Gezond opgroeien in FERWERDERADIEL 2013
Inhoudsopgave jaarrapportage JGZ Inleiding... 3 JGZ-team Ferwerderadiel... 4 Monitor jeugdgezondheid... 5 Gezond gewicht... 6 Genotmiddelen... 9 Opvoeden en opgroeien... 12 Ontwikkeling... 16 Vaccinatiegraad... 17 Conclusies en aanbevelingen... 19 Algemeen... 19 Gezond gewicht... 19 Alcoholgebruik en roken door jongeren... 19 Opvoeden en opgroeien... 20 Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen... 20 Ontwikkeling... 21 Tabellenboek rapportage... 22 Tabellen behorende bij Gezond gewicht :... 22 Tabellen behorende bij Genotmiddelen :... 24 Tabellen behorende bij Opvoeden en opgroeien :... 27 Tabellen behorende bij Ontwikkeling :... 28 Tabellen behorende bij Vaccinatiegraad :... 29 2
Inleiding De wijze waarop de zorg voor jeugd in wordt georganiseerd verandert sterk. De gemeente krijgt hierin een centrale rol met nieuwe taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. GGD heeft als publieke gezondheidszorg van en voor de gemeente hierin een belangrijke taak. We veranderen mee en zijn tegelijkertijd een bekende en vertrouwde voorziening, die zorgt voor bewaking, bescherming en bevordering van de gezondheid. Het gezond en veilig leven van de Friese bevolking, dat is ons hoofddoel. We willen dat bereiken met de uitvoering van jeugdgezondheidszorg en gezondheidsbevordering. We treden ook op bij een calamiteit of crisis, variërend van ongevallen tot uitbraken van infectieziekten of zedenzaken. We doen dat door aanwezig te zijn bij gezinnen thuis, in de wijk, op de kinderopvang, op school, op het consultatiebureau en via internet. De koers van GGD is gericht op: De eigen kracht en zelfredzaamheid van ouders en jongeren Vraaggericht werken, waarbij het enerzijds gaat om de vraag van ouders en jongeren, en anderzijds op de vraag van de gemeenten Dichtbij de leefwereld: in de wijk en op school Het gezonde kind als referentiekader (normaliseren) Verbinding met andere basisvoorzieningen, onderwijs, gebiedsgerichte zorg en specialistische zorg Monitoring Ook het monitoren van de gezondheid van de bevolking is een taak van GGD. In het kader daarvan ontvangt u deze jaarrapportage 2013 over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. U vindt hierin informatie over Gezond gewicht, overgewicht en obesitas Genotmiddelen gebruik (alcohol, roken, drugs) Opvoeden en opgroeien Ontwikkelingsachterstanden Vaccinatiegraad De informatie kan waardevol zijn bij het maken van keuzes of het geven van onderbouwing bij uw beleid. Dat kan op velerlei terreinen zijn: van jeugd, sport, gezondheid, WMO, alcohol tot onderwijsbeleid. Samen met u kunnen wij een bijdrage leveren aan de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Theo Hartman Hoofd Jeugdgezondheidszorg, GGD 3
JGZ-team Ferwerderadiel Het team jeugdgezondheidszorg dat werkt in de gemeente Ferwerderadiel bestaat uit: (januari 2014) Ine van Atteveld, regiomanager Janet Kaufman, secretaresse Gerda Olyerhoek, administratie Jantsje Heeringa, jeugdarts 0-4 jaar Aleid Westerveld, jeugdarts 4-12 jaar Tiny Franssen, jeugdverpleegkundige 0-4 jaar Silvia Bruin, jeugdverpleegkundige 4-19 jaar Henke van der Meer, assistente 0-4 jaar Thea van Zwol, assistente 4-19 jaar Riemie Kooistra, assistente 4-19 jaar Inge Bakker, pedagoog Carla Hartog, gezondheidsbevorderaar 4
Monitor jeugdgezondheid De monitor jeugdgezondheid informeert u over de gezondheid van de jeugd in uw gemeente. Voor de monitor zijn de gegevens van een aantal schooljaren samengevoegd. U wordt geïnformeerd over de gezondheid van schoolgaande kinderen en jongeren in de schooljaren 2010-2011, 2011-2012 en 2012-2013. Deze informatie is verzameld tijdens gezondheidsonderzoeken bij leerlingen van de groepen 2 en 7 van het basisonderwijs, klas 1 van het vmbo, klas 2 havo/vwo en klas 3 vmbo. In het tabellenboek (zie bijlage) staat per groep/klas aangegeven hoeveel kinderen/jongeren deze vragenlijst hebben ingevuld. De informatie over gezondheid van de jeugd in uw gemeente wordt gepresenteerd als het totaal van deze drie schooljaren en wordt vergeleken met provinciale percentages over dezelfde periode. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen jongens en meisjes. Trends worden op provinciaal niveau gepresenteerd over de voorgaande vijf schooljaren, waar mogelijk ook op gemeenteniveau. Er is een minimum van 70 kinderen/jongeren per jaar per gemeente aangehouden om een trend op gemeenteniveau te kunnen presenteren. In sommige gevallen zijn de aantallen kinderen/jongeren op gemeenteniveau helaas te klein om een trend te kunnen signaleren. In dat geval is een clustering met de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland c.a. (Noordoost ) gemaakt. Reden voor lagere aantallen kinderen/jongeren op gemeenteniveau is onder andere dat een deel van de ouders (dit varieert per contactmoment van 3% tot 7%) geen toestemming geeft om gegevens uit de contactmomenten te gebruiken voor een gezondheidsmonitor. Ook is een deel van de vragenlijsten onvolledig ingevuld en daardoor onbruikbaar voor een gezondheidsmonitor. In de monitor zijn ook gegevens opgenomen afkomstig van de vragenlijsten Stevig Ouderschap afgenomen tussen begin 2010 en eind 2013. Deze vragenlijst wordt kort na de geboorte van een kind aan de ouders voorgelegd. Daarnaast is in oktober 2010 gestart met de bevindingenregistratie op het consultatiebureau bij kinderen van 27 en 36 maanden. Ook hiervan zijn gegevens opgenomen die tussen 2010 en eind 2013 zijn verzameld. Deze gegevens worden waar mogelijk op gemeentelijk niveau weergegeven. Gegevens uit de monitor jeugdgezondheid worden nogal eens gerelateerd aan een mogelijk effect van een bepaalde interventie. Het is goed te beseffen dat een één op één relatie tussen de interventie en het effect niet eenvoudig is aan te tonen. Als bijvoorbeeld gekeken wordt naar het effect van de alcoholvoorlichting tijdens het 5 minuten gesprek in groep 7, kan een eventuele daling in alcoholgebruik ook door andere interventies en maatregelen zijn veroorzaakt. Hierbij valt te denken aan de invloed van alcoholbeleid op school, beleid ten aanzien van drank/zuipketen in uw gemeente, de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 16 jaar (per 1 januari 2014 18 jaar) of het handhaafbeleid van uw gemeente. Bij deze rapportage hoort een tabellenboek. Hierin zijn alle genoemde cijfers per onderwerp terug te vinden. De resultaten per gemeente zijn statistisch vergeleken met de provinciale resultaten. Resultaten die opvallen en significant zijn (niet berusten op toeval), worden direct onder de figuren in de tekst nader beschreven. In het tabellenboek worden significante verschillen met een asterisk (*) aangegeven. 5
Gezond gewicht In onderstaande figuren wordt het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente vergeleken met de rest van. De Body Mass Index (BMI) is als maat voor het gewicht gebruikt. 2 Overgew icht en ernstig overgew icht Ferwerderadiel 2 1 1 4% 6% 1 17% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) 3% 8% 2 Overgew icht en ernstig overgewicht (obesitas) Provincie 2 1 1 3% 14% 1 9% 7% 6% 7% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o (matig) overgew icht ernstig overgew icht (obesitas) In uw gemeente komt een iets hoger percentage overgewicht voor bij kinderen uit groep 7 en jongeren van klas 1 vmbo, vergeleken met de overige gemeenten in. Bij vrijwel alle kinderen en jongeren met overgewicht wordt door de JGZ actie ondernomen in de vorm van advies, begeleiding of verwijzing naar huisarts, diëtist of kinderarts. Trend overgewicht In onderstaande figuur is het percentage kinderen en jongeren met overgewicht in uw gemeente en in gedurende de afgelopen vijf schooljaren gepresenteerd. In het basisonderwijs stabiliseert het aantal kinderen met overgewicht. Dit sluit aan op de landelijke trend. Overgewicht op deze leeftijd blijft echter een belangrijke risicofactor voor overgewicht op volwassen leeftijd. Met name jongeren op het vmbo vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van overgewicht en obesitas. Uit recent landelijk onderzoek 1 is opnieuw gebleken dat kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en kinderen van allochtone afkomst een risicogroep vormen. 1 Gezond opgroeien. Verkenning jeugdgezondheidszorg. HH Hamberg-van Reenen en SA Meijer. RIVM 2014 6
2 Trend overgewicht Noordoost 2 1 1 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo (Noordoost ) Trend overgew icht provincie 2 2 1 1 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Lid van een sportclub In is 79% van de leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs lid van een sportclub. In de onderbouw van het voortgezet onderwijs is dit iets minder (67%). In onderstaande figuur is het percentage kinderen (groep 7 basisonderwijs) en jongeren (klas 1 en 2 voortgezet onderwijs) uit uw gemeente dat lid is van een sportvereniging, vergeleken met de rest van. 7
10 Lid van sportclub groep 7 BaO en onderbouw VO 8 6 4 8 79% 64% 67% 2 Groep 7 BaO Ferw erderadiel Klas 1/2 VO Trend lid sportvereniging In onderstaande figuren is het percentage kinderen en jongeren dat lid is van een sportvereniging in uw regio en in gedurende de afgelopen vijf schooljaren gepresenteerd. De onderbouw VO laat een licht dalende trend zien (cluster Noordoost ). Dit in tegenstelling tot de kinderen uit groep 7: een stijgende lijn. Trend lidmaatschap sportvereniging Noordoost 9 8 8 7 7 6 6 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Groep 7 Klas 1/2 VO (Noordoost ) Trend lidmaatschap sportvereniging provincie 9 8 8 7 7 6 6 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Groep 7 Klas 1/2 VO Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Risicogroepen zijn eenoudergezin, niet-westerse etniciteit, laag opleidingsniveau ouder of jongere. Jeugdigen uit deze groepen zijn minder vaak lid van een sportvereniging. 8
Genotmiddelen Om alcoholgebruik en roken in kaart te brengen zijn voorafgaand aan de gezondheidsonderzoeken de jongeren uit klas 1 vmbo en klas 2 havo/vwo middels een vragenlijst schriftelijk bevraagd naar het alcoholgebruik in de afgelopen 4 weken, het drinken van minstens 5 glazen alcohol bij tenminste één gelegenheid in de afgelopen vier weken (het zogeheten bingedrinken) en het dagelijks of wekelijks roken. De jongeren uit klas 3 vmbo zijn eveneens schriftelijk gevraagd naar het alcoholgebruik en bingedrinken in de afgelopen 4 weken. In onderstaande figuren worden het alcoholgebruik en het roken door de jongeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs in uw gemeente vergeleken met hun leeftijdsgenoten elders in. Alcoholgebruik in de afgelopen 4 w eken 7 6 5 4 3 2 1 67% 5 1 1 6% klas 1 vmbo klas 2 havo/vw o klas 3 vmbo Ferw erderadiel Bingedrinken in de afgelopen 4 w eken 6 5 4 3 2 1 4% 3% 49% 4 klas 1 vmbo klas 2 havo/vw o klas 3 vmbo Ferw erderadiel Rookt dagelijks/w ekelijks 4% 3% klas 1 vmbo klas 2 havo/vw o Ferw erderadiel 9
Wat opvalt is dat in uw gemeente een relatief groter deel van de jongeren aangeeft alcohol te hebben gedronken in de voorgaande vier weken. Dat geldt zowel voor klas 1 en 3 vmbo, als voor klas 2 havo/vwo. Voor bingedrinken en roken zijn niet dergelijke verschillen waargenomen. Trend alcoholgebruik en roken Onderstaande figuren laten op provinciaal en gemeentelijk niveau de trend zien voor alcoholgebruik en roken. In de afgelopen jaren hebben de Friese gemeenten zich ingezet om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. Bijvoorbeeld door middel van het Platform Nuchtere Fries en de alcoholvoorlichting aan ouders (en kinderen) van groep 7. Alcoholgebruik onder jongeren in is in de afgelopen vijf schooljaren afgenomen. In klas 1 vmbo is daarnaast sprake van een dalende trend in bingedrinken. In uw gemeente is geen duidelijk dalende of stijgende trend waarneembaar in alcoholgebruik en roken. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag en neemt licht af in klas 1 vmbo. In klas 2 havo/vwo blijft het aantal stabiel. In klas 1 vmbo in uw regio is het aantal rokers licht stijgend. 1 Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 weken in de onderbouw van het voortgezet onderwijs Noordoost 1 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo (Noordoost ) 1 Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs provincie 1 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 10
7 Trend alcohol gedronken in afgelopen 4 w eken klas 3 vmbo 6 6 5 5 4 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Ferw erderadiel (Noordoost ) 8% Trend bingedrinken in afgelopen 4 weken Noordoost 6% 4% 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo (Noordoost ) 8% Trend bingedrinken in afgelopen 4 weken in de onderbouw van het voortgezet onderw ijs provincie 6% 4% 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o 11
Trend bingedrinken in de afgelopen 4 w eken klas 3 vmbo 6 5 5 4 4 3 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Ferw erderadiel (Noordoost ) Trend roken Noordoost 6% 4% 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo (Noordoost ) Trend roken provincie 6% 4% 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o Opvoeden en opgroeien Opgroeien en opvoeden gaat niet vanzelf. Ouders en jongeren kunnen ondersteuningsvragen hebben of er kan sprake zijn van ondersteuningsspanning of ondersteuningsnood. De JGZ taxeert de risico s en zet door middel van advies, voorlichting en ondersteuning in op het versterken van de eigen kracht van ouder en kind. Hierbij wordt onder andere de methodiek Triple P gebruikt. Indien gerichte hulp nodig is wordt, zo mogelijk in overleg met ketenpartners van het CJG, een traject naar hulpverlening uitgezet. Versterken van eigen kracht, normaliseren waar mogelijk, afstemmen met ketenpartners en gerichte verwijzing indien dit noodzakelijk is, vormen de pijlers van de JGZ bij opvoeden en opgroeien. 12
Indicatie Stevig Ouderschap Kort na de geboorte van hun kind krijgen ouders een vragenlijst aangeboden waarmee risicofactoren voor het ontwikkelen van ondersteuningsspanning in kaart worden gebracht. Gezinnen met een verhoogd of reeds gesignaleerd risico op deze spanning krijgen door de JGZ Stevig Ouderschap aangeboden. Dit is een gericht ondersteuningsprogramma in de eerste 18 levensmaanden door middel van zes huisbezoeken door de JGZ-verpleegkundige. De interventie is gericht op het voorkomen van ontwikkelings-, opvoedings- en gedragsproblemen en het versterken van de opvoedingscompetenties van de ouders. Deze interventie richt zich bij uitstek op het versterken van de eigen kracht van de ouders. De figuur toont het percentage gezinnen in uw gemeente en in dat in de periode 2010-2013 in aanmerking kwam voor Stevig Ouderschap. In uw gemeente bestaat geen duidelijk verschil in het aantal ouders dat een indicatie Stevig Ouderschap heeft gekregen. Percentage ouders met indicatie Stevig Ouderschap 1 1 8% 9% Ferw erderadiel Ouders die opvoedingsondersteuning krijgen aangeboden in de vorm van Stevig Ouderschap blijken relatief vaker (5 keer) in een onveilige buurt (onrustig, slecht onderhouden) te wonen of van allochtone afkomst te zijn (4 keer vaker). Ook heeft de moeder vaker gerookt tijdens de zwangerschap (4 keer) of verblijft het kind in ruimten waar regelmatig wordt gerookt (10 keer vaker). In de figuur staat in welke mate een bepaalde risicofactor voorkomt in uw gemeente en in de rest van onder ouders die een vragenlijst Stevig Ouderschap hebben ingevuld. 1 Risicofactoren bij Stevig Ouderschap 1 Onveilige buurt/w oonsituatie 1 1 Roken tijdens zw angerschap Meeroken kind 3% 7% Niet Westers Ferw erderadiel 13
Opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning en gespecialiseerde hulpverlening vanwege gedrag of opgroeiomstandigheden Wanneer kinderen of jongeren door hun eigen gedrag niet goed kunnen functioneren in sociale situaties thuis, op school of tussen leeftijdsgenoten, is er sprake van een psychosociaal probleem. Bij ongunstige opgroeiomstandigheden is sprake van ouder-, gezins- of omgevingsfactoren die het opgroeien van een kind bemoeilijken. De JGZ registreert tijdens de vaste contactmomenten het voorkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. De arts of verpleegkundige inventariseert of in deze situaties sprake is van ondersteuningsvragen, ondersteuningsspanning of ondersteuningsnood en of er behoefte is aan opvoedingsondersteuning (door bijvoorbeeld pedagoog, verpleegkundige of maatschappelijk werk), dan wel behoefte is aan gespecialiseerde hulpverlening (door bijvoorbeeld Jeugdhulp, AMK, GGZ-jeugd). Deze indeling sluit aan op de nieuwe Jeugdwet en op de functies die in het kader van de WMO bij gemeenten zijn belegd. Bij verwijzing naar hulpverlening wordt onder andere samengewerkt met ketenpartners in het CJG en met lokale wijkteams. Onderstaande figuren tonen het percentage kinderen en jongeren waarbij de arts of verpleegkundige JGZ tijdens een gezondheidsonderzoek opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening nodig vond. De eerste twee figuren hebben betrekking op psychosociale problematiek. De twee figuren daarna gaan over ongunstige opgroeiomstandigheden. Uw gemeente wordt hierbij vergeleken met de overige gemeenten in de provincie. 5 Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Ferw erderadiel 4 3 1 4% 1 2 1 13% 28% 2 1 1 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening 5 4 3 2 1 14% Oordeel JGZ over psychosociale problematiek Provincie 7% 7% 27% 4% 1 9% 2 19% 3% 7% 14% 27maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening 14
Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Ferw erderadiel 4 3 2 3% 14% 1 1 1 2 17% 8% 3% 3% 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening Oordeel JGZ over ongunstige opgroeiomstandigheden Provincie 4 3 2 1 6% 6% 6% 6% 17% 1 16% 4% 1 27 maanden 36 maanden Groep 2 Groep 7 Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vw o opvoedingsadvies opvoedingsondersteuning gespecialiseerde hulpverlening Gebruik van vragenlijsten voor het signaleren van psychosociale problematiek Om psychosociale problematiek beter te signaleren gebruikt de JGZ tijdens de vaste gezondheidsonderzoeken gevalideerde vragenlijsten over gedrag. Afhankelijk van de leeftijd vult óf de ouder óf de jongere zelf voorafgaand aan het gezondheidsonderzoek de vragenlijst in. In groep 7 van het basisonderwijs gebruikt de JGZ de schriftelijke SDQ-vragenlijst. De totaalscore op deze vragenlijst geeft een indicatie voor geen psychosociale problematiek, mogelijk psychosociale problematiek (borderline score) of grote kans (9) op psychosociale problematiek (klinische score). In het gesprek met ouder en kind wordt nagegaan of er een psychosociaal probleem is en wordt advies gegeven of zo nodig verwezen. Het oordeel van de verpleegkundige over de zwaarte van de aanwezige psychosociale problematiek is verwerkt in de figuren Oordeel JGZ over psychosociale problematiek gemeente/ Provincie op de vorige pagina. Onderstaande figuur toont het percentage kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs met een borderline of klinische score op de SDQ-vragenlijst. De percentages in uw gemeente zijn vergeleken met de rest van. 15
Percentage SDQ-scores van -door ouder(s) gesignaleerdepsychosociale problematiek 2 1 1 1 8% klinische score (waarschijnlijk probleem) borderline score (mogelijk probleem) 7% Ferw erderadiel Ontwikkeling Op jonge leeftijd hangt de ontwikkeling van een kind (psychosociaal, cognitief, sociaal, motorisch en spraak/taal) samen met de in aanleg aanwezige mogelijkheden van een kind, de opgroeisituatie, de lichamelijke groei en gezondheid en de zintuigen. Meisjes ontwikkelen zich op jonge leeftijd gemiddeld iets sneller dan jongens. Jonge kinderen kunnen een licht ongelijkmatig ontwikkelingsprofiel hebben waarbij lichte achterstanden later kunnen worden ingelopen. Vanaf de geboorte wordt de ontwikkeling van een kind nauwkeurig gevolgd door de JGZ en vindt zo nodig advies of verwijzing plaats naar bijvoorbeeld het CB+ team of het Integrale Vroeghulp-team. Tijdens het gezondheidsonderzoek in groep 2 van de basisschool wordt de ontwikkeling van een kind door de arts JGZ beoordeeld in samenhang met lichamelijke gezondheid, zintuigen en opgroeisituatie. Sinds oktober 2010 worden bij het contactmoment 27 maanden de ontwikkelingsachterstanden op groepsniveau geregistreerd. In onderstaande figuur staat het percentage kinderen van 27 maanden en het percentage kinderen uit groep 2 van de basisschool bij wie de JGZ-arts een achterstand in de motorische, de spraak- en taal en/of de algemene ontwikkeling signaleert. Daarnaast staat in deze figuur het percentage kinderen bij wie op de leeftijd van 27 maanden aanwijzingen zijn voor een autistisch spectrum stoornis. Motoriek: Spraak en taal: Algemeen: Contactstoornis: ontwikkeling van grove motoriek tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of sterk afwijkende handmotoriek; taalontwikkeling tenminste zes maanden achter ten opzichte van de leeftijd en/of matig tot ernstige articulatieproblemen; achterstand van één jaar of meer op tenminste twee van de volgende gebieden: motoriek, spraak/taal, lichamelijke rijping, emotionele en psychosociale ontwikkeling of cognitief functioneren; aanwijzing voor een contactstoornis in het autistisch spectrum. 16
Ontw ikkelingsachterstanden Ferw erderadiel 2 1 1 3% 4% < motoriek spraak/taal algemeen contact 27 maanden groep 2 Ontw ikkelingsachterstanden Provincie 2 1 1 8% 9% 9% motoriek spraak/taal algemeen contact 4% 27 maanden groep 2 In uw gemeente komt onder kinderen uit groep 2 relatief minder vaak een motorische of spraak/taal ontwikkelingsachterstand voor dan in. Kinderen afkomstig uit eenoudergezinnen, gezinnen met een laag opleidingsniveau van de moeder en kinderen uit allochtone gezinnen hebben een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstanden. Een achterstand in de spraak- en taalontwikkeling komt relatief veel voor bij vijfjarige kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (14%) en vijfjarigen met niet-westerse allochtone ouders (18%). Vaccinatiegraad Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) beoogt alle kinderen die woonachtig zijn in Nederland te beschermen tegen een aantal infectieziekten met behulp van vaccinaties. De hepatitis B vaccinatie werd in 2012 alleen aan risicogroepen gegeven. Kinderen van wie één of beide ouders is geboren in een land waar hepatitis B middel- of hoogendemisch voorkomt, kinderen van moeders die drager zijn van het hepatitis B-virus (Hep B-0 voor geboortecohort 2012) en kinderen met downsyndroom vallen in de risicogroep. Inmiddels is universele vaccinatie tegen hepatitis B vaccinatie ingevoerd en worden alle kinderen hiertegen gevaccineerd. Over de vaccinatiegraad zijn nog geen cijfers bekend. Vaccinaties in het RVP: Difterie, Kinkhoest, Tetanus en Polio Haemophilus Influenzae B Bof, Mazelen, Rode Hond Meningokokken C DKTP Hib BMR MenC 17
In het tabellenboek wordt voor uw gemeente de vaccinatiegraad gegeven. De cijfers hebben betrekking op het verslagjaar 2013. De term verslagjaar 2013 betekent dat in 2013 de vaccinatiegraad is bepaald op de leeftijd van 1 en 2 jaar voor zuigelingen geboren in 2010, op de leeftijd van 5 jaar voor kleuters geboren in 2007, op de leeftijd van 10 jaar voor schoolkinderen geboren in 2002 en op de leeftijd van 14 jaar voor adolescente meisjes geboren in 1998. Een vaccinatiegraad van 9 of minder wordt als te laag beschouwd. In ligt de vaccinatiegraad voor alle vaccinaties behalve de HPV boven de 9. Dit betekent dat de Friese kinderen ook op groepsniveau voldoende beschermd zijn tegen de betreffende infectieziekten. Uitzondering wordt gevormd door de HPV-vaccinatie voor adolescente meisjes. heeft wat betreft de HPV vaccinatie wel de hoogste vaccinatiegraad van Nederland (68%). HPV is de veroorzaker van baarmoederhalskanker; het vaccin biedt hiertegen een individuele bescherming. 18
Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden ook de observaties en signalen van de JGZ-medewerkers in de gemeente Franekeradeel meegenomen. Het betreft hier observaties vanuit hun contacten met ouders en kinderen, gesprekken met jongeren en signalen vanuit de zorgnetwerken. Deze observaties worden voor een deel ondersteund door de gegevens uit de monitoring. Algemeen Een groot deel van de Friese jeugd ontwikkelt zich goed en groeit op in een goede gezondheid. Toch komen er bij de Friese jeugd gezondheidsproblemen voor die reden tot zorg geven en voor gemeentelijk beleid van belang zijn. Alcoholgebruik, overgewicht, psychosociale problematiek, opvoedings- en opgroeiproblemen en achterstand in spraak- en taalontwikkeling vragen extra aandacht. Kinderen afkomstig uit gezinnen met een lage sociaal economische status, eenoudergezinnen of uit gezinnen met een allochtone achtergrond lopen een verhoogd risico op genoemde problemen. Dit met uitzondering van het alcoholgebruik dat zich niet beperkt tot specifieke groepen jongeren. Men ziet dit namelijk voorkomen onder alle jongeren in. Om een gezonde leefstijl van kinderen en jongeren te bevorderen adviseert de GGD om het programma de Gezonde School in te zetten in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Thema s als genotmiddelen en gezond gewicht kunnen door deze werkwijze op een planmatige en structurele manier binnen de setting school aan bod komen. De GGD kan de gemeente adviseren bij de implementatie. De gemeente heeft ook een regietaak op het gebied van preventie van kindermishandeling. De GGD kan u adviseren over een effectief preventiebeleid. Gezond gewicht Overgewicht op de kinderleeftijd is een belangrijke voorspeller voor overgewicht op volwassen leeftijd. Overgewicht geeft een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, suikerziekte, gewrichtsklachten, depressie en andere psychische problemen. Ernstig overgewicht (obesitas) op de kinderleeftijd leidt tot een verhoogd risico op o.a. (ouderdoms)suikerziekte op jonge leeftijd en psychische problemen, zoals gepest worden. Het is enerzijds verheugend dat het voorkomen van overgewicht onder de Friese jeugd stabiliseert, maar vanwege de gezondheidrisico s blijft het belangrijk om overgewicht verder terug te dringen. Het percentage kinderen en jongeren met (ernstig) overgewicht is gedurende de afgelopen vijf jaar stabiel gebleven of licht gedaald. Dit is een positieve ontwikkeling. Risicogroepen voor overgewicht zijn jongeren op het vmbo, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en kinderen van allochtone afkomst. Sporten behoort tot een gezonde leefstijl ter preventie van overgewicht. Risicogroepen voor geen lidmaatschap van een sportclub zijn kinderen uit eenoudergezinnen, kinderen van niet-westerse allochtone afkomst, kinderen van ouders met een laag opleidingsniveau en jongeren op het vmbo. Aanbevelingen Het percentage kinderen met overgewicht in groep 7 en klas 1 vmbo ligt hoger in vergelijking met de overige Friese gemeenten. De komende jaren zal gemeentelijk beleid ter preventie van overgewicht nodig blijven. Voor kinderen en jongeren die opgroeien in een gezin met een smalle beurs kunnen financiën een belemmering vormen om te sporten. Het is raadzaam kansarme kinderen/jongeren aan te melden bij het Jeugdsportfonds. Kinderen tot 18 jaar die in gezinnen leven met weinig geld kunnen in aanmerking komen voor financiële ondersteuning. Alcoholgebruik en roken door jongeren Alcoholgebruik op jonge leeftijd kan leiden tot hersenschade, slechte schoolprestaties, geweld, onveilige seks en verkeersongevallen en verhoogt de kans op verslaving op volwassen leeftijd. De Friese gemeenten hebben de afgelopen jaren veel inzet gepleegd om het alcoholgebruik onder jongeren te verminderen. Recente wetgeving over de minimumleeftijd voor de verkoop van alcohol aan jongeren, kan dit effect versterken. 19
Jongeren die roken hebben een grote kans om op volwassen leeftijd verslaafd te zijn aan roken met daaraan gekoppeld een verminderde levensverwachting door een verhoogde kans op o.a. COPD, longkanker en hart- en vaatziekten. Recentelijk is de minimumleeftijd voor tabaksverkoop verhoogd, wat hopelijk het roken onder jongeren doet dalen. In uw gemeente is het percentage jongeren dat aangeeft alcohol te drinken, voor alle groepen hoger dan in de rest van. In de gemeenten in Noordoost is gedurende de afgelopen vijf jaar het alcoholgebruik onder jongeren stabiel gebleven. Dit in tegenstelling tot de overige Friese gemeenten, waar een dalende trend te zien is. Het risicovolle bingedrinken (tenminste vijf glazen alcohol bij een gelegenheid) in klas 3 vmbo is in uw gemeente vergelijkbaar met de rest van, maar met 49% wel aan de hoge kant. In tegenstelling tot de rest van laat bingedrinken bij deze groep jongeren in de gemeenten in Noordoost geen dalende trend zien over de afgelopen vijf jaar. Aanbevelingen Gelet op de risico s van alcoholgebruik voor de groei van de hersenen en de risico s van overmatig alcoholgebruik en ongewenst gedrag blijft extra aandacht vereist voor preventie. Gemeentelijk preventiebeleid ten aanzien van het alcoholgebruik onder jongeren, zou zich extra op leerlingen van het vmbo kunnen richten. Hiervoor kan o.a. gebruik worden gemaakt van de interventies die door de Nuchtere Fries worden aangegeven. Vo-scholen worden jaarlijks gevraagd mee te doen met de Actie Tegengif, een niet-roken-wedstrijd voor klas 1 en 2. De coördinatie hiervan ligt bij de GGD. Daarnaast kan het project Gezonde School en Genotmiddelen worden ingezet, als onderdeel van het programma Gezonde School. Het advies is om zicht te krijgen op de locaties ( zuipketen?) waar jongeren drank nuttigen. Belangrijk is om ouders en opvoeders te adviseren over het gebruik van alcohol. Dit gebeurt in het adviesgesprek voor ouders (en kind) in groep 7. Dit gesprek maakt vanaf schooljaar 2014/2015 deel uit van basispakket Jeugdgezondheidszorg. Opvoeden en opgroeien Preventie, vroegtijdig signaleren en begeleiden/behandelen van psychosociale problemen op de kinderleeftijd draagt bij aan het verminderen van risico s op psychische problemen op volwassen leeftijd. Ook het versterken van de opvoedingscompetenties van ouders draagt daartoe bij. Aansluiten op de vragen en zorgbehoeften van ouders en jongeren, versterken van eigen kracht, normaliseren waar mogelijk, afstemmen met ketenpartners en gerichte verwijzing indien dit noodzakelijk is, vormen de pijlers van de JGZ bij opvoeden en opgroeien. Het percentage ouders met een indicatie voor Stevig Ouderschap is in uw gemeente vergelijkbaar met de Friese situatie. Opvallend is dat onder de ouders met een indicatie voor Stevig Ouderschap het percentage moeders dat rookt tijdens de zwangerschap hoog is. Roken tijdens de zwangerschap is een risicofactor voor de gezondheid van het kind. Aanbevelingen Het gemeentelijk beleid ten aanzien van prenatale voorlichting kan hierop inspelen door voorlichtingsbijeenkomsten voor zwangeren te en organiseren. Psychosociale problematiek en opvoedings- en opgroeiproblemen Tijdens de vaste contactmomenten registreert de JGZ het vóórkomen van psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden. De percentages betreffende psychosociale problematiek is vergelijkbaar met de overige gemeenten in. Wat opvalt in Ferwerderadiel is een hoger percentage ongunstige opgroeiomstandigheden bij kinderen van groep 7 en klas 1 vmbo vergeleken met leeftijdsgenoten in. Ook is er iets meer psychosociale problematiek te zien bij leerlingen van klas 1 vmbo, vergeleken met de rest van. Aanbeveling 20
Psychosociale problemen en ongunstige opgroeiomstandigheden kunnen meestal worden voorkomen door vroegtijdige opvoedingsondersteuning of hulp. De pedagoog kan ouders thuis begeleiden bij opvoedings- en ontwikkelingsvragen. Het advies is om te blijven inzetten op de pedagogische ondersteuning in de thuissituatie. Er is veel vraag naar opvoedingsondersteuning. De pedagoog biedt ondersteuning aan peuterspeelzalen en kinderdagverblijven door groepsobservaties en kindobservaties. Ook de leiding wordt ondersteund. Daarnaast is een ouderbijeenkomst Positief Opvoeden aan te raden. Ontwikkeling Een vertraagde spraak- en taalontwikkeling leidt o.a. tot een verhoogd risico op een algemene ontwikkelingsachterstand op de kleuterleeftijd en op leerproblemen. Landelijk gezien is er een toename van het aantal jonge kinderen met een vertraagde motorische ontwikkeling. Bij alle leeftijdsgroepen zijn de ontwikkelingsachterstanden minder hoog in vergelijking met de overige Friese gemeenten. Risicogroepen voor een achterstand van de spraak- en taalontwikkeling in groep 2 zijn kinderen van moeders met een laag opleidingsniveau (14%) en kinderen met niet-westerse allochtone ouders (18%). Aanbevelingen Door de inzet van Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) en andere taalstimuleringsprogramma s kunt u zorgen voor een vermindering van het aantal kinderen met een spraak- en taalachterstand. De peuterspeelzalen in uw gemeente voeren (nog) geen VVE-activiteiten uit. Ouders met een laag inkomen kunt u faciliteren. De voorbeeldfunctie van ouders, de aanwezigheid van speelgelegenheden voor jongere kinderen in buurt en dorp en bewegingsstimulering op school dragen bij aan het versterken van de motorische ontwikkeling van kinderen. 21
Tabellenboek rapportage In dit tabellenboek wordt een overzicht gegeven van de uitkomsten van de registraties die Jeugdgezondheidszorg (JGZ) uitvoert bij elk contactmoment. Per onderwerp wordt een gemeentelijk en provinciaal cijfer gegeven. De resultaten zijn getoetst op significantie. Hierbij zijn de gemeentelijke cijfers vergeleken met het Fries gemiddelde. Een significant resultaat betekent dat het waargenomen effect niet op toeval berust. Er is dan sprake van een daadwerkelijk verschil. Significantie wordt aangegeven met een asterisk (*). In een aantal tabellen is in plaats van een percentage een streepje (-) opgenomen. Daarnaast zijn in sommige trendtabellen alleen Friese cijfers opgenomen. Dit betekent dat het aantal jongeren dat deze vraag beantwoord heeft te laag is om betrouwbare uitspraken over te doen. Waar mogelijk zijn deze gegevens vervangen door cijfers op clusterniveau. Voor uw gemeente zijn de gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel en Kollumerland c.a. samengevoegd tot het cluster Noordoost. Daarnaast worden gegevens uit het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) weergegeven die betrekking hebben op de vaccinatiegraad in uw gemeente, heel en Nederland. Tabellen behorende bij Gezond gewicht : Overgewicht (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) 27 maanden 183 7% 12.802 36 maanden 7% 186 8% 11.952 Groep 2 6% 318 9% 19.137 Groep 7 17% 256 1 19.348 Klas 1 vmbo 19% 108 18% 6.873 Klas 2 havo/vwo 1 74 1 3.994 Overgewicht: trend groep 2 Ferwerderadiel Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 7% 123 1 7.733 2009-2010 7% 149 1 8.000 2010-2011 9% 117 1 6.867 2011-2012 4% 93 9% 6.284 2012-2013 108 9% 6.034 22
Overgewicht: trend groep 7 Ferwerderadiel Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 1 88 14% 6.251 2009-2010 1 95 1 6.590 2010-2011 2 95 1 6.543 2011-2012 1 102 1 6.407 2012-2013 - 59 14% 6.420 Overgewicht: trend klas 1 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 19% 297 19% 2.247 2009-2010 19% 280 2 2.104 2010-2011 1 236 18% 2.270 2011-2012 24% 169 19% 2.069 2012-2013 16% 408 17% 2.798 Overgewicht: trend klas 2havo/vwo Schooljaar (%) (n) 2008-2009 1 1.306 2009-2010 1 1.215 2010-2011 1 1.473 2011-2012 1 1.147 2012-2013 1 1.527 Overgewicht: trend klas 1/2 vo Noordoost Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 17% 393 16% 4.240 2009-2010 17% 436 17% 4.133 2010-2011 16% 333 16% 4.456 2011-2012 19% 276 16% 3.809 2012-2013 1 518 1 4.976 Lid van sportvereniging (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Groep 7 8 284 79% 20.717 Klas 1/2 VO 64% 249 67% 15.433 23
Lid van sportvereniging: Ferwerderadiel trend groep 7 Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 76% 93 77% 6.775 2009-2010 77% 101 79% 7.076 2010-2011 7 106 79% 6.971 2011-2012 84% 113 78% 6.921 2012-2013 - 65 78% 6.931 Lid van sportvereniging: trend klas 1/2 vo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 66% 487 67% 5.174 2009-2010 63% 535 68% 4.989 2010-2011 66% 428 67% 5.380 2011-2012 63% 338 67% 4.579 2012-2013 63% 630 67% 6.088 Tabellen behorende bij Genotmiddelen : Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo 1 * 136 8.430 Klas 2 havo/vwo 1 82 6% 4.354 Klas 3 vmbo 67% * 100 5 10.712 Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken: trend klas 1 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 8% 368 8% 2.742 2009-2010 9% 343 7% 2.546 2010-2011 7% 305 6% 2.768 2011-2012 9% 207 2.530 2012-2013 6% 490 3.442 24
Alcohol gedronken in afgelopen * 4 weken: trend klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) 2008-2009 1 1.489 2009-2010 1 1.347 2010-2011 7% 1.628 2011-2012 1.223 2012-2013 1.679 Alcohol gedronken in afgelopen 4 weken: trend klas 3 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2010-2011 68% 342 6 3.535 2011-2012 6 277 56% 3.506 2012-2013 6 335 5 3.671 Bingedrinken afgelopen 4 weken (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo 4% 136 3% 8.431 Klas 2 havo/vwo 82 4.368 Klas 3 vmbo 49% 101 4 10.675 Bingedrinken afgelopen 4 weken: trend klas 1 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 3% 367 2.741 2009-2010 4% 340 4% 2.540 2010-2011 3% 306 4% 2.763 2011-2012 206 3% 2.534 2012-2013 3% 489 3% 3.444 25
Bingedrinken afgelopen 4 weken: trend klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) 2008-2009 3% 1.488 2009-2010 3% 1.346 2010-2011 3% 1.636 2011-2012 1.224 2012-2013 1.684 Bingedrinken afgelopen 4 weken: trend klas 3 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2010-2011 5 342 49% 3.522 2011-2012 5 276 46% 3.497 2012-2013 5 335 4 3.656 Rookt wekelijks/dagelijks (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Klas 1 vmbo 136 8.441 Klas 2 havo/vwo 82 4.369 Rookt wekelijks/dagelijks: trend klas 1 vmbo Noordoost * Schooljaar (%) (n) (%) (n) 2008-2009 369 4% 2.744 2009-2010 343 2.547 2010-2011 307 3% 2.767 2011-2012 208 2.535 2012-2013 3% 490 3.448 26
Rookt wekelijks/dagelijks: trend klas 2 havo/vwo Schooljaar (%) (n) 2008-2009 < 1.490 2009-2010 1.346 2010-2011 1.635 2011-2012 1.225 2012-2013 1.685 Tabellen behorende bij Opvoeden en opgroeien : Indicatie voor Stevig Ouderschap Ferwerderadiel (2010-2013) (%) (n) (%) (n) Ouders met indicatie 8% 226 9% 13.547 Risicofactoren Onveilige buurt/ woonsituatie < 230 13.630 Roken tijdens zwangerschap 1 230 1 13.734 Meeroken kind 230 13.715 Niet-westerse afkomst 3% * 230 7% 13.662 Oordeel JGZ: psychosociale problematiek (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Opvoedingsadvies 27 maanden 196 14% 13.993 36 maanden 1 209 7% 13.799 Groep 2 28% 323 27% 19.970 Groep 7 1 225 2 20.294 Klas 1 vmbo 2 132 19% 8.455 Klas 2 havo/vwo - 68 14% 4.334 Opvoedingsondersteuning 27 maanden 36 maanden < Groep 2 7% Groep 7 13% 1 Klas 1 vmbo 1 9% Klas 2 havo/vwo - 7% Gespecialiseerde hulpverlening 27 maanden < < 36 maanden < Groep 2 < Groep 7 1 Klas 1 vmbo 4% 4% Klas 2 havo/vwo - 3% 27
Oordeel JGZ: ongunstige opgroei omstandigheden (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Opvoedingsadvies 27 maanden 3% 196 6% 13.947 36 maanden 3% 208 6% 13.388 Groep 2 2 320 17% 19.880 Groep 7 8% 225 1 20.119 Klas 1 vmbo 17% 132 16% 8.412 Klas 2 havo/vwo - 67 1 4.308 Opvoedingsondersteuning 27 maanden < 36 maanden < Groep 2 3% 6% Groep 7 1 6% Klas 1 vmbo 1 Klas 2 havo/vwo - 4% Gespecialiseerde hulpverlening 27 maanden < 36 maanden < < Groep 2 < Groep 7 14% Klas 1 vmbo Klas 2 havo/vwo - SDQ-scores groep 7 (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Borderline score 258 7% 18.779 Klinische score 1 8% Tabellen behorende bij Ontwikkeling : Ontwikkelingsachterstanden 27 maanden (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Motoriek 196 14.028 Spraak/taal 196 9% 14.042 Algemeen 196 13.939 Contact < 196 13.965 28
Ontwikkelingsachterstanden groep 2 (2010-2013) Ferwerderadiel (%) (n) (%) (n) Motoriek 3% * 320 8% 19.909 Spraak/taal * 320 9% 19.898 Algemeen 4% 320 4% 19.825 Tabellen behorende bij Vaccinatiegraad : Zuigelingen geboren in 2010: basisimmuniteit (b) of vaccinaties volledig afgesloten (v) DKTP (b) Hib (v) Pneumo (v) BMR (b) MenC (v) (%) (%) (%) (%) (%) Nederland 95, 96, 95, 96, 96, 96,6% 97, 96,6% 97,4% 97,4% Ferwerderadiel 95, 96, 94,3% 96, 94,3% Kleuters geboren in 2007: revaccinatie DKTP (%) Nederland 92,3% 94, Ferwerderadiel 95, Schoolkinderen geboren in 2002: vaccinaties volledig afgesloten DTP BMR (%) (%) Nederland 93, 92,9% 96,7% 96, Ferwerderadiel 96, 96, 29
Meisjes geboren in 1998: vaccinaties volledig afgesloten HPV (%) Nederland 58, 67,6% Ferwerderadiel 66,7% 30
31