend wordt het beleidskader van het Rijk en de provincie Overijssel geschetst, gevolgd door een overzicht van cultuur in Overijssel. Hierbij wordt naast het culturele aanbod ook de cultuurparticipatie van de burgers van Overijssel besproken. Vervolgens wordt de provincie Overijssel gekarakteriseerd aan de hand van de vijf thema s. Het afsluitende hoofdstuk presenteert de gemeenten in alfabetische volgorde. In de bijlage zijn aanvullende tabellen en een bronnenoverzicht opgenomen. F r i e s l a n d Gemeenten in Overijssel Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236020 D r e n t h e Emmen Steenwijkerland Hoogeveen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Kampen Zwartewaterland Hardenberg D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Olst-Wijhe Raalte Hellendoorn Wierden Almelo Dinkelland Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Enschede Apeldoorn Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Inleiding 11

Cultuur in thema s Het brede scala aan culturele sectoren is gegroepeerd in vijf thema s. Cultuur & Gemeenschap Dit thema omvat amateurkunst, de lokale en regionale omroep en Kulturhusen. Daarnaast worden gemeentelijke cultuurprijzen en culturele raden of commissies tot dit thema gerekend. Het gaat veelal om cultuuruitingen op lokaal niveau, waarbij vooral de participatie door de inwoners een belangrijke rol speelt. Cultuur & Erfgoed Musea, streekcultuur, (streek)archieven en cultuurhistorie vormen samen het palet dat het cultureel erfgoed inkleurt. Cultureel erfgoed vormt een sterk onderdeel van de infrastructuur voor een plaats of regio. Dit is bepalend voor de kwaliteit van het leefklimaat voor de eigen burgers, geeft vorm aan de identiteit van plaats of streek en is van invloed op de attractiviteit van het gebied in de ogen van bezoekers of verhuizers van buiten de regio. Cultureel erfgoed bepaalt het imago van een gemeente en draagt daarmee bij aan de profilering. Letteren & Educatie Bibliotheken vormen de ruggengraat van dit thema. Het is de plek waar veel Nederlanders kennis maken met literatuur en andere vormen van cultuur. Ook leeskringen en literaire instellingen maken deel uit van dit thema. Daarnaast valt cultuureducatie, zowel binnenschools als buitenschools, hieronder. De nauwe relatie met onderwijs is evident en dit thema vormt dan ook een van de vaste onderdelen in vrijwel alle culturele beleidsprogramma s. Openbare Kunstuitingen Het cultureel aanbod binnen dit thema bestaat uit beeldende kunst & vormgeving (BKV), podiumkunsten, films en filmhuizen, culturele manifestaties & festivals. Net als erfgoed vormt omvang en diversiteit van het aanbod op dit thema een belangrijke indicator van de aantrekkelijkheid van een plaats of regio voor inwoners, bezoekers en bedrijven. Cultuur & Economie Een aantrekkelijk aanbod van kunst en cultuur bevordert (cultuur)toerisme en vormt daarmee een impuls voor lokale economische ontwikkeling. Daarnaast wordt met een attractief cultuurklimaat een broedplaats gecreëerd voor talent, creatief ondernemerschap en innovatie. Culturele Atlas Overijssel Cultuur in thema s 13

Gemeenten in klassen In deze atlas zijn de gemeenten gegroepeerd naar aantal inwoners. De grootte van een gemeente blijkt een belangrijke factor bij de omvang van gemeentelijke cultuurbestedingen per inwoner én de cultuurthema s waaraan prioriteit wordt gegeven. Gemeenten worden daarom niet alleen vergeleken met het gemiddelde van de provincie Overijssel, maar waar dat relevant is ook met het gemiddelde van de gemeenteklasse waartoe ze behoren. Daarnaast kan met deze groepsindeling ook inzicht worden gegeven in de cultuurparticipatie en een vergelijking worden gemaakt met gemeenten in de rest van Nederland. Indeling gemeenten in klassen Gemeenteklasse Aantal inwoners kleine gemeenten < 40.000 middelgrote gemeenten 40.000 tot 90.000 grote gemeenten 90.000 tot 200.000 G5 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven) > 200.000 Overijssel kent drie grote gemeenten (Enschede, Zwolle en Deventer); er zijn vijf middelgrote gemeenten (Kampen, Hardenberg, Almelo, Steenwijkerland en Hengelo) en zeventien kleine gemeenten. F r i e s l a n d Gemeenten naar inwoneraantal D r e n t h e groot (meer dan 90.000 inwoners) middelgroot (40.000-90.000 inwoners) klein (minder dan 40.000 inwoners) Steenwijkerland Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236023 F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Enschede Haaksbergen Culturele Atlas Overijssell Gemeenten in klassen 15

Cultuurbeleid Rijk en provincie Rijk De ambities van het kabinet ten aanzien van kunst en cultuur in Nederland zijn door minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen verwoord in zijn nota Kunst van Leven. Het motto van de nota is een hoge top, een brede basis, waarmee de kernthema s zijn benoemd: excellentie, innovatie en e-cultuur, cultuurparticipatie, mooier Nederland en een sterke cultuursector. Voor deze sectoren wordt de komende jaren een groeiend budget vrij gemaakt dat moet leiden tot een structurele begrotingspost van 100 miljoen euro per jaar vanaf 2011. Een belangrijk deel ervan (twaalf procent) komt ten gunste van het Nationaal Historisch Museum. Dit nieuw te stichten museum komt in Arnhem en krijgt een expliciete functie ten aanzien van cultuur educatie en de invulling van de historische canon van Nederland. Om invulling te geven aan deze beleidsvoornemens heeft het Rijk een Fonds voor Cultuurparticipatie ingesteld. Dit fonds is vanaf 2009 actief en vormt een voortzetting van het actieprogramma Cultuurbereik dat in de periode 2001 2008 werd uitgevoerd. Het fonds kent drie pijlers: amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. Met het fonds worden zowel instellingen als gemeenten en provincies ondersteund bij het bevorderen van cultuurparticipatie. Daarnaast initieert het zelf ook projecten. Grondslag voor het fonds vormt de samenwerking tussen Rijk, provincies en gemeenten, waarbij de rijksbijdrage wordt toegekend op basis van een bedrag per inwoner en aangevuld met investeringen door de lagere over heden (matching). Het Fonds kent daarnaast regelingen voor landelijke voorbeeldprojecten en continueert de directe rijksfinanciering van een aantal instellingen op het gebied van amateurkunst en cultuureducatie. Nederlandse provincies Het Interprovinciaal Overleg is een samenwerking van de twaalf provincies van Nederland. Het IPO houdt een aantal kerndata bij, waaronder bestedingen van provin cies op diverse beleidsthema s. In 2007 besteedde Overijssel 27,5 miljoen euro aan kunst en cultuur; gemiddeld 24,70 euro per inwoner. De gemiddelde besteding voor het totaal van de provincies (Noord-Holland niet meegerekend) bedroeg toen ruim 29 euro. In 2008 bedraagt de Overijsselse cultuur besteding 27,20 euro per inwoner (totaal 30.365.000 euro), terwijl voorzien wordt dat in 2009 per inwoner 28 euro wordt uitgegeven. Provincie Overijssel Het Overijsselse cultuurbeleid is vastgelegd in de nota Samen & Overijssel! (2008) waarin integraal beleid ten aanzien van jeugd, sociale infrastructuur en cultuur voor 2009-2012 wordt beschreven. Het cultuur beleid van Overijssel heeft als centraal doel versterking van sociale cohesie (het vergroten van solidariteit in de samenleving), bevordering van participatie en daarnaast verdere profilering van de eigenheid en verscheidenheid van de provincie. Onderdeel hiervan vormt de rol die cultuur speelt bij een aantrekkelijk Cultuurbestedingen Nederlandse provincies (2007) Provincie totaal (*1.000 euro) euro per inwoner ranking Zeeland 58.100 153,00 1 Friesland 42.400 66,10 2 Drenthe 21.000 43,20 3 Flevoland 15.700 42,00 4 Groningen 18.200 31,70 5 Limburg 34.000 30,10 6 Gelderland 56.700 28,70 7 Utrecht 30.700 25,70 8 Noord-Brabant 59.900 24,80 9 Overijssel 27.500 24,70 10 Zuid-Holland 37.600 10,90 11 Noord-Holland* Totaal (excl. NH) 401.900 29,20 Bron: IPO, www.watdoetjeprovincie.nl (cijfers afgerond op honderdtallen) * Geen volledige cijfers beschikbaar Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie 17

leef- en vestigingsklimaat. De kwaliteit van de leefomgeving beïnvloedt immers de aantrekkingskracht van een gebied. Kunst en cultuur zijn gerelateerd aan innovatie en creativiteit, ze versterken het creatieve vermogen van inwoners en bedrijven en zorgen voor onderscheid. Daarmee draagt cultuur indirect bij aan economische doelstellingen. Het provinciale beleid zet ook in op samenhang en zelfredzaamheid, vanuit de overtuiging en het vertrouwen dat inwoners en instellingen zelf in staat zijn veel te organiseren en te bereiken. De provincie draagt wel zorg voor de aanwezigheid van de culturele infrastructuur. Naast deze ondersteunende rol voor actieve partijen en samenwerkingsverbanden is zij een stimulerende en aanjagende kracht om partners uit te dagen een actievere rol op zich te nemen. Op deze manier kan de doelstelling dat zoveel mogelijk mensen de gelegenheid krijgen om met kunst en cultuur in aanraking te komen worden bereikt. In vergelijking met 2004 zijn er weinig beleids doelen veranderd. Wel worden er nu andere accenten gelegd. Hoofdpunten uit de nota Sociale Actie 2005-2008 waren: bereik en educatie, cultuur en ruimte, ontwikkeling en spreiding van kunst en cultuur. Binnen kunst en cultuur onderscheidt de provincie Overijssel in de nota Samen & Overijssel! de volgende aandachts velden, gerubriceerd onder drie noemers: culturele infrastructuur: podiumkunsten; cultuureducatie; amateurkunst; cultuur en jeugd; beeldende kunst en vormgeving; bibliotheken en archief, media en film profilering: festivals en evenementen; musea; streekcultuur; cultuur, ruimte en economie erfgoed: monumenten en cultureel erfgoed Inzet op de culturele infrastructuur heeft tot doel de cultuurparticipatie en daarmee de sociale cohesie te bevorderen; de provincie ziet dat ook als een middel om de solidariteit in een gemeenschap te vergroten. Daarbij gaat veel aandacht uit naar talentontwikkeling, regionale uitstraling en samenwerking. Voor de profilering van de provincie kiest Overijssel expliciet voor festivals en evenementen en zet actief in op het bevorderen van een festivalcultuur. Het rijke culturele erfgoed van Overijssel draagt bij aan beide doelen en bevordert het leefklimaat en de attractiviteit van de provincie voor bezoekers en nieuwe inwoners afkomstig uit andere delen van Nederland. Provinciale begroting (bedragen afgerond op hele euro s) Culturele sector 2009 2004* mutatie 2004-2009 Steunfunctie Algemeen (KCO) 517.000 539.000 96% Bibliotheken (OBD, wetenschappelijke steunfunctie) 3.513.000 3.662.000 96% Beeldende Kunst 808.000 1.041.000 78% Podiumkunsten, de accommodaties (incl Kulturhusen) 2.376.000 4.860.000 49% Podiumkunsten, de productie (orkesten, programmering) 1.663.000 1.315.000 126% Cultuureducatie 1.662.000 1.614.000 103% Amateurkunst (KCO, verenigingen, projecten) 846.000 461.000 184% Omroep 10.458.000 9.326.000 112% Streekcultuur en streekcultuurinstituten 698.000 296.000 236% Musea 1.801.000 650.000 277% Cultuurhistorie (monumenten, archeologie) 3.139.000 1.553.000 202% Archieven (audiovisueel documentatiecentrum) 34.000 36.000 94% Programma Cultuurparticipatie 1.057.000 1.083.000 98% Overig (debat en publicaties) 11.000 21.000 52% Festivalbeleid 1.900.000 0 Productiefonds 1.000.000 0 Digitaal loket 48.000 0 Totaal 31.531.000 26.453.000 119% Bron: opgave provincie Overijssel (cijfers 2009); Culturele Atlas Overijssel 2004 (* cijfers 2004 zijn gecorrigeerd voor inflatie (CBS-CPI) ) 18 Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie

De samenhang en interactie tussen leefklimaat, economie, ruimte en cultuur wordt door de provincie steeds benadrukt en nagestreefd in haar beleid. Deze prioriteiten vormen de grondslag voor het actie programma Cultuur & Ruimte (2007-2014). Het program ma is gericht op het gebruik van cultuurhistorie, crea tivi teit, beeldende kunst, vormgeving en architectuur bij ruimtelijke ontwikkelingsprocessen. Op financieel gebied onderscheidt de provincie infrastructuur, steunfunctietaken en productie. De inzet op infrastructuur betreft met name subsidies aan gezelschappen en bijdragen aan musea en instellingen. Steunfuncties worden verzorgd door zelfstandige instellingen, die hierna worden toegelicht. Onder productie vallen bijdragen aan theaterproducties, uitvoeringen en festivals, educatie, stimulering van amateurkunst, projecten en uitvoerende taken gericht op onder meer erfgoed en monumenten. De provincie heeft de afgelopen twee jaar fors geïnvesteerd in cultuur. Die investeringen zijn terug te vinden in tal van projecten, activiteiten en inspanningen. In het hoofdstuk Cultuur per thema worden deze toegelicht. Provinciale bestedingen Overijssel De provincie heeft voor 2009 in totaal ruim 31,5 miljoen begroot als bijdrage aan de culturele sector. Dit betekent een besteding van ruim 28 euro per inwoner. De grootste post binnen de provinciale begroting is de regionale publieke omroep, RTV Oost, waarvoor 10,5 miljoen is gereserveerd. De provincie heeft de wettelijke taak minimaal één regionale omroep in stand te houden. Ook de zorg voor bibliotheken volgt uit rijksregels en afspraken. Het grootste deel van het budget van 3,5 miljoen euro wordt besteed aan en via de Overijsselse Bibliotheek Dienst (OBD). Voor monumenten en archeologie (cultuurhistorie) wordt voor 2009 een totaaluitgave van meer dan 3,1 miljoen voorzien. In 2004 werd er door de provincie 24,7 miljoen euro uitgegeven aan cultuur; 22,5 euro per inwoner. Rekening houdend met de inflatie betekent dat in euro s van 2008/2009 bijna 26,5 miljoen euro, ofwel ruim 24 euro per inwoner van Overijssel. Vergeleken met 2004 zijn de provinciale uitgaven aan cultuur gestegen met negentien procent. Tussen de verschillende culturele sectoren bestaan grote verschillen; er zijn duidelijk nieuwe (financiële) speerpunten. Omdat aan festivals in het kader van de profilering van Overijssel veel belang wordt toegekend, is hiervoor apart budget vrijgemaakt: 1,9 miljoen. Duidelijk is verder dat de provincie sterk inzet op het thema Cultuur & Erfgoed. Zowel voor streekcultuur, cultuurhistorie als musea is het budget meer dan verdubbeld. Deze sectoren vallen dan ook onder de provinciale aandachtspunten profilering en erfgoedbehoud. In vergelijking met 2004 is de post accommodaties gehalveerd. De accommodaties voor podium kunsten worden niet langer gefinancierd vanuit cultuur maar uit het grotestedenbeleid, waardoor alleen het bedrag voor Kulturhusen (bijna 2,4 miljoen) overblijft. Samenwerking Rijk, provincie en gemeenten zijn natuurlijke partners als het gaat om stimulering van kunst en cultuur en bevordering van cultuurparticipatie. Op hoofdlijnen kan de rolverdeling als volgt worden geschetst: het Rijk ondersteunt de (landelijke) productie van kunst, biedt financiering via fondsen en richt zich in algemene zin op de bevordering van een divers cultureel aanbod. De provincies zijn verantwoordelijk voor kwaliteitsbevordering, regionale spreiding, financiering en organisatie van voorzieningen als bibliotheekdiensten. Ook speelt de provincie een belangrijke rol bij de afstemming met andere beleidsvelden (met name ruimtelijke ordening). De gemeenten hebben een primaire rol als het gaat om accommodaties, basisprogrammering en lokale voorzieningen. De provincie Overijssel wil met (clusters van) gemeenten arrangementen opstellen om het provinciale en het gemeentelijke cultuurbeleid beter op elkaar te laten aansluiten en te versterken. Regionale samenwerking vindt daarnaast plaats met Oost-Nederlandse partners, zoals de provincie Gelderland. Voor de uitvoering van cultuurbeleid zoekt de provincie waar mogelijk samenwerking met derden, meestal provinciaal opererende organisaties. Voor de komende jaren maakt de provincie daarin de slag naar prestatiegerichte subsidiëring, gecombineerd met verminderde regelgeving en administratieve lasten. Verschillende organisaties verzorgen steun functietaken in de provincie op het gebied van informatie & advies, onderzoek en innovatie, professionalisering & deskundigheidsbevordering en het onderhouden van netwerken. De organisaties die voor de provincie steunfunctietaken uitvoeren zijn KCO, genootschap Het Oversticht en de OBD (zie kader pag. 20). Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie 19

Organisaties die voor de provincie steunfunctietaken uitvoeren KCO (Kunst en Cultuur Overijssel) is een onafhankelijk kenniscentrum en steunfunctieinstelling voor kunsten cultuurbeleid. KCO voert opdrachten uit voor zowel gemeenten als voor de provincie. Daarnaast ondersteunt zij culturele organisaties en intergemeentelijke samenwerking op cultureel gebied. Belangrijke aandachtsvelden van KCO zijn amateurkunst, beeldende kunst en vormgeving, cultuureducatie, film, musea, erfgoed en popmuziek. Actuele speerpunten zijn cultuur & educatie, culturele infrastructuur, de ontwikkeling van een Overijsselse festivalcultuur en streekcultuur. In de periode 2004-2008 voerde KCO het project Amateurkunst in de Lift uit. Amateurkunstenaars kregen op projectbasis intensieve begeleiding van professionele kunstenaars of deskundigen op het gebied van pr, marketing, communicatie en ledenwerving. KCO maakte de coachingstrajecten en huurde voor de uit voering deskundigen in. Dit succesvolle project wordt in de periode 2009-2012 voortgezet. KCO is gehuisvest in een monumentaal pand in Zwolle, waar ook een uitgebreide infobalie voor actuele informatie voor kunst en cultuur in Overijssel is ondergebracht en kleinschalige kunsttentoonstellingen worden gehouden. OBD (Overijsselse Bibliotheek Dienst) is een expertisecentrum en dienstverlener voor bibliotheken, scholen, culturele en zorg instellingen bij het verspreiden van informatie, cultuur en educatie in Overijssel. Zij ondersteunt bibliotheken bij bedrijfsvoering, personeelszorg en professionalisering, bijvoorbeeld door trainingen en cursussen. Daarnaast speelt OBD een rol in projecten gericht op leesbevordering, cultuureducatie en erfgoed. In 2007 verzorgde OBD in Overijssel het leesbevorderingsproject Leesvirus, bestemd voor leerlingen van groep 6 van de basisschool. OBD werkt samen met erfgoedinstellingen in het project De Identiteit van Overijssel en verzorgt in dat kader het onderdeel Typisch Overijssel, waarin historische verenigingen en oudheidkamers tegen elkaar strijden in een krakercompetitie, gericht op kennis van het Overijssels erfgoed. Genootschap Het Oversticht is een expertisecentrum voor ruimtelijke kwaliteit en erfgoed. De vereniging stelt zich bevordering en instandhouding van stedelijk en landelijk schoon ten doel. Zij draagt bij aan ruimtelijke kwaliteit door advisering bij ruimtelijke planvorming en toetsing van kwaliteit van bouwprojecten via welstandscommissies welke zij voor gemeenten organiseert. Het Oversticht adviseert gemeenten, organisaties en particulieren ten aanzien van landinrichting, monumenten en bodemschatten (archeologie). Zij initieert daarnaast in het kader van erfgoed educatie verschillende projecten en verzorgt educatieve publicaties en cultuurhistorische wandel- en fietsroutes. Samenwerking tussen culturele organisaties vormt een rode draad in het provinciale beleid en uitgangspunt voor subsidieverlening. De realisering van samen werking wordt daardoor vooral een verantwoordelijkheid van de organisaties zelf; zij zullen bij hun prestatievoorstellen moeten kijken met wie afstemming en samenwerking nodig dan wel mogelijk is. Als voorbeeld kan gelden het beleid ten aanzien van de musea De Fundatie en Natura Docet, die door de provincie rechtstreeks worden ondersteund. Deze twee Overijsselse musea genieten buiten Overijssel bekendheid en zijn dus ook voor profilering en cultuurtoerisme van belang. De provincie stuurt aan op meer samenwerking en verwacht van deze twee musea dat zij hun expertise inzetten en ter beschikking stellen ter ondersteuning van andere musea in Overijssel. Voor de profilering van Overijssel heeft de provincie het voornemen met een marketingconcept het aanbod aan festivals aantrekkelijker te maken en daarbij niet alleen samen te werken met gemeenten en culturele organisaties maar ook met private partners (bedrijfsleven). Bovendien richten Gelderland en Overijssel gezamenlijk een Productiefonds Oost- Nederland in, waaruit eenmalige, spraakmakende producties gesubsidieerd kunnen worden. Dit fonds staat open voor alle kunsten cultuuruitingen. 20 Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie

Cultuur in Overijssel Bevolkingsdichtheid F r i e s l a n d D r e n t h e aantal inwoners per km² 1000-1500 500-1000 250-500 150-250 minder dan 150 Emmen Steenwijkerland Hoogeveen Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236021 Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen Gemeentelijk cultuurbeleid De meeste Overijsselse gemeenten hebben een aantal duidelijke speerpunten van beleid geformuleerd; slechts twee gemeenten onderscheiden geen specifieke prioriteiten binnen het beleidsveld van kunst en cultuur. Twintig gemeenten hebben het cultuurbeleid in een specifieke nota of in een actieplan neergelegd. Almelo, Borne, Enschede, Hengelo en Oldenzaal vormen samen Netwerkstad Twente en hebben naast hun eigen nota samen een regionale (concept) nota Kunst en Cultuur in Netwerkstad Twente opgesteld, waarin zij een gezamenlijke visie hebben geformuleerd. Veel van de gemeentelijke beleidsprioriteiten sluiten aan bij die van de provincie. Gemeenten besteden relatief veel geld en vaak ook aandacht aan de infrastructuur, met name bibliotheken. De zorg voor voorzieningen voor de burger staat voorop. Cultuur wordt daarnaast door veel gemeenten gezien als een middel om de identiteit en eigenheid tot uiting te brengen en zich te profileren naar buiten toe. Het lokaal cultureel erfgoed wordt daarvoor ingezet en krijgt bij de meeste Overijsselse gemeenten veel aandacht. De jeugd wordt door een aantal gemeenten als specifieke doelgroep voor cultuurbeleid benoemd, vooral in relatie tot bibliotheken en leesbevordering, amateurkunst en podia. In beleidsmatig opzicht richten de gemeenten met minder dan 40.000 inwoners zich vooral op het thema Letteren & Educatie, waar bibliotheken, cultuureducatie en literatuurbeleid onder vallen. Acht gemeenten noemen dit thema expliciet als speerpunt van beleid. Ook in financieel opzicht blijkt deze focus: met 29 euro per inwoner vormt dit meer dan de helft Culturele Atlas Overijssel Cultuur in Overijssel 21

van de totale uitgaven voor cultuur. Kleine gemeenten richten de beleidsaandacht meer op Cultuur & Gemeenschap dan middelgrote en grote gemeenten; voor vier gemeenten is het zelfs een speerpunt. Ook investeren zij relatief veel in dit thema, hoewel dit in belangrijke mate bepaald wordt door enkele kleine gemeenten die een investering in een Kulturhus op de begroting hebben opgenomen. Opvallend is verder dat enkele kleine gemeenten cultuurtoerisme als speerpunt van hun beleid noemen en vier ervan hier ook budget aan spenderen. Wierden maakt hiervoor het hoogste budget vrij. Het beleid van middelgrote gemeenten kent geen duidelijke uitschieters. Er is aandacht voor alle thema s en ook in financieel opzicht is dit het geval. Bij de grote gemeenten (Enschede, Zwolle en Deventer) is er veel beleidsaandacht voor Letteren & Educatie en Cultuur & Erfgoed. Enschede legt financieel gezien nadruk op het thema creatief ondernemerschap (Cultuur & Economie). Zwolle zet vooral in op cultuurhistorie, streekcultuur en musea (Cultuur & Erfgoed). Deventer onderscheidt zich door haar grote bijdrage aan streekarchieven en musea (Cultuur & Erfgoed) en Cultuur & Economie. Tot slot valt op dat tien gemeenten geld uitgeven aan de sector Kulturhusen (vallend onder Cultuur & Gemeenschap), maar dat geen van hen dit als apart aandachtspunt in het gemeentelijke beleid noemt. 22 Culturele Atlas Overijssell Cultuur in Overijssel

Cultuurbestedingen door gemeenten Gemeenten vormen van de drie overheidslagen degenen die relatief het meest investeren in kunst en cultuur. Gemiddeld geven de 25 Overijsselse gemeenten hier aan 82 euro per inwoner uit. In 2004 bedroeg dat 73 euro per inwoner (gecorrigeerd voor inflatie); in de afgelopen periode is daarmee een stijging te zien van 11,5 procent. Het gemiddelde verhult net als in 2004 een grote bandbreedte: de gemeentelijke besteding loopt uiteen van 32 euro tot 134 euro per inwoner. Gemeentelijke bestedingen per gemeenteklasse en per cultuurthema (2008; bedragen in euro s) Totale besteding Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & Gemeenteklasse Inwoners totaal Kunst & Cultuur Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen Economie Kleine gemeenten 447.300 50 7 3 30 10 0 Middelgrote gemeenten 304.200 85 4 8 45 27 0 Grote gemeenten 368.500 118 3 27 46 39 3 Totaal gemeenten 1.120.000 82 5 12 39 24 1 Gemeentelijke besteding aan kunst & cultuur (2008) Cultuurbesteding in euro Gemeenteklasse Afwijking t.o.v. Gemeente per inwoner in 2008 (naar aantal inwoners) de gemeenteklasse Kampen 134 middelgroot 58% Deventer 134 groot 14% Zwolle 125 groot 6% Hengelo 111 middelgroot 30% Haaksbergen 109 klein 117% Enschede 103 groot -13% Hellendoorn 72 klein 44% Almelo 64 middelgroot -25% Oldenzaal 63 klein 26% Hof van Twente 59 klein 17% Hardenberg 57 middelgroot -33% Steenwijkerland 54 middelgroot -37% Rijssen-Holten 47 klein -6% Borne 46 klein -8% Staphorst 46 klein -9% Ommen 45 klein -9% Tubbergen 45 klein -10% Raalte 45 klein -11% Wierden 41 klein -17% Losser 40 klein -21% Dinkelland 39 klein -22% Olst-Wijhe 39 klein -22% Zwartewaterland 35 klein -29% Dalfsen 33 klein -33% Twenterand 32 klein -36% Culturele Atlas Overijssell Cultuur in Overijssel 23

De grootte van een gemeente is mede bepalend voor de omvang van de gemeentelijke bestedingen aan cultuurbeleid. Om beter te kunnen vergelijken zijn de gemeenten daarom verdeeld in de categorieën kleine gemeenten, middelgrote gemeenten en grote gemeenten. Grote gemeenten geven per inwoner het meeste uit: gemiddeld 118 euro. De middelgrote gemeenten liggen daar iets onder met 85 euro gemiddeld, terwijl door de kleine gemeenten gemiddeld 50 euro per burger wordt besteed. De gemeente Kampen geeft het meest uit per inwoner; 134 euro per burger, per jaar. Dit bedrag is ruim de helft meer dan het gemiddelde voor middelgrote gemeenten in Overijssel. Deventer volgt daar direct op met een vrijwel identieke besteding, waarmee de gemeente veertien procent meer uitgeeft dan het gemiddeld bedrag voor grote gemeenten. Van de kleine gemeenten vormt Haaksbergen een sterke uitschieter, die ruim het dubbele spendeert van het klasse gemiddelde. Twenterand geeft relatief het minst uit aan cultuurbeleid. Afgezet tegen het gemiddelde van de gemeenteklasse blijft Steenwijkerland het meest achter met haar bestedingen. Haaksbergen laat de grootste groei per inwoner zien: bijna 73 euro per inwoner méér dan in 2004. De bijdrage aan de realisatie van een Kulturhus heeft daarbij een grote invloed. In totaal zijn er zeven gemeenten met een afgenomen besteding; achttien gemeenten lieten de uitgaven stijgen. In de bijlage is een overzicht opgenomen van alle gemeenten, gerangschikt naar de groei danwel afname van de cultuur bestedingen, voor het totaal en per cultuurthema. Besteding cultuurbeleid F r i e s l a n d D r e n t h e gemeentelijke besteding per inwoner (2008) 110-135 70-110 50-70 40-50 Emmen minder dan 40 Steenwijkerland Hoogeveen Beleidsinformatie mrt.2009 nr.09236022 Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen 24 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in Overijssel

Culturele Atlas Overijssel Cultuur in Overijssel 25

Cultuurparticipatie De provincie heeft sociale cohesie en cultuurparticipatie tot centraal thema van haar cultuurbeleid gemaakt en wil door haar beleid zoveel mogelijk mensen de gelegenheid bieden in aanraking te komen met kunst en cultuur. Het vierjarige programma cultuur participatie met titel OVERAL! OVERIJSSEL speelt hierin een prominente rol. De provincie beoogt met dit plan de amateurkunst, de cultuureducatie en de streek cultuur een stevige impuls te bieden. Een belangrijke doelstelling is dat in 2012 het percentage amateurkunstenaars, cursisten van centra voor kunstzinnige vorming en het aantal Overijsselaars dat actief met volkscultuur bezig is met zes procent is gestegen. Cultuurparticipatie is daarmee een belangrijk beleidsthema voor zowel Rijk als lagere overheden. Toch is er relatief weinig onderzoek naar gedaan en is er feitelijk geen compleet beeld voorhanden van de mate waarin burgers actief dan wel passief gebruik maken van diverse culturele voorzieningen. De belangrijkste informatiebron is een periodiek onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), dat elke vier jaar het Aanvullend Voorzieningengebruik Onderzoek (AVO) laat uitvoeren. Dit onderzoek bestaat uit een grootschalige enquête onder ruim 6.400 Nederlandse huishoudens en brengt de deelname aan sociale, maatschappelijke en culturele voorzieningen in beeld. In 2007/2008 is het meest recente AVO uitgevoerd, maar de resultaten daarvan zijn nog niet beschikbaar. Voor deze atlas zijn daarom gegevens uit het AVO 2003 gebruikt. Uit een eerste verkenning van het SCP is echter gebleken dat er geen grote verschuivingen worden verwacht in de cultuurparticipatie in Nederland tussen 2003 en 2008. De steekproefomvang van het AVO laat geen uitspraken toe over gemeenten op individueel niveau. Ruimtelijk gezien zijn er echter grote verschillen tussen de mate van cultuurparticipatie; de omvang en mate van verstedelijking van gemeenten is daarin een belangrijke factor. Daarom zijn ook voor de benadering van cultuurparticipatie de gemeenten gegroepeerd in grootteklassen. Deze indeling is toegelicht in het hoofdstuk Gemeenten in klassen. Indicatoren per thema Vanuit de AVO data zijn indicatoren ontwikkeld om cultuurparticipatie te meten: in welke mate maken burgers gebruik van het aanbod aan culturele voorzieningen? Aan de hand van deze indicatoren kunnen vier van de vijf cultuurthema s uit deze atlas geanalyseerd worden. Het thema Cultuur & Economie laat zich minder goed vergelijken dan de andere vier, omdat er minder duidelijk sprake is van aanbod en vraag; voor dit thema is dan ook gebruik gemaakt van een andere indicator welke hierna wordt toegelicht. Voor Cultuur & Gemeenschap, met amateurkunst als één van de belangrijke sectoren, is er een indicator samengesteld op basis van lidmaatschap van kunstzinnige of culturele verenigingen. Onderscheiden zijn: muziek- zang- en toneelverenigingen, hobbyverenigingen en verenigingen voor beeldende kunst. De indicator geeft het aantal lidmaatschappen per 100 inwoners weer. Gemiddeld zijn er in Nederland 14 lidmaatschappen op 100 inwoners. Voor Cultuur & Erfgoed zijn twee indicatoren gemaakt. Bezoek aan musea en stads-, dorp- of streekarchieven vormt de eerste pijler. Op basis van de bezoekfrequenties uit de AVO-enquête is een raming gemaakt van het aantal bezoeken per jaar. Gemiddeld bezoekt de Nederlander bijna 1,3 maal per jaar een museum of archief. De tweede pijler is ook gebaseerd op het aantal lidmaatschappen, ditmaal van oudheidkundige verenigingen, vriendenkringen van musea en organisaties voor cultuurbehoud. Ook hier zijn er gemiddeld 14 lidmaatschappen op 100 Nederlanders. Binnen het thema Letteren & Educatie spelen bibliotheken een cruciale rol. De participatie-indicator sluit hierop aan en bestaat uit het lidmaatschap van bibliotheken. In de praktijk blijkt dat een deel van de leden zelden of nooit gebruik maakt van de bibliotheek. Als aanvullende indicator is daarom het aandeel van de leden, dat minimaal één boek per jaar leent, gebruikt. Uit het AVO volgt dat 31 procent van de Nederlanders lid is van een bibliotheek; 69 procent daarvan leent daadwerkelijk één of meer boeken per jaar. Daaruit kan worden afgeleid dat ruim 21 procent van de Nederlanders jaarlijks één of meer boeken uit de biblio theek leent. Voor de provincie Overijssel zijn vanuit de Overijsselse Bibliotheek Dienst cijfers beschikbaar over leden en lenen. Deze worden toegelicht in de betreffende paragraaf over dit thema. Openbare Kunstuitingen vormt een cultureel thema waarvan de participatie regelmatig wordt onderzocht en waarover meermaals is gerapporteerd. Voor deze atlas is als indicator het aantal bezoeken aan toneel, cabaret, opera, klassiek concert, pop-/jazzconcert/ Culturele Atlas Overijssel Cultuurparticipatie 27

musical en ballet gedefinieerd. De gemiddelde Nederlander bezoekt bijna 2,7 keer in het jaar een openbare kunstuitvoering uit (één van) deze categorieën. Popconcerten en musicals worden het meest bezocht, gevolgd door toneelvoorstellingen. Als tweede indicator is de filmsector opgenomen, geoperationaliseerd als het aantal bezoeken aan bioscoop en filmhuis per jaar. De Nederlander ziet gemiddeld drie films per jaar op het grote scherm; filmhuizen hebben een marktaandeel van circa veertien procent in het aantal bekeken films in Nederland. Cultuur & Economie is zoals gezegd een apart thema. De relatie tussen deze twee begrippen valt niet eenduidig te vervatten in termen van aanbod en gebruik. Wel is er bijvoorbeeld het beroemde onderzoek van Richard Florida (2002) waarin een duidelijke relatie tussen het culturele klimaat, het aandeel creatieve professionals en bedrijven én de economische ontwikkeling werd geconstateerd. Als indicator voor dit thema is daarom gekozen voor het aandeel van banen in de creatieve sector en het aandeel bedrijven dat actief is in deze sector. Voor Nederland zijn die cijfers respectievelijk 5,3 procent en 11,5 procent. Hiervoor zijn cijfers gebruikt van het LISA, het landelijk register met bedrijfsvestigingen en werkgelegenheidscijfers, en het CBS. Voor Overijssel zijn deze cijfers ook per gemeente bepaald. Bron hier is het BIRO (Bedrijven Informatie Register Overijssel). Cultuurparticipatie: Overijssel in profiel De resultaten zijn in onderstaande tabel in beeld gebracht in de vorm van indexcijfers ten opzichte van het Nederlands gemiddelde (NL=100). Onmiddellijk valt op dat Overijssel zich duidelijk onderscheidt op twee thema s: zowel op Cultuur & Gemeenschap als op Letteren & Educatie kent de provincie een hoge participatiegraad. Op het thema Cultuur & Economie ligt de score daarentegen beduidend onder het nationale gemiddelde, en ook bij Openbare Kunstuitingen en Cultuur & Erfgoed laat Overijssel een lagere participatie zien. Over het geheel genomen blijkt dat de participatiegraad in Overijssel hoger is op thema s waar kleine en middelgrote gemeenten een hogere score laten zien; op de cultuurthema s waar de grote en zeer grote steden een hoge deelname laten zien, laat Overijssel een lager cijfer zien. De verschillen tussen provincies zijn groot. Zo wordt er in Overijssel relatief veel gebruik gemaakt van bibliotheken (Overijssel scoort hier zelfs het hoogst van alle provincies), maar het bezoek aan Openbare Kunstuitingen ligt juist lager dan in de meeste andere provincies. Cultuurparticipatie per thema: Overijssel vergeleken met Nederland Index cultuurparticipatie Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & (Nederland = 100) Gemeenschap Erfgoed Educatie kunstuitingen Economie Overijssel 106 84 105 77 67 Overijssel-kleine gemeenten 105 88 108 70 50 NL-kleine gemeenten 112 96 102 84 n.b.* Overijssel-middelgrote gemeenten 109 97 108 72 62 NL-middelgrote gemeenten 94 95 102 95 n.b.* Overijssel-grote gemeenten 106 69 100 88 82 NL-grote gemeenten 95 102 99 112 n.b.* NL- G5 gemeenten (>200.000 inw) 66 124 91 153 n.b.* Top 3 provincies Friesland Noord-Holland Overijssel Noord-Holland Noord-Holland Drenthe Utrecht Gelderland Utrecht Utrecht Limburg Groningen Noord-Holland Zuid-Holland Groningen Stand Overijssel in rangorde provincies (1 tot 12) 6 9 1 10 10 Brongegevens: AVO 2003, Sociaal Cultureel Planbureau; LISA (Cultuur & Economie) bewerking: STOGO 2009 * geen cijfers beschikbaar 28 Culturele Atlas Overijssel Cultuurparticipatie

De provincies De provincies laten een gemengd beeld zien waar het gaat om cultuurparticipatie. Noord-Holland staat bovenaan de lijst, als het totaalbeeld wordt bezien. Mede door de bijzondere positie van Amsterdam scoort deze provincie vooral hoog op Cultuur & Erfgoed, Openbare Kunstuitingen en Cultuur & Economie. Deze laatste twee cultuurthema s kennen een hoge deelname in de Randstadprovincies, terwijl Cultuur & Gemeenschap, met Friesland, Drenthe en Limburg op de eerste drie plaatsen, zich manifesteert als een thema in minder verstedelijkte gebieden, zoals ook al bleek uit de scores van de verschillende gemeenteklassen. Deze participatiecijfers per provincie mogen niet zonder meer worden afgezet tegen het overzicht van bestedingen, zoals dat door het IPO is opgesteld en hiervoor is gepresenteerd. Niettemin valt op dat er grote verschillen zitten in de posities die de verschillende provincies op de twee ranglijsten innemen. Zeeland staat bovenaan in de bestedingen, en onderaan bij de cultuurparticipatie. Ook voor Drenthe lopen de scores sterk uiteen (plaats drie voor bestedingen, op tien voor participatie). Utrecht en Gelderland laten in positieve zin verschillende rankings zien: relatief laag in de bestedingen (acht, respectievelijk zeven) en relatief hoog op participatie (twee, respectievelijk drie). Overijssel staat op een zevende plaats in de participatietabel, terwijl zij naar bestedingen gemeten een tiende plaats inneemt. Participatie per thema en sector Deelname aan amateurkunst (Cultuur & Gemeenschap) is in Nederland duidelijk hoger in de kleine gemeenten. De vijf grote steden laten de laagste score zien in deze categorie. In Overijssel kennen vooral de middelgrote gemeenten een hoge deelname. Deelname aan het verenigingsleven ligt het laagst in de vijf grote steden in ons land. Van de provincies kent Friesland de hoogste participatie op dit thema. Museum- en archiefbezoek (Cultuur & Erfgoed) ligt in Overijssel onder het landelijke niveau. Alleen de middel grote gemeenten in de provincie laten hier een iets hoger niveau zien dan middelgrote gemeenten landelijk. Opvallend is dat de grote gemeenten in Overijssel een duidelijk lager aantal bezoeken kennen dan grote gemeenten elders in het land. Het lidmaatschap van culturele en historische verenigingen is in Overijssel vergelijkbaar met het landelijke beeld. Het Overijsselse cijfer is echter een gemiddelde van een fors hogere score bij middelgrote Overijsselse gemeenten en juist een laag participatiecijfer in de grote gemeenten. Noord-Holland laat op dit thema het hoogste cijfer zien, dat vooral tot stand komt door een hoog aandeel lidmaatschappen van verenigingen voor cultuur en historie. Er wordt in Overijssel vaker gebruik gemaakt van de bibliotheken dan elders in Nederland. De hogere score wordt met name bereikt door een hoger aandeel Cultuurparticipatie per provincie; rangorde per thema en totaal Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & Totaal Provincie Gemeenschap Erfgoed Educatie kunstuitingen Economie Rangorde Noord-Holland 9 1 3 1 2 1 Utrecht 7 2 10 2 1 2 Gelderland 4 5 2 7 7 3 Groningen 8 3 4 9 4 4 Zuid-Holland 10 4 5 3 5 5 Friesland 1 8 6 11 9 6 Overijssel 6 9 1 10 10 7 Flevoland 12 6 9 5 3 8 Noord-Brabant 5 10 12 4 6 9 Drenthe 2 7 7 12 11 10 Limburg 3 12 11 8 8 11 Zeeland 11 11 8 6 12 12 Brongegevens: AVO 2003, Sociaal Cultureel Planbureau; LISA (Cultuur & Economie) bewerking: STOGO 2009 Culturele Atlas Overijssel Cultuurparticipatie 29

leden dat daadwerkelijk leent: 74 procent. Opvallend is dat het percentage leners in de drie grote gemeenten in Overijssel het hoogst is. Enschede, Zwolle en Deventer kennen dus relatief weinig bibliotheekleden, maar deze lenen wel bovengemiddeld vaak een boek. Overijssel staat in de landelijke participatietabel voor het thema Letteren & Educatie bovenaan. De Overijsselse burger gaat gemiddeld bijna twee keer per jaar naar een voorstelling of concert; minder dus dan de gemiddelde Nederlander. Net als in de rest van Nederland zijn in Overijssel het pop- en jazzconcert en de musical het populairst. Het bezoek aan deze kunstuitingen ligt vrijwel op het landelijke niveau, vooral in de drie grote steden. Het bezoek aan klassieke kunstuitvoering (opera, klassiek concert) en ballet ligt echter op de helft of minder van het landelijke niveau. Ook het bezoek aan filmvertoningen blijft achter in Overijssel. De indexscore voor Openbare Kunstuitingen wordt vooral beïnvloed door de lagere participatiegraad bij filmhuisbezoek: 50 procent van het landelijke cijfer. De grote steden in Overijssel kennen een score van 94 procent van het landelijk bezoekcijfer. Noord-Holland kent de hoogste cultuurparticipatie op dit thema, waarbij het aantal Beleidsevaluatie van het (landelijk) Actieplan Cultuurbereik 2001-2004: Verschillen in cultuurbereik tussen gemeenten en provincies berusten op een combinatie van factoren: het niveau en de variëteit van culturele voorzieningen (infrastructuur en programmering); de samenstelling van de bevolking naar opleiding, inkomen en soort beroepen; en waarschijnlijk ook de aanwezigheid van een dynamisch cultureel klimaat dat in grootstedelijke agglomeraties gemakkelijker tot ontwikkeling komt dan elders. Culturele dynamiek is een zichzelf versterkend proces. Het betekent dat initiatieven die elders met veel moeite tot stand komen en voortdurend ondersteuning nodig hebben van overheidswege hier gemakkelijker tot ontwikkeling komen, sneller groeien en sneller veranderen. Naast dit algemene verschijnsel wijst de vergelijking tussen gemeenten en provincies echter ook op de invloed van specifieke lokale voorzieningen en regionale karakteristieken op het bereik van cultuur. Opvolger van dit actieplan is het Fonds Cultuurparticipatie. bezoeken per 1.000 inwoners het dubbele of meer is van de laagst scorende provincies. Op het thema Cultuur & Economie laat Overijssel een lager participatiecijfer zien dan Nederland als geheel. Zowel het aandeel creatieve banen als het aandeel creatieve bedrijven ligt onder het gemiddelde. Bij beide wordt met name door een laag cijfer in de kleine gemeenten het gemiddelde naar beneden gehaald. Het aandeel creatieve bedrijven is in Enschede, Zwolle en Deventer vergelijkbaar met Nederland als geheel, het aandeel creatieve professionals in de werkgelegenheid in deze steden ligt op 87 procent van het landelijke cijfer. Voor deze indicator zijn geen vergelijkingscijfers per gemeenteklasse voor heel Nederland beschikbaar. De hoogste participatie op dit thema wordt gerealiseerd door provincie Utrecht, waar met name het aandeel banen in creatieve en culturele sectoren veel hoger lag dan bij de laagst scorende provincies. Bron: IVA 2005 30 Culturele Atlas Overijssel Cultuurparticipatie

Cultuurparticipatie: enkele gemeenten uitgelicht Almelo In 2005 is er onder het Almelose internetpanel, bestaande uit ruim 500 inwoners van Almelo, onderzoek gedaan naar het gebruik van de aanwezige culturele instellingen. Hieruit bleek dat tweederde van dit panel afgelopen jaar een culturele instelling had bezocht. Een kwart van de panelleden had Hof88 bezocht, en dan vooral het theater. Bijna tweederde had (ook) een andere culturele instelling bezocht, zoals de bibliotheek, het Theaterhotel en het Beeklustpark. 60 procent van het panel was tevreden met het huidig aanbod, gemist werden winkels voor kunst en design, architectuur en historie. Deventer De gemeente Deventer laat elke twee jaar een inventarisatie maken van de cultuurparticipatie in de gemeente. Daarbij worden diverse culturele instellingen geëvalueerd aan de hand van bekendheid, het al dan niet bezoeken en de frequentie van die bezoeken. Uit het meest recente onderzoek (2005) blijken de openbare bibliotheek en de schouwburg de meest bekende instellingen te zijn. Zij kennen ook het hoogste aandeel recente bezoekers (degenen die korter dan een jaar geleden de instelling voor het laatste bezocht hebben). Andere culturele instellingen met veel recente bezoekers zijn het Filmhuis de Keizer, het Burgerweeshuis, de Bergkerk en het Historische Museum. Het percentage Deventenaren dat in 2004 een culturele instelling in Deventer bezocht ligt hoog: 78 procent. Vijftien procent van de bevolking is zelf actief op het gebied van kunstbeoefening, meestal gaat het om het bespelen van een muziekinstrument. Enschede Een afstudeeronderzoek uit 2008 onder Enschedese jongeren (Eertink, 2008) laat zien dat bezoek aan culturele voorstellingen door deze groep zeer beperkt is en vrijwel alleen populaire cultuuruitingen als popconcerten en musicals betreffen. Wel heeft een relatief hoog aandeel van de jongeren een culturele hobby als dansen of het bespelen van een muziekinstrument. Cultuurdeelname door hun moeders kan in enige mate de cultuurparticipatie van jongeren voorspellen. De culturele belangstelling van de jongeren in de onderzoeksgroep gaat vooral uit naar cross-over tussen kunstvormen en events. Hengelo Hengeloërs zijn volgens de gemeente erg betrokken bij kunst en cultuur in hun woonplaats. Jaarlijks wordt naar hun cultuurdeelname gevraagd in de Omnibusenquête en daaruit blijkt onder andere dat bijna driekwart van de respondenten het afgelopen jaar minimaal één keer per jaar naar een culturele voorstelling is geweest en dat iets meer dan de helft een museum, archief, galerie of ander bezienswaardig gebouw heeft bezocht. Het Rabotheater en de bibliotheek zijn de meest bezochte culturele instellingen. Ongeveer de helft van de respondenten gaf aan tevreden te zijn met het culturele aanbod in Hengelo. Bijna 40 procent is zelf actief op cultureel vlak, dertien procent doet dit zelfs in georganiseerd verband. Culturele Atlas Overijssel Cultuurparticipatie 31

Cultuur per thema Cultuur & Gemeenschap sectoren: amateurkunst Kulturhusen omroep cultuurprijzen culturele raden Amateurkunstbeoefening is een actieve vorm van cultuur participatie, die met name op lokaal niveau een sterke sociale rol speelt via het verenigingsleven. De aanwezigheid van een Kulturhus kan hierin een grote invloed hebben en vormt vaak een sterke impuls voor de lokale gemeenschap. De regionale omroep biedt wereldnieuws én streekactualiteiten en versterkt daarmee de regionale binding en identiteit. Zowel binnen gemeenten als op regionaal niveau wordt ontmoeting en samenwerking bevorderd door culturele prijzen. Input en draagvlak voor gemeentelijk beleid wordt versterkt door adviesraden of culturele commissies. Op de provinciale begroting beslaat Cultuur & Gemeenschap een derde van de totale bestedingen aan cultuur; dit bedrag wordt echter vooral bepaald door de financiering van RTV-Oost. De gemeenten hechten veel belang aan het thema Cultuur & Gemeenschap maar geven er een relatief beperkt deel van hun begroting aan uit: gemiddeld zes procent van het totaal. F r i e s l a n d Steenwijkerland D r e n t h e Hoogeveen Cultuur & Gemeenschap Kulturhus en multifunctionele accommodatie in bedrijf in ontwikkeling aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners meer dan 200 150-200 125-150 100-125 50-100 Beleidsinformatie febr.2009 nr.09236024 Emmen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Olst-Wijhe Raalte Hellendoorn Wierden Almelo Tubbergen Dinkelland Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 33

Top 5 gemeenten (bedragen in euro per inwoner) (2008) Bestedingen Cultuur & Gemeenschap 1 Haaksbergen 60 2 Borne 12 3 Olst-Wijhe 10 4 Hengelo 8 5 Tubbergen 6 gemiddeld Overijssel 5 Amateurkunst Driekwart van de gemeenten heeft specifiek beleid geformuleerd ten aanzien van amateurkunst. Het beleid is veelal gericht op het bevorderen van mogelijk heden voor de bevolking om muziek, zang, dans en theater te beoefenen. Een aantal gemeenten heeft ook de samenhang van amateurkunst met professionele kunstbeoefenaars als aandachtsveld benoemd. Gemiddeld besteedden de gemeenten in 2008 twee euro per inwoner aan ondersteuning van amateurkunst, vooral via subsidies aan verenigingen. Overijssel kent een sterk verenigingsleven. De provincie telt bijna 1250 verenigingen die zich richten op muziek, zang, toneel, dans, fotografie of beeldende kunst. Bijna de helft ervan bestaat uit koren of zangverenigingen, 27 procent uit muziek verenigingen en dertien procent uit toneelverenigingen. Vooral Steenwijkerland kent veel verenigingen. In Overijssel zijn relatief veel mensen lid van een amateur kunstvereniging. De provincie kent vijftien lidmaatschappen op de 100 inwoners, en dat is zeven procent hoger dan gemiddeld in Nederland. Ruim de helft van het aantal lidmaatschappen betreft muziek- en zangverenigingen. Kulturhusen en Multifunctionele Accommodaties Een Kulturhus is een van oorsprong Scandinavisch concept dat bestaat uit een multifunctionele gemeenschapsvoorziening in een dorp of stadswijk. Kenmerkend is dat bij beheer en exploitatie door meerdere partijen wordt opgetrokken, vaak zowel publiek als privaat, commercieel en non-profit. In veel gevallen kunnen verenigingen gebruik maken van aanwezige vergaderruimtes en een podium. De bibliotheek maakt bijna overal deel uit van het Kulturhus. Andere veel voorkomende functies zijn maatschappelijke dienstverlening, vergader faciliteiten, welzijn (onderwijs, kinderopvang, eerstelijns gezondheidszorg), sport, podiumvoorziening en commerciële dienstverlening (winkel, horeca). Deze multi functionaliteit is kenmerkend. Het concept is een groot succes in Overijssel, en de provincie is daarmee uniek in Nederland. Ook elders zijn Kulturhusen te vinden, bijvoorbeeld in Gelderland en Utrecht, maar slechts incidenteel en niet in dezelfde mate als in de provincie Overijssel, welke hierin een voortrekkersrol vervult. Het eerste Overijsselse Kulturhus werd opgericht in 2003 in Zwartewaterland. In 2004 waren de meeste gemeenten bezig met plannen. Anno 2008 kent de provincie 22 Kulturhusen in zeventien van de 25 gemeenten. In 2009 wordt de realisatie verwacht van de 23e vestiging, in Holten. In veel gemeenten bestaan er dorpshuizen of multifunctionele accommodaties (MFA). Zij worden niet specifiek als Kulturhus benoemd, maar opzet en functies komen vaak in veel opzichten overeen met de Kulturhusen. Een voorbeeld is de MFA Carrousel, in Ommen. In een twintigtal gemeenten bestaan plannen voor een Kulturhus, sommige in een gevorderd stadium, andere in een verkenningsfase. Uit de praktijk blijkt dat niet alle initiatieven slagen en er soms een meerjarig proces aan realisatie vooraf gaat. In de eerste jaren lag de focus op realisatie van gebouwen. Inmiddels heeft men veel ervaring met het concept opgedaan en vormt vooral gebruik, samenwerking en een brede programmering van diensten punt van aandacht. De provincie Overijssel heeft een stimuleringsregeling opgezet en ondersteunt initiatieven met expertise. In 2007 is de regeling voor Kulturhusen aangepast op basis van de ervaringsgegevens van de afgelopen bestuursperioden. De provincie verleent onder voorwaarden subsidie aan gemeenten voor haalbaarheidsonderzoek, realisatie, pilots en experimenten en voor (extra) programmering en/of het gezamenlijke beheer van een Kulturhus. Voor 2009 is op de provin ciale begroting een bedrag van bijna 2,4 miljoen euro gereserveerd. Gemeentelijke beste dingen voor Kulturhusen lopen sterk uiteen en kunnen soms grote uitschieters vertonen door incidentele bijdragen aan de stichtingskosten. Haaksbergen heeft bijvoorbeeld bijna 1,4 miljoen euro gebudgetteerd. In totaal hebben acht gemeenten een bijdrage voor Kulturhusen opgenomen in hun begroting voor cultuur. 34 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

Omroep RTV Oost is de regionale omroep van Overijssel met zowel een tv- als radiostation. Het aantal lokale omroepen is in Overijssel hoog. Samen met Gelderland heeft Overijssel de hoogste dekkingsgraad van Nederland. Van de 25 gemeenten hebben er 24 een lokale omroep. Zij informeren, opiniëren, bieden een platform voor discussie en expressie, geven de politiek een gezicht, volgen ontwikkelingen kritisch en activeren burgers tot deelname aan het (politieke) debat. Cultuurprijzen, culturele raden Meer dan de helft van de gemeenten reserveert budget voor een lokale cultuurprijs en investeert in een cultuurcommissie of culturele raad. Gemiddeld wordt hiervoor 29 eurocent per inwoner uitgegeven. Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 35

Cultuur & Erfgoed sectoren: musea streekcultuur archieven cultuurhistorie Het cultureel erfgoed bestaat uit monumenten, cultuurlandschappen, natuurhistorie, archeolo gische bodemschatten en de geschreven historie zoals bewaard wordt in archieven. Ook streekcultuur wordt tot het cultureel erfgoed gerekend. Musea spelen een belangrijke rol bij behoud en het toegankelijk maken van erfgoed, waarbij ook jong erfgoed en moderne kunstuitingen nadrukkelijk worden betrokken. dit cultuurthema; ongeveer achttien procent van het totaal cultuurbudget. De Overijsselse gemeenten geven zestien procent van hun budget uit binnen dit thema; gemiddeld twaalf euro per persoon. Top 5 gemeenten (bedragen in euro per inwoner) (2008) Bestedingen thema Cultuur & Erfgoed 1 Deventer 42 2 Zwolle 35 3 Kampen 33 4 Enschede 12 5 Staphorst 11 gemiddeld Overijssel 12 De provincie Overijssel heeft in haar cultuurbegroting voor 2009 bijna 5,7 miljoen geprogrammeerd voor F r i e s l a n d Cultureel erfgoed D r e n t h e stads-, dorps- of streekarchief museum Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236025 Emmen Steenwijkerland Hoogeveen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hof van Twente Hengelo Apeldoorn Enschede Zutphen Haaksbergen 36 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

Musea Overijssel kent circa honderd musea. Een opvallende concentratie van musea is te vinden in Steenwijkerland, waar tien (kleinere) musea zijn gehuisvest. Het museum bezoek door burgers van Overijssel ligt ondanks dit aanbod onder het landelijke gemiddelde. Per 1.000 inwoners worden er jaarlijks ruim 750 bezoeken afgelegd, ongeveer tweederde van het landelijke beeld. Alle gemeenten hebben één of meer musea op hun grondgebied. Meer dan de helft van de gemeenten heeft specifiek museumbeleid geformuleerd. Ruim 80 procent heeft ook budget hiervoor gereserveerd, meestal ten behoeve van subsidie aan een museum. Gemiddeld geven de gemeenten zeven euro per inwoner uit voor museumbeleid. De provincie ondersteunt gemeenten op dit beleidsterrein met een museumconsulent. Een opzienbarende ontwikkeling heeft zich voorgedaan bij Museum de Fundatie, het provinciale museum voor moderne en hedendaagse beeldende kunst. De Fundatie beheert, onderhoudt en exposeert Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 37

ook de provinciale kunstcollectie. Dit museum bevond zich na een drietal ingrijpende operaties - restauratie locatie Wijhe, verbouw locatie Zwolle en de verzelfstandiging van de organisatie - in zwaar weer. Het museum heeft een ommezwaai gemaakt en een vernieuwingsplan opgesteld. Dankzij extra middelen van de gemeente Zwolle en de provincie èn vooral dankzij de inspanning van de Fundatie zelf staat er nu een stevig museum met een aantrekkelijke programmering waarvan de bezoekersaantallen gestaag stijgen. Streekcultuur Overijssel kent een sterk cultuurbewustzijn, dat tot uiting komt in zorg voor streektaal, tradities en streekcultuur. De provincie heeft streekcultuur als speerpunt benoemd bij de profilering van Overijssel. Zij wil nieuwe en jonge Overijsselaars met streekcultuur in aanraking brengen via het programma Streekcultuur leeft. Dit programma zal door de provincie worden ontwikkeld maar door de gemeenten worden aangeboden. Een opvallend initiatief is Twentse Welle, een innovatieve mix van kennis, exposities en activiteiten dat is opgestart in het nieuwe cultuurcluster Het Rozendaal in Roombeek (Enschede). Voor 2009 heeft de provin cie bijna 700.000 euro begroot voor streekcultuur en streekcultuurinstituten; ruim een verdubbeling ten opzichte van 2004. Relatief veel Overijsselse burgers zijn lid van een oudheidkundig genootschap of een historische vereniging. Met 5,4 leden per 100 inwoners ligt dit aandeel ruim 40 procent hoger dan het landelijke cijfer. Meestal is streekcultuur geen specifiek beleidsspeerpunt voor gemeenten, de gemiddelde besteding voor deze sector bedraagt elf eurocent. Wel vormt streekcultuur in veel gevallen onderdeel van andere beleidsthema s zoals educatie. Archieven Het Historisch Centrum Overijssel (HCO) en genootschap Het Oversticht zijn instellingen die kennis over streekcultuur en cultuurhistorie verzamelen en uitdragen. Het HCO is een modern archief dat het rijksarchief in Overijssel, het provinciaal archief en enkele gemeentelijke archieven beheert. Daarnaast is in veertien van de 25 gemeenten een of meerdere archieven gevestigd. Overijsselse burgers leggen per 1.000 inwoners gemiddeld bijna 100 bezoeken af aan archieven. Dit aantal ligt duidelijk lager dan het landelijke cijfer (158). Deventer en Kampen besteden relatief veel aan archieven (respectievelijk 25 en tien euro per inwoner). De meeste andere gemeenten hebben slechts een klein bedrag of zelfs niets hiervoor gereserveerd. Cultuurhistorie De provincie heeft de restauratieachterstand bij rijksmonumenten verkleind door bij ruim 30 grotere restauratieprojecten de begroting sluitend te maken. Ook in de komende jaren gaat de provincie hiermee door. Via het provinciaal Meerjaren Programma voor het platteland (pmjp) stimuleert de provincie de gebiedsgerichte gebundelde aanpak van restauratie en herstelwerkzaamheden waardoor de karakteristieken en de identiteit van een streek of gebied naar voren komen. Bijvoorbeeld in de streekeigen huis en erfprojecten in en rond de polder Mastenbroek en de IJsselstreek en de rietendakenprojecten in Markelo en Arrien. Met het programma Re-animatie Agrarisch en Industrieel Erfgoed begeleidt de provincie eigenaren bij herbestemming van gebouwen die hun oorspronkelijke functie hebben verloren. De provincie ziet erfgoed als een van de dragers van de identiteit van de provincie en wil daarom dit erfgoed bereikbaar en zichtbaar laten zijn voor de inwoners. Het door de provincie gesubsi dieerde Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel helpt gemeenten bij de uitvoering van hun taken op het gebied van monumenten en archeologie. Daarnaast verleent de provincie subsidies voor archeologisch vooronderzoek, archeologische waardenkaarten en het zichtbaar maken van archeologie. Het provinciaal archeo logische depot richt zich niet alleen op de opslag van archeologische vondsten maar ook op publieks activiteiten en het stimuleren van bruikleen zodat zoveel mogelijk mensen in aanraking kunnen komen met deze onderdelen van de Overijsselse geschiedenis. Ook probeert de provincie met kennis en inspiratie anderen te verleiden om het waardevolle culturele erfgoed te waarderen, er zorgvuldig mee om te gaan en het te gebruiken als kans voor nieuwe ontwikkelingen. Dit doet de provincie met kennisen stimuleringsprojecten als Naoorlogs Bouwen in Overijssel en het beschikbaar stellen van informatie via de online cultuurhistorische atlas van Overijssel. Voor cultuurhistorie heeft het merendeel van de gemeenten een uitgave begroot, gemiddeld bijna drie euro per inwoner. Zwolle is een uitschieter met een bestedingspost van ruim elf euro per inwoner. 38 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

Letteren & Educatie sectoren: bibliotheken literatuur cultuureducatie De openbare bibliotheken zijn een toegangspoort tot informatie, maar ook een plek waar mensen elkaar ontmoeten. Door hun verankering in lokale netwerken kunnen zij goed inspelen op de behoeften in een gemeenschap. Ook hebben bibliotheken een belangrijke rol bij cultuureducatie, debatten en integratie. (...) Vaak zijn die verbonden aan een Kulturhus of aan een andere culturele instelling. Wij werken samen met gemeenten, omdat die voor de lokale bibliotheken de opdrachtgever zijn. (Samen & Overijssel!, 2008). De provincie besteedt in 2009 ruim 5,1 miljoen euro aan dit cultuurthema. De gemeenten zijn echter de belangrijkste financiers van het bibliothekenaanbod. Samen geven zij ruim 44 miljoen euro hieraan uit. Gemiddeld ruim 40 procent wordt hiervan besteed aan cultuureducatie, een gering bedrag is specifiek voor literatuur en de rest aan bibliotheken. Per inwoner gaat dit om een gemiddeld bedrag van 39 euro; Kampen en Hengelo steken daar ver boven uit. Top 5 gemeenten (bedragen in euro per inwoner) (2008) Bestedingen thema Letteren & Educatie 1 Kampen 58 2 Hengelo 56 3 Deventer 48 4 Enschede 47 5 Hellendoorn 45 gemiddeld Overijssel 39 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 39

Bibliotheken / Literatuur Overijssel kent een dicht netwerk van bibliotheken. Bij een aantal gemeenten komt in de kleine kernen de bibliobus, die meestal één dag in de week circa twee uur op een bepaalde plaats staat. De Overijsselse Bibliotheek Dienst (OBD) speelt een belangrijke rol voor de lokale bibliotheken. Zij ondersteunt hen bij het verspreiden van cultuur, informatie en educatie en verzorgt daarnaast ook belangrijke bedrijfsvoeringstaken voor de bibliotheken, waaronder het werkgeverschap voor bibliotheekpersoneel. Ook ten aanzien van literatuur en leesbevordering speelt zij een belangrijke rol. Uit het onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (AVO) blijkt dat gemiddeld méér inwoners van Overijssel lid zijn van een bibliotheek dan gemiddeld in Nederland en dat ook meer leden daadwerkelijk lenen. Vooral de middelgrote en kleinere gemeenten in Overijssel kennen een relatief hoog aandeel leden onder hun inwoners. Naast de cijfers van het SCP biedt ook de OBD informatie over lidmaatschap en leengedrag. Het aantal lenende leden afgezet tegen het aantal inwoners is een goede graadmeter voor actieve participatie. Vanuit het SCP kan dit voor Nederland en Overijssel worden berekend. Landelijk gezien is ruim 21 procent van de bevolking een lener; in Overijssel is dit bijna 24 procent. Uit meer recente cijfers van de OBD (2007) kan een participatiegraad van gemiddeld 26 procent worden berekend, waaruit een stijgende lijn in het actief gebruik van de bibliotheken kan Participatie bibliotheekaanbod Overijssel (2007) aantal aantal leningen aandeel Gemeente aantal leners uitleningen per lid inwoners 2007 lenende leden Almelo 18.130 *514.145 *30 72.096 25% Borne 5.816 216.506 37 20.521 28% Dalfsen 8.020 376.488 47 26.541 30% Deventer 25.751 880.756 34 96.617 27% Dinkelland 6.474 344.808 53 26.061 25% Enschede 34.399 1.449.258 42 154.476 22% Haaksbergen 6.110 239.810 39 24.348 25% Hardenberg 15.930 716.952 45 58.105 27% Hellendoorn 10.485 356.380 34 36.046 29% Hengelo 22.520 771.946 34 81.429 28% Hof van Twente 9.154 417.556 46 35.137 26% Kampen 15.006 593.274 40 49.359 30% Losser 5.071 204.128 40 22.485 23% Oldenzaal 8.204 303.509 37 31.416 26% Olst/Wijhe 4.392 209.171 48 17.327 25% Ommen 4.129 193.746 47 17.311 24% Raalte 10.770 406.684 38 37.311 29% Rijssen/ Holten 10.230 473.220 46 36.584 28% Staphorst 4.663 234.277 50 15.899 29% Steenwijk 10.519 422.802 40 43.127 24% Tubbergen 5.549 311.164 56 20.724 27% Twenterand 9.073 375.279 41 33.461 27% Wierden 5.622 225.649 40 23.439 24% Zwartewaterland 5.789 229.898 40 21.919 26% Zwolle 29.770 1122.342 38 114.635 26% Totaal 291.576 1.1075.603 38 1.116.374 26% Bron: OBD * Cijfers afkomstig van de gemeente Almelo 40 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

worden afgeleid. Binnen Overijssel zijn er wel duidelijke regionale verschillen. Uit cijfers van de gemeente Almelo blijkt dat zowel het ledental als het gemiddeld aantal leningen per lid in de afgelopen periode jaarlijks met één tot twee procent is afgenomen. Het aandeel lenende leden op de totale bevolking ligt in Almelo in 2007 daarmee net onder het gemiddelde van Overijssel. Kampen en Dalfsen laten de hoogste participatie zien (30 procent). Participatie wordt mede bepaald door beschikbaarheid. In onderstaande kaart is in beeld gebracht welk aandeel van de Overijsselse burgers een bibliotheekvoorziening binnen hun bereik heeft. Uitgegaan is van drie kilometer als acceptabele afstand: een half uur lopen, dan wel circa tien minuten fietsen. In verband met de beperktere openingstijd is voor bibliobuslocaties een maximale afstand van twee kilometer aangehouden. In de grote gemeenten kan vrijwel iedereen binnen dit bereik één of zelfs meerdere bibliotheken bezoeken. In de meer rurale gemeenten in de provincie is de bereikbaarheid minder: in Tubbergen bijvoorbeeld moet bijna een kwart van de inwoners meer dan drie kilometer afleggen om een boek te kunnen lenen. F r i e s l a n d Steenwijkerland D r e n t h e Bibliotheken bibliotheek bibliobushalte 3km bereik van bibliotheek en 2km bereik van bibliobushalte aandeel van de inwoners met een bibliotheekvestiging binnen bereik van 3km of met een bibliobushalte binnen 2km 98-100% 95-98% 90-95% 85-90% 77-85% Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236026 F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Enschede Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 41

Voorzieningen net over de provinciegrens kunnen ook een rol spelen voor inwoners van Overijssel. Bibliotheekvestigingen in Drenthe en Gelderland, gelegen in het grensgebied met Overijssel, zijn daarom bij de analyse betrokken en in het kaartbeeld opgenomen. Cultuureducatie Cultuureducatie wordt onderscheiden naar buitenschoolse en binnenschoolse activiteiten. Scholen worden vaak ondersteund bij cultureel onderwijs met projecten of projectmateriaal. De provincie geeft ruim 1,6 miljoen uit aan cultuureducatie; ongeveer een derde van het budget voor Letteren & Educatie. Cultuureducatie krijgt aandacht binnen het cultuurparticipatieprogramma OVERAL!OVERIJSSEL en het project kunstmenu. Een kunstmenu is een samenhangend activiteitenprogramma waarbij kinderen gedurende hun tijd op de basisschool kennismaken met zes kunstdisciplines: muziek, dans, film, literatuur, theater en beeldende kunst. Cultureel erfgoed vormt daarbij tevens een aandachtspunt. Genootschap Het Oversticht is actief op het gebied van erfgoededucatie met verschillende projecten en verzorgt educatieve publicaties voor omgevingsonderwijs in de provincie Overijssel. Bibliotheken spelen ook een belangrijke rol bij cultuureducatie. De OBD ondersteunt de lokale bibliotheken met educatief materiaal en projecten. 42 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

Openbare Kunstuitingen sectoren: beeldende kunst & vormgeving (BKV) podiumkunsten film/filmhuizen culturele manifestaties en festivals Kunstwerken, beelden, concerten, voorstellingen, optredens, filmvertoningen, manifestaties en festivals zijn openbare kunstuitingen, waarbij het publiek kennis neemt en geniet van de kunstzinnigheid en creativiteit van (semi-)professionele kunstenaars. Dit cultuurthema heeft veel verbindingen met andere terreinen, zoals economie, openbare ruimte, onderwijs en amateurkunst. De provincie zet met haar beleid in op versterking van een goed netwerk van kunstenaars, vakopleidingen en instellingen die tentoonstellingen en presentaties organiseren. Zo initieert zij bijvoorbeeld een aanmoedigingsprijs voor afgestudeerden van Oostnederlandse kunst opleidingen. In haar beleid voor podiumkunsten onderscheidt de provincie accommodaties en producties. De prioriteit wordt gelegd bij producties met jongeren als doelgroep, bijvoorbeeld jeugdtheater. De provincie stelt zich ten doel het cultuurbereik van deze sector te vergroten en het culturele aanbod op de Overijsselse Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 43

podia in de periode tot 2013 met 35 procent te laten toenemen. Het totaalbudget voor dit cultuurthema is ruim 7,7 miljoen euro. Top 5 gemeenten (bedragen in euro per inwoner) (2008) Bestedingen thema Openbare Kunstuitingen 1 Zwolle 43 2 Kampen 41 3 Hengelo 40 4 Enschede 38 5 Deventer 34 gemiddeld Overijssel 24 Beeldende kunst & vormgeving / Podiumkunsten Door de oprichting van het productiefonds Oost- Nederland realiseren Gelderland en Overijssel samen een langdurig sterke impuls voor het artistieke klimaat in Oost-Nederland. Overijssel doneert jaarlijks 1 miljoen euro. Het Enschede Muziekkwartier is de resultante van de samenwerking en gezamenlijke huisvesting van zes in Enschede gevestigde podiumkunstinstellingen. Het zijn Podium Twente, de Nationale Reisopera, het Orkest van het Oosten, Poppodium Atak, het Artez Conservatorium en de Muziekschool Twente. Het F r i e s l a n d Steenwijkerland D r e n t h e Hoogeveen Kleine theaters theater 10km bereik van klein theater aandeel van de inwoners met een klein theater binnen bereik van 10km meer dan 90% 70-90% 50-70% 30-50% minder dan 30% Beleidsinformatie jan.2009 nr.00236027 Emmen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Apeldoorn Enschede Zutphen Haaksbergen 44 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

nieuwe gebouw, vlak bij het station van Enschede, is in november 2008 geopend. Deze bundeling van instellingen biedt veel mogelijkheden voor interactie, uitwisseling van ervaringen, nieuwe initiatieven, bijzondere producties en dergelijke. De provincie heeft in voorgaande jaren financieel bijgedragen aan de totstandkoming van dit bijzondere Muziekkwartier. Podiumkunsten vormen vooral voor grote gemeenten een specifiek beleidsthema. De helft van de gemeenten in Overijssel heeft van beeldende kunst & vorm geving (BKV) een beleidsspeerpunt gemaakt. Gemiddeld besteden gemeenten 24 euro per burger aan het thema Openbare Kunstuitingen, waarvan het grootste deel is bestemd voor podiumkunsten (negentien euro). Naar stimulering van beeldende kunst & vormgeving gaat gemiddeld vier euro. Kampen is op dit onderdeel een uitschieter, met ruim elf euro per inwoner. Afgaand op de cijfers vanuit het AVO van het Sociaal Cultureel Planbureau moet worden vastgesteld dat de participatiegraad van de burger van Overijssel op het thema Openbare Kunstuitingen op driekwart van het landelijke niveau ligt. Toch kan worden gesproken van een goed voorzieningenniveau. 94 procent van de Overijsselse burgers kan binnen tien kilometer van zijn woonomgeving een kleiner theater (tot 500 F r i e s l a n d Steenwijkerland D r e n t h e Hoogeveen Grote theaters theater 15km bereik van groot theater aandeel van de inwoners met een groot theater binnen bereik van 15km meer dan 90% 70-90% 50-70% 30-50% minder dan 30% Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236028 Emmen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Apeldoorn Enschede Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 45

stoelen) bezoeken. Vanuit de veronderstelling dat grotere theaters een breder aanbod kunnen bieden en daarom een grotere reisafstand rechtvaardigen, geldt voor grote theaters een reisafstand van vijftien kilometer. 84 procent van de Overijsselaars heeft een groot theater binnen deze afstand. Daarbij zijn wel grote verschillen te constateren tussen de gemeenten. Vanuit Ommen of Steenwijkerland moet men ver reizen om een groot theater te bezoeken. De grote steden daarentegen bieden hun gehele bevolking theatervoorzieningen (groot of klein, meestal beiden) binnen de aangehouden afstanden. Dit geldt ook voor kleine gemeenten die dichtbij een grotere stad liggen, zoals Olst-Wijhe en Borne. In de kaarten zijn theater vestigingen weergegeven met een voorzieningen bereik zoals hierboven toegelicht. Theaters in Drenthe, Flevoland en Gelderland kunnen ook een rol spelen in het voorzieningenniveau van Overijssel en zijn daarom ook in de kaart opgenomen. Culturele manifestaties en festivals Festivals zijn een belangrijk speerpunt, ook vanuit het oogpunt van profilering. De provincie steunde in voorgaande jaren diverse festivals met subsidie. In 2009 is gekozen voor een nieuwe koers, waarbij ook het budget aanzienlijk is verruimd tot 1,9 miljoen per jaar in de periode 2009 2012. Eén van de festivals die de provincie de komende vier jaren voor het eerst structureel met 150.000,- subsidieert is Deventer op Stelten. Deventer onderscheidt zich in Overijssel als echte festivalstad. De stad trekt internationale spelers en internationaal publiek, een trend die de provincie graag wil versterken en verspreiden over de hele provincie. Met het grote muziekfestival in Enschede, het festival Zwart in Zwolle, het Straattheaterfestival Kunsten op Straat, dat de hele provincie doortrekt, en de verbindende producties onder leiding van een intendant, heeft 46 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

de provincie een evenwichtig geografisch gespreid festival aanbod in Overijssel. Grote publiekstrekkers zijn Sail Kampen en Stoppelhaene (Sallands oogstfeest in Raalte), die beide meer dan 200.000 bezoekers trekken. De tien grootste festivals trekken samen jaarlijks meer dan 1,3 miljoen bezoekers. Film Voor filmvertoningen is de jeugd vanouds een belangrijke doelgroep. Omdat in deze atlas verondersteld wordt dat participatie in belangrijke mate door reistijd kan worden beïnvloed is uitgegaan van een acceptabele reisafstand naar een bioscoop/filmhuis van vijf kilometer een kwartier tot een half uurtje fietsen. In de kaart is deze reisafstand weer gegeven als zone rondom de bioscoopvestigingen en filmhuizen. Bijna driekwart van de Overijsselse burgers heeft een bioscoop of filmhuis binnen zijn directe woonomgeving. Nog meer dan bij de theaters zijn er grote verschillen tussen gemeenten te zien. De gemeenten zijn thematisch ingekleurd naar het aandeel burgers dat bioscoop of filmhuis op maximaal vijf kilometer van hun huis kan bezoeken. Voor vijf gemeenten (Zwartewaterland, Staphorst, Dalfsen, Ommen en Twenterand) geldt dat géén van de inwoners onder die voorwaarden een filmvertoning kan bijwonen. Geen enkele gemeente haalt 100 procent, maar de grote gemeenten komen daar wel dicht bij in de buurt. F r i e s l a n d Steenwijkerland D r e n t h e Hoogeveen Bioscopen en filmhuizen bioscoop of filmhuis 5km bereik van bioscoop of filmhuis aandeel van de inwoners met filmvoorziening binnen bereik van 5km 95-100% 90-95% 50-90% Emmen 10-50% minder dan 10% Emmeloord Meppel Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236029 F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 47

Cultuur & Economie sectoren: cultuurtoerisme creatief ondernemerschap De provincie zet de mogelijkheden van kunst en cultuur in bij het bereiken van ruimtelijke, economische en sociale doelen en maakt deze nadrukkelijk onderdeel van een integrale aanpak van ruimtelijke en economische ontwikkeling. In het actieprogramma Cultuur & Ruimte (2007 2014) is een aantal projecten op dit thema gebundeld. Daarnaast heeft de provincie in dit kader speciale cultuur & ruimtevouchers ontwikkeld, waarmee gemeenten een beroep kunnen doen op dienstverlening van een aantal instellingen met expertise op het gebied van cultuurhistorie, kunsten, architectuur en vormgeving. Toerisme vormt een belangrijke pijler onder de economie van Overijssel. Een aantrekkelijk aanbod van kunst en cultuur bevordert (cultuur) toerisme en vormt een impuls voor de lokale en regionale economische ontwikkeling. Naast de bijzondere natuurgebieden waaronder vooral de nationale parken Weerribben- Wieden en De Sallandse Heuvelrug, vormen ook de historische Hanzesteden, de landgoederen en kastelen, boerderijen, molens en de fraaie cultuurlandschappen aanleiding voor toeristen om de regio te bezoeken. Recreatief toerisme en cultuurtoerisme zijn daarom verweven met elkaar en het cultureel erfgoed versterkt beide. Ook moderne cultuur en economische ontwikkeling kennen een sterke interactie. Een hoog niveau van culturele voorzieningen draagt bij aan een Professionele kunstenaars F r i e s l a n d D r e n t h e aantal geregistreerde beeldend kunstenaars per 100.000 inwoners meer dan 80 60-80 40-60 20-40 Emmen minder dan 20 Steenwijkerland Hoogeveen Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236030 Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen 48 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

attractief leef- en werkklimaat. Clusters van cultuur trekken creatieve en ondernemende mensen, wier werk leidt tot dynamiek, vernieuwing en economische groei. Met het Actieprogramma Cultuur en Economie (2006-2007) is een eerste impuls gegeven aan de creatieve industrie in Overijssel. Dit heeft geleid tot vier (nog volop in ontwikkeling zijnde) initiatieven in Deventer (Havenkwartier), Hengelo (Creatieve fabriek), Enschede (De Launch) en Zwolle (KIZ). Deze zijn enerzijds gericht op het realiseren van creatieve broedplaatsen en anderzijds op het investeren in netwerken en verbinden van de creatieve bedrijfstak met het reguliere bedrijfsleven. Een creatief en cultureel klimaat creëert kansen voor innovaties op economisch gebied. De verbinding van de creatieve industrie met het reguliere bedrijfsleven (maakindustrie) is daarom speerpunt van beleid. Het thema Cultuur & Economie is lastig te vangen in financiële kaders; er is ook hier een duidelijke samenhang met de beleidsvelden toerisme en economische zaken. Gemeentelijke investeringen die met het thema samenhangen worden daarom niet altijd opgenomen in een cultuurbegroting. De gemeente Almelo benoemt in haar kadernota voor de periode 2008-2011 zowel cultuur & economie als cultuur & ruimte als expliciete programmalijnen, maar geeft onder dit thema geen bestedingen op. Top 5 gemeenten (bedragen in euro per inwoner) (2008) Bestedingen thema Cultuur & Economie 1 Deventer 5 2 Wierden 3 3 Enschede 3 4 Zwartewaterland 3 5 Steenwijkerland 3 gemiddeld Overijssel 1 Tien gemeenten hebben een bedrag specifiek voor Cultuur & Economie benoemd. De grootste investering wordt gedaan door Enschede, dat voor creatief ondernemerschap een half miljoen euro heeft opgenomen. Relatief gezien staat Deventer echter bovenaan; deze gemeente reserveert ruim twee ton voor cultuurtoerisme en drie ton voor creatief ondernemerschap, resulterend in een besteding van 5 euro per inwoner. Kunstenaars Het aandeel professionele kunstenaars op de totale bevolking is in deze atlas gebruikt om regionale verschillen in het professioneel aanbod van beeldende kunst & vormgeving inzichtelijk te maken. In een landelijk samenwerkingsverband hebben regionale kunstinstellingen, waaronder KCO (Kunst en Cultuur Overijssel), een website opgezet waarin circa 6.500 beeldende kunstenaars zijn opgenomen (www.kunstenaars.nu). De kunstenaars zijn door de deelnemende instellingen getoetst op hun professionaliteit. Gemiddeld kent Nederland 44 kunstenaars op 100.000 inwoners en hetzelfde aandeel geldt voor Overijssel. In vergelijking met andere provincies neemt Overijssel een plaats in het middenveld in. Uitschieters zijn Gelderland en Groningen, met een hoge kunstenaars index van respectievelijk 141 en 115. Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 49

Tussen de gemeenten in Overijssel zijn duidelijke verschillen te constateren. Uit de kaart kan worden afgelezen dat vooral de grote en middelgrote gemeenten een sterkere concentratie van kunstenaars kennen. De kleine gemeente Olst-Wijhe springt er uit met gemiddeld 81 kunstenaars op 100.000 inwoners, bijna twee keer zoveel als het provinciale gemiddelde; de op een na hoogste score. Alleen Zwolle komt nog hoger met een index van 84. Gemiddeld zijn de kleine gemeenten (tot 40.000 inwoners) een thuis voor negentien kunstenaars op 100.000 inwoners. Creatief ondernemerschap Bij een aantal bedrijfssectoren in Nederland speelt crea tiviteit een bovengemiddelde rol of is het zelfs core business. Deze bedrijven worden gegroepeerd in de creatieve sector, of naar Angelsaksisch voorbeeld ook wel creatieve industrie genoemd. Op hoofdlijnen gaat het om een bundeling van een aantal bedrijfsklassen uit de sectoren Media & Entertainment, creatieve zakelijke diensten en kunsten. Het gaat daarbij om een indeling die dwars door de traditionele Standaard Bedrijfsindeling (SBI) heen gaat en dus deels overlapt met andere indelingen van bedrijvigheid (met name zakelijke diensten en ICT). Creatieve ondernemers en de meestal kleinschalige bedrijven in deze sector hebben een voorkeur voor bedrijfshuisvesting in de eigen omgeving met een uitstraling die aansluit bij hun activiteiten en bedrijfsprofiel. Hoewel veel van de zelfstandige ondernemers in deze sector vanuit huis werken, geeft een deel de voorkeur aan geclusterde huisvesting in verzamelgebouwen. Door de nabijheid van anderen ontstaat Creatieve bedrijven F r i e s l a n d D r e n t h e aandeel t.o.v. totaal aantal bedrijven meer dan 8% 7-8% 6-7% 5-6% Emmen minder dan 5% Steenwijkerland Hoogeveen Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236031 Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen 50 Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema

uitwisseling en vernieuwing; een creatieve omgeving biedt vaak een sterke impuls aan startende ondernemers en functioneert voor een dergelijk verzamel gebouw als broedplaats. Overijssel kent een aantal van dit soort broedplaatsen, waarvan sommige landelijk bekend zijn. Met name in de grote gemeenten zijn zij terug te vinden: de Creatieve Fabriek in Hengelo, Launch in Enschede, het Havenkwartier in Deventer en de Oude Ambachtsschool (DOAS) in Zwolle. In Nederland behoort 11,5 procent van de bedrijven tot de creatieve industrie. In Overijssel is dat aandeel bijna 8 procent. Deventer kent de grootste concentratie creatieve bedrijven (12,6 procent). Creatieve klasse De creatieve klasse bestaat uit mensen die een creatief beroep hebben of werkzaam zijn bij bedrijven in de creatieve sector. Voor veel van deze vaak hoger geschoolde professionals geldt dat zij bij de keuze voor een woon- en werkomgeving het culturele klimaat sterk laten meewegen. Tegelijkertijd mag worden verondersteld dat een concentratie van deze beroepsgroep een sterke impuls is voor datzelfde culturele klimaat. Het gaat in veel gevallen om consumenten én producenten van kunst en cultuur. Het aandeel creatieve banen op de totale werk gelegenheid is in Nederland 5,3 procent. Voor Overijssel is dit 3,5 procent. De grotere steden laten hier een gemengd beeld zien, maar Deventer steekt duidelijk boven de andere gemeenten uit met een aandeel van 8,3 procent. Creatieve banen F r i e s l a n d D r e n t h e aandeel t.o.v. totale werkgelegenheid meer dan 5% 4-5% 3-4% 2-3% minder dan 2% Emmen Steenwijkerland Hoogeveen Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236032 Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Apeldoorn Hof van Twente Enschede Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Cultuur per thema 51

Cultuur in gemeenten In dit deel van de atlas worden de 25 gemeenten van Overijssel in alfabetische volgorde nader uitgelicht. Elke gemeente beslaat twee pagina s: rechts de cijfers, links de toelichting. Eerst wordt een algemene schets van de betreffende gemeente gegeven. Daarna wordt kort het cultuur beleid besproken en tenslotte komt het voorzieningen niveau aan de orde. Deze gemeentelijke karakterisering wordt visueel ondersteund door een tweetal tabellen en een figuur. Hierin zijn de bestedingen per inwoner per cultuurthema en de aanwezige voorzieningen opgenomen. Het gaat hierbij zowel om de gemeentelijke cijfers als die van Overijssel als geheel, zodat een vergelijking kan worden gemaakt en kan worden beoordeeld hoe de betreffende gemeente scoort ten opzichte van de rest van de provincie. Enkele praktische opmerkingen: De cijfers van 2004 zijn gecorrigeerd voor inflatie (op basis van Consumentenprijsindex van het CBS). Voor 2004 zijn geen cijfers bekend voor het thema Cultuur & Economie. In de tabel is dit aangegeven met n.b. (niet bekend). Bij Hardenberg, Olst-Wijhe en Staphorst lijkt de absolute bijdrage voor het thema Cultuur & Economie 0 (nul) euro, terwijl de grafiek wel een bijdrage laat zien. In werkelijkheid is dit bedrag geen 0, maar door afronding op hele euro s wel. Voor de gebruikte bronnen wordt verwezen naar het bronnenoverzicht achterin de atlas. Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 53

Cultuur in gemeenten Almelo Almelo Algemeen Almelo heeft ruim 70.000 inwoners. De gemeente kent een landelijke faam door cultureel boegbeeld cabaretier Herman Finkers. Almelo heeft daarnaast een van de weinige grootschalige, commercieel geëxploiteerde theaters in Nederland: het Theaterhotel, een Van der Valk project met jaarlijks een brede programmering. Daarnaast heeft Almelo met Hof88 een cluster van culturele voorzieningen gerealiseerd voor theater, film, tentoonstellingen en educatie. Diverse vormen van cultuureducatie en expressie vinden hier onderdak, waaronder de muziekschool en het Kreatief Centrum, een instelling die cursussen verzorgt op het gebied van beeldende vorming en drama. Muziekscholen, basis- en middelbaar onderwijs, bibliotheek en gemeente hebben hiervoor een samenwerking opgezet onder de naam KEPA: Kunst Educatie Platform Almelo. De muziekschool Twente kent ruim 1.500 leden, merendeels jongeren. De geschiedenis van Almelo en bescherming van het culturele erfgoed zijn thema s die op grote belangstelling kunnen rekenen. Diverse instellingen houden zich hiermee bezig, zoals de Stichting Historische Kring Stad en Ambt Almelo, het Stadsmuseum en Stadsboerderij Het Wevershuisje. Cultuurbeleid De gemeente benoemt de autonome rol van kunst en cultuur expliciet en benadrukt daarnaast het belang ervan voor de maatschappelijke, economische en ruimtelijke ontwikkeling. De gemeente profileert zich graag met kwalitatief hoogwaardig en kleinschalig cultuuraanbod en de integratie van professionele en amateurkunst. Almelo wil in de komende drie jaren hoger scoren op de ranking van de Atlas Nederlandse gemeenten, waar ze nu qua culturele voorzieningen onderaan de top50 staat. Zij is voornemens dat in de komende jaren vorm te geven op de producten amateurkunst, kunsteducatie, beeldende kunst, podia en evenementen, mediabeleid en cultureel erfgoed. De Raad voor de Cultuur is in 2007 opgeheven advisering van het bestuur verloopt nu via andere gremia, zoals de Adviescommisie Beeldende Kunst en Vormgeving. De begroting voor 2008 laat zien dat Almelo op elk van de vijf culturele thema s toch heeft bezuinigd. Voor het thema Openbare Kunstuitingen is in absolute zin een hoger bedrag gebudgetteerd, maar vergeleken met het provinciale gemiddelde zijn de Almelose bestedingen beneden gemiddeld. Dit geldt ook voor het thema Cultuur & Gemeenschap, met uitzondering van de sector amateurkunst. Hier scoort Almelo wel hoog; met 2,74 per inwoner ruim een derde hoger dan gemiddeld in Overijssel. Ook aan bibliotheken (thema Letteren & Educatie besteedt Almelo relatief veel. Cultuur & Erfgoed ligt daarentegen ver beneden het gemiddelde. Ook in beleidsopzicht vormt dit thema geen aandachtspunt. Voorzieningenniveau Wat betreft voorzieningen scoort Almelo gemiddeld. Het aantal inwoners dat de beschikking heeft over een bioscoop/filmhuis binnen vijf kilometer en over een theater binnen 10/15 kilometer ligt iets boven het gemiddelde, maar dit past bij de omvang van de stad. Het aantal amateurverenigingen ligt beneden het gemiddelde voor Overijssel. 54 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 64 3 1 39 20 0 2004 69 3 3 44 19 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 130 120 110 120 100 90 80 70 60 50 60 40 30 20 20 10 0 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Almelo Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 77 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 95 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 25 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 97 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 47 44 Aandeel personen met creatief beroep (t.o.v. totale werkgelegenheid) (%) 2,6 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 7,1 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 55

Cultuur in gemeenten Borne Borne Algemeen De gemeente Borne heeft ruim 21.000 inwoners. Kulturhus De Bijenkorf is de culturele spil van Borne, waar onder andere de bibliotheek, de muziekschool, Welzijn Borne, een speel-o-theek, een jongerencentrum, de lokale radio- en televisieomroep Borghende en de plaatselijke VVV gevestigd zijn. Daarnaast is er de mogelijkheid zalen te huren voor diverse particuliere en/of verenigingsinitiatieven. Borne kent een groot aantal verenigingen voor amateurkunst. De kern Hertme heeft een openluchttheater, waar een tiental keer per jaar voorstellingen, vieringen en festivals plaatsvinden. Cultuurbeleid De laatste cultuurnota van de gemeente Borne dateert uit 2004 en besloeg de periode tot 2007. Verruiming en verbreding van cultuur stond hierin centraal. Op dit moment is er een nieuwe nota in de maak, die naar verwachting in het voorjaar van 2009 door de gemeenteraad vastgesteld zal worden. Borne vormt samen met Almelo, Enschede, Hengelo en Oldenzaal Netwerkstad Twente, het vierde grootstedelijke gebied van Nederland. Deze vijf gemeenten hebben samen de conceptnota Kunst en Cultuur in Netwerkstad Twente uitgebracht. Om te kunnen blijven concurreren met andere grootstedelijke gebieden investeert de regio in kunst en cultuur om daarmee de aantrekkelijkheid van Netwerkstad Twente te kunnen garanderen en zo mogelijk te vergroten. De gemeente Borne kent geen specifieke speerpunten binnen haar cultuurbeleid. Cultuur wordt als middel gezien om andere doeleinden te bereiken en minder als doel op zich. Behoud van cultuur historie en cultuur ontwikkeling zijn centrale doelstellingen. Borne s beleid focust op kernactiviteiten en kernvoorzieningen in plaats van verbreding van het aanbod aan culturele voorzieningen. Ook is het de bedoeling om cultuurparticipatie te verhogen en te verspreiden. In financieel opzicht is dit duidelijk terug te zien in de figuur hier rechts, de bijdrage per inwoner aan het thema Cultuur & Gemeenschap ligt ver boven het gemiddelde. Dit komt vooral door de grote bijdrage aan Kulturhus De Bijenkorf. De relatief lage bijdrage per inwoner voor het thema Openbare Kunstuitingen wil niet zeggen dat er weinig aandacht is voor dit thema. De werkgroep Beelden buiten/binnen Borne is zeer actief en organiseert jaarlijks een beeldententoonstelling met daaraan gekoppeld een beeldenroute. Hetzelfde geldt voor het thema Cultuur & Erfgoed. Ook hier is de bijdrage per inwoner relatief laag, maar de sectoren streekcultuur en cultuurhistorie leven sterk in Borne met het Museum Bussemakerhuis en diverse heemkunde- en folkloreverenigingen. Voorzieningenniveau Het aantal amateurkunstverenigingen in Borne ligt hoger dan gemiddeld, zoals bij de meeste kleine gemeenten in Overijssel. In Borne gaat het dan vooral om zang-, toneel- en harmonieverenigingen. Opvallend is dat alle inwoners een bibliotheek, een bioscoop/filmhuis en een groot en een klein theater binnen hun bereik hebben. Op basis van bovenstaande gegevens scoort Borne dus hoog als het gaat om beschikbare voorzieningen. De creatieve sector is meer dan gemiddeld vertegenwoordigd in Borne. 56 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 46 12 5 28 2 0 2004 51 2 3 38 9 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 237 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Borne Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 135 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 100 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 28 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 100 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 39 44 Aandeel personen met creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,9 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 8,2 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 57

Cultuur in gemeenten Dalfsen Dalfsen Algemeen Dalfsen heeft bijna 27.000 inwoners. Sinds 2002 heeft deze gemeente het Cultuurplatform Dalfsen. Naast het behartigen van de belangen van de aangesloten organisaties organiseert het platform culturele activiteiten en draagt het zorg voor goede informatie aan aangesloten organisaties en belangstellenden. Een van de activiteiten die het platform organiseert is de jaarlijkse cultuurmanifestatie in een van de drie hoofdkernen van Dalfsen. Daarnaast is er SPOT, de Stichting Promotie Ongekend Talent, dat beginnende artiesten met diverse talenten een podium biedt. Cultuurbeleid Dalfsen wil zich vooral profileren met haar festivals en evenementen: de Tuin der Lusten en het festival Overijssel op Straat (voorheen Straatfestival genaamd). Deze laatste wordt ook georganiseerd door het Cultuurplatform. In 2005 is de eerste cultuurnota voor de gemeente Dalfsen opgesteld. Deze nota beslaat de periode 2005-2007 en richt zich vooral op het lokale culturele erfgoed, cultuurtoerisme en podiumkunsten. Op dit moment zijn er geen plannen om deze nota te actualiseren. Speerpunten voor de komende tijd zijn het ontwikkelen en verder professionaliseren van het bibliotheekwerk, het tot stand brengen van een samenwerking tussen muziekschool, amateurkunstverenigingen en scholen op het terrein van kunst educatie en het aankopen van beeldende kunst voor de openbare ruimte. In financieel opzicht zijn de prioriteiten van 2008 niet anders dan in 2004; de uitgaven per sector zijn vergelijkbaar. In verhouding tot de andere kleine gemeenten liggen de bestedingen van Dalfsen zeer laag. Per hoofd van de bevolking wordt hier het minste besteed aan cultuur. Zelfs de bijdrage voor cultuureducatie, het enige culturele aspect dat beleidsmatig prioriteit krijgt, is laag in vergelijking met het provinciale gemiddelde. Wel valt op dat binnen het thema Cultuur & Erfgoed Dalfsen sterk inzet op streekcultuur, waarvoor zij meer budget gereserveerd heeft dan andere gemeenten. Dit komt voornamelijk ten goede aan de subsidie voor de IJsselacademie. Ook voor nieuwe activiteiten ontplooid door de bevolking wordt door Dalfsen relatief veel geld vrijgemaakt. Voorzieningenniveau Ondanks een beperkte financiële inzet van de gemeente is het culturele leven in Dalfsen breed te noemen. Op het vlak van cultuurhistorie zijn verschillende verenigingen en andere initiatieven actief, en hetzelfde geldt voor festivals en evenementen. Voorbeelden hiervan zijn het project Kunst langs de Vecht en Stichting Ni jluusn van vrogger. Ook het aantal amateurkunstverenigingen ligt hoger dan gemiddeld. Het aantal inwoners dat een bibliotheek binnen bereik heeft is lager dan gemiddeld, maar het aandeel lenende leden is wel hoger. Verder valt op dat minder dan de helft van de inwoners van Dalfsen een klein theater in de buurt heeft, en dat zelfs voor niemand de bioscoop nabij is. Een groot theater is echter voor driekwart van de bevolking wel binnen redelijke afstand te vinden. Het aantal professionele kunstenaars ligt opvallend laag vergeleken bij het Overijssels gemiddelde, en ook wat betreft het aantal personen en bedrijven in de creatieve sector scoort Dalfsen beneden het gemiddelde. 58 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 33 2 2 24 5 0 2004 30 1 1 26 2 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 130 120 110 100 100 90 80 80 70 60 60 50 40 40 30 20 20 10 0 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Dalfsen Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 138 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 91 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 30 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 73 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 41 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 0 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 4 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,6 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 5,6 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 59

Cultuur in gemeenten Deventer Deventer Algemeen Cultuur neemt in Deventer een belangrijke plek in. De culturele sector is geworteld in de rijke geschiedenis van de stad en wordt gekenmerkt door stedelijkheid, kleinschaligheid en levendigheid. Deventer profileert zichzelf dan ook als historische, culturele Hanzestad met een rijk cultureel leven en veel verschillende soorten vernieuwende activiteiten. De jaarlijkse boekenmarkt, het Dickensfestijn en het festival Deventer Op Stelten zijn voorbeelden uit dit veelzijdige culturele aanbod. Een ander bijzonder aspect is dat Deventer veel particuliere initiatieven kent op cultureel gebied. Voorbeelden hiervan zijn het Filmhuis, het Kunstenlab, het Speelgoedmuseum en het Burgerweeshuis, welke allen inmiddels professionele organisaties zijn die (deels) gefinancierd worden door de gemeente. Het percentage Deventenaren dat afgelopen jaar een culturele instelling in Deventer bezocht ligt hoog: 78 procent. Culturele instellingen met veel bezoekers zijn naast bibliotheek en schouwburg het filmhuis De Keizer, poppodium Het Burgerweeshuis, de Bergkerk en het Historische Museum. Vijftien procent van de bevolking is zelf actief op het gebied van kunstbeoefening, meestal gaat het om het bespelen van een muziekinstrument. Cultuurbeleid Gemeente Deventer heeft een reeks ambitieuze, identiteitsversterkende vernieuwingsprojecten in gang gezet om zo economisch en creatief potentieel aan de stad te binden. Voorbeelden zijn het huisvesten van belangrijke culturele instellingen in het centrum van de oude binnenstad en de subsidie voor de broedplaats Havenkwartier. De cultuurbestedingen van Deventer zijn duidelijk toegenomen en liggen, net als in 2004, over het algemeen ruim boven het provinciale gemiddelde. Cultuur & Gemeenschap vormt hier een uitzondering op, maar ook hier zijn de bestedingen nog gemiddeld te noemen. Ten opzichte van de andere grote gemeenten scoort Deventer zelfs hoger. Algemene speerpunten binnen het Deventerse cultuurbeleid zijn de bedrijfsvoering, ontwikkeling en versterking van diverse inhoudelijke functies (bibliotheek, theater, archief, etc.) en investering in huisvesting. Dit blijkt ook uit de bijdrage per inwoner voor het thema Cultuur & Economie; deze is ruim vier keer zo hoog als gemiddeld. Deventer is een van de weinige gemeenten in Overijssel die de invloed van cultuur op de economie ook in financieel opzicht onderkent. Ook aan het thema Cultuur & Erfgoed wordt in Deventer ruim drie keer zoveel als gemiddeld in Overijssel uitgegeven. Dit komt vooral ten goede aan het Stadsarchief Athenaeum Bibliotheek. Voorzieningenniveau Deventer scoort qua voorzieningenniveau gemiddeld tot bovengemiddeld in vergelijking met andere Overijsselse gemeenten. Opvallende cijfers zijn te vinden bij de beschikbaarheid van bioscoop/filmhuis (Deventer heeft als een van de weinige gemeenten een gesubsidieerd filmhuis) en vooral bij de creatieve sector: het aantal professionele kunstenaars is bijna twee keer zo veel als gemiddeld, het aandeel bedrijven in de creatieve sector ligt ook ruim boven het gemiddelde en het percentage van de bevolking dat werkzaam is in deze sector is zelfs ruim twee keer meer dan gemiddeld. Dit laatste percentage is zelfs het hoogste van alle gemeenten; mogelijk mede een gevolg van de gemeentelijke investeringen in deze sector. 60 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 134 5 42 48 34 5 2004 120 4 32 44 40 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 164 164 337 285 226 450 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Deventer Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 103 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 98 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 27 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 99 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 92 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 73 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 8,3 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 12,6 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 61

Cultuur in gemeenten Dinkelland Dinkelland Algemeen Dinkelland heeft ruim 26.000 inwoners en bestaat uit tien kernen, waarvan Denekamp, Ootmarsum en Weerselo de grootste drie zijn. Deze hebben elk hun eigen identiteit en eigen culturele tradities, vooral met betrekking tot Paasgebruiken. Ootmarsum staat bekend als de Kunststad van het Oosten, waar kunstschilder Ton Schulten zijn eigen museum heeft. Daarnaast wordt er jaarlijks een kunstmarkt georganiseerd en zijn er diverse cultuurhistorische gebouwen en enkele musea, zoals het Chronominium, het Educatorium en het Openluchtmuseum Ootmarsum. In Denekamp ligt het oudste natuurhistorisch museum van Nederland, Natura Docet. Het culturele klimaat wordt in grote mate bepaald door de inspanningen en initiatieven van vrijwilligers en organisaties. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het grote aantal amateurkunstverenigingen en dan vooral op het gebied van muziek: Dinkelland telt negentien muziekverenigingen, elf koren, drie volksdansgroepen en vier groepen midwinterhoornblazers. De Kulturhusen zijn belangrijk in Dinkelland. Op dit moment zijn er twee, in de dorpen Rossum en Saasveld. Er liggen plannen voor Kulturhusen in Deurningen en Ootmarsum. Daarnaast is er een multifunctionele accommodatie in Weerselo, en zijn er ook hier drie van in ontwikkeling (in Noord-Deurningen, Lattrop en Ootmarsum). Cultuurbeleid De cultuurnota van de gemeente Dinkelland dateert uit 2005 en richt zich op de periode 2005-2008. Dinkelland is een relatief jonge gemeente, ontstaan in 2001 door samenvoeging van de gemeenten Denekamp, Ootmarsum en Weerselo. De uitda- ging op cultureel gebied is dan ook vooral om tot gezamenlijk gemeentelijk beleid te komen zonder dat de eigenheid en identiteit van de verschillende kernen hierbij verloren gaat. KCO (Kunst en Cultuur Overijssel) ondersteunt de gemeente Dinkelland bij de ontwikkeling van een kaderstellende nota voor cultuurbeleid. Daarnaast is het doel om de aantrekkelijkheid van de gemeente te versterken en het toerisme te bevorderen. De culturele bestedingen in Dinkelland liggen onder het gemiddelde. Het totaal bedrag dat per inwoner aan cultuur wordt uitgegeven (39 euro) is ongeveer de helft van het provinciale gemiddelde en is daarmee dus laag te noemen in provinciaal opzicht, en ook bijna een kwart lager dan in andere kleine gemeenten. De thema s Cultuur & Gemeenschap, Cultuur & Erfgoed en Openbare Kunstuitingen kennen op financieel gebied een toename ten opzichte van 2004. Dit komt overeen met het gemeentelijke speerpunt om de gemeente aantrekkelijker te maken. Cultuurtoerisme vormt ondanks dit beleidsspeerpunt in financieel opzicht geen aandachtspunt. Voorzieningenniveau Het eerste dat opvalt als men naar het voorzieningenniveau van Dinkelland kijkt, is het relatief grote aantal amateurkunstverenigingen. Slechts een kwart van de bevolking heeft een bioscoop binnen redelijke afstand, maar een klein theater is wel voor iedereen bereikbaar. Het aantal geregistreerde professionele kunstenaars ligt relatief laag, evenals het percentage bedrijven in de culturele sector. Dit is des te meer opvallend gezien het feit dat Ootmarsum, een van de kernen van Dinkelland, bekend staat als kunstenaarsdorp. 62 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 39 2 4 30 3 0 2004 37 1 3 33 0 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Dinkelland Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 168 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 86 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 25 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 36 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 23 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 15 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,4 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 4,7 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 63

Cultuur in gemeenten Enschede Enschede Algemeen Enschede heeft bijna 155.000 inwoners en is daarmee met afstand de grootste gemeente in Overijssel. Het culturele aanbod is dan ook uitgebreid. De meest recente blikvanger is het Muziekkwartier, dat november 2008 werd geopend. Dit nieuwe muziek- en theaterpodium, waar zes professionele organisaties onder één dak opereren, is ook architectonisch een bezienswaardigheid. Professionele gezelschappen als het Orkest van het Oosten en de Nationale Reisopera (die Enschede als thuisstad hebben), diverse muziekconcoursen en de Twentse Schouwburg dragen bij aan het imago van de stad. Cultuurbeleid Het belangrijkste thema van het Enschedese cultuurbeleid is muziek, waarbinnen vooral muziektheater en talentontwikkeling focuspunten zijn. Daarnaast is ook beeldende kunst een speerpunt. Het gemeentelijke actieprogramma Actief in de stad richt zich op de bredere doelstellingen als het verhogen van aantrekkelijkheid van Enschede en het verhogen van de participatie van de bevolking. De versterking van Enschede als culturele hoofdstad van Oost-Nederland staat hierbij centraal. Ondanks het schaalniveau en het brede aanbod liggen de financiële bijdragen per inwoner voor de diverse cultuurthema s niet zo ver boven het provinciale gemiddelde. Het totaalbedrag per inwoner ligt wel ruim een kwart boven het gemiddelde van Overijssel als geheel, maar de uitgaven voor bijvoorbeeld Cultuur & Gemeenschap liggen daar ruim onder en zijn nog niet de helft van het gemiddelde. In vergelijking met 2004 zijn in relatief opzicht de uitgaven per inwoner hier met bijna tweederde afgenomen. De bestedingen voor Cultuur & Economie zijn daarentegen wel bijna drie keer zo hoog als gemiddeld. Dit komt door de 500.000 euro die de gemeente besteedt aan creatief ondernemerschap. Ook cultuurtoerisme is een beleidspunt dat aandacht krijgt van de gemeente Enschede. Doel is om door versterking van het aanbod, goede marketing en evenementenbeleid meer toeristen naar Enschede te trekken. Voor het actieprogramma Enschede als Belevenis wordt tot 2011 jaarlijks 60.000 euro uitgetrokken. Ook van belang binnen dit thema is de realisatie van het cultuurcluster Het Rozendaal in de wijk Roombeek. (Cultuur)historie wordt hier met hedendaagse elementen gecombineerd. In Het Rozendaal, een voormalige fabriek, zijn het museum Twentse Welle, volkssterrenwacht Coenraad ter Kuile, een centrum voor beeldende kunst, horeca, ateliers en woningen ondergebracht. Voorzieningenniveau Enschede mag dan de grootste gemeente zijn van Overijssel, maar wat betreft het voorzieningenniveau scoort de gemeente maar gemiddeld tot iets boven gemiddeld. Het aantal amateurverenigingen is relatief laag. Bibliotheek, theater en bioscoopvoorziening zijn voor vrijwel iedereen dichtbij. De creatieve sector scoort goed: zowel het aantal professionele kunstenaars als het aantal bedrijven in deze sector liggen boven het provinciale gemiddelde. Ook hier kan dit goed het resultaat zijn van de investeringen in deze sector. Opvallend is wel dat het aantal personen werkzaam in de creatieve sector gelijk is aan het gemiddelde, terwijl het aantal bedrijven ruim erboven ligt. Dit betekent dat er ook hier dus relatief veel kleine bedrijfjes zijn. 64 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 103 2 12 47 38 3 2004 81 4 8 43 26 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 159 278 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Enschede Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 59 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 99 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 22 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 96 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 67 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,5 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 11,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 65

Cultuur in gemeenten Haaksbergen Haaksbergen Algemeen De gemeente Haaksbergen is met ruim 24.000 inwoners een van de kleinere gemeenten in Overijssel. Beeldende kunst heeft een streepje voor in deze gemeente, die bekend staat om de opvallende en kwalitatief goede kunstwerken. Voorbeelden hiervan zijn het Glazen Bos, de Drie Vorstinnen en het textielmonument. Haaksbergen is dan ook opgenomen in de beeldenroute van Diepenheim naar Schöppingen in Duitsland. Noemenswaardig is het Museum Buurt Spoorweg met de historische spoorlijn tussen Haaksbergen en Boekelo, die jaarlijks tienduizenden bezoekers trekt. Cultuurbeleid De visie van de Engelse stadssocioloog en historicus Donald Olsen staat centraal in het cultuurbeleid van Haaksbergen. Deze houdt in dat de functie van kunst en cultuur binnen een gemeente bepaald wordt door de achterliggende boodschap die gebouwen, steden en kunstwerken moeten brengen, hun betekenis en hun beoogde functie. Dit kan zijn door het vertellen van een verhaal, het oproepen van een bepaalde stemming, mensen verrassen of een weergave bieden van bepaalde ideeën of eigenschappen. Het doel van het Haaksbergse cultuur- en kunstbeleid, neergelegd in een actieplan voor de periode 2005-2010, is om de verschillende onderdelen elkaar te laten versterken. Een van de uitgangspunten is om verbreding van het kunsten cultuuraanbod na te streven en niet te specialiseren. Dit is ook te zien in de figuren op de volgende pagina: alle thema s hebben een financiële impuls gekregen. Voor bijna elk thema zijn de bestedingen aanzienlijk toegenomen ten opzichte van 2004. Uitschieters zijn er op de thema s Cultuur & Gemeenschap en Cultuur & Erfgoed. Bij Cultuur & Gemeenschap komt dit vooral door de hoge bijdrage voor Kulturhus t Iemenschoer, dat jaarlijks zo n 32.000 bezoekers trekt. Ook wordt er relatief veel besteed aan monumenten zorg en monumentenbeleid, wat de hoge bijdrage per inwoner voor Cultuur & Erfgoed verklaart. Beide aspecten sluiten aan bij het streven van de gemeente om participatie en cultuurbeleving bij de Haaksbergse bevolking te bevorderen. Haaksbergen ziet cultuur als bindend element voor de samenleving, dit is dan ook het thema van bovengenoemde cultuurnota. Het Comité Culturele Activiteiten is een ander voorbeeld van het streven om de participatie en cultuurbeleving te vergroten. Dit adviesorgaan bestaat deels uit particuliere organisaties en houdt zich onder andere bezig met theater en theaterprogrammering, de gemeentelijke expositieruimte en kunstaankopen. Voorzieningenniveau Haaksbergen is een gemiddelde gemeente wat betreft de aanwezige voorzieningen. Alle inwoners hebben de beschikking over een theater binnen een redelijke afstand, en voor vrijwel iedereen is er ook een bioscoop in de buurt. Op dit vlak scoort Haaksbergen dan ook bovengemiddeld. Daarentegen zijn er weinig kunstenaars en ligt ook het percentage personen en bedrijven werkzaam in de creatieve sector iets beneden het gemiddelde. 66 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 109 60 6 28 15 0 2004 36 2 0 29 5 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 1199 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Haaksbergen Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 111 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 98 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 25 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 94 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 8 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,3 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 6,7 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 67

Cultuur in gemeenten Hardenberg Hardenberg Algemeen Hardenberg is qua oppervlakte een van de grootste gemeenten in Overijssel en qua inwonertal een middelgrote gemeente met ruim 58.000 inwoners. De gemeente Hardenberg bestaat uit bijna dertig kernen, waarvan Hardenberg en Dedemsvaart de grootste zijn. De gemeente kent een grote landschappe lijke en cultuurhistorische rijkdom. Ook hier spelen particuliere initiatieven een grote rol, niet alleen door actieve kunsten cultuurbeoefening, maar ook door organisatie van activiteiten en inzet voor het behoud van cultureel erfgoed zoals de aanwezige monumenten. Daarnaast kent de gemeente een rijk verenigingsleven. Cultuurbeleid Centraal binnen het cultuurbeleid staat het culturele erfgoed. Desondanks is de bijdrage per hoofd van de bevolking voor dit thema relatief laag en zelfs afgenomen ten opzichte van 2004. Dit geldt in het bijzonder voor de bijdragen voor musea en voor cultuurhistorie. Voor streekcultuur zijn geen gemeentelijke beste dingen genoteerd. Toch worden er enkele musea draaiend gehouden en vinden er ook andere activi teiten op het gebied van cultuur en erfgoed plaats, zoals twee verteltheaters. Veel werk en inzet binnen dit thema wordt hier echter op vrijwillige basis gedaan. Een tweede beleidsthema is het culturele klimaat van Hardenberg. De speerpunten waarop de gemeente Hardenberg zich wil profileren, kunst in de kernen, kunst in de openbare ruimte en cultuureducatie, vormen pijlers voor de thema s Openbare Kunstuitingen en Letteren & Educatie. Het gaat hier bijvoorbeeld om een verbouwing en uitbreiding van theater De Voorveghter en ondersteuning voor Stichting KNST SPR (een multifunctioneel centrum voor beeldende kunst). De gemeente heeft een specifieke website opgezet: www.kunstinhardenberg.nl. De financiële inzet op deze thema s is tussen 2004 en 2008 fors toegenomen, maar blijft in relatief opzicht onder het provinciaal gemiddelde. Bij de bestedingen voor het thema Cultuur & Economie dient een opmerking geplaatst te worden. Volgens de tabel is de bijdrage per hoofd van de bevolking voor dit thema 0 euro, maar de grafiek laat wel een bijdrage zien, namelijk 0,09 euro per inwoner. Dit bedrag wordt besteed aan cultuurtoerisme. Voorzieningenniveau Hardenberg scoort iets onder het gemiddelde op voorzieningengebied, en dan met name wat betreft de nabijheid van bioscoop en bibliotheek. Een klein theater is voor vrijwel iedereen op redelijke afstand te bereiken. Het aantal amateurkunstverenigingen is daarentegen gemiddeld, ook hier gaat het met name om zang- en muziekverenigingen. Het aandeel professionele kunstenaars is relatief laag en het aandeel personen en bedrijven werkzaam in de creatieve sector is met dat van Ommen het laagste binnen de provincie Overijssel. 68 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 57 2 1 39 16 0 2004 38 2 1 26 9 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Hardenberg Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 107 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 88 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 27 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 38 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 95 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 40 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 26 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,2 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 4,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 69

Cultuur in gemeenten Hellendoorn Hellendoorn Algemeen Hellendoorn, gelegen in het hart van Overijssel, is een van de grotere kleine gemeenten met ruim 36.000 inwoners. Een bijzondere culturele voorziening in deze gemeente is het Huis van Cultuur en Bestuur in Nijverdal. Met diverse (culturele) voorzieningen onder één dak, waaronder de gemeente, het Centrum voor Werk en Inkomen, de VVV, ruimten voor muziek, kunst, literatuur en politiek, de bibliotheek en het ZINiN-theater is een centrale ontmoetingsplek voor jong en oud gerealiseerd. Daarnaast heeft Hellendoorn een palet aan musea, zoals het Bakkerij- en IJsmuseum, Museumboerderij Erve Hofman, het Smederijmuseum en bezoekers centrum De Sallandse Heuvelrug van Staatsbosbeheer. Noemenswaardig is verder de website cultuurpleinhellendoorn.nl, die een overzicht geeft van alles wat er op cultureel gebied in Hellendoorn plaatsvindt. Cultuurbeleid De cultuurnota van de gemeente Hellendoorn is uit 2007. De nota bestaat uit vijf actieprogramma s: Cultuurbeleving, jeugd- en jongerencultuur, Cultuur en ruimte, Cultureel Erfgoed en Cultuurtoerisme. Verbinden en ontmoeten zijn de kernbegrippen van het cultuurbeleid. De ambitie van het cultuurbeleid is om de culturele identiteit te versterken en de bevolking meer bij het culturele leven te betrekken. Daarbij is er vooral aandacht voor de cultuurbeleving van jongeren. Culturele ontmoetingen zijn hierbij het doel. Naast een rijk cultureel leven voor de Hellendoornse bevolking, wil Hellendoorn ook een aantrekkelijk cultureel aanbod bieden voor bezoekers. Op deze manier kan het toerisme worden gestimuleerd en de identiteit versterkt. Hellendoorn scoort hoog op cultureel gebied ten opzichte van andere kleine gemeenten met een gemiddelde bijdrage van 72 euro per inwoner. Dit is anderhalf keer zoveel als gemiddeld voor een kleine gemeente, en iets lager dan het gemiddelde van Overijssel als geheel. In financieel opzicht zijn de thema s Letteren & Educatie en Cultuur & Gemeenschap speerpunten, zoals in veel kleine gemeenten. Hellendoorn is daarnaast ook een van de weinige gemeenten die een financiële bijdrage levert aan het thema Cultuur & Economie. Tenslotte kan Openbare Kunstuitingen op een bovengemiddelde bijdrage rekenen, waarvan vooral de sector omroep profiteert. Voorzieningenniveau Als het gaat om de aanwezige voorzieningen dan is het niveau in Hellendoorn goed te noemen. Op vrijwel alle indicatoren scoort Hellendoorn boven het Overijsselse gemiddelde. Uitzondering hierop vormt de creatieve sector, zowel het aantal kunstenaars als het aantal personen en bedrijven in deze sector ligt relatief laag. 70 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 72 6 0 45 21 0 2004 56 7 1 39 9 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 243 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Hellendoorn Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 144 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 95 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 29 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 90 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 97 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 75 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 3 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,6 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 5,8 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 71

Cultuur in gemeenten Hengelo Hengelo Algemeen Met ongeveer 81.000 inwoners is Hengelo een van de grotere gemeenten in Overijssel. De gemeente kent dan ook een breed aanbod van culturele voorzie ningen, zoals het Rabotheater, poppodium Metropool, de Waterstaatskerk, het Kunstcentrum en diverse musea. Daarnaast biedt het centrum voor kunsteducatie Crea mogelijkheden tot het volgen van cursussen op het gebied van kunst en cultuur. Hengelo wil zich graag profileren met de sectoren beeldende kunst, theater, amateurkunst en cultuureducatie. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het project Cultuur en School, dat leerlingen van alle scholen in aanraking brengt met kunst en cultuur onder het motto zien is meedoen, de programma s van Twents Techniek Museum Heim, de gemeentelijke website waarop kunst in de openbare ruimte wordt tentoongesteld en het virtuele Museum voor Hedendaagse Hengelose Kunst. Naast museum is dit ook een platform voor professionele beeldende kunstenaars. Vrijwilligers van de stichting HeArtpool stimuleren beeldende kunst in Hengelo. Een ander bijzonder initiatief is De Creatieve Fabriek, gevestigd op het voormalige Holec- Hazemeyerterrein; een cluster van bedrijven, kennisen culturele instellingen, kunstenaars en ondernemers die allen actief zijn in de creatieve sector. Zo wordt het industriële erfgoed bewaard en tegelijkertijd de creatieve economie gestimuleerd. Cultuurbeleid De cultuurnota van Hengelo, getiteld Vrij spel voor verbeelding, dateert uit 2007 en kent als speerpunten investeren in de culturele basisinfrastructuur, investeren in deelname aan kunst en cultuur, en investeren in de productie en presentatie van kunst. De nota weer- spiegelt de visie van de stad Hengelo op het kunsten cultuurbeleid, dat gezien wordt als hét middel om de culturele identiteit van Hengelo tot uitdrukking te brengen en te versterken. Kwaliteit, continuïteit en vernieuwing staan daarbij centraal. De bestedingen per inwoner op cultureel gebied liggen boven het gemiddelde van Overijssel en ook boven het gemiddelde van middelgrote gemeenten. Alleen voor Cultuur & Erfgoed blijven de bestedingen relatief achter; dit thema wordt door de gemeente dan ook niet als prioriteit aangemerkt. Het relatief hoge bedrag per inwoner voor Cultuur & Gemeenschap wordt in grote mate veroorzaakt door de bijdrage voor Kulturhusen, die bijna twee keer zoveel als gemiddeld bedraagt. Ook Letteren & Educatie kan rekenen op een aanzienlijke bijdrage, wat aansluit op de beleidsmatige aandacht voor cultuureducatie. Nieuw in vergelijking met 2004 is hier de bijdrage voor de stadsdichter. Tenslotte wordt ook voor Openbare Kunstuitingen een relatief hoog bedrag per inwoner uitgegeven. Dit komt met name door de bijdrage voor de sectoren beeldende kunst & vormgeving en podiumkunsten; de sector culturele manifestaties & festivals ontvangt juist relatief weinig geld. Voorzieningenniveau Het cultureel voorzieningenniveau in Hengelo is goed te noemen. Vrijwel overal scoort Hengelo boven het provinciale gemiddelde. Alleen het aantal amateurkunstverenigingen is minder dan gemiddeld, zoals bij de meeste middelgrote en grote gemeenten. Hengelo telt relatief veel toneelverenigingen. Opvallend zijn de hoge cijfers voor de creatieve sector; gesproken kan worden van een creatief cluster. 72 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 111 8 7 56 40 0 2004 107 3 6 58 40 n.b. 150 130 120 100 Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 120 110 90 80 90 70 60 50 60 40 30 157 169 226 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Hengelo Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 85 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 100 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 28 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 99 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 52 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 4,7 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 11,6 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 73

Cultuur in gemeenten Hof van Twente Hof van Twente Algemeen Hof van Twente is met ruim 35.000 inwoners één van de grootste kleinere gemeenten. De gemeente bestaat uit enkele karakteristieke stadjes en dorpen zoals Bentelo, Delden, kunstenaarsdorp Diepenheim, Goor en Markelo. De gemeente kent een aantal cultuurhistorische attracties. Voorbeelden hiervan zijn de historische landgoederen, kastelen zoals kasteel Twickel in Delden en boerenerven. Daarnaast zijn er vijf historische molens en diverse musea, zoals het Zoutmuseum in Delden en het Klompenmuseum in Goor. Theater de Reggehof in Goor kenmerkt zich door haar uitgebreide aanbod. s Zomers vinden er regelmatig voorstellingen plaats in openluchttheater De Kösterskoele in Markelo. De Hofcultuurkrant speelt een belangrijke rol bij het uitdragen van het eigen karakter van de gemeenten en het bevorderen van de binding op sociaal en cultureel gebied. Deze gemeentelijke uitgave wordt ongeveer vier keer per jaar huis-aan-huis bezorgd en geeft een overzicht van de komende evenementen en activiteiten op cultureel gebied, biedt informatie over de bibliotheek, de programmering van Theater de Reggehof, de muziekschool, de plaatselijke VVV en kunstvereniging Diepenheim. Cultuurbeleid De gemeente Hof van Twente kent niet één cultuurnota, maar heeft verschillende deelnotities, zoals een nota beeldende kunst en een beleidskader culturele infrastructuur. Concrete speerpunten op het gebied van cultuur zijn niet benoemd; Hof van Twente ziet kunst en cultuur als een onlosmakelijk deel van de samenleving, en als onderdeel van recreatie, toerisme en economie. Voortbordurend op deze visie geldt het idee dat kunst en cultuur beschikbaar en bereikbaar moeten zijn voor iedereen. In absolute zin is de gemeentelijke besteding per inwoner toegenomen. Omdat ook andere gemeenten meer zijn gaan besteden, betekent dit relatief gezien voor het totaalbeeld toch een afname. De culturele thema s waarop de gemeente zich wil profileren zijn beeldende kunst, cultuureducatie en erfgoed. Voor de thema s Letteren & Educatie en Openbare Kunstuitingen komt dit ook in financieel opzicht naar voren; weliswaar liggen de investeringen per inwoner onder het provinciaal gemiddelde, maar voor beide is absoluut en relatief in 2008 meer geld besteed, waardoor het niveau toch boven het gemiddelde voor kleine gemeenten ligt. Uit financieel oogpunt is Cultuur & Erfgoed echter geen duidelijk speerpunt: de gemeentelijke uitgaven op dit thema liggen ver onder het provinciale en gemeentegroep gemiddelde. Opvallend is ook dat de bijdrage per inwoner hier sterk is afgenomen ten opzichte van 2004. De bestedingen op het thema Cultuur & Gemeenschap worden met name bepaald door de bijdrage voor de sector amateurkunst, deze is bijna anderhalf keer zoveel als gemiddeld. Voorzieningenniveau Hof van Twente scoort wat voorzieningen betreft gemiddeld, met enkele indicatoren onder gemiddeld en anderen erboven. Amateurkunstverenigingen zijn er bijvoorbeeld veel, en iedereen heeft een klein theater binnen bereik, maar slechts 60 procent kan beschikken over een bioscoop binnen redelijke afstand en een kwart van de bevolking moet meer dan vijftien kilometer reizen voor zij bij een groot theater is. Wat betreft kunstenaars en personen en bedrijven werkzaam in de creatieve sector is Hof van Twente een gemiddelde gemeente. 74 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 59 5 1 35 18 0 2004 53 3 3 35 12 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Hof van Twente Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 136 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 94 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 26 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 73 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 61 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 40 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,8 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 7,4 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 75

Cultuur in gemeenten Kampen Kampen Algemeen Kampen, gelegen aan de IJssel, heeft bijna 50.000 inwoners en is daarmee een van de middelgrote gemeenten in Overijssel. Cultuur is hier zeer belangrijk: de gemeente profileert zich dan ook graag als Kampen Cultuurstad. Naast de historische stadskern met haar middeleeuwse sfeer zijn er verschillende andere culturele bezienswaardigheden. Voorbeelden hiervan zijn de Koggewerf en het Stedelijk Museum. Diverse monumentale panden bieden daarnaast huisvesting voor de bioscoop, de Stadsgehoorzaal met filmhuis en het Centrum voor Kunsteducatie Quintus. In de toekomst is ook het Stedelijk Museum in een monumentaal pand te vinden, te weten het Oudeen Nieuwe Raadhuis. Kampen kent twee bijzondere archieven: het Gemeentearchief met Middeleeuws Archief en het particuliere Frans Walkatearchief. Niet alleen het historische verleden is belangrijk voor Kampen, ook de hedendaagse kunst kan op aandacht rekenen. Hierbij worden wederom verleden en heden gecombineerd, bijvoorbeeld bij de gemeentelijke expositieruimte in de voormalige Synagoge. Daarnaast is er een grafisch atelier en zijn er op diverse plekken in de stad kunstwerken te vinden. Kampen kenmerkt zich door zijn goede voorzieningen niveau, de evenementen, de betrokkenheid van de bewoners en de kleinschaligheid. Deze betrokkenheid blijkt ook uit het grote aantal amateurkunstverenigingen: maar liefst 77 stuks. Cultuurbeleid De cultuurnota Kampen, stad voor cultuur is opgesteld voor de periode 2009-2012 en heeft vooral als doel om de culturele infrastructuur van Kampen de komende jaren op peil te houden, zodat zoveel mogelijk burgers deel kunnen nemen aan het culturele leven. Kampen streeft naar een optimale leefomgeving voor haar burgers, en ziet cultuur daarbij als een essentiële factor. In de eerste plaats dient het culturele aanbod daarom op orde te zijn. Daarnaast moet ook het culturele aanbod voor toeristen afgestemd worden met de overige toeristische trekpleisters, waarbij de beeldkwaliteit van de stad van groot belang is. De cultuurnota bestaat uit een overzicht van prioriteiten, waaruit concrete plannen zijn afgeleid. Vier van de vijf thema s ontvangen elk een bovengemiddelde bijdrage per inwoner, en ook het totaalbedrag voor cultuur ligt ruim boven het provinciale gemiddelde. Samen met Deventer is Kampen de stad die per inwoner van de bevolking het meest uitgeeft aan cultuur, ruim anderhalf keer zo veel als gemiddeld. Cultuur & Erfgoed ontvangt zelfs twee keer zo veel. Aan het thema Cultuur & Gemeenschap wordt relatief weinig besteed. Opvallend is ook dat deze bijdrage in relatieve zin meer dan gehalveerd is ten opzichte van 2004, terwijl het bedrag in absolute zin gelijk is gebleven. Hoofdmoot vormt voor Kampen een relatief hoge bijdrage voor amateurkunst. Voorzieningenniveau Het aantal amateurkunstverenigingen in Kampen is relatief hoog. Zeker voor een middelgrote gemeente. Op alle voorzieningen scoort de gemeente boven het provinciale gemiddelde dan wel rond dit gemiddelde. Ook kent de stad relatief veel professionele kunstenaars. Iets beneden gemiddeld is het aandeel personen en bedrijven werkzaam in de creatieve sector. 76 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 134 3 33 58 41 0 2004 111 4 20 62 25 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 164 151 266 177 152 171 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Kampen Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 156 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 92 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 30 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 95 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 67 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,4 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 7,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 77

Cultuur in gemeenten Losser Losser Algemeen De gemeente Losser bestaat uit de kerkdorpen Beuningen, De Lutte, Losser, Overdinkel en Glane en is gelegen in het uiterste oosten van Overijssel. Losser heeft ruim 22.000 inwoners en is daarmee een van de kleinste gemeenten. De gemeente heeft diverse culturele bezienswaardigheden, zoals Steenfabriek de Werklust, het Smokkelmuseum, de oude Martinustoren, het openluchttheater Brilmansdennen en het historische Erve Kraesgenberg. Dit laatste is naast een cultuurpark ook een evenemententerrein. Jaarlijks worden in Losser de Breugheliaanse feesten georganiseerd, een historisch spektakel dat zo n 100.000 bezoekers trekt. Van geheel andere orde, maar niet minder noemenswaardig, is het geologische natuurmonument De Staringgroeve. Cultuurbeleid Losser profileert zich graag als gemeente waar de Twentse cultuurhistorie en het cultureel erfgoed hoog in het vaandel staan. Ook richt zij zich op cultuurtoerisme. Daarnaast hecht Losser veel belang aan cultuur educatie, dat met beeldende kunst, podiumen amateurkunst speerpunt van het gemeentelijk beleid is. Het voornaamste doel hierbij is het stimuleren van de belangstelling en betrokkenheid van de bevolking. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het subsidiëren van een werkplaats/atelierruimte. In vergelijking met andere kleine gemeenten is het totaalbedrag dat per inwoner aan cultuur besteed wordt relatief laag, maar voor de sectoren streekcultuur, cultuurhistorie, omroep, cultuureducatie en festivals & evenementen juist relatief hoog. Dit komt dus deels overeen met de speerpunten van de gemeente. Dat de hoofdelijke bestedingen voor het thema Cultuur & Erfgoed ruim onder het provinciale gemiddelde ligt komt doordat er geen apart budget is voor cultuur toerisme, noch bestaat er gemeentelijke subsidie voor de Losserse musea. Ook op de andere thema s liggen de Losserse bestedingen onder het provinciale gemiddelde. Uitschieter naar boven is hier echter het thema Letteren & Educatie, waar de bestedingen per hoofd relatief hoog liggen en vergelijkbaar zijn met de grotere gemeenten in Overijssel. Losser is overigens een van de weinige Overijsselse gemeenten die een jaarlijkse financiële bijdrage levert aan streekcultuur (na Kampen de hoogste bijdrage per inwoner). Voorzieningenniveau Net als de meeste kleine gemeenten telt ook Losser relatief veel amateurkunstverenigingen. In Losser zijn dit met name muziekverenigingen. Opmerkelijk is verder het lage aandeel van de bevolking dat de beschikking heeft over een bioscoop in de nabijheid, slechts vijftien procent tegenover een Overijssels gemiddelde van 73 procent. Daarentegen hebben wel alle inwoners een bibliotheek in de buurt. Lenen gebeurt echter wat minder dan gemiddeld in Overijssel. Ook relatief laag is het aantal professionele kunstenaars. Het aandeel personen werkzaam in de creatieve sector ligt ruim beneden het gemiddelde en ook het aandeel bedrijven in de creatieve sector is lager dan dat in de provincie als geheel. 78 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 40 2 2 35 1 0 2004 46 2 1 43 0 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Losser Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 129 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 100 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 23 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 95 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 15 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 13 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,4 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 6,5 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 79

Cultuur in gemeenten Oldenzaal Oldenzaal Algemeen Oldenzaal heeft ruim 31.000 inwoners en is dus een van de grotere kleine gemeenten in Overijssel. De stad heeft vele gezichten: de Sint Plechelmusbasiliek uit 954 laat samen met het historische museum Het Palthehuis en het project Oud Oldenzaal de historische kant zien, terwijl de vele evenementen Oldenzaal als festiviteitenstad kenmerken. Voorbeelden hiervan zijn de Grote Twentsche Carnavalsoptocht, zomerfeest Boeskool is Lös en het straattheaterfestival Overijssel op Straat. Ook moderne kunst heeft de aandacht in Oldenzaal. De twee musea Het Palthehuis en De Pelgrim en de bibliotheek verzorgen soms maandelijks wisselende tentoonstellingen. Sinds 2002 beschikt Oldenzaal over een theater, dat jaarlijks 35.000-40.000 bezoekers trekt. Daarnaast biedt Het Koetshuis een klassiek podium en vinden er ook in Cultureel Centrum De Hof regelmatig optredens van bijvoorbeeld zangverenigingen plaats. Cultuurbeleid Na inspraakavonden met sleutelfiguren uit het Oldenzaalse culturele leven, de kadernota Cultuurbeleid Oldenzaal 2007 en de Dag van Cultuur is de cultuurnota Samen cultuur toekomst geven tot stand gekomen. Deze nota geldt voor de periode 2008-2012. Diverse aandachtspunten kwamen hierbij naar voren, zoals de behoefte aan samenhang tussen en spreiding van activiteiten en het belang van samenwerking. Hieruit zijn enkele beleidsvoornemens voortgekomen waar men zich de komende jaren op gaat richten: het versterken van de cultuurbeleving van eigen inwoners, en dan vooral van de jeugd, een beter beheer en ontsluiting van cultureel erfgoed en het bevorderen van cultuurtoerisme. Verbinding van het cultuurbeleid met andere beleidsterreinen vindt de gemeente hierbij wenselijk. Belangrijke thema s waarop Oldenzaal zich wil profileren zijn cultuureducatie, beeldende kunst en cultuurhistorie en dit volgt deels ook uit het financiële overzicht. Letteren & Educatie kan rekenen op een aanzienlijke bijdrage en dan vooral de sector literatuur. Dit wordt vooral besteed aan literaire bijeenkomsten, georganiseerd door de bibliotheek en de Culturele Raad. De bijdrage voor Cultuur & Gemeenschap is ten opzichte van 2004 verdubbeld, en dit komt vooral ten goede aan de amateurkunstverenigingen en de Culturele Raad. Cultuur & Erfgoed blijft daarentegen in financieel opzicht wat onderbelicht, ondanks het belang dat de gemeente hieraan hecht is de bijdrage ten opzichte van 2004 in relatieve zin zelfs afgenomen. De sector cultuur historie ontvangt slechts de helft minder dan gemiddeld. Voor een kleine gemeente geeft Oldenzaal relatief veel uit aan Openbare Kunstuitingen: de besteding per inwoner is sinds 2004 dan ook verdrievoudigd. De bijdragen aan podiumkunsten domineren binnen dit thema. Voorzieningenniveau Oldenzaal is wat betreft podiumkunsten goed uitgerust met een (groot) theater en een bioscoop binnen het bereik van elke inwoner. In dit opzicht betaalt de financiële inzet voor deze sector zich uit. Vrijwel iedereen heeft daarnaast ook een bibliotheek voorziening in de buurt. Ook in creatief opzicht scoort Oldenzaal goed: het aandeel bedrijven is boven gemiddeld. Het aantal kunstenaars ligt daarentegen onder het provinciale gemiddelde. 80 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 63 4 5 37 16 0 2004 48 1 5 36 6 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Oldenzaal Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 120 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 99 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 26 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 100 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 25 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,2 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 8,4 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 81

Cultuur in gemeenten Olst-Wijhe Olst-Wijhe Algemeen Olst-Wijhe is met ruim 17.000 inwoners een van de kleinere gemeenten van Overijssel. De gemeente bestaat uit zeven kernen en een uitgestrekt buitengebied met verschillende buurtschappen. Sinds 2005 heeft de gemeente de beschikking over een Kulturhus genaamd Holstohus. Olst-Wijhe was voor dit concept een pilotgemeente. De instelling biedt onderdak aan diverse voorzieningen, waaronder een bibliotheek, de publieksbalie van de gemeente, een filmhuis, een theater en enkele winkels, en wordt druk bezocht. Het Holstohus is daardoor een sociale ontmoetingsplek voor Olst geworden. Cultuurhistorie leeft sterk in Olst-Wijhe: samen met de bibliotheek organiseert historische vereniging t Olster Erfgoed een cursus Olstologie. Cultuurbeleid Het hoofdthema in de nota Kunst en Cultuur gemeente Olst-Wijhe is versterking van het aanbod voor de burgers. Daarbij hebben initiatieven uit de eigen gemeenschap die de culturele identiteit van Olst-Wijhe versterken prioriteit. In financieel opzicht springt de bijdrage per inwoner voor Cultuur & Gemeenschap er heel duidelijk uit. Dit wordt veroorzaakt door de hoge bijdragen voor zowel amateurkunst als voor Kulturhusen. De bijdrage per inwoner voor Cultuur & Erfgoed daarentegen is sterk afgenomen ten opzichte van 2004. Cultuureducatie, kunst in de openbare ruimte en cultuur toerisme vormen tevens beleidsaandachtspunten. Voor cultuureducatie is een aparte beleidsnotitie opgesteld. Doel van het beleid is om de passieve en actieve deelname aan kunst en cultuur binnenschools te bevorderen en te versterken. Het ontwikkelen van buitenschools beleid heeft geen hoge prioriteit en is daarom niet in het actieprogramma opgenomen. Olst-Wijhe is één van de weinige gemeenten met een (beperkte) financiële inzet op het thema Cultuur & Economie (in de tabel afgerond nul). Deze bijdrage komt ten goede aan de ontwikkeling van beleid op het gebied van cultuurtoerisme. Ook voor beeldende kunst heeft Olst-Wijhe een specifieke beleidsnotitie. Kernpunten daarin zijn het instellen van een Fonds Beeldende Kunst, het benoemen van een Adviescommissie Beeldende Kunst en het voortzetten van de percentageregeling. Olst-Wijhe wil zich profileren op kunst in de openbare ruimte. Zo kent de gemeente bijvoorbeeld een beeldenroute en een tentoonstellingsruimte. De gemeentelijke bestedingen per inwoner voor deze sector liggen dan ook bovengemiddeld ten opzichte van het provinciale gemiddelde. Het thema Openbare Kunstuitingen waar deze sector onderdeel van uitmaakt scoort per saldo echter relatief laag, met name door een relatief lage besteding aan podiumkunsten. Voorzieningenniveau Olst-Wijhe kan gezien worden als een echte kunstenaars gemeente met bijna twee keer zoveel professionele kunstenaars als gemiddeld en veel amateurkunstverenigingen, waarvan enkele die zich bezighouden met beeldende kunst. Wat biblio theken en bioscopen betreft is de gemeente iets minder goed uitgerust. Toch wordt er in Olst-Wijhe even veel geleend als in de rest van de provincie. Het aandeel bedrijven en personen in de creatieve sector ligt iets beneden het provinciale gemiddelde. 82 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 39 10 0 24 5 0 2004 38 2 3 24 8 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 192 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Olst-Wijhe Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 127 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 90 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 25 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 49 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 81 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,9 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 7,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 83

Cultuur in gemeenten Ommen Ommen Algemeen Ommen heeft ruim 17.000 inwoners en vormt samen met Olst-Wijhe en Staphorst een van de kleinere gemeenten van Overijssel. Ondanks haar beperkte schaal is de slogan van de gemeente echter Veelzijdig en Uniek. Op verschillende plaatsen in de gemeente zijn regelmatig tentoonstellingen te vinden, zoals in multifunctioneel centrum Carroussel, de kijktuin Iron Art maar ook in het gemeentehuis. Carroussel is een accommodatie waar sport, cultuur, recreatie en zorg samengaan. Naast een bibliotheek en een muziekschool zijn er diverse zalen waar onder andere amateurkunstverenigingen gebruik van kunnen maken. Ook is het theater hier gevestigd. Tenslotte zijn er in Ommen drie musea en enkele monumentale molens. Noemenswaardig is tenslotte nog de website www.oudommen.nl, welke als doel heeft meer mensen geïnteresseerd te krijgen in de historie van Ommen, met het idee dat dit ten goede komt aan het cultuurbehoud. Cultuurbeleid In het cultuurbeleid van Ommen stelt de gemeente het rijke verenigingsleven centraal. Als beleidsdoelstelling heeft de gemeente dan ook dat het culturele aanbod gewaarborgd moet worden en nieuwe initiatieven gestimuleerd moeten worden. De Carrousel speelt hier een grote rol in als facilitator van diverse culturele uitingen. De gemeente streeft er dan ook naar om het activiteitenaanbod en de mogelijkheid tot deelname hieraan onder de aandacht van de bevolking te brengen. De activiteiten dienen in beginsel laagdrempelig te zijn. In financieel opzicht is dit terug te vinden in de gemeentelijke bijdragen voor Cultuur & Gemeenschap, welke net iets boven het provinciale gemiddelde liggen. Kleine gemeenten geven echter gemiddeld anderhalf keer meer dan het Overijssels gemiddelde uit; Ommen vormt daarom geen uitschieter. Deze bijdrage wordt vooral bepaald door het bedrag dat gereserveerd is voor de lokale omroep, dit is ruim vier keer zoveel als gemiddeld. De bijdrage voor Cultuur & Erfgoed is relatief laag en ten opzichte van 2004 in relatieve zin zelfs gehalveerd. Er dient echter wel opgemerkt te worden dat er geen gegevens zijn opgegeven voor de sector cultuurhistorie en deze hierbij dus niet is opgeteld. De totale uitgaven per inwoner zijn ongeveer de helft van het Overijsselse gemiddelde iets onder het gemiddelde voor kleinere gemeenten. Voorzieningenniveau Opvallend in Ommen is het feit dat alle inwoners de beschikking hebben over een klein theater, maar dat een groot theater niet binnen redelijke afstand ligt. Ook een bioscoop is voor niemand in de buurt. Ondanks dat ook een bibliotheek niet voor iedereen dichtbij is, wordt er ongeveer even veel geleend als gemiddeld in Overijssel. In creatief opzicht scoort de gemeente onder gemiddeld: zowel het aantal kunstenaars als het aandeel personen en bedrijven werkzaam in de creatieve sector ligt zeer laag. Wel zijn er vrij veel amateurkunstverenigingen, die zich vooral op muziek en toneel richten. 84 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 45 5 3 32 5 0 2004 41 2 5 29 5 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Ommen Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 144 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 89 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 24 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 0 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 0 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 11 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,2 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 3,9 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 85

Cultuur in gemeenten Raalte Raalte Algemeen Raalte heeft ongeveer 37.000 inwoners en valt daarom nog net in de categorie kleine gemeenten. Het culturele aanbod is gevarieerd waarbij veel activiteiten worden gerealiseerd door particulieren, zoals diverse muziek- en oogstfeesten, culturele evenementen en markten. De gemeente heeft diverse bezienswaardigheden, zoals het Landbouwmuseum De Laarman, Bezoekerscentrum West-Salland, Kasteel het Nijenhuis, en het nieuwe Harley Davidsonmuseum, waarmee ook toeristen van buiten de gemeente worden getrokken. Veel bezoekers trekken ook het jaarlijkse oogstfeest Stöppelhaene en de carnavalsoptocht. Cultuurbeleid De cultuurnota, genaamd Raalte op maat, dateert uit 2007. In haar cultuurbeleid richt de gemeente zich vooral op de lokale kwaliteiten. Het doel is om het bestaande aanbod beter te promoten en zo meer mensen te bereiken. Uitbreiding van het aanbod heeft geen prioriteit. Door de nabijheid van Deventer en Zwolle maken veel inwoners van Raalte gebruik van de daar aanwezige voorzieningen en de gemeente acht het niet wenselijk om te streven naar een vergelijkbaar aanbod, maar legt juist de focus op de lokale kwaliteit. Een ander aandachtspunt is cultuureducatie. Ontplooiing wordt door de gemeente gezien als iets wat voor alle inwoners geldt, maar voor de jeugd en jongeren in het bijzonder. Deze aandacht wordt echter niet omgezet in financiële steun. De bijdrage voor Letteren & Educatie is vooral gebaseerd op de bijdrage voor de bibliotheek. Tenslotte is vrijwilligersondersteuning een aandachtspunt in het beleid. Daartoe wordt er een cultuurmakelaar aangesteld die inhoudelijke ondersteuning kan bieden, maar ook mensen met elkaar in contact kan brengen om zo samenwerking te stimuleren. Hiervoor is een bedrag van 20.000 euro vrijgemaakt. Op financieel gebied liggen de bestedingen voor cultuur op ongeveer de helft van het gemiddelde, terwijl dit gemiddeld voor kleinere gemeenten op 61 procent ligt. Vooral aan het thema Cultuur & Erfgoed wordt relatief weinig besteed. Voor beeldende kunst en vormgeving (thema Openbare Kunstuitingen) wordt daarentegen veel besteed: ruim tweeënhalf keer zoveel als gemiddeld voor kleine gemeenten. Belangrijke uitgavenpost binnen dit thema is het kunstfonds. Voorzieningenniveau Raalte kent relatief veel amateurkunstverenigingen, waarvan een opvallend groot deel zich met muziek/ zang bezighoudt. Alle inwoners hebben de beschikking over een klein theater in de buurt, maar slechts 42 procent ook over een groot theater. Ook wat betreft bioscoop zijn de inwoners van Raalte wat onderbedeeld ten opzichte van andere Overijsselaars. Wellicht daardoor lenen zij relatief meer boeken van de bibliotheek. 86 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 45 3 1 23 18 0 2004 42 7 2 23 10 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 231 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Raalte Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 143 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 97 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 29 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 42 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 59 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 24 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 2,2 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 5,3 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 87

Cultuur in gemeenten Rijssen-Holten Rijssen-Holten Algemeen Met bijna 37.000 inwoners vormt Rijssen-Holten een van de grotere kleine gemeenten. Culturele bezienswaardigheden zijn onder meer de kunstcollectie Nagelhout in het gemeentehuis in Holten, de Schildkerk, de Pelmolen, Internationaal Brandweermuseum Rijssen, Havezate de Oosterhof met daarin het Rijssens Museum en de Oudheidkamer Holten waar wisselende exposities plaatsvinden. Ook hier is het Kulturhus een niet weg te denken voorziening. Deze bevindt zich in de kern Holten en huisvest onder andere de bibliotheek, de VVV en Muziek Onderwijs Centrum Holten. Rijssen heeft multi functioneel Centrum Parkgebouw, met een grote theaterzaal en kleinere zalen die gehuurd kunnen worden door verenigingen en instellingen. Ook de lokale omroep Radio 350 vindt hier onderdak. Cultuurbeleid Op dit moment heeft de gemeente Rijssen-Holten nog geen eigen cultuurnota. Het cultuurbeleid is in ontwikkeling en tot er een nota is wordt er gebruik gemaakt van de Uitgangspuntennotitie cultuurbeleid Rijssen Holten 2009-2012. Dit is de eerste aanzet tot zelfstandig gemeentelijk beleid op het gebied van kunst en cultuur. Een van de speerpunten uit deze notitie is de oprichting van een cultuurplatform in Rijssen-Holten met daarin professionals die samen met het werkveld en de gemeente de cultuurnota gaan schrijven. Andere uitgangspunten zijn continuering van het huidige budget met een structurele verhoging van 5,5 procent voor nieuw cultuurbeleid, het gemeentebreed harmoniseren van de subsidies voor cultuur, het ontwikkelen van een museumvisie in 2009, ontwikkeling van jongerencultuur door projectgerichte samenwerkingsverbanden en het ontwikkelen van een heldere visie omtrent de rol van de gemeente met betrekking tot kunst en cultuur. Rijssen-Holten heeft op dit moment dan ook nog geen concrete punten waarop de gemeente zich wil profileren op cultuurgebied. Wel valt uit het bovenstaande af te leiden dat cultuureducatie een belangrijk aspect is, gezien de nadruk die wordt gelegd op de ontwikkeling van cultuur voor jongeren. De cultuurbestedingen van gemeente Rijssen- Holten zijn bij alle cultuurthema s onder het provinciaal gemiddelde, maar gemiddeld voor een kleine Overijsselse gemeente. Ook zijn de bestedingen per inwoner in bijna alle categorieën afgenomen ten opzichte van 2004, hoewel de absolute bedragen wel zijn toegenomen. Letteren & Educatie vormt hier een uitzondering op, en dit is in overeenstemming met het belang dat de gemeente hecht aan cultuur educatie. Voor Cultuur & Erfgoed wordt meer uitgegeven dan vergelijkbare (kleine) gemeenten. Voorzieningenniveau Het voorzieningenniveau in Rijssen-Holten is over de gehele linie vrijwel conform het provinciaal gemiddelde. De aanwezigheid van filmhuizen in zowel Rijssen en Holten zorgt ervoor dat alle inwoners op korte afstand van huis naar de film kunnen gaan. Het aantal professionele kunstenaars is niet zo groot, maar de gemeente kent een creatieve sector die niet ver onder het gemiddelde ligt. 88 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 47 2 6 29 11 0 2004 48 2 8 29 9 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Rijssen-Holten Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 115 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 98 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 28 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 79 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 98 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 100 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 8 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totale werkgelegenheid) (%) 2,9 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 7,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 89

Cultuur in gemeenten Staphorst Staphorst Algemeen De kleinste gemeente in Overijssel is Staphorst met bijna 16.000 inwoners. De gemeente telt drie kerkdorpen, Staphorst, Rouveen en IJhorst, en verschillende buurtschappen. Cultuurbeleid Staphorst heeft geen cultuurnota, maar kent wel concrete speerpunten op het gebied van cultuur: de biblio theek, de regionale school voor muzische vorming, monumenten en uitbreiding van de collectie schilderijen van Stien Eelsingh. Deze kunstenares woonde een groot deel van haar leven in Staphorst. Andere projecten die in 2008 subsidie ontvingen waren bijvoorbeeld de kunstroute en een cultuureducatieproject in het basisonderwijs. Het is de bedoeling dat er in 2009 cultuurbeleid geformuleerd wordt, waarbij er aandacht zal zijn voor streekcultuur, cultuurparticipatie en cultuureducatie. Vooralsnog wil Staphorst zich profileren met haar cultuurhistorisch erfgoed, maar ook dit zal in het komende cultuurbeleid nader aan de orde komen. In eerste instantie lijkt het cultuurbudget voor Staphorst meer dan gehalveerd te zijn ten opzichte van 2004. Dit is echter niet zo. In 2004 zijn bij het thema Cultuur & Erfgoed rijksgelden ((ISV) meegerekend, waardoor het budget veel hoger uitviel. De exacte besteding voor 2004 is echter niet meer te achterhalen, waardoor een groot verschil met 2008 ontstaat bij zowel het totaalbudget als bij de bestedingen voor het specifieke thema. Over veranderingen in deze budgetten tussen 2004 en 2008 kunnen dan ook geen uitspraken gedaan worden. Voor de thema s Cultuur & Gemeenschap en Letteren & Educatie is echter wel duidelijk een afname te constateren ten opzichte van 2004. De relatief lage bijdrage voor Cultuur & Gemeenschap is in vergelijking met andere kleine gemeente zelfs zeer laag. Dit kan echter genuanceerd worden door de grote rol die de kerk in de Staphorster gemeenschap speelt. Veel verenigingen zijn aan een kerkgenootschap verbonden en zullen daardoor niet afhankelijk zijn van gemeentelijke subsidie. Tenslotte is Staphorst een van de weinige gemeenten die op financieel gebied aandacht besteed aan het thema Cultuur & Economie. Cultuurtoerisme is een aandachtspunt in de nieuwe Beleidsnota Recreatie & Toerisme, waarbij de cultuurhistorische waarden van Staphorst benadrukt worden. Het totaalbudget ligt op ongeveer de helft van het Overijsselse gemiddelde, waarmee Staphorst iets lager dan andere kleine gemeenten in Overijssel scoort (gemiddeld 50 euro per inwoner). Voorzieningenniveau Staphorst kent het laagste aandeel amateurkunstverenigingen van de provincie. Dit cijfer moet echter met enige voorzichtigheid worden gehanteerd; het kerkelijke verenigingsleven is mogelijk bij de inventarisatie niet (volledig) naar voren gekomen. Het bibliotheekaanbod ligt wat lager dan gemiddeld, maar ondanks dat kent Staphorst een relatief groot aandeel lenende leden onder haar inwoners. Voor filmbezoek moet men verder weg dan gemiddeld. De creatieve sector is zwak vertegenwoordigd in Staphorst. 90 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 46 1 11 33 1 0 2004 (98) 1 (52) 45 1 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 466 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Staphorst Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 50 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 89 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 29 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 27 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 88 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 0 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 0 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,3 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 2,5 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 91

Cultuur in gemeenten Steenwijkerland Steenwijkerland Algemeen Steenwijkerland is met ruim 42.000 inwoners een middelgrote gemeente in Overijssel. Het culturele aanbod in de gemeente wordt onder andere gevormd door diverse musea, theater De Meenthe en Rams Woerthe. Dit Jugendstilpand in Steenwijk herbergt het Instituut Collectie Krop. Naast de reguliere theater programmering worden er speciale muziektheatervoorstellingen voor de jeugd georganiseerd door Stichting OrCA. De kernen Oldemarkt en Vollenhove hebben beide een multifunctioneel zalencentrum waar culturele activiteiten plaatsvinden. Op dit moment heeft alleen Giethoorn een Kulturhus, maar er zijn plannen om deze te realiseren in Kuinre, Scheerwolde, Steenwijkerwold, Tuk en Steenwijk. Cultuurbeleid Steenwijkerland heeft geen cultuurnota en vooralsnog ook geen speerpunten waarop het gemeentelijke cultuurbeleid zich richt. Het gemeentelijk budget voor kunst en cultuur ligt duidelijk onder het gemiddelde en wordt daarbij nog sterk bepaald door Cultuur & Economie. De besteding voor het thema Cultuur & Economie springt er in twee opzichten uit, zowel vanwege het feit dat deze er is als vanwege de omvang. Bij de weinige gemeenten die budget voor dit thema vrijmaken gaat het meestal om nog geen euro per inwoner en het gemiddelde ligt dan ook laag. Bij Steenwijkerland daarentegen wordt er ruim vijf keer zoveel uitgegeven. Het bedrag wordt ingezet voor de bevordering van het cultuurtoerisme. Giethoorn speelt hierbij een belangrijke rol. Ook wat betreft creatief ondernemerschap vormt Steenwijkerland een uitzondering op de andere gemeenten. Beleid voor deze sector is nog in ontwikkeling maar er is wel een gemeentelijk budget. Dit valt onder het toeristisch recreatief actieplan. Ook op het thema Cultuur & Gemeenschap liggen de bestedingen boven het provinciale gemiddelde. Dit komt onder andere door de bijdrage aan amateurkunstverenigingen en de Mr. J.C. Bloempoëzieprijs voor jonge dichters, waaraan een geldbedrag is verbonden. Cultuur & Erfgoed blijft ver achter bij het provinciale gemiddelde, ondanks het feit dat er wel budget is voor musea, historische verenigingen, monumentenzorg en het archief. Tenslotte valt de relatief hoge bijdrage voor literatuur (thema Letteren & Educatie) te noemen. Dit komt ten goede aan het Comité Schrijversfestival, dat jaarlijks activiteiten rond de Boekenweek organiseert. De besteding aan het thema als geheel ligt echter onder het gemiddelde ten opzichte van de provincie en vergelijkbare gemeenten. Voorzieningenniveau Steenwijkerland heeft het grootste aandeel verenigingen van alle Overijsselse gemeenten. Dit zijn met name zangverenigingen, koren en muziek verenigingen, maar ook het hoge aantal toneelverenigingen is opvallend. Voor een grootschalig theater moet men de eigen gemeente verlaten, maar bijna driekwart van de inwoners woont op tien kilometer of minder van het kleine theater De Meenthe te Steenwijk. De gemeente telt een bioscoop en twee filmhuizen, zodat 64 procent van de inwoners dicht bij huis een filmvertoning kan bijwonen. Qua aanwezigheid van de creatieve sector is Steenwijkerland een middenmoter; weliswaar ligt het aandeel onder het gemiddelde van de provincie, maar dat wordt mede bepaald door enkele uitschieters, met name de grote steden. 92 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 54 5 3 28 14 3 2004 47 4 3 28 12 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 228 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Steenwijkerland Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 201 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 90 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 24 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 0 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 70 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 64 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 32 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,1 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 6,5 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 93

Cultuur in gemeenten Tubbergen Tubbergen Algemeen Met bijna 21.000 inwoners vormt Tubbergen een van de kleinere gemeenten. Op cultureel gebied is de gemeente zeer actief: zo zijn er diverse activiteiten op het gebied van streekcultuur, zoals midwinterhoornblazen, boerendansen en klootschieten, zijn er op verschillende plaatsen in de gemeente kunstwerken te vinden, is er een commissie kunst en cultuur en worden er theateruitvoeringen op locatie georganiseerd. De gemeente kenmerkt zich door een grote hoeveelheid actieve vrijwilligers en verschillende kernen hebben dan ook een Kulturhus. Glaskunst is voor de gemeente van groot belang en dit krijgt dan ook nadrukkelijk de aandacht. Naast het jaarlijkse evenement Glasrijk Tubbergen zijn er plannen voor een permanent glascentrum. Cultuurbeleid De cultuurnota, daterend uit 2003 en getiteld Cultuur in Veelvoud, richt zich voornamelijk op versterking van de bestaande culturele infrastructuur maar ziet cultuur ook in een breder verband, bijvoorbeeld in relatie met toerisme. Zo wordt er een Cultuur Historisch Informatie en Educatief Centrum gerealiseerd. Dit is terug te zien in de financiële bijdrage voor het thema Cultuur & Economie. Ook de bijdrage voor Cultuur & Erfgoed is toegenomen, al ligt deze nog steeds ver onder het provinciale gemiddelde. Tubbergen ziet kunstwerken als een manier om de gemeente op de kaart te zetten en daarmee toeristen te trekken. De afgelopen jaren is dan ook in dit thema geïnvesteerd, onder andere door het creëren van kunstroutes. Desondanks is de bijdrage voor Openbare Kunstuitingen laag. Tubbergen ziet het in contact brengen van haar inwoners, en dan met name jeugd en jongeren, met (nieuwe uitingen van) cultuur als een van de speerpunten van haar beleid. Cultuureducatie, zowel binnenschools als buitenschools, vormt dan ook een belangrijk thema. Dit komt echter niet terug in het budget voor Letteren & Educatie. Hier valt vooral de aanzienlijke bijdrage voor literatuur op, bedoeld voor volwasseneneducatie en diverse activiteiten in het kader van leesbevordering. Algemeen genomen scoort Tubbergen onder gemiddeld wat betreft de uitgave per inwoner, ook in vergelijking met andere kleine gemeenten. De bestedingen voor het thema Cultuur & Gemeenschap liggen daarentegen boven het provinciale gemiddelde, maar zijn gemiddeld voor de kleine gemeenten die relatief veel voor dit thema uitgegeven. Deze bijdrage komt in Tubbergen vooral ten goede aan amateurkunst, Kulturhusen en de culturele raad. Voorzieningenniveau Na Steenwijkerland heeft Tubbergen relatief gezien het grootste aantal verenigingen. Ondanks dat Tubbergen het grootste aandeel inwoners heeft dat geen bibliotheekvoorziening in de nabijheid heeft (23 procent), is het aandeel lenende bibliotheekleden hoger dan het provinciaal gemiddelde. Meer dan gemiddeld is ook het aantal inwoners dat op vijftien kilometer of minder een theater kan bezoeken. Voor filmbezoek moeten bijna alle inwoners echter langer op weg dan de meeste inwoners van Overijssel. Tubbergen kent een beperkte omvang van de creatieve sector, zowel naar professionals als naar bedrijvigheid. 94 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 45 6 4 31 3 1 2004 43 3 2 36 1 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Tubbergen Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 183 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 77 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 27 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 99 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 81 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 9 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 19 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,9 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 4,0 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 95

Cultuur in gemeenten Twenterand Twenterand Algemeen Twenterand is in 2001 ontstaan door het samengaan van de gemeenten Den Ham en Vriezenveen en is met zo n 33.000 inwoners een van de grotere kleine gemeenten. De gemeente kent diverse musea, zoals het Kachelmuseum, de Leemansmolen, Museum Oud Vriezenveen en het Veenmuseum. Ook zijn er enkele expositieruimten in de Peddemorsboerderij, in het Middendorpshuis in Den Ham, en in Theetuin Geerdijk in Vroomshoop. Daarnaast zijn er jaarlijks evenementen: de festivals Bosrock en Randrock en het Historische Schouwspel bijvoorbeeld. Deze laatste trekt duizenden bezoekers per jaar. De culturele programmering wordt verzorgd door Stichting Twenterand Cultuur, welke ook de organisatie van het jaarlijkse Straattheater (Overijssel op Straat) op zich neemt. Cultuurbeleid Vanaf 2009 heeft de gemeente Twenterand een cultuurnota. Daarnaast heeft de gemeente ook een museumvisie opgesteld, voortgekomen uit de aandacht voor cultureel erfgoed. De uitgangspunten van de cultuurnota zijn het ontwikkelen van beleid voor muziekonderwijs en het instellen van een culturele raad/cultuurmakelaar. Deze laatste zal vervolgens een cultuurprogrammering opstellen. Twenterand wil zich vooral profileren op de thema s pop- en jongerencultuur, leefomgeving en amateurkunst. In financieel opzicht is dit echter niet direct duidelijk. De bestedingen voor cultuur in de gemeente Twenterand liggen relatief laag. Vooral bij het thema Cultuur & Gemeenschap, waar in andere kleine gemeenten ruim anderhalf keer meer dan gemiddeld aan wordt besteed, valt dit op. Ten opzichte van 2004 is de besteding per hoofd hier ook sterk afgenomen, ondanks het feit dat Twenterand amateurkunst als profileringspunt ziet. Podiumkunsten en evenementen (beide Openbare Kunstuitingen en daarmee aanhakend bij pop- en jongeren cultuur) ontvangen daarentegen wel een hogere bijdrage dan in 2004, en dit thema vormt daarmee het enige thema waarvoor de bijdrage per hoofd van de bevolking is toegenomen. Een poppodium wordt gemist in de gemeente, maar daar is nog geen oplossing voor gevonden. Voorlopig moet men het doen met Pilot, het podium van Kulturhus De Klaampe in Westerhaar-Vriezenveensewijk en andere podia in gemeenschapshuizen of kerkgebouwen. Het derde aandachtspunt, de leefomgeving, wordt vooral beïnvloed door beeldende kunst in de openbare ruimte. Hiertoe is er een beeldenroute gerealiseerd. Tenslotte is de lage bijdrage voor cultuureducatie opvallend. Veel gemeenten zien dit als een belangrijke sector en Twenterand is hier geen uitzondering op. Voorzieningenniveau Twenterand heeft een bovengemiddeld aantal verenigingen voor amateurkunst. Voor een film moeten de inwoners van Twenterand allemaal wat verder reizen, maar het merendeel heeft een klein of groot theater in zijn omgeving. Het aandeel van de creatieve sector en het aandeel kunstenaars ligt onder het gemiddelde van Overijssel. 96 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 32 1 3 18 11 0 2004 34 1 4 23 5 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Twenterand Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 146 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 97 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 27 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 82 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 56 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 0 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 6 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,6 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 4,7 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 97

Cultuur in gemeenten Wierden Wierden Algemeen Wierden, met ruim 23.000 inwoners, bestaat uit de dorpen Wierden en Enter en enkele buurtschappen. De gemeente kenmerkt zich door een groot aantal instellingen op cultureel terrein, waaronder een muziekschool, het Kreatief Centrum, cultureel centrum t Zumpke in Enter, centrum Het Anker in Wierden, Kulturhus Hoge Hexel en enkele musea. Op het gebied van beeldende kunst speelt er veel: de Stichting Tiedverdrief in vrieje tied organiseert cursussen en bijeenkomsten, zowel Enter als Wierden heeft een kunstroute en de gemeente organiseert de zogenaamde kunstlunch als platform/klankbordgroep. Ook is er een actieve Culturele Raad die voorstellingen en andere activiteiten organiseert en vinden er jaarlijks evenementen plaats, zoals de Sint Maartensmarkt, de Agrarische Dagen, de Wiezofeesten in Wierden en de paardenmarkt in Enter. Cultuurbeleid De cultuurnota van de gemeente Wierden dateert uit 2006 en is genaamd Agenda voor morgen. Concrete speerpunten uit deze nota zijn kunsten cultuureducatie, accommodaties (huisvestingsproblemen musea en Kulturhusen), gemeentelijk kunstbeleid en subsidies. Wierden heeft op dit moment nog geen specifieke cultuurthema s waarop zij zich wil profileren, maar wil deze in een nieuwe nota wel benoemen. In financieel opzicht valt direct de bijdrage voor Cultuur & Economie op, welke veroorzaakt wordt door cultuurtoerisme. Cultuurtoerisme vormt onderdeel van het reguliere budget voor toerisme en bepaalt het totaalbudget voor cultuurbeleid in sterke mate. Zonder cultuurtoerisme zou de Wierdense culturele bijdrage duidelijk achter blijven bij vergelijkbare kleine gemeenten. De thema s Cultuur & Erfgoed en Openbare Kunstuitingen vallen daarnaast op door hun lage bijdragen. Ook in vergelijking met andere kleine gemeenten is het budget voor deze thema s onder gemiddeld. Gezien het feit dat Wierden zelfs een aparte museumvisie en dus veel aandacht voor dit thema heeft, is dit opvallend. De toegenomen bijdrage voor Letteren & Educatie komt overeen met de waarde die de gemeente beleidsmatig aan dit thema hecht. In 2005 is er een onderzoek gedaan onder de inwoners van de gemeente Wierden naar hun beleving van kunst en cultuur. Hieruit volgde dat muziek- en zangverenigingen het populairst zijn, de meerderheid van de bevolking tevreden is over het aanbod, een cultureel centrum gewenst zou zijn, en dat als gemeentelijke rol vooral wordt gezien ruimte en geld beschikbaar te stellen. Voorzieningenniveau Wierden kent een relatief groot verenigingsleven. Het bibliotheekaanbod ligt voor 11 procent van de inwoners verder weg dan als uitgangspunt wordt genomen in deze atlas. Het aandeel lenende bibliothekenleden is ook onder gemiddeld. Bij beide indicatoren scoort Wierden bij de onderste vijf gemeenten. Door de ligging ten opzichte van Almelo zijn alle Wierdense burgers verzekerd van theater in de nabijheid. Driekwart van de inwoners heeft daarnaast filmhuis of bioscoop op fietsafstand. De kunstzinnige en creatieve bedrijvigheid is wat minder dan gemiddeld vertegenwoordigd in Wierden, maar de gemeente kent een relatief hoog aandeel banen in deze sector. Mogelijk gaat het hier om een beperkt aantal bedrijven met meerdere werknemers in dienst. 98 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 41 2 1 34 1 3 2004 35 2 2 31 1 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 284 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Wierden Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 141 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 89 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 24 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 73 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 34 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 4,0 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 5,9 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 99

Cultuur in gemeenten Zwartewaterland Zwartewaterland Algemeen Zwartewaterland is met bijna 22.000 inwoners een kleine gemeente in Overijssel en bestaat uit de kernen Hasselt, Genemuiden en Zwartsluis. De gemeente beschikt over een aantal bijzondere musea en industriële monumenten, zoals het Stoomgemaal Mastenbroek aan de Kamperzeedijk, de laatste werkzame kalkovens van West-Europa en een van de grootste verzamelingen sierklompen in het Centrum voor natuur en ambacht Schoonewelle in Zwartsluis. Bijzondere gebouwen zijn bijvoorbeeld het Oude Stadhuis, tegenwoordig ingericht als centrum voor toerisme, cultuur en historie, en korenmolen De Zwaluw. Genemuiden, tapijtstad van Nederland, huisvest het Tapijtmuseum en de gemeentelijke Oudheidkamer. Cultuurbeleid De gemeente Zwartewaterland heeft geen cultuurnota, maar wel een Beleidsnota Cultuureducatie. Hierin is een integraal cultuureducatief programma opgesteld met kunst & cultuur, cultureel erfgoed en muziekonderwijs voor het basisonderwijs in de gemeente Zwartewaterland. Andere beleidsthema s zijn bijvoorbeeld het culturele erfgoed en de musea. De gemeente wil het aanwezige culturele erfgoed behouden voor toekomstige generaties en stimuleert daarom musea en museumbezoek. Dit blijkt ook uit de kunstwerken in de openbare ruimte, welke zijn gerelateerd aan de plaatselijke geschiedenis, en het feit dat er een Historische Canon wordt opgesteld. Culturele organisaties vormen een tweede aandachtpunt. Zij worden door de gemeente zowel structureel als incidenteel gesteund worden om culturele activiteiten te organiseren. Voorbeelden hiervan zijn de Stichting Culturele Activiteiten Bibliotheek Hasselt, die exposities, lezingen, cursussen, workshops en concerten organiseert; de Stichting Culturele Evenementen Genemuiden, die onder andere het jaarlijkse culturele festival Genemusiment organiseert; en de Stichting Activiteiten Kulturhus Zwartsluis, die zich bezig houdt met evenementen in en om het Kulturhus. Samen organiseren deze stichtingen jaarlijks de culturele dag Ons kent Ons, die in alledrie de kernen van de gemeente plaatsvindt. Tenslotte vormen culturele evenementen een speerpunt van Zwartewaterland. In financieel opzicht is vooral de bijdrage voor het thema Cultuur & Economie opvallend. Dit komt ten goede aan bevordering van cultuurtoerisme. Cultuur & Gemeenschap daarentegen kan niet op een aanzienlijke bijdrage rekenen, zoals meestal in kleine gemeenten. De culturele bijdrage per inwoner ligt met 35 euro relatief laag, ook in vergelijking met andere kleine gemeenten. Voorzieningenniveau Zwartewaterland kent een relatief sterk verenigingsleven. Voor theaterbezoek moet men uitwijken naar elders maar het aanbod in Zwolle en Kampen maakt dat alle inwoners theateraanbod binnen hun bereik hebben. Voor een film zullen zij echter verder moeten reizen dan gebruikelijk voor bezoek aan bioscoop of filmhuis. Zwartewaterland kent maar een beperkt aantal geregistreerde professionele kunstenaars. De creatieve sector is relatief gezien ondervertegenwoordigd. 100 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 35 2 4 25 1 3 2004 33 2 3 26 1 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 150 235 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Zwartewaterland Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 160 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 96 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 26 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 50 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 0 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 5 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 1,5 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 4,1 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 101

Cultuur in gemeenten Zwolle Zwolle Algemeen Zwolle, de provinciehoofdstad van Overijssel, is na Enschede de grootste stad met ruim 116.000 inwoners. Op cultureel gebied vinden er veel activiteiten plaats en de gemeente probeert de inwoners hierover zo goed mogelijk te informeren via de gemeentelijke website, maar ook via huis-aanhuis- blad De Peperbus. Daarnaast wordt ook via specifieke websites informatie gegeven over het kunsten cultuur aanbod. Een voorbeeld is de website beeldeninzwolle.nl, waar alle gemeentelijke kunst in de openbare ruimte wordt weergegeven, aangevuld met achtergrondinformatie. Een groot deel van de culturele instellingen wordt door de gemeente gesubsidieerd. Voorbeelden zijn de schouwburg, diverse musea, de bibliotheek, het filmhuis, de kunstuitleen en het Centrum voor de Kunsten. Naast het aanbod van deze instellingen hebben ook productiehuizen en werkplaatsen de aandacht. Een voorbeeld is DOAS (De Oude Ambachtsschool), een culturele broedplaats waar kunstenaars en kleinschalige ambachtelijke ondernemers onderdak hebben gevonden. Cultuurbeleid Zwolle ziet zichzelf als cultuurstad in brede zin en wil dit imago graag versterken. Verbreding is hierbij het kernbegrip, zowel van het aanbod als van de vraagkant. Meer mensen moeten met meer aspecten van cultuur in aanraking (kunnen) komen. De cultuurnota van Zwolle, genaamd De Basis op Orde, bestrijkt de periode 2005-2008 en heeft vier ambities. Dit zijn het in stand houden, stimuleren en versterken van de culturele infrastructuur, de samenwerking binnen de culturele sector maar ook tussen cultuur en andere disciplines bevorderen, het belang van krachtige organisaties en het belang om accenten te leggen ten aanzien van jongeren en makers van kunst. De bestedingen voor cultuur in Zwolle zijn ruim anderhalf keer hoger dan gemiddeld. Vooral voor de thema s Cultuur & Erfgoed en Openbare Kunstuitingen zijn de uitgaven hoog, tot wel twee keer het gemiddelde. Bij Cultuur & Erfgoed wordt dit veroorzaakt door de hoge bijdragen voor musea, streekcultuur en cultuurhistorie. Bij Openbare Kunstuitingen profiteert vooral de sector Podiumkunsten (de theaters Odeon/De Spiegel en poppodium Hedon). Bij Cultuur & Gemeenschap en Letteren & Educatie zijn de bestedingen per inwoner afgenomen, bij dit eerste thema liggen de bestedingen nu nog op slechts de helft van het provinciale niveau. Ledenaantallen van de amateurkunstverenigingen in Zwolle lopen echter terug en de verenigingen kampen met financiële problemen. Onderzoek uit 2007 wees uit dat alle verenigingen een goed georganiseerd bestaan willen (blijven) leiden, maar dat ondersteuning daarbij gewenst is. Voorzieningenniveau Er zijn in Zwolle, zoals in de meeste grotere steden, relatief weinig amateurkunstverenigingen. Zwolle heeft echter een bovengemiddeld cultureel voorzieningenniveau en biedt voor elke burger grootschalig en kleinschalig theater binnen korte reisafstand. Ook heeft vrijwel iedere inwoner van Zwolle een bioscoop of filmhuis in zijn directe omgeving. Zwolle kent van de Overijsselse steden het hoogste aandeel kunstenaars en heeft na Deventer ook het hoogste aandeel creatieve bedrijven. De gemeentelijke aandacht voor deze sector kan daartoe hebben bijgedragen. Waarschijnlijk kent Zwolle relatief veel creatieve zzp-ers of kleine bedrijven, want het aandeel banen is relatief laag. 102 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten

Gemeentelijke bestedingen per inwoner Absolute bedragen (afgerond op hele euro s per inwoner) Totaal cultuurbeleid Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie 2008 125 2 35 44 43 0 2004 128 3 38 63 24 n.b. Percentage van de gemiddelde besteding in provincie Overijssel 152 175 282 342 154 182 150 140 150 130 120 110 120 100 90 80 90 70 60 50 60 40 30 20 30 10 0 Totaal Cultuur & cultuurbeleid Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie gemiddelde provincie Overijssel 2008 2004 Voorzieningen Zwolle Overijssel Aantal amateurkunstverenigingen per 100.000 inwoners 75 110 Aandeel bevolking met bibliotheek binnen 3 km of bibliobus binnen 2 km (%) 99 96 Aandeel lenende bibliotheekleden t.o.v. totale bevolking (%) 26 26 Aandeel bevolking met groot theater binnen 15 km (%) 100 84 Aandeel bevolking met klein theater binnen 10 km (%) 100 94 Aandeel bevolking met bioscoop of filmhuis binnen 5 km (%) 98 73 Aantal professionele kunstenaars per 100.000 inwoners 84 44 Aandeel personen met een creatief beroep (t.o.v. totaal werkgelegenheid) (%) 3,4 3,5 Aandeel bedrijven in culturele / creatieve sector (t.o.v. totaal aantal bedrijven) (%) 11,7 7,9 Culturele Atlas Overijssel Cultuur in gemeenten 103

Bijlagen Overijssel: voorzieningenniveau per gemeente per thema Thema Cultuur & Gemeenschap Cultuur & Erfgoed Letteren & Educatie Aantal amateurkunst- Aandeel inwoners verenigingen per Aantal musea met bibliotheek in 3 km Gemeente 100.000 inwoners per 100.000 inwoners of bibliobus in 2 km Almelo 77 4,2 95 Borne 135 4,8 100 Dalfsen 138 3,7 91 Deventer 103 3,1 98 Dinkelland 168 34,5 86 Enschede 59 2,6 99 Haaksbergen 111 4,1 98 Hardenberg 107 10,3 88 Hellendoorn 144 16,6 95 Hengelo 85 3,7 100 Hof van Twente 136 17,1 94 Kampen 156 12,1 92 Losser 129 8,9 100 Oldenzaal 120 6,3 99 Olst - Wijhe 127 17,3 90 Ommen 144 11,5 89 Raalte 143 5,4 97 Rijssen-Holten 115 13,6 98 Staphorst 50 6,3 89 Steenwijkerland 201 23,1 90 Tubbergen 183 0,0 77 Twenterand 146 17,9 97 Wierden 141 12,8 89 Zwartewaterland 160 13,7 96 Zwolle 75 5,2 99 Overijssel 110 8,4 96 104 Culturele Atlas Overijssel Bijlagen

Openbare Kunstuitingen Cultuur & Economie Aandeel inwoners Aandeel inwoners Aandeel inwoners Aantal professionele Aandeel banen Aandeel bedrijven met groot theater met klein theater met bioscoop of kunstenaars per in creatieve sector in creatieve sector in 15 km in 10 km filmhuis in 5 km 100.000 inwoners t.o.v. totaal banen t.o.v. totaal bedrijven 100 100 97 47 2,6% 7,1% 100 100 100 39 3,9% 8,2% 73 41 0 4 2,6% 5,6% 100 99 92 73 8,3% 12,6% 36 100 23 15 2,4% 4,7% 100 100 96 67 3,5% 11,0% 100 100 94 8 3,3% 6,7% 38 95 40 26 1,2% 4,0% 90 97 75 3 2,6% 5,8% 100 100 99 52 4,7% 11,6% 73 100 61 40 3,8% 7,4% 100 100 95 67 2,4% 7,0% 95 100 15 13 2,4% 6,5% 100 100 100 25 3,2% 8,4% 100 100 49 81 2,9% 7,0% 0 100 0 11 1,2% 3,9% 42 100 59 24 2,2% 5,3% 79 98 100 8 2,9% 7,0% 27 88 0 0 1,3% 2,5% 0 70 64 32 3,1% 6,5% 99 81 9 19 1,9% 4,0% 82 56 0 6 1,6% 4,7% 100 100 73 34 4,0% 5,9% 100 50 0 5 1,5% 4,1% 100 100 98 84 3,4% 11,7% 84 94 73 44 3,5% 7,9% Culturele Atlas Overijssel Bijlagen 105

Cultuur in Overijssel - gemeentelijke bestedingen per thema per inwoner (bedragen in euro s) Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & 2008 Totaal Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen Economie inwoners Almelo 64 3 1 39 20 0 72.287 Borne 46 12 5 28 2 0 20.764 Dalfsen 33 2 2 24 5 0 26.735 Deventer 134 5 42 48 34 5 97.342 Dinkelland 39 2 4 30 3 0 26.116 Enschede 103 2 12 47 38 3 154.753 Haaksbergen 109 60 6 28 15 0 24.378 Hardenberg 57 2 1 39 16 0 58.207 Hellendoorn 72 6 0 45 21 0 36.059 Hengelo 111 8 7 56 40 0 81.088 Hof van Twente 59 5 1 35 18 0 35.181 Kampen 134 3 33 58 41 0 49.385 Losser 40 2 2 35 1 0 22.492 Oldenzaal 63 4 5 37 16 0 31.584 Olst-Wijhe 39 10 0 24 5 0 17.334 Ommen 45 5 3 32 5 0 17.419 Raalte 45 3 1 23 18 0 37.030 Rijssen-Holten 47 2 6 29 11 0 36.667 Staphorst 46 1 11 33 1 0 15.973 Steenwijkerland 54 5 3 28 14 3 43.282 Tubbergen 45 6 4 31 3 1 20.797 Twenterand 32 1 3 18 11 0 33.461 Wierden 41 2 1 34 1 3 23.365 Zwartewaterland 35 2 4 25 1 3 21.930 Zwolle 125 2 35 44 43 0 116.365 Overijssel 82 5 12 39 24 1 1.119.994 106 Culturele Atlas Overijssel Bijlagen

Cultuur in Overijssel - gemeentelijke bestedingen per thema per inwoner (bedragen in euro s) Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & 2004 Totaal Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen Economie inwoners Almelo 69 3 3 44 19 0 72.227 Borne 51 2 3 38 9 0 20.600 Dalfsen 30 1 1 26 2 0 26.428 Deventer 120 4 32 44 40 0 94.470 Dinkelland 37 1 3 33 0 0 26.094 Enschede 81 4 8 43 26 0 152.989 Haaksbergen 36 2 0 29 5 0 24.123 Hardenberg 38 2 1 26 9 0 57.820 Hellendoorn 56 7 1 39 9 0 36.105 Hengelo 107 3 6 58 40 0 80.961 Hof van Twente 53 3 3 35 12 0 35.000 Kampen 111 4 20 62 25 1 48.949 Losser 46 2 1 43 0 0 22.508 Oldenzaal 48 1 5 36 6 0 31.392 Olst-Wijhe 38 2 3 24 8 1 17.035 Ommen 41 2 5 29 5 0 16.938 Raalte 42 7 2 23 10 0 37.144 Rijssen-Holten 48 2 8 29 9 0 36.170 Staphorst* 98 1 52 45 1 0 15.665 Steenwijkerland 47 4 3 28 12 0 42.846 Tubbergen 43 3 2 36 1 0 20.298 Twenterand 34 1 4 23 5 0 33.493 Wierden 35 2 2 31 1 0 23.343 Zwartewaterland 33 2 3 26 1 1 22.034 Zwolle 128 3 38 63 24 0 110.880 Overijssel 73 3 11 41 18 0 1.105.512 NB: De bestedingen voor 2004 zijn gecorrigeerd voor inflatie (Consumentenprijsindex CBS, 2004-2008). * dit bedrag is een overschatting van de gemeentelijke bestedingen. Waarschijnlijk zijn hier in 2004 Rijksmiddelen (ISV) meegerekend, waardoor de gemeentelijke besteding per inwoner voor 2004 te hoog uitvalt. De exacte gemeentelijke besteding van 2004 is echter niet meer te achterhalen. Culturele Atlas Overijssel Bijlagen 107

Ontwikkeling gemeentelijke bestedingen per cultuurthema per inwoner 2004-2008 (bedragen in euro) Stijging / daling tussen 2004 en 2008 Cultuurbestedingen Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Aantal 2008 Totaal Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen inwoners Haaksbergen 72,59 58,03 5,63-0,57 9,50 255 Kampen 23,00-0,76 13,12-4,86 16,34 436 Enschede 21,49-1,24 4,45 3,33 11,72 1.764 Hardenberg 19,26-0,08-0,32 12,33 7,26 387 Hellendoorn 15,71-1,44-0,87 5,71 12,03-46 Oldenzaal 15,46 3,31 0,18 1,60 10,37 192 Deventer 13,76 1,10 9,89 4,10-6,52 2.872 Wierden 6,75 0,78-0,87 2,90 0,65 22 Steenwijkerland 6,65 1,28 0,33 0,65 1,73 436 Hof van Twente 5,49 1,98-2,36 0,67 5,20 181 Ommen 4,64 3,15-1,82 2,94 0,37 481 Hengelo 3,46 4,80 0,79-1,89-0,24 127 Dalfsen 2,99 1,03 0,49-1,38 2,85 307 Zwartewaterland 2,30 0,33 1,35-1,41 0,44-104 Raalte 2,28-4,02-1,15-0,53 7,98-114 Dinkelland 2,11 1,35 0,84-3,21 3,13 22 Tubbergen 2,07 2,76 2,00-5,61 2,07 499 Olst-Wijhe 0,38 7,34-2,65-0,54-3,49 299 Rijssen-Holten -1,15 0,04-1,69-0,88 1,38 497 Twenterand -1,99-0,77-0,88-5,85 5,51-32 Zwolle -3,57-0,13-3,43-19,55 19,54 5.485 Almelo -4,54 0,51-1,62-4,98 1,55 60 Borne -5,55 9,75 1,98-9,85-7,17 164 Losser -6,85 0,25 0,61-8,63 0,92-16 Staphorst* -52,40 0,07-40,96-12,03 0,21 308 Overijssel 8,46 2,00 1,19-1,78 5,96 14.482 NB: In 2004 is er niet gevraagd naar de sector creatief ondernemerschap, vandaar dat geen vergelijking gemaakt kan worden tussen 2004 en 2008 voor het thema Cultuur & Economie. Bedragen uit 2004 zijn gecorrigeerd voor inflatie. *Het grote verschil in de besteding per inwoner tussen 2004 en 2008 bij de gemeente Staphorst wordt veroorzaakt door een aanzienlijke afname bij het thema Cultuur & Erfgoed in 2008 ten opzichte van 2004. Waarschijnlijk zijn hier in 2004 Rijksmiddelen (ISV) meegerekend, waardoor de gemeentelijke besteding per inwoner voor 2004 te hoog uitvalt. De exacte gemeentelijke besteding is echter niet meer te achterhalen. 108 Culturele Atlas Overijssel Bijlagen

Culturele Atlas Overijssel 109

110 Culturele Atlas Overijssel Bronnen