De provincie Overijssel telt 25 gemeenten, waarvan Zwolle de hoofdstad is. Hieronder is de Provincie schematisch weergegeven:

Transcriptie

1 Uitgangssituatie In dit hoofdstuk bespreken we de huidige breedbandsituatie in de provincie Overijssel. Het vorige hoofdstuk heeft laten zien wat het potentieel van breedband is, in dit hoofdstuk komt aan bod in hoeverre dat potentieel in Overijssel op dit moment benut wordt. Deze uitgangssituatie vormt een belangrijke input voor later in dit rapport, bij het vormgeven van de ambitie van de Provincie maar ook bij het formuleren van concrete beleidsopties. In het vervolg van dit hoofdstuk presenteren we eerst een aantal generieke indicatoren over de Provincie en haar gemeenten. Vervolgens gaan we specifiek op de breedbandsituatie in, aan de hand van drie relevante aandachtsgebieden: (1) huishoudens in stedelijk gebied en dorpskernen, (2) huishoudens in buitengebied en (3) bedrijven(terreinen). Overijssel in vogelvlucht De provincie Overijssel telt 25 gemeenten, waarvan Zwolle de hoofdstad is. Hieronder is de Provincie schematisch weergegeven: 1. Almelo 2. Borne 3. Dalfsen 4. Dinkelland 5. Deventer 6. Enschede 7. Haaksbergen 8. Hardenberg 9. Hellendoorn 10. Hengelo 11. Hof van Twente 12. Kampen 13. Losser 14. Oldenzaal 15. Olst-Wijhe 16. Ommen 17. Raalte 18. Rijssen-Holten 19. Staphorst 20. Steenwijkerland 21. Tubbergen 22. Twenterand 23. Wierden 24. Zwartewaterland 25. Zwolle Figuur 1. Schematisch overzicht van Overijssel Een aantal algemene demografische karakteristieken van de Provincie en haar gemeenten wordt in onderstaande tabellen getoond. Kenmerk Waarde Oppervlakte (km 2 ) Aantal gemeenten 25 Aantal inwoners (x 1.000) Aantal huishoudens (x 1.000) 478 Figuur 2. Algemene demografische karakteristieken Overijssel (bron: CBS) De onderstaande afbeelding geeft een overzicht van een aantal generieke kenmerken van de verschillende gemeenten.

2 Gemeente Oppervlakte (in ha) Aantal inwoners Aantal % huurwoningen huishoudens Almelo % 46% Borne % 35% Dalfsen % 30% Deventer % 42% Dinkelland % 30% Enschede % 50% Haaksbergen % 35% Hardenberg % 36% Hellendoorn % 34% Hengelo % 43% Hof van Twente % 34% Kampen % 38% Losser % 37% Oldenzaal % 39% Olst-Wijhe % 36% Ommen % 35% Raalte % 34% Rijssen-Holten % 33% Staphorst % 30% Steenwijkerland % 40% Tubbergen % 29% Twenterand % 36% Wierden % 31% Zwartewaterland % 34% Zwolle % 41% Totaal % huishoudens lage inkomens Figuur 3. Algemene karakteristieken per gemeente (bron: CBS, Kerncijfers wijken en buurten ) Hieronder wordt de bedrijvigheid in Overijssel gekenschetst.

3 Gemeente Aantal agrarische Aantal niet-agrarische Aantal bedrijven bedrijven bedrijventerreinen Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Totaal Figuur 4. Aantal bedrijven per gemeente, hun eigenschappen en het aantal bedrijventerreinen per gemeente (bron: CBS, Kerncijfers wijken en buurten ) Als we kijken naar de omvang van de bedrijven in Overijssel, dan komen we tot de volgende inzichten. Bedrijfsgrootte (aantal medewerkers) > Aantal bedrijven Totaal Figuur 5. Aantal bedrijven naar bedrijfsgrootte (bron: CBS, Kerncijfers wijken en buurten )

4 Breedband in Overijssel - drie aandachtsgebieden De uitgangspositie van de Provincie met betrekking tot breedband zullen we bespreken aan de hand van drie aandachtsgebieden: Huishoudens in stedelijk gebied en dorpskernen; Huishoudens in buitengebied; Bedrijven en bedrijventerreinen. We introduceren deze indeling hier omdat de relevante beleidsopties om de uitrol van breedband te versnellen sterk verschillen voor deze gebieden. Dit heeft te maken met het feit dat de mogelijkheden die de Provincie en gemeenten hebben om financieel actief te zijn in de aanleg van breedband sterk worden gestuurd door Europese richtlijnen. 1 Later in dit rapport gaan we in meer detail in op deze juridische kaders, voor nu volstaat de vaststelling dat ze sterk afhangen van de al aanwezige infrastructuur in een bepaald gebied. In deze kaders wordt breedbandinfrastructuur aangeduid als NGA: Next Generation Access (networks). 2 Zowel kabel als glas zijn NGA, ADSL is dat niet. In een gebied waar nauwelijks breedbandinfrastructuur aanwezig is mag meer dan in een gebied waar twee of meerdere netwerken concurreren. In het laatste geval zou overheidsingrijpen immers meer marktverstorend kunnen zijn. Specifiek maakt de commissie onderscheid tussen wit, grijs en zwart gebied: Een gebied waar NGA-netwerken momenteel niet voorhanden zijn en waarschijnlijk niet in de nabije toekomst (3 jaar) door particuliere investeerders zullen worden aangelegd en volledig operationeel zullen worden gemaakt, moet als een wit NGA-gebied worden beschouwd. Een gebied moet als een grijs NGA-gebied worden beschouwd wanneer er in de komende drie jaar slechts één NGA-netwerk voorhanden is of zal worden uitgerold en geen andere exploitant plannen heeft om in de komende drie jaar een NGA-netwerk uit te rollen. 3 Indien er in een bepaald gebied meer dan één NGA-netwerk bestaat of in de komende drie jaar meerdere NGA-netwerken zullen worden uitgerold, moet dat gebied in beginsel als een zwart NGA-gebied worden beschouwd. 4 In dit rapport wordt het grijze gebied verder opgesplitst in twee typen grijs gebied. Een deel van het grijze gebied zal (zonder overheidsingrijpen!) namelijk op middellange termijn (langer dan drie, maar minder dan circa acht jaar) bezet worden door een tweede NGA, terwijl het andere deel ook op middellange termijn maar één NGA zal kennen. Dit eerste type grijs gebied zal in de relatief nabije toekomst concurrentie op NGA s kennen, het tweede type niet. Om dit onderscheid te introduceren definiëren wij het eerste type grijs gebied als donkergrijs en het tweede type grijs gebied als lichtgrijs. 1 Centraal daarbij staan de Communautaire richtsnoeren voor de toepassing van staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken die de Europese Commissie in september 2009 presenteerde. Deze richtsnoeren zetten uiteen onder welke voorwaarden het overheden toegestaan is de aanleg van breedbandinfrastructuur (mede) te financieren. 2 NGA-netwerken worden daarbij gedefinieerd als vaste toegangsnetwerken die volledig of gedeeltelijk uit optische elementen bestaan en die breedbandtoegangsdiensten kunnen leveren met betere kenmerken (zoals een hogere verwerkingscapaciteit) dan de diensten die via bestaande netwerken met koperen telefoonlijnen worden geleverd. In de praktijk betekent dat, dat het HFC-netwerk van de kabelaars én glasvezel als NGA worden beschouwd. 3 In de praktijk zal dit in Overijssel vaak betekenen dat er wel een kabelnetwerk is uitgerold, maar dat er vanuit de markt geen plannen zijn op korte termijn om een glasvezelnetwerk uit te rollen. 4 In de praktijk zal dit in Overijssel vaak betekenen dat er zowel kabel als glasvezel aanwezig zal zijn.

5 Terugkomend op de drie aandachtsgebieden kunnen we aannemen dat stedelijk gebied en dorpskernen veelal te classificeren zijn als zwart en donkergrijs gebied. Huishoudens in het buitengebied zijn veelal te classificeren als lichtgrijs en wit. Toch zullen er ook uitzonderingen zijn: huishoudens in kernen die geen kabel kunnen krijgen of huishoudens in afgelegen gebieden die kunnen kiezen tussen glas en kabel. Echter, vanwege de leesbaarheid van dit rapport zullen we geregeld spreken over steden en kernen en buitengebieden. De lezer dient echter opmerkzaam te zijn dat per gebied of huishouden een juridische toetst moet worden uitgevoerd om de tint (zwart, grijs of wit) te bepalen. Wanneer we bedrijven op deze manier willen classificeren moeten we onderscheid maken tussen bedrijven op bedrijventerreinen en bedrijven in reguliere buurten. Bedrijventerreinen kunnen zowel zwart, donkergrijs, lichtgrijs, als wit zijn. Hier geldt grofweg hetzelfde als voor huishoudens. Van bedrijven die niet op een bedrijventerrein gevestigd zijn, maar min of meer tussen huishoudens liggen, kunnen we veronderstellen dat deze de classificatie van de buurt als geheel aannemen. Immers, een netwerk zal niet lokaal uitgerold worden vanwege enkele bedrijven, maar wanneer de buurt ontsloten wordt zullen deze bedrijven wel toegang kunnen krijgen tot de NGA. Huishoudens in stedelijk gebied en dorpskernen De provincie heeft momenteel verscheidene gebieden waar zowel kabel als glasvezel aanwezig is. Overijssel neemt met 19,9% een nationale tweede plek in betreffende het percentage huishoudens dat aangesloten is op glasvezel (zie Figuur 6). Figuur 6. Glasvezelaansluitingen naar provincie (Bron: Stratix, 2010) Merk echter op dat deze aangesloten huishoudens niet homogeen verdeeld zijn over de Provincie. Wanneer we kijken naar de activiteit van het bedrijf Reggefiber, dat het gros van de Nederlandse glasvezelaansluitingen voor huishoudens heeft aangelegd, zien we een sterke concentratie in de steden Deventer en Enschede. Onderstaande figuur geeft alleen het gerealiseerde netwerk weer, momenteel lopen er bijvoorbeeld vraagbundelactiviteiten in Zwolle.

6 Figuur 7. Uitrol van de glasvezel van de firma Reggefiber in Overijssel 5 Voor de Provincie kunnen we per gemeente een inschatting maken hoeveel huishoudens er in zwarte en donkergrijze gebieden liggen. 6 In de onderstaande tabel worden deze cijfers weergegeven. Zoals te zien is zijn het, niet verrassend, voornamelijk de steden die (grotendeels) ontsloten zijn. In de onderstaande tabel zijn geen gegevens opgenomen over witte en lichtgrijze huishoudens; deze komen later in dit hoofdstuk aan bod. 5 bron: 6 De genoemde aantallen huishoudens per type gebied zijn nadrukkelijk schattingen. Alleen marktpartijen kunnen deze cijfers exact geven, maar vaak wordt dat als strategische informatie gezien. Voor deze schatting is informatie gebruikt van Ziggo, Reggefiber en het CBS. Uit gegevens van Ziggo blijkt dat 8% wit gebied is. Reggefiber geeft aan dat 85% van de huishoudens in de nabije toekomst zal worden aangesloten op glas (zwart en donkergrijs gebied). Van het CBS zijn gegevens over de adressendichtheid per buurt gebruikt. In combinatie stellen deze gegevens ons in staat om voor iedere buurt in te schatten of deze zwart, donkergrijs, lichtgrijs, of wit is.

7 Gemeente Zwart Donkergrijs Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle TOTAAL Figuur 8. Overzicht de gemeenten in Overijssel en het aantal huishoudens in zwarte en donkergrijze gebieden. Huishoudens in buitengebied Wanneer we kijken naar huishoudens in het buitengebied leggen we de focus op het lichtgrijze en witte gebied. 7 In Figuur 9 zijn de aantallen huishoudens in buitengebied aangegeven per gemeente. 7 Wederom is hier geen sprake van een perfecte relatie tussen de juridische tint van een huishouden en het gebied waar het ligt. En wederom hanteren we deze terminologie vanwege de leesbaarheid van het document. De eerder genoemde disclaimer aangaande de juridische toets is ook hier van toepassing.

8 Gemeente Lichtgrijs Wit Almelo Borne Dalfsen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoorn Hengelo Hof van Twente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle TOTAAL Figuur 9. Overzicht de gemeenten in Overijssel en het aantal huishoudens in witte en lichtgrijze gebieden. Bedrijven(terreinen) Bedrijven zijn onder te verdelen in bedrijven op bedrijventerreinen en bedrijven buiten bedrijventerreinen. Wanneer bedrijven buiten bedrijventerreinen liggen en dus tussen huishoudens, veronderstellen we dat de mogelijkheden van breedband vergelijkbaar zijn met die van particuliere huishoudens in de desbetreffende omgeving. Bedrijventerreinen kennen echter een andere dynamiek. Het aantal bedrijventerreinen met een kabelnetwerk is zeer beperkt, omdat de kabelnetwerken oorspronkelijk waren gericht op de residentiële markt. Daarnaast blijkt uit gesprekken dat circa 15% van de bedrijventerreinen een glasvezelnetwerk kent. Bovendien is uit andere onderzoeken bekend dat dit bijna uitsluitend de grote terreinen zijn. Gegeven deze constateringen en de mogelijkheid tot verdere uitrol in de komende drie jaar, schatten wij het aantal zwarte (meerder glasaanbieders) of grijze (één glasaanbieder) bedrijventerreinen in op 20%. Vanwege de beperkte aanwezigheid van kabelaansluitingen op bedrijventerreinen constateren we dat grofweg de resterende 80% niet is ontsloten. Onderstaande figuur geeft het aantal bedrijven voor elk van de 353 bedrijventerreinen in de provincie Overijssel weer. Uit deze figuur kan worden afgeleid dat er 3010 bedrijven op witte bedrijventerreinen gevestigd zijn.

9 Aantal bedrijven Aantal bedrijven per bedrijventerrein % 20% 40% 60% 80% 100% Percentage totaal aantal bedrijventerreinen Figuur 10. Verdeling van het aantal bedrijven over de bedrijventerreinen in Overijssel (bron: Provincie Overijssel) Als het gaat om de bedrijven die niet op bedrijventerreinen liggen, maar in het witte gebied, dan komen we tot de conclusie dat het hier gaat om bedrijven. Echter, in heel veel gevallen zullen deze bedrijven een locatie en dus een NGA delen met een huishouden. In heel Nederland kent 75% van de bedrijven één of twee werknemers en dat zal in deze gebieden waarschijnlijk nog veel hoger liggen. Denk bijvoorbeeld aan agrarische bedrijven, maar ook aan talloze personen met een kantoor of winkel aan huis. Er is dus een beperkt aantal zakelijke afnemers dat een sterk afgezonderd perceel heeft. We schatten in dat ongeveer 20% van de zakelijke afnemers een unieke locatie betreft. Overzicht van de verschillende type breedbandgebruikers In deze paragraaf presenteren we cijfers van breedband in Overijssel op hoofdlijnen. Uit Figuur 11 wordt duidelijk dat vooral het aantal huishoudens in donkergrijs gebied omvangrijk is in Overijssel.

10 Aantal huishoudens per type gebied Zwart: Donkergrijs: Lichtgrijs: Wit: Figuur 11. Aantal huishoudens geclassificeerd per type gebied Als we een onderverdeling maken van de witte gebieden in de verschillende gemeenten, dan ontstaat het beeld dat hieronder geschetst wordt. Duidelijk is dat het percentage huishoudens in wit gebied sterk varieert tussen gemeenten. Percentage huishoudens gelegen in wit gebied (per gemeente) 0-5% 5-10% 10-20% >20% Figuur 12. Schatting van het percentage huishoudens in het witte gebied (en dus huishoudens die geen gebruik kunnen maken van een NGA) per gemeente.

11 Als we kijken naar de zakelijke kant van de markt dan zien we een opbouw in de vorm van een piramide. De onderstaande afbeelding toont tevens dat een deel van de bedrijven geen beschikking heeft over een NGA. 8 bedrijven met >1000 werknemers 632 bedrijven met 51 tot 1000 werknemers bedrijven met 6 tot 50 werknemers bedrijven met 1 tot 5 werknemers Legenda Bedrijven in zwarte of grijze gebieden Bedrijven op witte bedrijventerreinen Bedrijven in witte buitengebied Figuur 13. Schematische afbeelding van de zakelijke markt. Verhoudingen in de afbeelding corresponderen met de werkelijke verhoudingen. 8 8 Exacte samenstelling van de omvang van de bedrijven in het witte buitengebied of de witte bedrijventerreinen is niet bekend en is daarom op basis van schatting.