POLSSLAG VAN HET VRIJE BEROEP 2016 Een initiatief van de Federatie Vrije Beroepen

POLSSLAG VAN HET VRIJE BEROEP 2016 Een initiatief van de Federatie Vrije Beroepen 1

INHOUDSTAFEL Inleiding 1. Voornaamste indicatoren 2. Het aantal beoefenaars van een vrij beroep 3. Het aantal starters als zelfstandige in een vrij beroep 4. Het aantal stopzettingen van zelfstandigen in een vrij beroep 5. Provinciale cijfers 6. De tewerkstelling bij de vrije beroepen 7. Bijlage: tabellen 7.1 Aantal beoefenaars van een vrij beroep 7.2 Aantal starters in een vrij beroep 7.3 Aantal stopzettingen in een vrij beroep 7.4 Provinciale cijfers van de vrije beroepen 7.5 Tewerkstelling bij de vrije beroepen 2

INLEIDING 3

Sinds 1993 bundelt de Federatie Vrije Beroepen in haar Polsslag van het vrije beroep jaarlijks het beschikbare statistische materiaal met betrekking tot haar doelgroep, met name de zelfstandige vrije beroepen. We nemen dit initiatief om het sociaaleconomisch belang van de vrije en intellectuele beroepen in België en Vlaanderen te onderstrepen, en hieruit gepaste acties en aandachtspunten af te leiden. We baseren ons hiervoor op de cijfers van het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) wat betreft het aantal zelfstandige vrije beroepen, het aantal starters en het aantal stopzettingen. Daarnaast baseren we ons op gegevens van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) voor de cijfers over de tewerkstelling. Eenzelfde gegevensbron biedt de mogelijkheid om sectoren te vergelijken en algemene trends af te leiden. We zijn er ons echter van bewust dat de voorliggende cijfers kunnen afwijken van de gegevens waarover de beroepssectoren individueel beschikken. We danken dit jaar uitdrukkelijk minister van Middenstand, Zelfstandigen, KMO's, Landbouw en Maatschappelijke Integratie Willy Borsus, voor de ondersteuning bij het opmaken van deze Polsslag. Ook in deze editie hebben we ervoor geopteerd om de meest relevante en sprekende cijfers weer te geven aan de hand van grafieken en infographics in plaats van tabellen zoals vroeger. De uitgebreide tabellen met alle cijfers vindt u in de bijlagen. We groeperen onze statistieken rond vijf invalshoeken. Vooraf geven we de voornaamste indicatoren van deze editie samengevat weer. In een eerste hoofdstuk geven we het cijfermateriaal en de evolutie van het aantal zelfstandige beoefenaars van een vrij beroep. Een tweede hoofdstuk groepeert de statistieken met betrekking tot het aantal starters als zelfstandige in een vrij beroep. Een derde parameter vormt het aantal stopzettingen als zelfstandige in een vrij beroep. In een vierde hoofdstuk belichten we de provinciale cijfers om tenslotte te eindigen met de tewerkstelling bij de zelfstandige vrije beroepen in het vijfde hoofdstuk. Veel belangrijker dan de absolute cijfers is het voor ogen houden van de trends en evoluties die zich in de sector voordoen en waarvan de Polsslag ook een weergave biedt. DEFINITIE VAN EEN VRIJ BEROEP Wij geven een positieve invulling en gebruiken kwalitatieve criteria, overeenkomstig de Europese organisaties, om vrije beroepen te onderscheiden: de dienstverlening bestaat hoofdzakelijk uit een intellectuele prestatie; dit vergt een belangrijke voorafgaande opleiding en permanente vorming; 4

de beoefenaar draagt persoonlijk verantwoordelijkheid; de dienstverlening gebeurt op een onafhankelijke wijze: de beoefenaar handelt daarbij zowel in het belang van zijn/haar opdrachtgever, cliënt of patiënt, als in het algemeen belang; de beroepsuitoefening is onderworpen aan een deontologie, die in het beroepsstatuut vastgelegd is, hetzij bij wet, hetzij bij autonome beslissing van de betrokken beroepsorganisatie. Dit beroepsstatuut beoogt het garanderen en bevorderen van de professionaliteit, de kwaliteit en de vertrouwensrelatie met de opdrachtgever, cliënt of patiënt. Een lijst van NACE-BEL-codes die behoren tot onze doelgroep, is opgenomen in de bijlage 7.5. De beroepen worden gegroepeerd in 5 sectoren: de medische, juridische, economische, bouwkundige en intellectuele dienstverlenende beroepen. Augustus, 2016 5

1 VOORNAAMSTE INDICATOREN 6

In deze Polsslag 2016 zetten zich een aantal trends, die we eerder reeds vaststelden, duidelijk door voor de toekomst. Zij zullen het profiel en sociaaleconomisch gewicht van de vrije en intellectuele beroepen steeds meer beïnvloeden. Het economische beleid dient hiermee rekening te houden. Aantal zelfstandige beoefenaars van een vrij en intellectueel beroep. Eind 2015 waren er in België 295.179 zelfstandige beoefenaars van een vrij beroep actief, op een totaal van 1.035.469. De vrije beroepen vertegenwoordigen meer dan één vierde, of 28,51% van het totaal aantal zelfstandigen. Dat is een pak meer in vergelijking met tien jaar terug. In 2005 was het aandeel van het vrije beroep goed voor één vijfde ofwel 21,26%. Met zijn stijging van 3,20% het afgelopen jaar is de sector van de vrije beroepen wel niet langer de sterkst aangroeiende sector. De sector van de intellectuele diensten is in 2015 het grootst, met 146.240 beroepsbeoefenaars of 49,54% van het totale aantal vrije beroepen. Paramedische beroepen zijn de tweede grootste (19,44%), gevolgd door de artsen (9,54%). Het afgelopen decennium manifesteerde zich een stijgende trend in de meeste beroepssectoren van het vrije beroep. Sterkste groeiers zijn de intellectuele diensten (+132,71%), gevolgd door de paramedici (+62,24%). De toename van het aantal beroepsbeoefenaars in deze sectoren bepalen grotendeels het gemiddelde van 60,06%. De dierenartsen mochten 13,82% meer beroepsbeoefenaars noteren, de advocatuur 22,76% en de architecten 22,42%. Artsen, apothekers, notarissen en de sector fiscaal/vastgoed kenden een achteruitgang van respectievelijk 1,36%, 24,31%, 16,28% en 2,28%). In 2015 is meer dan de helft van de vrije beroepen gevestigd in Vlaanderen (56,99%). Drie op tien is gevestigd in Wallonië (30,03%). 12,25% vrije beroepers is in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd. In 2015 zijn de mannen nog steeds in de meerderheid tegenover hun vrouwelijke collega s: 55,72% tegenover 44,28% (ofwel 164.463 mannen tegenover 130.716 vrouwen). Dat vrouwelijke beroepsbeoefenaars aan een heuse opmars bezig zijn, wordt glashelder wanneer we het afgelopen decennium in rekening brengen. De toename van het aantal vrouwelijke vrije beroepers tikt af op 70,24% tegenover 52,79% bij de mannen. In absolute cijfers vertaalt dit percentage zich in +53.931 vrouwen tegenover +56.826 mannen. Opgesplitst naar aard van de activiteit, wordt het vrije beroep duidelijk beoefend als hoofdactiviteit (64,60%) en voor 27,53% in bijberoep. 7,87% is beroepsactief na pensioenleeftijd. 7

Starters als zelfstandige in het vrije en intellectuele beroep In 2015 zijn 103.200 personen gestart in een zelfstandige activiteit, waarvan meer dan één vierde in een vrij beroep (28,15% of 29.052 personen). Het grootste aantal starters bevindt zich in de sector van de handel, met name 28,71%. In 2015 startten meer dan de helft van de vrije beroepers in het Vlaams Gewest (16.125 personen of 55,50%). Bijna dubbel zoveel als in het Waals Gewest (28,47% of 8.271 personen). In het Brussels Gewest startten 4.291 personen in een vrij beroep ofwel 14,77%. Deze verhoudingen komen min of meer overeen met het gemiddeld aantal beoefenaars per gewest. De man/vrouw-verhouding is bij de starters ongeveer fifty/fifty. Maar voor het vierde jaar op rij startten net iets meer vrouwen dan mannen in een vrij beroep (51,43% tegenover 48,57%). Meer dan de helft start voor hun 35ste levensjaar (51,95% of 15.092 personen). De meeste beoefenaars van een vrij beroep startten op de leeftijd van 25 tot 35 jaar (37,17%). Ook de periode 35 tot 45 jaar is een startmoment (24,65%). Er waren 4.240 startende 50-plussers in het vrije beroep. De startersquote de verhouding tussen het aantal starters voor een bepaald jaar en het totaal van de actieve beroepsbeoefenaars voor datzelfde jaar voor het jaar 2015 bedraagt voor de vrije beroepen 9,84 starters per 100 beroepsbeoefenaars. Hoe hoger de startersquote, hoe meer instroom. Het aantal stopzettingen in een vrij en intellectueel beroep Voortaan brengen we ook de cijfers van het aantal stopzettingen in het vrije beroep in kaart. Met 10.627 stopzettingen komt de sector van het vrije beroep op de derde plaats in het aantal stopzettingen (21,89%). Tegenover vorig jaar zijn er 13,85% minder stoppers. Het grootste aantal stopzettingen vinden we bij de intellectuele diensten (58,44%) en paramedici (18,50%). De man/vrouw-verdeling is bij het aantal stoppers nagenoeg fifty/fifty (49,95% tegenover 50,05%). Opmerkelijk is het grote aantal stopzettingen bij de 25 tot 45-jarigen. 32,71% stopt tussen de 25 en 35 jaar, 22,81% stopt tussen de 35 en 45 jaar. Op beroepsniveau zien we een grote uitval bij de jonge (25-35) beroepsbeoefenaars bij de advocaten (59,03%), gerechtsdeurwaarders (53,85%), architecten (50,77%), dierenartsen (44,14%) en paramedici (41,19%). Een mogelijke verklaring is het groot aantal studenten die uit de opleiding uitstromen en die na hun stage beslissen om te stoppen. Tewerkstelling in het vrije en intellectuele beroep In 2015 stelden de vrije beroepen 275.684 werknemers tewerk. In de periode 2005-2015 steeg de tewerkstelling bij de vrije beroepen met 30,13% ofwel 63.829 werknemers. De toename van de tewerkstelling vertoont zich in alle sectoren. De grootste groei deed zich voor in de economische sector (+69,27%). 8

Nemen we enkel het voorbije jaar onder de loep, dan noteren we een totale stijging van 2,20%. Als we de evolutie bekijken over de laatste 5 jaar dan zien we dat de bouwkundige sector in tegenstelling tot vorig jaar een positieve groei van 20,84% of 6.164 arbeidsplaatsen optekent. De meerderheid van de werknemers in de sector van de vrije beroepen is in 2015 gesitueerd in Vlaanderen: 148.145 arbeidsplaatsen, ofwel 53,74% van alle arbeidsplaatsen. Op de tweede plaats komt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (67.144 werknemers of 24,36%), op de derde plaats gevolgd door Wallonië met 60.395 werknemers of 21,91%. In 2015 telt het aantal vrije beroepsbeoefenaars dat personeel tewerk stelt 39.952 (+271). Van de klassieke vrije beroepen is de medische sector de grootste werkgever. Met 275.684 werknemers bij vrije beroepers en 39.952 werkgevers komen we op een gemiddelde van 6,9 werknemers per werkgever in het vrije beroep. 9

2 AANTAL BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP 10

400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Aantal zelfstandigen per sector evolutie 2005-2015 (RSVZ) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije beroepen Diensten Diverse VRIJE BEROEPEN BLIJVEN TWEEDE GROOTSTE ZELFSTANDIGENSECTOR In ons land zijn vandaag 1.035.469 zelfstandigen actief, waarvan 28,51% in het vrij beroep. Meer dan één vierde van de zelfstandigen is met andere woorden een vrij of intellectueel beroeper. Dat is een pak meer dan tien jaar geleden toen het aandeel van de vrije beroepen nog maar 21,26% bedroeg, ofwel één vijfde van het totaal aantal zelfstandigen. Over de afgelopen tien jaar is het aantal vrije en intellectuele beroepers met maar liefst 60,06% gestegen van 184.422 zelfstandigen naar 295.179 (+110.757). Het laatste jaar steeg het aantal vrije beroepers met 3,20% (+9.163), weliswaar een stijging maar in tegenstelling tot vorig jaar niet langer de sterkst aangroeiende sector. De sector van het vrije beroep is groter dan die van de nijverheid. De sector van de handel is en blijft in ons land de grootste met net geen één op drie zelfstandigen, doch we tekenen over de laatste 10 jaar een negatieve groei op van 3,04%. De visserijsector is de kleinste, met een aandeel van slechts 0,06% ofwel 583 zelfstandige vissers. 11

MEDISCHE VRIJE BEROEPEN GROOTSTE KLASSIEKE SECTOR Met een aandeel van 49,54% is de sector van de intellectuele diensten in België de grootste. Deze groep kende een stijging van maar liefst 132,71% op 10 jaar tijd tot 146.240 zelfstandigen in 2015. Het zijn dan ook de intellectuele beroepen die verantwoordelijk zijn voor de opmars van het totaal aantal vrije beroepen. Bekijken we enkel de klassieke vrije beroepen, dan zien we dat de medische sector met 34,15% (100.801) de grootste groep is. Haar aandeel neemt echter jaar na jaar af. In 2008 was de sector nog goed voor 39%. Binnen deze sector tellen de paramedici het meeste beroepsbeoefenaars (19,44%), gevolgd door de artsen (9,54%). De juridische sector heeft een aandeel van 6,98%, architecten zijn goed voor 5,83% en de sector fiscaal/vastgoed voor 3,50%. Het afgelopen decennium (2005-2015) manifesteerde zich een stijgende trend in de meeste beroepssectoren van het vrije beroep. De sterkste groeiers naast de intellectuele beroepen (132,71%) zijn de paramedici (62,24%), dierenartsen (13,82%), advocaten (22,76%) en architecten (22,42%). Artsen, apothekers, notarissen en fiscaal/vastgoed kenden een achteruitgang van respectievelijk 1,36%, 24,31%, 16,28% en 2,28%. Tandartsen tekenden dit jaar opnieuw een lichte vooruitgang van 1,50% op. Beschouwen we alleen het afgelopen jaar, dan stellen we vast dat het aantal apothekers met 5,64% en het aantal notarissen met 2,21% achteruitgaat. Andere sectoren vertonen een stijging of blijven nagenoeg onveranderd. Het totaal aantal vrije beroepen steeg met 3,20% of 9.163 beoefenaars. 12

MANNEN NOG STEEDS IN DE MEERDERHEID Hoewel de kloof steeds kleiner wordt, zijn in 2015 de mannen nog steeds in de meerderheid tegenover hun vrouwelijke collega s: 55,72% tegenover 44,28% (ofwel 164.463 mannen tegenover 130.716 vrouwen). Dat vrouwelijke beroepsbeoefenaars aan een heuse opmars bezig zijn, wordt glashelder wanneer we het afgelopen decennium in rekening brengen. De toename van het aantal vrouwelijke vrije beroepers tikt af op 70,24% tegenover 52,79% bij mannen. In absolute cijfers vertaalt dit percentage zich in +53.931 vrouwen en +56.826 mannen. Bekijken we enkel het afgelopen jaar (2014-2015), dan was de instroom door vrouwelijke beroepsbeoefenaars eveneens groter. Het aantal vrouwelijke zelfstandigen in een vrij beroep groeide met 4,63% of 5.781 personen. Hun mannelijke collega s zijn met 2,10% meer beroepsbeoefenaars of 3.382 personen. 13

DOCH STERKE VERVROUWELIJKING IN HET VRIJE BEROEP Gemiddeld is 55,72% van de vrije beroepen een man en 44,28% een vrouw. Op 10 jaar tijd is het vrije beroep in zijn geheel met 70,24% vervrouwelijkt (2005-2015). In 2015 tellen nagenoeg alle medische beroepen meer dan gemiddeld vrouwelijke beroepsbeoefenaars. De paramedische beroepen (74,05%) en de apothekers (57,77%) tellen zelfs meer vrouwen dan mannen, bij tandartsen is ongeveer gelijk verdeeld (50,66%). Dierenartsen (48,99%) scoren meer dan gemiddeld. Het aantal vrouwelijke artsen klimt ook stilaan naar dat gemiddelde (43,77%). In de andere sectoren overschrijdt enkel de advocatuur het vrouwelijke gemiddelde (46,52%). Alle andere subsectoren kennen een lager percentage vrouwelijke beroepsbeoefenaars dan het gemiddelde (44,28%) met fiscaal/vastgoed als meest opvallende subsector (21,55%). In de traditionele mannenberoepen als notaris en gerechtsdeurwaarders sijpelen steeds meer vrouwen binnen. In 2015 telde het notariaat 31,97% vrouwen. Onder de gerechtsdeurwaarders zijn 31,76% vrouwen actief. Het beroep van architect en de sector van de intellectuele diensten zijn goed voor iets meer dan één derde vrouwen (respectievelijk 34,68% en 34,58%). 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Aantal zelfstandige beoefenaars van een vrij beroep per sector en per geslacht (2015) Man 2015 Vrouw 2015 14

Aantal zelfstandige beoefenaars van een vrij beroep per regio Vlaanderen 57% Andere 1% Brussel 12% Wallonië 30% VRIJE BEROEPEN VOORAL IN VLAANDEREN De vrije beroepen zijn voor meer dan de helft (56,99%) gevestigd in Vlaanderen, het aandeel in Wallonië is 30,03% en 12,25% is actief in het Brussels Gewest. Deze verhoudingen weerspiegelen zich in bijna elke subsector. Beschouwen we de verschillende beroepen per regio, dan zien we dat de artsen (53,01%) het minst sterk vertegenwoordigd zijn in Vlaanderen in verhouding tot de andere sectoren en het gemiddelde. De gerechtsdeurwaarders zijn het meest in het Vlaams Gewest gevestigd (60,39%). De verschillen tussen de verschillende sectoren zijn in Vlaanderen niet groot (het verschil tussen de twee uitersten bedraagt iets meer dan 7%). In Wallonië is de situatie anders. Advocaten zijn er het minst vertegenwoordigd (22,38%). Met 39,33% tellen dierenartsen verhoudingsgewijs het meest beroepsbeoefenaars. Het plaatje ziet er in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest helemaal omgekeerd uit. Daar zijn de dierenartsen het minst vertegenwoordigd (3,63%) en is de top hier weggelegd voor de advocatuur 21,46%. NET GEEN 65% VRIJE BEROEPEN ACTIEF IN HOOFDBEROEP Opgesplitst naar aard van activiteit, wordt het vrije beroep duidelijk beoefend als hoofdactiviteit (64,60%), en voor 27,53% in bijberoep. 7,87% is beroepsactief na pensioenleeftijd. Aantal vrije beroepers per aard van activiteit Actief na pensioen 8% In hoofdberoep liggen drie sectoren onder dat gemiddelde: paramedici, fiscaal/vastgoed en intellectuele diensten. Alle andere sectoren liggen hoger dan gemiddeld, met als sterkste uitschieters de tandartsen (91,19%) en de advocaten (91,20%). Na pensioenleeftijd blijven vooral de beroepsbeoefenaars in de sector fiscaal/vastgoed actief: 15,12% tegenover het gemiddelde van 7,87%. Ook artsen (12,75%) en apothekers (10,94%) liggen ruim boven het gemiddelde. Paramedici zijn het minst actief na hun pensioen (3,76%). Bijberoep 27% Hoofdber oep 65% 15

*Aantal vrije beroepen in verhouding tot het totaal aantal zelfstandigen per leeftijdscategorie. VRIJE BEROEPEN ALGEMEEN JONGER IN VERHOUDING TOT ALLE ZELFSTANDIGEN STERKE VERJONGING BIJ DE ADVOCATUUR Op het totaal aantal zelfstandigen in België is 28,51% actief in de sector van de vrije beroepen. Als we het aandeel bekijken per leeftijdscategorie zien we dat er in verhouding tot het totaal aantal zelfstandigen in de leeftijdsgroep van 25 tot 35 jaar en 35 tot 45 jaar gemiddeld een groter aandeel vrije beroepers actief is met respectievelijk 33,76% en 30,82%. Op het totaal aantal vrije beroepsbeoefenaars is de grootste groep actief tussen 35 en 45 jaar (27,04%). Ter vergelijking, de meerderheid van alle zelfstandigen samen is tussen de 45 en 55 jaar (27,42%). Als we op beroepsniveau gaan kijken, zien we echter grote verschillen. Bij de medische beroepen zien we dat de gemiddelde leeftijd een stuk hoger ligt. Bij de artsen en tandartsen is de grootste groep 55 tot 65 jaar oud (respectievelijk 30,16% en 35,60%); bij de apothekers is de grootste groep tussen 45 en 55 jaar oud (31,99%) en bij de paramedici is 27,19% tussen 35-45 jaar. Bij de dierenartsen zien we een nagenoeg gelijke verdeling in de leeftijdsgroepen tussen 25 en 65 jaar (respectievelijk 23,54, 22,49, 22,65 en 22,82). Bij de advocaten tellen we de grootste groep jongeren (25-35 jaar) met 34,49%. Ook de architecten zijn gemiddeld gezien in de meerderheid bij de 25 tot 35- jarigen met 32,89%. Intellectuele beroepen vinden we vooral terug in de leeftijdscategorie 35-45 jaar met 29,97%. Notarissen en actieven in fiscaal/vastgoed kennen een grote vertegenwoordiging bij de 45-55 jarigen met 32,48% en 25,75%. Bij de gerechtsdeurwaarders is 28,18% tussen 55 en 65 jaar. 7,56% is nog actief in het vrije beroep na de pensioensleeftijd van 65 jaar tegenover 8,35% bij alle zelfstandigen. 16

3 AANTAL STARTERS IN EEN VRIJ BEROEP 17

Aantal starters in een zelfstandige activiteit (2015) Diversen 5% Landbouw 7% Visserij 0% INSTROOM VRIJE BEROEPERS ONGEVEER GELIJK AAN TOTAAL AANTAL ZELFSTANDIGE STARTERS In 2015 startten 103.200 personen als zelfstandige. Iets meer dan 28% of 29.052 personen hiervan startte als vrij of intellectueel beroeper. Vorig jaar was het aandeel startende vrije beroepsbeoefenaars nog 30,43%. Vrije beroepen 28% Industrie 25% Handel blijft de populairste sector om in te starten (28,71%). Het kleinste aandeel starters vinden we terug in de sector van de visserij (0,02%). Het aandeel dat het vrije beroep heeft op vlak van het aantal starters (28,15%) is ongeveer gelijk aan het aandeel op vlak van het aantal zelfstandigen in het totaal (28,51%). Diensten 6% Handel 29% In vergelijking met het jaar 2010, is er in 2015 een stijging van het aantal starters in een vrij beroep met 28,09% wat lager is dan het totaal aantal starters in een zelfstandige activiteit dat toenam met 36,52%. De sterkst dalende sector was de sector visserij (- 53,66%), de sterkst stijgende sector is de sector landbouw met 115,74%. Tegenover het jaar 2014 daalde het aantal startende vrije beroepen met 1,42%. Dit is opmerkelijk in vergelijking met 2013-2014 waar de stijging nog 12,30% bedroeg. 18

Aantal starters in het vrije beroep per beroepssector (2015) Intellectuele diensten Architecten Fiscaal/ vastgoed Gerechtsdeurwaarders Notarissen Advocaten Paramedici Dierenartsen Apothekers Tandartsen Artsen 1.139 509 40 42 1.118 262 108 351 1.312 6.062 18.109 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000 20.000 AANTAL STARTERS DAALT LIGHTJES In 2015 startten in totaal 1,42% minder beoefenaars in het vrije beroep op dan in 2014 (-419). Het grootste aantal starters in een vrij beroep bevindt zich in de sector van de intellectuele diensten (62,33%). Daarnaast oefent ook de paramedische sector een grote aantrekkingskracht uit (20,87%). Het aantal artsen, architecten en advocaten (4,52%, 3,92% en 3,85%) stijgt ook enorm in vergelijking met de andere sectoren. Notarissen en gerechtsdeurwaarders leveren de kleinste bijdrage met telkens 0,14%. Als we kijken naar de evolutie in het aantal starters over de afgelopen 5 jaar zien we dat een aantal beroepsgroepen een daling kenden: advocaten (-0,89%), notarissen (-19,23%) en fiscaal/vastgoed (-15,31%). De sterkste stijgers waren de artsen (53,63%), tandartsen (43,85%), paramedici (34,38%) en de intellectuele diensten (30,31%). Vergelijken we enkel met 2014 dan zien we een stijging in het aantal starters bij slechts 3 sectoren: artsen (3,06%), tandartsen (12,86%) en architecten (0,53%). Daartegenover kennen notarissen de grootste daling met 40%. De startersquote in het jaar 2015 bedraagt voor de vrije beroepen 9,84 starters per 100 beroepsbeoefenaars. Hoe hoger de startersquote, hoe meer instroom. De startersquote ligt hoger dan dit totaalgemiddelde bij de intellectuele diensten (12,38) en de paramedici (10,57). Andere sectoren van het vrije beroep kennen een (veel) lagere startersquote, met de grootste uitschieter bij de notarissen (3,06). 19

MEDISCHE EN JURIDISCHE SECTOR BLIJVEN VERVROUWELIJKEN Voor het vierde jaar op rij startten net iets meer vrouwen (51,43%) in een vrij beroep dan mannen (48,57%). Binnen de afzonderlijke sectoren bestaan echter opvallende verschillen. De medische sector lokt opvallend meer vrouwelijke starters, met als meest aantrekkelijke segment de paramedische beroepen: 82,55% vrouwen tegenover 17,45% mannen. De vervrouwelijking in de juridische sector die we konden vaststellen bij het aantal beroepsbeoefenaars, manifesteert zich nog duidelijker bij de starters. In de advocatuur, het notariaat en bij de gerechtsdeurwaarders startten meer vrouwen dan mannen, respectievelijk 58,59%, 61,90% en 52,50%. De populairste sector voor mannelijke starters blijft traditioneel die van fiscaal/vastgoed: 67,58% mannen. Ook de intellectuele diensten is mannelijk getint (59,95% tegenover 40,05%). De sector van de architecten is vrij evenwichtig samengesteld. 20

Aantal starters in een vrij beroep naar aard van de activiteit (2015) Bijberoep 40% Actief na pensioen 3% Hoofdberoep 57% VRIJE BEROEPEN STARTEN IN HOOFDBEROEP De starters in een vrij beroep doen dit voor 57,10% in hoofdberoep, voor 40,12% in bijberoep, en voor 2,78% in een beroepsactiviteit na pensioenleeftijd. Vier op tien start dus in bijberoep. De sectoren waar minder dan gemiddeld wordt gestart in hoofdberoep, zijn die van paramedici (42,25%) en intellectuele diensten (54,44%). In deze sectoren wordt meer dan gemiddeld gestart in bijberoep. De sectoren waarin meer dan gemiddeld wordt gestart na pensioenleeftijd, zijn die van de intellectuele diensten (3,77%), fiscaal/vastgoed (3,73%) en artsen (3,13%). VRIJE BEROEPEN STARTEN IN VLAANDEREN In 2015 startten meer dan de helft van de vrije beroepers in het Vlaams Gewest (16.125 personen of 55,50%). Dit is bijna dubbel zoveel als in het Waals Gewest (28,47% of 8.271 personen). In het Brussels Gewest startten 4.291 personen in een vrij beroep ofwel 14,77%. Aantal starters als zelfstandige in een vrij beroep per gewest (2015) Brussel 15% Buitenland 1% In vergelijking met vorig jaar startten minder mensen in een vrij beroep (- 1,42%). De grootste daling manifesteert zich in Vlaanderen (-2,48%). In het Brussels Gewest zien we een lichte stijging va 0,73%. In het buitenland steeg het aantal starters het sterkst (+8,31%), daar waar dit vorig jaar nog negatief was. Nemen we de afgelopen vijf jaar in beschouwing, dan stellen we vast dat er 28,09% meer starters zijn dan in 2010. In het buitenland is de toename het grootst (+42,02%). 21 Wallonië 28% Vlaanderen 56%

STARTENDE VRIJE BEROEPEN JONGER DAN 35 JAAR De man/vrouw-verhouding is bij de starters ongeveer gelijk. Maar er startten vorig jaar voor de vierde maal op rij net iets meer vrouwen dan mannen (51,43% tegenover 48,57%). Hetgeen opvalt is dat de starters jonger dan 50 jaar merendeels vrouwen zijn en dat starters ouder dan 50 jaar overwegend mannen zijn. Meer dan de helft start voor hun 35 ste levensjaar (51,95% of 15092 personen). De meeste beoefenaars van een vrij beroep startten op de leeftijd van 25 tot 35 jaar (37,17%). Ook de periode 35 tot 45 jaar is een startmoment (24,65%). Er waren 4.240 startende 50-plussers in het vrije beroep, ofwel 14,59% van het totaal aantal starters. 22

4 AANTAL STOPZETTINGEN IN EEN VRIJ BEROEP 23

Aantal stopzettingen in een zelfstandige activiteit (2015) 18684 11940 10672 2350 15 3969 1132 Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije beroepen Diensten Diverse STOPZETTINGEN HET HOOGST IN DE SECTOR VAN DE HANDEL In 2015 waren er in totaal 48.762 zelfstandigen die hun zaak/activiteit hebben stopgezet. Het grootste aantal stopzettingen vinden we in de sector van de handel (38,32%) en nijverheid (24,49%). Met 10.672 (21,89%) stopzettingen komt de sector van het vrije beroep op de derde plaats. Beschouwen we de afgelopen 5 jaar dan zien we dat het aantal stopzettingen met 28,97% gestegen is over alle sectoren heen. In het vrije beroep is het aantal stoppers meer dan gemiddeld gestegen met 3.285 of 44,47% en spant hiermee de kroon. Ten opzicht van 2014 zijn er minder stoppers bij de zelfstandigen in het algemeen (-10,53%). Dit is het geval in alle sectoren behalve de landbouw waar het aantal stopzettingen is gestegen met 2,26%. Het aantal stopzettingen is het sterkst gedaald in de visserij (-34,78%) en meer dan gemiddeld gedaald in het vrije beroep met 13,85%. 24

STARTERSQUOTE VERSUS STOPPERSQUOTE Net zoals in de vorige editie van de Polsslag brengen we ook het aantal stopzettingen in het vrije beroep in kaart. De startersquote geeft ons een zicht op het aantal starters per 100 beroepsbeoefenaars, de stoppersquote geeft het aantal stoppers per 100 beroepsbeoefenaars. Zo zien we dat voor elke 8 (8,03) starters in een medisch beroep er 3 (2,88) stoppers zijn. In juridische sector en de sector van fiscaal/vastgoed liggen de verhoudingen minder gunstig met 4 respectievelijk 3 stoppers per 6 respectievelijk 5 starters. 25

Intellectuele diensten Fiscaal/vastgoed Aantal stopzettingen als zelfstandige in een vrij beroep per sector (2015) Architecten 455 288 6237 GROOTSTE AANTAL STOPZETTINGEN BIJ INTELLECTUELE DIENSTEN EN PARAMEDICI Bekijken we de sector van het vrije beroep per subsector dan zien we grote verschillen in het aantal stopzettingen. Het grootste aantal stoppers vinden we bij de intellectuele diensten (58,44%) en paramedici (18,50%). Hetgeen ook logisch is gezien dit de grootste subsectoren zijn. Als we hun startersquote en stoppersquote vergelijken (respectievelijk 12,38 tegenover 4,26 en 10,57 t.o.v. 3,44) zien we dat de verhoudingen juist zitten. Gerechtsdeurwaarders Notarissen Advocaten 26 39 725 De verhouding tussen de starters- en stoppersquote toont een minder optimistisch beeld bij de apothekers (3,29 tegenover 3,72) en de notarissen (3,06 tegenover 2,84). De man/vrouw-verdeling is bij het aantal stopzettingen in het vrij beroep nagenoeg gelijk verdeeld (49,95% - 50,05%) met iets minder mannen in vergelijking met vorig jaar. Paramedici 1974 Dierenartsen 111 Apothekers 122 Tandartsen 143 Artsen 552 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 26

52% STOPT IN HOOFDBEROEP De verdeling van het aantal stopzettingen over hoofdberoep (51,8%) en bijberoep (37,62%) is nagenoeg gelijk verdeeld als het aantal starters (57% in hoofdberoep en 40% in bijberoep). We zien wel een groter aantal stopzettingen (10,49%) bij de zelfstandigen die actief zijn na hun pensioen, hetgeen uiteraard logisch is. Aantal stopzettingen in een vrij beroep naar aard van de activiteit (2015) Actief na pensioen 10% Als we inzoomen op de subsectoren zien we grotere uitersten. Onder meer volgende sectoren kennen een meer dan gemiddeld aantal stoppers in hoofdberoep: gerechtsdeurwaarders (96,15%), advocaten (86,34%), dierenartsen (79,28%), tandartsen (74,83%) en architecten (68,79%). Enkel de paramedici (37,99%), actieven in fiscaal/vastgoed (45,14%) en de intellectuele diensten (49,53%) stoppen minder dan gemiddeld in hoofdberoep. Bijberoep 38% Hoofdberoep 52% 27

OPMERKELIJK VEEL STOPZETTINGEN BIJ DE 25 TOT 45-JARIGEN Als we het aantal stopzettingen bekijken op basis van leeftijdsklasse merken we op dat er opmerkelijk veel stopzettingen zijn bij de 25 tot 45-jarigen (55,52%). Tussen de 25 en 35 jaar stopt 32,71% of bijna een derde van de beoefenaars van een vrij beroep (3.491) en tussen de 35 tot 45 jaar stopt 22,81% (2.434). Als we dit verder onderzoeken op beroepsniveau zien we grote verschillen. We zien een groot aantal stopzettingen (meer dan gemiddeld) op jonge leeftijd (25 tot 35 jaar) bij de advocaten (59,03%), gerechtsdeurwaarders (53,85%), architecten (50,77%), dierenartsen (44,14%), paramedici (41,19%) en notarissen (33,33%). De grote uitval heeft binnen een aantal van deze beroepen mogelijk te maken met het groot aantal studenten die deze opleidingen volgen en ervoor kiezen om na hun stage te stoppen. We zien een lager aantal stopzettingen dan gemiddeld bij de 25 tot 35-jarigen in de sectoren van de artsen (27,54%), intellectuele diensten (27,11%), tandartsen (23,78%), fiscaal/vastgoed (18,75%) en apothekers (9,84%). De sectoren met het meeste aantal stopzettingen na 65 jaar zijn de artsen (37,50%), apothekers (33,61%) en notarissen (33,33%). 28

5 PROVINCIALE CIJFERS 29

AANTAL ZELFSTANDIGEN IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE Sinds 2014 houden we ook de provinciale cijfers bij, meer bepaald de cijfers van Antwerpen, Vlaams-Brabant, West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Limburg. In 2015 tellen de 5 Vlaamse provincies samen 168.213 vrije beroepers, of 26,47% van het totaal aantal zelfstandigen in Vlaanderen. Enkel de provincies Antwerpen en vooral Vlaams-Brabant zitten boven dit gemiddelde met respectievelijk 27,21% en 32,79%. De provincie Antwerpen telt het grootste aantal vrije beroepers met 44.569 (26,50%), Limburg telt het minste aantal vrije beroepers met 20.267 (12,05%). Het aantal starters en stoppers kent een gelijkaardig verloop. Indien we kijken naar het aantal vrije beroepers ten opzichte van het totaal aantal zelfstandigen, telt West-Vlaanderen het minst met 21,31% en Vlaams- Brabant de grootste populatie met 32,79%. Aantal zelfstandigen in een vrij beroep per provincie (2015) 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 44.569 36.835 37.881 28.661 20.267 4.489 3.408 2.562 3.694 1.747 1.193 935 1.303 1.972 709 Antwerpen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Limburg Aantal vrije beroepers Aantal starters Aantal stoppers 30

ONGEVEER EVENVEEL VROUWEN ALS MANNEN STARTEN ALS ZELFSTANDIGE IN EEN VRIJ BEROEP IN VLAANDEREN Het totaal aantal zelfstandigen in een vrij beroep telt in 2015 94.976 mannen (56,46%) en 73.237 vrouwen (43,54%). Hierbij kent de provincie Oost-Vlaanderen het meest aantal mannen (57,01%) en Limburg het meest aantal vrouwen (45,43%). Wanneer we kijken naar het aantal starters zien we dat de vrouwelijke vrije beroepers lichtjes overheersen met 50,65%. West-Vlaanderen (53,24%), Limburg (51,32%) en Oost-Vlaanderen (50,70%) scoren hoger dan gemiddeld. In tegenstelling tot 2014 zijn er in 2015 ongeveer evenveel mannelijke (50,01) als vrouwelijke (49,99%) stoppers en dit geldt voor alle provincies. Aantal vrije beroepers Aantal starters Aantal stoppers 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Man Vrouw Man Vrouw Man Vrouw 31

MEDISCHE EN INTELLECTUELE BEROEPEN SPANNEN DE KROON IN DE 5 VLAAMSE PROVINCIES Zowel de medische als de intellectuele beroepen vormen de grootste groep in alle Vlaamse provincies. Indien we dit per subsector bekijken, is het zeer duidelijk dat de artsen en paramedici in de 5 provincies sterk vertegenwoordigd zijn. In Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg komen hier ook nog eens de advocaten bij (6,36%, 6,59% en 5,30%). In West- en Oost-Vlaanderen vervolledigen de architecten de top 3 met 5,78% en 6,77%. 30.000 Aantal zelfstandige beoefenaars van een vrij beroep per provincie en per sector (2015) 25.000 24.086 20.000 20.047 18.963 15.000 10.000 13.346 11.087 10.694 13.320 12.362 7.408 9.842 5.000 0 3.160 2.485 2.672 2.645 2.564 1.492 1.3071.722 1.865 1.125 1.657 1.347 1.217 739 1.061 Antwerpen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Limburg Medische beroepen Juridische beroepen Economische beroepen fiscaal/vastgoed Bouwkundige beroepen Intellectuele beroepen 32

AANTAL STARTERS EN STOPPERS KENNEN EEN GELIJKAARDIG VERLOOP IN ELKE PROVINCIE Aangezien de medische en de intellectuele sector de grootste zijn, is het ook logisch dat het grootste aantal starters en stoppers in een vrij beroep in deze sectoren te vinden is. Indien we gaan kijken naar de subsectoren, zien we dat in de intellectuele beroepen en paramedici het grootste aantal vrije beroepers starten. Waar in 2014 de advocaten nog in elke provincie op de derde plaats kwamen, is dit nu eerder verdeeld, in Antwerpen en West-Vlaanderen komen de architecten op de derde plaats met respectievelijk 3,59% en 4,25%, in Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen vervolledigen de artsen de top 3 met respectievelijk 4,31% en 4,47% en in Limburg delen de artsen en architecten de derde plaats met 3,40%. Ook bij het aantal stoppers kennen de paramedici en de intellectuele diensten de grootste vertegenwoordiging. In alle provincies wordt de top 3 afgesloten door de advocaten. 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Aantal starters 1.200 1.000 800 600 400 200 0 Aantal stoppers Medische beroepen Juridische beroepen Economische beroepen fiscaal/vastgoed Bouwkundige beroepen Intellectuele beroepen Medische beroepen Juridische beroepen Economische beroepen fiscaal/vastgoed Bouwkundige beroepen Intellectuele beroepen 33

6 TEWERKSTELLING BIJ DE VRIJE BEROEPEN 34

Evolutie tewerkstelling vrije beroepen (RSZ 2005-2015) 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Economische Bouwkundige Juridische Medische Overige EVOLUTIE IN DE TEWERKSTELLING (2005-2015) In de periode 2005-2015 steeg de tewerkstelling bij de vrije beroepen met 30,13% ofwel met 63.829 werknemers. De toename van de tewerkstelling vertoont zich in alle sectoren. De grootste groei deed zich voor in de economische sector (+69,27%). Nemen we enkel het voorbije jaar onder de loep, dan noteren we een totale stijging van 2,20%. Elke sector kende een kleine stijging: economische 1,43%, bouwkundige 0,73%, juridische 0,89%, medische 2,98% en de overige of intellectuele 2,63%. Wanneer we de evolutie bekijken over de laatste 5 jaar zien we dat de bouwkundige sector in tegenstelling tot vorig jaar opnieuw een positieve groei van 20,84% (+6.164 arbeidsplaatsen) optekent. In totaal stellen de vrije en intellectuele beroepen 275.684 werknemers tewerk waarvan 47,83% in de intellectuele sector, 21,04% in de medische sector, 12,96% in de bouwkundige sector, 11,68% in de economische sector en 6,49% in de juridische sector. 35

Aantal werknemers per sector per gewest (RSZ 2015) 140.000 120.000 23.639 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 70.790 18.506 5.803 7.145 31.200 18.772 5.302 18.769 37.424 8.614 8.296 3.983 6.274 11.167 Medische beroepen Juridische beroepen Economische beroepen Bouwkundige beroepen Overige Brussels gewest Vlaams gewest Waals gewest OVERWICHT WERKNEMERS IN DE MEDISCHE SECTOR, IN HET VLAAMS GEWEST De meerderheid van de werknemers in de sector van de vrije beroepen in 2015 situeert zich in Vlaanderen: 148.145 arbeidsplaatsen, ofwel 53,74% van alle arbeidsplaatsen. Op de tweede plaats komt het Brussels hoofdstedelijk gewest (67.144 werknemers of 24,36%), op de derde plaats gevolgd door Wallonië met 60.395 werknemers of 21,91%. Wanneer we enkel de klassieke vrije beroepen beschouwen zien we dat er een beduidend grotere tewerkstelling is in de medische sector (21,04%). De tewerkstelling bij de vrije beroepen steeg in de periode 2005-2015 met 30,13% (+ 63.829 werknemers). De stijging van de tewerkstelling was sterker dan gemiddeld in Brussel (44,22% of 20.586 werknemers). Vlaanderen heeft 29.530 meer werknemers of +24,90%. De tewerkstelling in Wallonië kende ook een stijging van 29,38% of +13.713 ten opzichte van 2005. Bekijken we enkel de periode 2014-2015, dan steeg de tewerkstelling gemiddeld 2,20%. In Vlaanderen was dat 3,07%, in Wallonië 2,55% en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest slechts 0,01%. 36

Tewerkstelling bij de juridische beroepen Rechtskundige dienstverlening 4% Gerechtsdeurwaarders 14% Advocaten 39% TEWERKSTELLING IN DE JURIDISCHE SECTOR In 2015 stelt de sector van de juridische beroepen 17.899 (+158 ten opzichte van 2014) personen tewerk, waarvan 48,13% in Vlaanderen, 29,62% in Wallonië en 22,25% in Brussel. We zien dat er in Vlaanderen vooral meer dan gemiddeld werknemers actief zijn in het notariaat (55,75%) en in de rechtskundige dienstverlening (55,57%). Er is een hoger dan gemiddelde tewerkstelling in de advocatuur (34,40%) en in de rechtskundige dienstverlening (36,76%) in Brussel. In Wallonië zijn er beduidend minder werknemers dan gemiddeld actief in de rechtskundige dienstverlening (7,67%). Notarissen 43% TEWERKSTELLING IN DE ECONOMISCHE SECTOR In 2015 stelt de sector van de economische beroepen 32.188 (+455 ten opzichte van 2014) personen tewerk, waarvan 58,31% in Vlaanderen, 22,20% in Wallonië en 19,49% in Brussel. Tewerkstelling bij de economische beroepen Boekhouders en fiscalisten 21% Bedrijfsrevisoren 9% Effectenhandel 1% Makelaars in bankdiensten 23% Wanneer we kijken naar de verschillende beroepsgroepen, zien we dat bedrijfsrevisoren, accountants/belastingconsulenten, boekhouders en agenten/makelaars in bankdiensten meer dan gemiddeld zorgen voor tewerkstelling in Vlaanderen (respectievelijk 78,44%, 74,59%, 61,89% en 61,50%). Accountants en belastingconsulenten 28% Vermogensbeh eer 3% Ondersteunende diensten 15% 37

Tewerkstelling bij de bouwkundige beroepen Ondersteunende diensten 11% Vastgoed 16% Landmeters-experten 2% Schatters 0% Architecten 7% Interieurarchitecten 1% Stedenbouwkundige en tuin- en landschapsarchitecten 0% Ingenieurs 63% TEWERKSTELLING IN DE BOUWKUNDIGE SECTOR In 2015 stelt de sector van de bouwkundige beroepen 35.742 (+259 ten opzicht van 2014) personen tewerk, waarvan 52,52% in Vlaanderen, 16,24% in Wallonië en 31,24% in Brussel. Kijken we per beroepsgroep, dan zien we dat er bij de ondersteunende diensten een zeer grote meerderheid (91,52%) tewerkgesteld is in het Brussels Gewest. Bij de architecten, interieurarchitecten, stedenbouwkundigen & tuin- en landschapsarchitecten en landmeters zien we het omgekeerde. Hier is respectievelijk 13,07%, 12,00%, 5,88% en 7,95% tewerkgesteld in Brussel. 38

Tewerkstelling bij de medische beroepen Vroedkundigen 0% Overige menselijke gezondheidszorg 2% Verpleegkundigen 25% Apotheken 25% Revalidatie 3% Geestelijke gezondheidszorg 5% Ziekenvervoer 2% Medische laboratoria 7% Tandartsen 6% Specialisten 8% Dierenartsen 2% Huisartsen 15% TEWERKSTELLING IN DE MEDISCHE SECTOR In 2015 stelt de sector van de medische beroepen 58.002 (+1.679 ten opzichte van 2014) personen tewerk, waarvan 53,79% in Vlaanderen, 31,91% in Wallonië en 14,30% in Brussel. Opmerkelijk is dat we zeer weinig werknemers actief bij dierenartsen vinden in Brussel (1,92%), maar meer dan gemiddeld in Vlaanderen (60%) en in Wallonië (38,08%). Werknemers actief in de revalidatie vinden we meer dan gemiddeld terug in Vlaanderen (80,10%) en werknemers actief in de overige menselijke gezondheidszorg vooral in Wallonië (86,48%). 39

WERKGEVERS IN HET VRIJE BEROEP In 2015 telt het aantal vrije beroepsbeoefenaars dat personeel tewerk stelt 39.952 personen (+271 ten opzichte van 2014). Van de klassieke vrije beroepen is de medische sector de grootste werkgever (10.910). 57,56% van de werkgevers stellen mensen tewerk in het Vlaams Gewest, 27,24% in het Waals gewest en 15,21% in het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Met 275.684 (+5.925 ten opzichte van 2014) werknemers bij vrije beroepers en 39.952 werkgevers komen we op een gemiddelde van 6,9 werknemers per werkgever in het vrije beroep. Aantal werkgevers in het vrije beroep per sector en per regio (2015) 9.000 8.000 8.107 7.000 6.000 6.169 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 1.220 3.521 3.539 2.139 1.446 1.599 717 601 737 3.041 1.320 2.800 2.996 0 Medische beroepen Juridische beroepen Economische beroepen Bouwkundige beroepen Overige Brussels gewest Vlaams gewest Waals gewest 40

7 BIJLAGEN 7.1 Aantal beoefenaars van een vrij beroep 7.2 Aantal starters in een vrij beroep 7.3 Aantal stopzettingen in een vrij beroep 7.4 Provinciale cijfers van de vrije beroepen 7.5 Tewerkstelling bij de vrije beroepen 41

7.1 Aantal beoefenaars van een vrij beroep De weergave van de evolutie van het aantal beoefenaars van een vrij beroep, is gebaseerd op de statistieken die het RSVZ jaarlijks publiceert op basis van de sociale verzekeringsfondsen. Elke persoon die in de loop van een jaar gedurende minstens één kwartaal is aangesloten, wordt in deze cijfers opgenomen. In deze editie van de Polsslag gaan de cijfers tot en met het jaar 2014. Weliswaar bestaan er nog instanties die over cijfermateriaal over het vrije beroep beschikken dat kan afwijken van de hier voorliggende gegevens. De Federatie Vrije Beroepen bouwt echter op de cijfers van het RSVZ omdat het de enige bron is met een overzicht van vergelijkbare cijfers van het aantal beoefenaars in de verschillende beroepssectoren. De opgenomen statistieken hebben weliswaar enkel betrekking op de zelfstandigen (in hoofd- of nevenactiviteit en pensioen). De beroepsbeoefenaars in dienstverband zijn hier nog niet inbegrepen. Het RSVZ heeft onder de noemer "vrije beroepen" een eigen selectie van dienstverlenende intellectuele beroepen ondergebracht. De medische en de juridische sectoren zijn hierin duidelijker afgebakend dan de economische en de bouwtechnische sector. In de toekomst wil het RSVZ de voorbereiding starten om over te schakelen naar een NACE-BEL-codering. Dit zal een vergelijking met de gegevens uit hoofdstuk over de tewerkstelling mogelijk maken. Opdeling RSVZ: 1. Artsen 2. Tandartsen 3. Apothekers 4. Dierenartsen 5. Paramedici*: Het RSVZ hanteert hier niet de wettelijke begripsomschrijving, en rangschikt hieronder o.m. psychologen, verpleegkundigen, vroedkundigen, therapeuten, masseerders, 6. Advocaten 7. Notarissen 8. Gerechtsdeurwaarders 9. Fiscaal/Vastgoed**: Het RSVZ rangschikt hieronder o.m. accountants, landmeters, ingenieurs, e.a. experten 10. Architecten 11. Intellectuele diensten***: Door de Federatie samengevoegde categorie: o.m. privé-onderwijs, wetenschappen, letteren, kunsten, diverse intellectuele diensten (raadgevers, informatici, servicebureaus, ), mandatarissen van vennootschappen 42

TABEL 7.1.1 : AANTAL ZELFSTANDIGEN PER SECTOR. EVOLUTIE 2005-2015 Landbouw Visserij Landbouw en visserij Nijverheid Handel Handel en diensten Vrije beroepen Diensten Diverse TOTAAL 2005 87.237 1.355 88.592 173.807 341.602 417.350 184.422 75.748 3.097 867.268 2006 86.575 1.230 87.805 180.310 339.292 416.679 192.329 77.387 3.499 880.622 2007 85.697 1.141 86.838 188.398 343.045 423.031 202.675 79.986 4.012 904.954 2008 85.451 737 86.188 192.416 345.014 427.822 212.906 82.808 4.614 923.946 2009 80.931 701 81.632 190.051 340.175 424.139 228.142 83.964 10.678 934.642 2010 79.902 665 80.567 204.173 340.650 418.043 241.195 77.393 8.607 952.585 2011 79.403 647 80.050 209.403 338.175 416.376 251.464 78.201 12.603 969.896 2012 78.730 620 79.350 215.155 337.360 416.478 263.749 79.118 13.835 988.567 2013 79.078 593 79.671 217.748 335.507 415.397 274.420 79.890 13.865 1.001.101 2014 80.631 564 81.195 221.515 333.499 413.431 286.016 79.932 13.745 1.015.902 2015 84.215 583 84.798 221.564 331.231 416.344 295.179 85.113 17.584 1.035.469 2005-2015 -3.022-772 -3.794 47.757-10.371-1.006 110.757 9.365 14.487 168.201 %05-15 -3,46% -56,97% -4,28% 27,48% -3,04% -0,24% 60,06% 12,36% 467,78% 19,39% 2010-2015 4.313-82 4.231 17.391-9.419-1.699 53.984 7.720 8.977 82.884 %10-15 5,40% -12,33% 5,25% 8,52% -2,77% -0,41% 22,38% 9,98% 104,30% 8,70% 2014-2015 3.584 19 3.603 49-2.268 2.913 9.163 5.181 3.839 19.567 %14-15 4,44% 3,37% 4,44% 0,02% -0,68% 0,70% 3,20% 6,48% 27,93% 1,93% 2005% 10,06% 0,16% 10,22% 20,04% 39,39% 48,12% 21,26% 8,73% 0,36% 100,00% 2010% 8,39% 0,07% 8,46% 21,43% 35,76% 43,89% 25,32% 8,12% 0,90% 100,00% 2014% 7,94% 0,06% 7,99% 21,80% 32,83% 40,70% 28,15% 7,87% 1,35% 100,00% 2015% 8,13% 0,06% 8,19% 21,40% 31,99% 40,21% 28,51% 8,22% 1,70% 100,00% 43

TABEL 7.1.2: AANTAL ZELFSTANDIGEN VOLGENS LEEFTIJD (2015) Leeftijd Vrije beroepen 2015 Zelfstandigen 2015 Man Vrouw Totaal T% Man Vrouw Totaal T% -18 0 0 0 0,00% 9 1 10 0,00% 18-22 680 570 1.250 0,42% 5.235 2.542 7.777 0,75% 22-25 3.029 4.592 7.621 2,58% 14.936 10.995 25.931 2,50% 25-30 12.015 15.749 27.764 9,41% 47.325 32.080 79.405 7,67% 30-35 16.835 16.710 33.545 11,36% 65.017 37.176 102.193 9,87% 35-40 21.261 18.577 39.838 13,50% 79.289 43.317 122.606 11,84% 40-45 21.734 18.247 39.981 13,54% 87.945 48.441 136.386 13,17% 45-50 20.056 16.829 36.885 12,50% 93.840 50.897 144.737 13,98% 50-55 19.611 15.146 34.757 11,77% 91.730 47.477 139.207 13,44% 55-60 17.924 11.321 29.245 9,91% 75.772 36.241 112.013 10,82% 60-61 3.249 1.736 4.985 1,69% 12.718 5.716 18.434 1,78% 61-62 3.039 1.677 4.716 1,60% 11.647 5.385 17.032 1,64% 62-63 2.934 1.475 4.409 1,49% 10.881 4.773 15.654 1,51% 63-64 2.745 1.362 4.107 1,39% 10.024 4.416 14.440 1,39% 64-65 2.601 1.172 3.773 1,28% 9.227 3.989 13.216 1,28% 65-70 9.404 3.379 12.783 4,33% 31.665 12.253 43.918 4,24% 70-75 3.846 1.246 5.092 1,73% 15.320 5.849 21.169 2,04% 75-80 1.982 543 2.525 0,86% 8.520 3.034 11.554 1,12% 80-85 996 230 1.226 0,42% 4.435 1.746 6.181 0,60% 85-90 401 111 512 0,17% 1.832 851 2.683 0,26% 90-95 111 39 150 0,05% 546 287 833 0,08% 95-100 8 5 13 0,00% 46 35 81 0,01% >100 2 0 2 0,00% 7 2 9 0,00% TOTAAL 164.463 130.716 295.179 100% 677.966 357.503 1.035.469 100,00% 44

TABEL 7.1.3: AANTAL ZELFSTANDIGEN PER BEROEPSGROEP VOLGENS LEEFTIJD (2015) Leeftijd Artsen Tandartsen Apothekers Dierenartsen Paramedici * Advocaten Notarissen Gerechtsdeurwaarders Fiscaal/ vastgoed ** Architecten Intellectuele diensten *** 18-22 2 0 0 1 117 0 0 0 8 12 1.110 1.250 22-25 26 140 12 70 2.709 593 8 17 90 493 3.463 7.621 25-30 848 676 113 563 7.947 3.699 57 92 521 2.958 10.290 27.764 30-35 2.190 498 140 519 7.105 2.633 77 70 874 2.702 16.737 33.545 35-40 2.741 488 244 577 8.135 2.370 113 70 1.011 2.366 21.723 39.838 40-45 3.204 652 383 457 7.467 1.900 141 89 1.194 2.391 22.103 39.981 45-50 3.140 635 515 453 6.615 1.850 217 110 1.340 1.527 20.483 36.885 50-55 3.665 1.123 535 588 6.777 1.618 229 105 1.321 1.592 17.204 34.757 55-60 4.478 1.599 501 616 5.137 1.412 211 129 1.293 1.444 12.425 29.245 60-61 866 360 67 89 767 246 41 23 286 230 2.010 4.985 61-62 852 264 102 86 776 247 38 25 240 178 1.908 4.716 62-63 810 176 92 93 673 248 39 32 236 153 1.857 4.409 63-64 770 110 118 78 602 228 42 21 224 159 1.755 4.107 64-65 715 121 104 87 536 192 32 14 246 142 1.584 3.773 65-70 2.215 367 231 247 1.350 715 101 35 809 443 6.270 12.783 70-75 807 117 81 37 407 208 10 11 327 203 2.884 5.092 75-80 433 35 20 27 187 88 7 16 190 122 1.400 2.525 80-85 262 18 13 6 54 60 8 6 78 71 650 1.226 85-90 101 7 9 2 14 40 2 1 35 16 285 512 90-95 28 1 2 1 3 12 0 0 10 3 90 150 95-100 3 0 0 0 0 0 0 0 0 1 9 13 >100 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 2 TOTAAL 28.157 7.387 3.282 4.597 57.378 18.359 1.373 866 10.333 17.207 146.240 295.179 TOTAAL 45

TABEL 7.1.4: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR. EVOLUTIE 2005-2015 Artsen Tandartsen Apothekers Dierenartsen Paramedici * Advocaten Notarissen Gerechtsdeurwaarders Fiscaal/ vastgoed ** Architecten Intellectuele diensten *** 2005 28.544 7.278 4.336 4.039 35.367 14.955 1.640 792 10.574 14.056 62.841 184.422 2006 28.258 7.170 4.170 4.064 36.784 15.066 1.611 777 10.584 14.353 67.992 192.329 2007 28.046 7.081 3.982 4.109 38.430 15.308 1.561 785 10.622 14.642 78.109 202.675 2008 27.777 7.047 3.845 4.157 40.275 15.558 1.523 789 10.719 14.952 86.264 212.906 2009 27.650 7.125 3.812 4.225 41.896 16.010 1.501 804 10.742 15.285 99.092 228.142 2010 27.416 7.096 3.854 4.269 44.294 16.551 1.472 799 10.551 15.656 109.237 241.195 2011 27.233 7.067 3.739 4.313 46.372 16.862 1.460 811 10.439 15.940 117.228 251.464 2012 27.334 7.086 3.645 4.350 49.062 17.220 1.436 826 10.380 16.214 126.196 263.749 2013 27.459 7.141 3.544 4.393 51.621 17.693 1.414 847 10.337 16.470 133.501 274.420 2014 27.601 7.194 3.478 4.464 54.506 18.049 1.404 860 10.207 16.737 141.516 286.016 2015 28.157 7.387 3.282 4.597 57.378 18.359 1.373 866 10.333 17.207 146.240 295.179 2005-2015 -387 109-1.054 558 22.011 3.404-267 74-241 3.151 83.399 110.757 05-15% -1,36% 1,50% -24,31% 13,82% 62,24% 22,76% -16,28% 9,34% -2,28% 22,42% 132,71% 60,06% 2010-2015 741 291-572 328 13.084 1.808-99 67-218 1.551 37.003 53.984 10-15% 2,70% 4,10% -14,84% 7,68% 29,54% 10,92% -6,73% 8,39% -2,07% 9,91% 33,87% 22,38% 2014-2015 556 193-196 133 2.872 310-31 6 126 470 4.724 9.163 14-15% 2,01% 2,68% -5,64% 2,98% 5,27% 1,72% -2,21% 0,70% 1,23% 2,81% 3,34% 3,20% 2015% 9,54% 2,50% 1,11% 1,56% 19,44% 6,22% 0,47% 0,29% 3,50% 5,83% 49,54% 100,00% TOTAAL 46

TABEL 7.1.5: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER REGIO. EVOLUTIE 2005-2015 Vlaanderen Wallonië Brussel Andere * TOTAAL 2005 101.924 58.109 23.686 703 184.422 2006 106.580 60.437 24.480 832 192.329 2007 112.928 62.998 25.721 1.028 202.675 2008 119.070 65.745 26.921 1.170 212.906 2009 128.452 69.737 28.546 1.407 228.142 2010 136.753 73.033 29.777 1.632 241.195 2011 142.780 76.143 30.732 1.809 251.464 2012 149.867 79.581 32.236 2.065 263.749 2013 156.217 82.563 33.477 2.163 274.420 2014 163.476 85.748 34.803 1.989 286.016 2015 168.213 88.636 36.151 2.179 295.179 2005-2015 66.289 30.527 12.465 1.476 110.757 %05-15 65,04% 52,53% 52,63% 209,96% 60,06% 2010-2015 31.460 15.603 6.374 547 53.984 %10-15 23,00% 21,36% 21,41% 33,52% 22,38% 2014-2015 4.737 2.888 1.348 190 9.163 %14-15 2,90% 3,37% 3,87% 9,55% 3,20% 2015% 56,99% 30,03% 12,25% 0,74% 100% * In het buitenland 47

TABEL 7.1.6: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEEFNAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER GESLACHT. EVOLUTIE 2005-2015 Mannen Vrouwen TOTAAL 2005 107.637 76.785 184.422 2006 111.771 80.558 192.329 2007 117.307 85.368 202.675 2008 122.485 90.421 212.906 2009 132.383 95.759 228.142 2010 139.428 101.767 241.195 2011 144.833 106.631 251.464 2012 150.897 112.852 263.749 2013 155.999 118.421 274.420 2014 161.081 124.935 286.016 2015 164.463 130.716 295.179 2005-2015 56.826 53.931 110.757 %05-15 52,79% 70,24% 60,06% 2010-2015 25.035 28.949 53.984 %10-15 17,96% 28,45% 22,38% 2014-2015 3.382 5.781 9.163 %14-15 2,10% 4,63% 3,20% 2015 55,72% 44,28% 100,00% 48

TABEL 7.1.7: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR EN PER GESLACHT (2015) Man 2005 Man 2015 Vrouw 2005 Vrouw 2015 Vervrouwelijking 2005-2015 Artsen 17.467 15.833 11.077 12.324 11,26% Tandartsen 3.805 3.645 3.473 3.742 7,75% Apothekers 1.949 1.386 2.387 1.896-20,57% Dierenartsen 2.407 2.345 1.632 2.252 37,99% Paramedici * 11.564 14.889 23.803 42.489 78,50% Advocaten 8.722 9.819 6.233 8.540 37,01% Notarissen 1.195 934 445 439-1,35% Gerechtsdeurwaarders 575 591 217 275 26,73% Fiscaal/ vastgoed ** 8.634 8.106 1.940 2.227 14,79% Architecten 9.834 11.240 4.222 5.967 41,33% Intellectuele diensten *** 41.485 95.675 21.356 50.565 136,77% TOTAAL 107.637 164.463 76.785 130.716 70,24% 49

TABEL 7.1.8: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR EN PER GESLACHT (2015) Man M% Vrouw V% TOTAAL Aandeel in totaal Artsen 15.833 56,23% 12.324 43,77% 28.157 9,54% Tandartsen 3.645 49,34% 3.742 50,66% 7.387 2,50% Apothekers 1.386 42,23% 1.896 57,77% 3.282 1,11% Dierenartsen 2.345 51,01% 2.252 48,99% 4.597 1,56% Paramedici * 14.889 25,95% 42.489 74,05% 57.378 19,44% Advocaten 9.819 53,48% 8.540 46,52% 18.359 6,22% Notarissen 934 68,03% 439 31,97% 1.373 0,47% Gerechtsdeurwaarders 591 68,24% 275 31,76% 866 0,29% Fiscaal/vastgoed ** 8.106 78,45% 2.227 21,55% 10.333 3,50% Architecten 11.240 65,32% 5.967 34,68% 17.207 5,83% Intellectuele diensten *** 95.675 65,42% 50.565 34,58% 146.240 49,54% TOTAAL 164.463 55,72% 130.716 44,28% 295.179 100,00% 50

TABEL 7.1.9: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR EN PER REGIO (2015) Vlaanderen Vlaanderen% Wallonië Wallonië% Brussel Brussel% Andere Andere% TOTAAL Aandeel% Artsen 14.925 53,01% 9.764 34,68% 3.333 11,84% 135 0,48% 28.157 9,54% Tandartsen 4.287 58,03% 2.151 29,12% 913 12,36% 36 0,49% 7.387 2,50% Apothekers 1.909 58,17% 1.077 32,82% 291 8,87% 5 0,15% 3.282 1,11% Dierenartsen 2.609 56,75% 1.808 39,33% 167 3,63% 13 0,28% 4.597 1,56% Paramedici * 31.167 54,32% 21.768 37,94% 4.194 7,31% 249 0,43% 57.378 19,44% Advocaten 10.249 55,83% 4.108 22,38% 3.939 21,46% 63 0,34% 18.359 6,22% Notarissen 787 57,32% 471 34,30% 115 8,38% 0 0,00% 1.373 0,47% Gerechtsdeurwaarders 523 60,39% 300 34,64% 43 4,97% 0 0,00% 866 0,29% Fiscaal/vastgoed ** 6.010 58,16% 3.228 31,24% 1.040 10,06% 55 0,53% 10.333 3,50% Architecten 9.489 55,15% 4.855 28,22% 2.808 16,32% 55 0,32% 17.207 5,83% Intellectuele diensten *** 86.258 58,98% 39.106 26,74% 19.308 13,20% 1.568 1,07% 146.240 49,54% TOTAAL 168.213 56,99% 88.636 30,03% 36.151 12,25% 2.179 0,74% 295.179 100,00% 51

TABEL 7.1.10: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VAN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR, PER GESLACHT EN NAAR AARD VAN ACTIVITEIT (2015) Hoofdberoep Bijberoep Actief na pensioen TOTAAL M V T M V T M V T M V T Artsen 11.772 52,26% 10.754 47,74% 22.526 80,00% 1.006 49,31% 1.034 50,69% 2.040 7,25% 3.055 85,07% 536 14,93% 3.591 12,75% 15.833 56,23% 12.324 43,77% 28.157 Tandartsen 3.162 46,94% 3.574 53,06% 6.736 91,19% 68 54,84% 56 45,16% 124 1,68% 415 78,75% 112 21,25% 527 7,13% 3.645 49,34% 3.742 50,66% 7.387 Apothekers 1.112 39,90% 1.675 60,10% 2.787 84,92% 57 41,91% 79 58,09% 136 4,14% 217 60,45% 142 39,55% 359 10,94% 1.386 42,23% 1.896 57,77% 3.282 Dierenartsen 1.954 48,85% 2.046 51,15% 4.000 87,01% 123 40,73% 179 59,27% 302 6,57% 268 90,85% 27 9,15% 295 6,42% 2.345 51,01% 2.252 48,99% 4.597 Paramedici * 8.983 27,72% 23.419 72,28% 32.402 56,47% 4.852 21,26% 17.965 78,74% 22.817 39,77% 1.054 48,82% 1.105 51,18% 2.159 3,76% 14.889 25,95% 42.489 74,05% 57.378 Advocaten 8.597 51,34% 8.147 48,66% 16.744 91,20% 290 55,88% 229 44,12% 519 2,83% 932 85,04% 164 14,96% 1.096 5,97% 9.819 53,48% 8.540 46,52% 18.359 Notarissen 807 65,82% 419 34,18% 1.226 89,29% 11 52,38% 10 47,62% 21 1,53% 116 92,06% 10 7,94% 126 9,18% 934 68,03% 439 31,97% 1.373 Gerechtsdeurwaarders Fiscaal/vastgoed ** 510 65,89% 264 34,11% 774 89,38% 21 72,41% 8 27,59% 29 3,35% 60 95,24% 3 4,76% 63 7,27% 591 68,24% 275 31,76% 866 4.648 75,31% 1.524 24,69% 6.172 59,73% 2.025 77,91% 574 22,09% 2.599 25,15% 1.433 91,74% 129 8,26% 1.562 15,12% 8.106 78,45% 2.227 21,55% 10.333 Architecten 9.037 63,66% 5.158 36,34% 14.195 82,50% 1.402 64,91% 758 35,09% 2.160 12,55% 801 94,01% 51 5,99% 852 4,95% 11.240 65,32% 5.967 34,68% 17.207 Intellectuele diensten *** 54.827 65,96% 28.294 34,04% 83.121 56,84% 31.358 62,08% 19.156 37,92% 50.514 34,54% 9.490 75,29% 3.115 24,71% 12.605 8,62% 95.675 65,42% 50.565 34,58% 146.240 TOTAAL 105.409 55,28% 85.274 44,72% 190.683 64,60% 41.213 50,72% 40.048 49,28% 81.261 27,53% 17.841 76,79% 5.394 23,21% 23.235 7,87% 164.463 55,72% 130.716 44,28% 295.179 % van totaal 35,71% 28,89% 64,60% 13,96% 13,57% 27,53% 6,04% 1,83% 7,87% 55,72% 44,28% 100,00% 52

7.2 Aantal starters als zelfstandige in een vrij beroep TABEL 7.2.1: AANTAL STARTERS IN EEN ZELFSTANDIGE ACTIVITEIT. EVOLUTIE 2010-2015 Landbouw Visserij Industrie Handel Diensten Vrije beroepen Diversen TOTAAL 2010 3.222 41 20.866 28.332 6.505 22.681 3.385 75.592 2011 3.293 40 23.012 27.526 6.799 24.052 5.000 85.032 2012 3.338 25 24.761 28.885 7.239 26.000 2.993 89.722 2013 4.022 32 22.887 28.941 7.234 26.243 1.700 93.241 2014 5.155 19 24.175 29.826 6.663 29.471 1.535 96.844 2015 6.951 19 25.595 29.626 6.563 29.052 5.394 103.200 2015% 6,74% 0,02% 24,80% 28,71% 6,36% 28,15% 5,23% 100,00% 10-15% 115,74% -53,66% 22,66% 4,57% 0,89% 28,09% 59,35% 36,52% 14-15% 34,84% 0,00% 5,87% -0,67% -1,50% -1,42% 251,40% 6,56% TABEL 7.2.2: AANTAL STARTERS ALS ZELFSTANDIGE IN EEN VRIJ BEROEP PER GEWEST. EVOLUTIE 2010-2015 Vlaanderen Wallonië Brussel Buitenland TOTAAL 2010 12.757 6.452 3.215 257 22.681 2011 13.234 7.022 3.489 307 24.052 2012 14.242 7.528 3.872 358 26.000 2013 14.408 7.623 3.839 373 26.243 2014 16.535 8.339 4.260 337 29.471 2015 16.125 8.271 4.291 365 29.052 2015% 55,50% 28,47% 14,77% 1,26% 100,00% 10-15% 26,40% 28,19% 33,47% 42,02% 28,09% 14-15% -2,48% -0,82% 0,73% 8,31% -1,42% 53

TABEL 7.2.3: AANTAL STARTERS IN EEN VRIJ BEROEP NAAR LEEFTIJDSKLASSE EN GESLACHT (2015) Starters Man M% Vrouw V% TOTAAL T% 18 / - 22 jaar 384 52,32% 350 47,68% 734 2,53% 22 / - 25 jaar 1.342 37,70% 2.218 62,30% 3.560 12,25% 25 / - 30 jaar 2.774 45,46% 3.328 54,54% 6.102 21,00% 30 / - 35 jaar 2.292 48,81% 2.404 51,19% 4.696 16,16% 35 / - 40 jaar 1.952 49,17% 2.018 50,83% 3.970 13,67% 40 / - 45 jaar 1.552 48,64% 1.639 51,36% 3.191 10,98% 45 / - 50 jaar 1.252 48,93% 1.307 51,07% 2.559 8,81% 50 / - 55 jaar 1.008 53,76% 867 46,24% 1.875 6,45% 55 / - 60 jaar 609 57,56% 449 42,44% 1.058 3,64% 60 / - 61 jaar 122 73,49% 44 26,51% 166 0,57% 61 / - 62 jaar 105 67,74% 50 32,26% 155 0,53% 62 / - 63 jaar 93 68,89% 42 31,11% 135 0,46% 63 / - 64 jaar 72 63,72% 41 36,28% 113 0,39% 64 / - 65 jaar 63 66,32% 32 33,68% 95 0,33% 65 / - 70 jaar 385 77,62% 111 22,38% 496 1,71% 70 / - 75 jaar 77 77,00% 23 23,00% 100 0,34% 75 / - 80 jaar 24 64,86% 13 35,14% 37 0,13% 80 / - 85 jaar 6 66,67% 3 33,33% 9 0,03% 85 / - 90 jaar 0 0,00% 1 100,00% 1 0,00% TOTAAL 14.112 48,57% 14.940 51,43% 29.052 100,00% 54

TABEL 7.2.4: AANTAL STARTERS IN HET VRIJE BEROEP PER BEROEPSSECTOR (2015) 2010 2014 2015 Startersquote**** in 2015 per 100 beroepsbeoefenaars 14-15 14-15% 10-15 10-15% Totaal aantal 2015 Artsen 854 1.273 1.312 4,66 39 3,06% 458 53,63% 28.157 Tandartsen 244 311 351 4,75 40 12,86% 107 43,85% 7.387 Apothekers 86 121 108 3,29-13 -10,74% 22 25,58% 3.282 Dierenartsen 214 275 262 5,70-13 -4,73% 48 22,43% 4.597 Paramedici * 4511 6.119 6.062 10,57-57 -0,93% 1.551 34,38% 57.378 Advocaten 1128 1.363 1.118 6,09-245 -17,98% -10-0,89% 18.359 Notarissen 52 70 42 3,06-28 -40,00% -10-19,23% 1.373 Gerechtsdeurwaarders 34 50 40 4,62-10 -20,00% 6 17,65% 866 Fiscaal/ vastgoed ** 601 511 509 4,93-2 -0,39% -92-15,31% 10.333 Architecten 1060 1.133 1.139 6,62 6 0,53% 79 7,45% 17.207 Intellectuele diensten *** 13897 18.245 18.109 12,38-136 -0,75% 4.212 30,31% 146.240 TOTAAL 22681 29.471 29.052 9,84-419 -1,42% 6.371 28,09% 295.179 **** De verhouding tussen het aantal starters voor een bepaald jaar en de evolutie van het totaal van de actieve beroepsbeoefenaars voor datzelfde jaar, bepaalt de zgn. startersquote 55

TABEL 7.2.5: AANTAL STARTERS IN HET VRIJE BEROEP PER BEROEP EN GESLACHT (2015) Mannen M% Vrouwen V% TOTAAL T% Verschil 14-15 Stijgings% Artsen 507 38,64% 805 61,36% 1.312 4,52% 39 3,06% Tandartsen 149 42,45% 202 57,55% 351 1,21% 40 12,86% Apothekers 40 37,04% 68 62,96% 108 0,37% -13-10,74% Dierenartsen 79 30,15% 183 69,85% 262 0,90% -13-4,73% Paramedici * 1.058 17,45% 5.004 82,55% 6.062 20,87% -57-0,93% Advocaten 463 41,41% 655 58,59% 1.118 3,85% -245-17,98% Notarissen 16 38,10% 26 61,90% 42 0,14% -28-40,00% Gerechtsdeurwaarders 19 47,50% 21 52,50% 40 0,14% -10-20,00% Fiscaal/ vastgoed ** 344 67,58% 165 32,42% 509 1,75% -2-0,39% Architecten 581 51,01% 558 48,99% 1.139 3,92% 6 0,53% Intellectuele diensten *** 10.856 59,95% 7.253 40,05% 18.109 62,33% -136-0,75% TOTAAL 14.112 48,57% 14.940 51,43% 29.052 100,00% -419-1,42% 56

TABEL 7.2.6: AANTAL STARTERS IN EEN VRIJ BEROEP PER BEROEP EN NAAR AARD VAN DE ACTIVITEIT (2015) Hoofdberoep H% Bijberoep B% Actief na pensioen P% TOTAAL T% Artsen 1.095 83,46% 176 13,41% 41 3,13% 1.312 4,52% Tandartsen 334 95,16% 15 4,27% 2 0,57% 351 1,21% Apothekers 77 71,30% 28 25,93% 3 2,78% 108 0,37% Dierenartsen 239 91,22% 22 8,40% 1 0,38% 262 0,90% Paramedici * 2.561 42,25% 3.458 57,04% 43 0,71% 6.062 20,87% Advocaten 1.075 96,15% 35 3,13% 8 0,72% 1.118 3,85% Notarissen 39 92,86% 2 4,76% 1 2,38% 42 0,14% Gerechtsdeurwaarders 36 90,00% 4 10,00% 0 0,00% 40 0,14% Fiscaal/vastgoed ** 304 59,72% 186 36,54% 19 3,73% 509 1,75% Architecten 969 85,07% 163 14,31% 7 0,61% 1.139 3,92% Intellectuele diensten *** 9.859 54,44% 7.567 41,79% 683 3,77% 18.109 62,33% TOTAAL 16.588 57,10% 11.656 40,12% 808 2,78% 29.052 100,00% 57

7.3 Aantal stopzettingen als zelfstandige in een vrij beroep TABEL 7.3.1: AANTAL STOPZETTINGEN IN EEN ZELFSTANDIGE ACTIVITEIT. EVOLUTIE 2010-2015 Landbouw Visserij Nijverheid Handel Vrije Beroepen Diensten Diverse Totaal 2010 1.849 25 8.943 16.175 7.387 2.970 459 37.808 2011 1.736 37 9.898 16.910 8.008 3.477 769 40.835 2012 1.773 22 10.821 17.397 8.552 3.567 856 42.988 2013 2.056 37 12.200 18.749 9.986 3.806 1.040 47.874 2014 2.298 23 13.486 20.950 12.387 4.374 983 54.501 2015 2.350 15 11.940 18.684 10.672 3.969 1.132 48.762 2015% 4,82% 0,03% 24,49% 38,32% 21,89% 8,14% 2,32% 100,00% 2010-2015 501-10 2.997 2.509 3.285 999 673 10.954 10-15% 27,10% -40,00% 33,51% 15,51% 44,47% 33,64% 146,62% 28,97% 2014-2015 52-8 -1.546-2.266-1.715-405 149-5.739 14-15% 2,26% -34,78% -11,46% -10,82% -13,85% -9,26% 15,16% -10,53% 58

TABEL 7.3.2: AANTAL STOPZETTINGEN ALS ZELFSTANDIGE IN EEN VRIJ BEROEP PER SECTOR. EVOLUTIE 2010-2015 Artsen Tandartsen Apothekers Dierenartsen Paramedici * Advocaten Notarissen Gerechtsdeurwaarders Fiscaal/ vastgoed ** Architecten Intellectuele diensten *** 2010 446 99 73 80 1.331 508 37 13 255 404 4.141 7.387 2011 486 101 81 80 1.455 568 40 13 235 363 4.586 8.008 2012 471 117 109 97 1.661 479 40 14 274 384 4.906 8.552 2013 612 121 101 101 1.755 603 55 15 294 459 5.870 9.986 2014 744 178 124 135 2.168 723 50 27 407 528 7.303 12.387 2015 552 143 122 111 1.974 725 39 26 288 455 6.237 10.672 2015% 5,17% 1,34% 1,14% 1,04% 18,50% 6,79% 0,37% 0,24% 2,70% 4,26% 58,44% 100,00% 2010-2015 106 44 49 31 643 217 2 13 33 51 2.096 3.285 10-15% 23,77% 44,44% 67,12% 38,75% 48,31% 42,72% 5,41% 100,00% 12,94% 12,62% 50,62% 44,47% 2014-2015 -192-35 -2-24 -194 2-11 -1-119 -73-1.066-1.715 14-15% -25,81% -19,66% -1,61% -17,78% -8,95% 0,28% -22,00% -3,70% -29,24% -13,83% -14,60% -13,85% Stoppers quote 1,96 1,94 3,72 2,41 3,44 3,95 2,84 3,00 2,79 2,64 4,26 3,62 TOTAAL 59

TABEL 7.3.3: AANTAL STOPZETTINGEN IN EEN VRIJ BEROEP NAAR LEEFTIJDSKLASSE EN GESLACHT (2015) Stoppers Man M% Vrouw V% TOTAAL T% 18 / - 22 jaar 38 55,07% 31 44,93% 69 0,65% 22 / - 25 jaar 261 43,79% 335 56,21% 596 5,58% 25 / - 30 jaar 750 38,82% 1.182 61,18% 1.932 18,10% 30 / - 35 jaar 635 40,73% 924 59,27% 1.559 14,61% 35 / - 40 jaar 660 48,28% 707 51,72% 1.367 12,81% 40 / - 45 jaar 536 50,23% 531 49,77% 1.067 10,00% 45 / - 50 jaar 409 48,29% 438 51,71% 847 7,94% 50 / - 55 jaar 398 52,44% 361 47,56% 759 7,11% 55 / - 60 jaar 345 55,20% 280 44,80% 625 5,86% 60 / - 61 jaar 75 60,00% 50 40,00% 125 1,17% 61 / - 62 jaar 55 59,14% 38 40,86% 93 0,87% 62 / - 63 jaar 77 63,64% 44 36,36% 121 1,13% 63 / - 64 jaar 82 61,19% 52 38,81% 134 1,26% 64 / - 65 jaar 85 66,41% 43 33,59% 128 1,20% 65 / - 70 jaar 539 70,00% 231 30,00% 770 7,22% 70 / - 75 jaar 144 75,79% 46 24,21% 190 1,78% 75 / - 80 jaar 92 84,40% 17 15,60% 109 1,02% 80 / - 85 jaar 79 85,87% 13 14,13% 92 0,86% 85 / - 90 jaar 40 78,43% 11 21,57% 51 0,48% 90/-95 jaar 25 86,21% 4 13,79% 29 0,27% 95 / -100 jaar 6 66,67% 3 33,33% 9 0,08% TOTAAL 5.331 49,95% 5.341 50,05% 10.672 100,00% 60

TABEL 7.3.4: AANTAL STOPZETTINGEN IN HET VRIJE BEROEP PER BEROEP EN GESLACHT (2015) Man M% Vrouw V% TOTAAL Aandeel Artsen 326 59,06% 226 40,94% 552 5,17% Tandartsen 80 55,94% 63 44,06% 143 1,34% Apothekers 57 46,72% 65 53,28% 122 1,14% Dierenartsen 36 32,43% 75 67,57% 111 1,04% Paramedici * 373 18,90% 1.601 81,10% 1.974 18,50% Advocaten 316 43,59% 409 56,41% 725 6,79% Notarissen 26 66,67% 13 33,33% 39 0,37% Gerechtsdeurwaarders 15 57,69% 11 42,31% 26 0,24% Fiscaal/vastgoed ** 214 74,31% 74 25,69% 288 2,70% Architecten 242 53,19% 213 46,81% 455 4,26% Intellectuele diensten *** 3.646 58,46% 2.591 41,54% 6.237 58,44% TOTAAL 5.331 49,95% 5.341 50,05% 10.672 100,00% 61

TABEL 7.3.5: AANTAL STOPZETTINGEN IN EEN VRIJ BEROEP PER BEROEP EN NAAR AARD VAN DE ACTIVITEIT (2015) Hoofdberoep H% Bijberoep B% Actief na pensioen P% Totaal T% Artsen 310 56,16% 64 11,59% 178 32,25% 552 5,17% Tandartsen 107 74,83% 4 2,80% 32 22,38% 143 1,34% Apothekers 73 59,84% 10 8,20% 39 31,97% 122 1,14% Dierenartsen 88 79,28% 8 7,21% 15 13,51% 111 1,04% Paramedici * 750 37,99% 1.112 56,33% 112 5,67% 1.974 18,50% Advocaten 626 86,34% 35 4,83% 64 8,83% 725 6,79% Notarissen 26 66,67% 1 2,56% 12 30,77% 39 0,37% Gerechtsdeurwaarders 25 96,15% 0 0,00% 1 3,85% 26 0,24% Fiscaal/vastgoed ** 130 45,14% 91 31,60% 67 23,26% 288 2,70% Architecten 313 68,79% 105 23,08% 37 8,13% 455 4,26% Intellectuele diensten *** 3.089 49,53% 2.585 41,45% 563 9,03% 6.237 58,44% TOTAAL 5.537 51,88% 4.015 37,62% 1.120 10,49% 10.672 100,00% 62

TABEL 7.3.6: AANTAL STOPZETTINGEN IN EEN VRIJ BEROEP PER BEROEP EN NAAR LEEFTIJDSKLASSE (2015) Stoppers Artsen Tandartsen Apothekers Dierenartsen Paramedici * Advocaten Notarissen Gerechtsdeurwaarders Fiscaal/vastgoed ** Architecten Intellectuele diensten *** TOTAAL 18-22 jaar 22-25 jaar 25-30 jaar 30-35 jaar 35-40 jaar 40-45 jaar 45-50 jaar 50-55 jaar 55-60 jaar 60-61 jaar 61-62 jaar 62-63 jaar 63-64 jaar 64-65 jaar 65-70 jaar 70-75 jaar 75-80 jaar 80-85 jaar 85-90 jaar 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 3 0,15% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,44% 64 1,03% 69 5 0,91% 7 4,90% 0 0,00% 4 3,60% 111 5,62% 25 3,45% 0 0,00% 0 0,00% 4 1,39% 16 3,52% 424 6,80% 596 103 18,66% 25 17,48% 6 4,92% 38 34,23% 484 24,52% 269 37,10% 12 30,77% 10 38,46% 25 8,68% 142 31,21% 818 13,12% 1.932 49 8,88% 9 6,29% 6 4,92% 11 9,91% 329 16,67% 159 21,93% 1 2,56% 4 15,38% 29 10,07% 89 19,56% 873 14,00% 1.559 35 6,34% 14 9,79% 1 0,82% 8 7,21% 261 13,22% 75 10,34% 4 10,26% 1 3,85% 22 7,64% 56 12,31% 890 14,27% 1.367 20 3,62% 3 2,10% 7 5,74% 7 6,31% 181 9,17% 39 5,38% 1 2,56% 1 3,85% 40 13,89% 40 8,79% 728 11,67% 1.067 21 3,80% 5 3,50% 5 4,10% 5 4,50% 127 6,43% 30 4,14% 1 2,56% 1 3,85% 25 8,68% 22 4,84% 605 9,70% 847 31 5,62% 6 4,20% 10 8,20% 4 3,60% 149 7,55% 20 2,76% 1 2,56% 1 3,85% 22 7,64% 15 3,30% 500 8,02% 759 31 5,62% 13 9,09% 15 12,30% 5 4,50% 97 4,91% 22 3,03% 1 2,56% 3 11,54% 18 6,25% 18 3,96% 402 6,45% 625 9 1,63% 5 3,50% 1 0,82% 2 1,80% 15 0,76% 2 0,28% 0 0,00% 1 3,85% 8 2,78% 5 1,10% 79 1,27% 127 4 0,72% 3 2,10% 3 2,46% 2 1,80% 20 1,01% 1 0,14% 0 0,00% 0 0,00% 7 2,43% 2 0,44% 51 0,82% 93 10 1,81% 7 4,90% 6 4,92% 2 1,80% 20 1,01% 3 0,41% 0 0,00% 1 3,85% 3 1,04% 3 0,66% 66 1,06% 121 14 2,54% 4 2,80% 12 9,84% 2 1,80% 21 1,06% 6 0,83% 0 0,00% 1 3,85% 9 3,13% 1 0,22% 65 1,04% 135 13 2,36% 3 2,10% 9 7,38% 18 16,22% 18 0,91% 4 0,55% 5 12,82% 0 0,00% 7 2,43% 27 5,93% 66 1,06% 170 118 21,38% 31 21,68% 35 28,69% 1 0,90% 108 5,47% 33 4,55% 11 28,21% 1 3,85% 40 13,89% 2 0,44% 348 5,58% 728 35 6,34% 6 4,20% 4 3,28% 1 0,90% 16 0,81% 8 1,10% 0 0,00% 0 0,00% 15 5,21% 5 1,10% 103 1,65% 193 20 3,62% 2 1,40% 1 0,82% 1 0,90% 7 0,35% 9 1,24% 0 0,00% 0 0,00% 4 1,39% 5 1,10% 61 0,98% 110 21 3,80% 0 0,00% 1 0,82% 0 0,00% 6 0,30% 6 0,83% 2 5,13% 1 3,85% 6 2,08% 3 0,66% 44 0,71% 90 6 1,09% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,05% 12 1,66% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,69% 2 0,44% 27 0,43% 50 90-95 jaar 7 1,27% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,14% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,69% 0 0,00% 16 0,26% 26 95-100 jaar 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,14% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 7 0,11% 8 >100 jaar Totaal 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 552 100,00% 143 100,00% 122 100,00% 111 100,00% 1974 100,00% 725 100,00% 39 100,00% 26 100,00% 288 100,00% 455 100,00% 6237 100,00% 10.672 63

7.4 Provinciale cijfers van de vrije beroepen TABEL 7.4.1: ALGEMEEN AANTAL ZELFSTANDIGEN IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE (2015) Aantal vrije beroepers % Aantal starters % Aantal stoppers % Totaal # ondernemers % VB'ers op # ON'ers Antwerpen 44.569 26,50% 4.489 27,84% 1.747 29,68% 163.803 27,21% Vlaams-Brabant 36.835 21,90% 3.408 21,13% 1.193 20,26% 112.338 32,79% West-Vlaanderen 28.661 17,04% 2.562 15,89% 935 15,88% 134.477 21,31% Oost-Vlaanderen 37.881 22,52% 3.694 22,91% 1.303 22,13% 145.025 26,12% Limburg 20.267 12,05% 1.972 12,23% 709 12,04% 79.864 25,38% TOTAAL 168.213 100,00% 16.125 100,00% 5.887 100,00% 635.507 26,47% TABEL 7.4.2: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VA EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER GESLACHT (2015) Aantal vrije beroepers Man % Man Vrouw % Vrouw TOTAAL Antwerpen 25.292 56,75% 19.277 43,25% 44.569 Vlaams-Brabant 20.723 56,26% 16.112 43,74% 36.835 West-Vlaanderen 16.305 56,89% 12.356 43,11% 28.661 Oost-Vlaanderen 21.596 57,01% 16.285 42,99% 37.881 Limburg 11.060 54,57% 9.207 45,43% 20.267 TOTAAL 94.976 56,46% 73.237 43,54% 168.213 64

TABEL 7.4.3: AANTAL STARTERS IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER GESLACHT (2015) Aantal starters Man % Man Vrouw % Vrouw TOTAAL Antwerpen 2.278 50,75% 2.211 49,25% 4.489 Vlaams-Brabant 1.701 49,91% 1.707 50,09% 3.408 West-Vlaanderen 1.198 46,76% 1.364 53,24% 2.562 Oost-Vlaanderen 1.821 49,30% 1.873 50,70% 3.694 Limburg 960 48,68% 1.012 51,32% 1.972 TOTAAL 7.958 49,35% 8.167 50,65% 16.125 TABEL 7.4.4: AANTAL STOPPERS IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER GESLACHT (2015) Aantal stoppers Man % Man Vrouw % Vrouw TOTAAL Antwerpen 880 50,37% 867 49,63% 1.747 Vlaams-Brabant 599 50,21% 594 49,79% 1.193 West-Vlaanderen 458 48,98% 477 51,02% 935 Oost-Vlaanderen 653 50,12% 650 49,88% 1.303 Limburg 354 49,93% 355 50,07% 709 TOTAAL 2.944 50,01% 2.943 49,99% 5.887 65

TABEL 7.4.5: AANTAL ZELFSTANDIGE BEOEFENAARS VA EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER SECTOR (2015) Aantal vrije beroepers Ant Ant% Vl-Br Vl-Br% W-Vl W-Vl% O-Vl O-Vl% Lim Lim% TOTAAL Aandeel% Artsen 3.784 8,49% 3.335 9,05% 2.673 9,33% 3.393 8,96% 1.740 8,59% 14.925 8,87% Tandartsen 1.022 2,29% 990 2,69% 750 2,62% 971 2,56% 554 2,73% 4.287 2,55% Apothekers 419 0,94% 384 1,04% 373 1,30% 504 1,33% 229 1,13% 1.909 1,13% Dierenartsen 649 1,46% 422 1,15% 583 2,03% 638 1,68% 317 1,56% 2.609 1,55% Paramedici * 7.472 16,77% 5.956 16,17% 6.315 22,03% 6.856 18,10% 4.568 22,54% 31.167 18,53% Advocaten 2.835 6,36% 2.428 6,59% 1.589 5,54% 2.323 6,13% 1.074 5,30% 10.249 6,09% Notarissen 184 0,41% 137 0,37% 188 0,66% 200 0,53% 78 0,38% 787 0,47% Gerechtsdeurwaarders 141 0,32% 107 0,29% 88 0,31% 122 0,32% 65 0,32% 523 0,31% Fiscaal/vastgoed ** 1.492 3,35% 1.307 3,55% 1.125 3,93% 1.347 3,56% 739 3,65% 6.010 3,57% Architecten 2.485 5,58% 1.722 4,67% 1.657 5,78% 2.564 6,77% 1.061 5,24% 9.489 5,64% Intellectuele diensten *** 24.086 54,04% 20.047 54,42% 13.320 46,47% 18.963 50,06% 9.842 48,56% 86.258 51,28% TOTAAL 44.569 100,00% 36.835 100,00% 28.661 100,00% 37.881 100,00% 20.267 100,00% 168.213 100,00% 66

TABEL 7.4.6: AANTAL STARTERS IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER SECTOR (2015) Aantal starters Ant Ant% Vl-Br Vl-Br% W-Vl W-Vl% O-Vl O-Vl% Lim Lim% TOTAAL Aandeel% Artsen 155 3,45% 147 4,31% 104 4,06% 165 4,47% 67 3,40% 638 3,96% Tandartsen 52 1,16% 40 1,17% 29 1,13% 29 0,79% 23 1,17% 173 1,07% Apothekers 9 0,20% 8 0,23% 11 0,43% 17 0,46% 7 0,35% 52 0,32% Dierenartsen 35 0,78% 26 0,76% 26 1,01% 35 0,95% 16 0,81% 138 0,86% Paramedici * 714 15,91% 539 15,82% 618 24,12% 685 18,54% 446 22,62% 3.002 18,62% Advocaten 124 2,76% 145 4,25% 71 2,77% 112 3,03% 56 2,84% 508 3,15% Notarissen 4 0,09% 5 0,15% 4 0,16% 10 0,27% 1 0,05% 24 0,15% Gerechtsdeurwaarders 7 0,16% 3 0,09% 7 0,27% 4 0,11% 2 0,10% 23 0,14% Fiscaal/vastgoed ** 56 1,25% 45 1,32% 42 1,64% 65 1,76% 30 1,52% 238 1,48% Architecten 161 3,59% 125 3,67% 109 4,25% 163 4,41% 67 3,40% 625 3,88% Intellectuele diensten *** 3.172 70,66% 2.325 68,22% 1.541 60,15% 2.409 65,21% 1.257 63,74% 10.704 66,38% TOTAAL 4.489 100,00% 3.408 100,00% 2.562 100,00% 3.694 100,00% 1.972 100,00% 16.125 100,00% 67

TABEL 7.4.7: AANTAL STOPPERS IN EEN VRIJ BEROEP PER PROVINCIE EN PER SECTOR (2015) Aantal stoppers Ant Ant% Vl-Br Vl-Br% W-Vl W-Vl% O-Vl O-Vl% Lim Lim% Totaal Aandeel% Artsen 61 3,49% 47 3,94% 45 4,81% 60 4,60% 17 2,40% 230 3,91% Tandartsen 23 1,32% 18 1,51% 19 2,03% 18 1,38% 6 0,85% 84 1,43% Apothekers 15 0,86% 14 1,17% 15 1,60% 26 2,00% 8 1,13% 78 1,32% Dierenartsen 17 0,97% 10 0,84% 17 1,82% 10 0,77% 5 0,71% 59 1,00% Paramedici * 267 15,28% 184 15,42% 227 24,28% 238 18,27% 160 22,57% 1.076 18,28% Advocaten 109 6,24% 85 7,12% 59 6,31% 79 6,06% 28 3,95% 360 6,12% Notarissen 8 0,46% 5 0,42% 4 0,43% 4 0,31% 3 0,42% 24 0,41% Gerechtsdeurwaarders 3 0,17% 3 0,25% 6 0,64% 2 0,15% 2 0,28% 16 0,27% Fiscaal/vastgoed ** 54 3,09% 30 2,51% 22 2,35% 31 2,38% 26 3,67% 163 2,77% Architecten 73 4,18% 40 3,35% 40 4,28% 51 3,91% 26 3,67% 230 3,91% Intellectuele diensten *** 1.117 63,94% 757 63,45% 481 51,44% 784 60,17% 428 60,37% 3.567 60,59% TOTAAL 1.747 100,00% 1.193 100,00% 935 100,00% 1.303 100,00% 709 100,00% 5.887 100,00% 68

7.5 Tewerkstelling bij de vrije beroepen LIJST 1: GEHANTEERDE NACECODES PER BEROEPSGROEP (NACE CODE 2008) 1. Economische beroepen 66.120 Effecten- en goederenhandel 66.300 Vermogensbeheer 66.191 Agenten en makelaars in bankdiensten 66.199 Overige ondersteunende activiteiten in verband met financiële diensten, exclusief verzekeringen en pensioenfondsen, n.e.g. 69.201 Accountants en belastingconsulenten 69.202 Boekhouders en boekhouders-fiscalisten 69.203 Bedrijfsrevisoren 2. Bouwkundige beroepen 68.311 Bemiddeling bij de aankoop, verkoop en verhuur van onroerend goed voor een vast bedrag of op contractbasis 68.312 Schatten en evalueren van onroerend goed voor een vast bedrag of op contractbasis 81.100 Diverse ondersteunende activiteiten ten behoeve van voorzieningen 71.111 Bouwarchitecten 71.112 Interieurarchitecten 71.113 Stedenbouwkundige tuin- en landschapsarchitecten 71.121 Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, exclusief landmeters 71.122 Landmeters 3. Juridische beroepen 69.101 Activiteiten van advocaten 69.102 Activiteiten van notarissen 69.103 Activiteiten van deurwaarders 69.109 Overige rechtskundige dienstverlening 4. Medische beroepen 47.730 Apotheken 86.210 Huisartsenpraktijken 86.220 Praktijken van specialisten 86.230 Tandartsenpraktijken 86.901 Activiteiten van medische laboratoria 86.903 Ziekenvervoer 86.904 Activiteiten op het vlak van geestelijke gezondheidszorg, m.u.v. psychiatrische ziekenhuizen en verzorgingstehuizen 86.905 Ambulante revalidatieactiviteiten 86.906 Verpleegkundige activiteiten 86.907 Activiteiten van vroedvrouwen 86.909 Overige menselijke gezondheidszorg, n.e.g. 75.000 Veterinaire diensten 5. Overige intellectuele beroepen 70.220 Overige adviesbureaus op het gebied van bedrijfsbeheer; adviesbureaus op het gebied van bedrijfsvoering 74.901 Activiteiten van managers van artiesten, sportlui en overige bekende personaliteiten 66.220 Verzekeringsagenten en verzekeringsmakelaars 66.210 Risico-analisten en schadetaxateurs 69

66.290 Overige ondersteunende activiteiten i.v.m. verzekeringen en pensioenfondsen 62.020 Computerconsultancy-activiteiten 58.210 Uitgeverijen van computerspelen 58.290 Overige uitgeverijen van software 62.010 Ontwerpen en programmeren van computerprogramma s 62.090 Overige diensten op het gebied van informaticatechnologie en computers 62.030 Beheer van computerfaciliteiten 63.110 Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten 73.200 Markt- en opinieonderzoeksbureau 70.210 Adviesbureaus op het gebied van public-relations en communicatie 73.110 Reclamebureaus 78.100 Arbeidsbemiddeling 74.300 Vertalers en tolken 82.910 Incassobureaus en kredietbureaus 74.909 Overige gespecialiseerde wetenschappelijke en technische activiteiten 77.400 Lease van intellectuele eigendom en vergelijkbare producten, m.u.v. werken onder auteursrecht 80.300 Opsporingsdiensten en detectivebureaus 82.990 Overige zakelijke dienstverlening, n.e.g. 63.990 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatica 90.011 Beoefening van uitvoerende kunsten door zelfstandig werkende artiesten 90.029 Overige ondersteunende activiteiten voor de uitvoerende kunsten 90.031 Scheppende kunsten, m.u.v. ondersteunende diensten 70

TABEL 7.5.1: TEWERKSTELLING BIJ DE VRIJE BEROEPEN PER SECTOR. EVOLUTIE 2005-2015 Economische Bouwkundige Juridische Medische Overige TOTAAL 2005 19.016 30.558 15.787 47.750 98.744 211.855 2006 19.839 32.232 16.117 45.787 112.855 226.830 2007 20.873 34.053 16.430 46.914 132.604 250.874 2008 22.882 37.022 16.536 48.123 116.538 241.101 2009 30.706 37.321 16.505 49.805 112.811 247.148 2010 30.535 29.578 16.284 52.554 123.184 252.135 2011 31.172 34.811 17.064 53.228 121.882 258.157 2012 31.293 34.593 17.317 53.660 124.879 261.742 2013 31.675 34.844 17.528 54.933 125.787 264.767 2014 31.733 35.483 17.741 56.323 128.479 269.759 2015 32.188 35.742 17.899 58.002 131.853 275.684 2015% 11,68% 12,96% 6,49% 21,04% 47,83% 100% 2005-2015 13.172 5.184 2.112 10.252 33.109 63.829 05-15% 69,27% 16,96% 13,38% 21,47% 33,53% 30,13% 2010-2015 1.653 6.164 1.615 5.448 8.669 23.549 10-15% 5,41% 20,84% 9,92% 10,37% 7,04% 9,34% 2014-2015 455 259 158 1.679 3.374 5.925 14-15% 1,43% 0,73% 0,89% 2,98% 2,63% 2,20% 71

TABEL 7.5.2: TEWERKSTELLING BIJ DE VRIJE BEROEPEN PER REGIO. EVOLUTIE 2005-2015 Vlaanderen Wallonië Brussel TOTAAL 2005 118.615 46.682 46.558 211.855 2006 130.064 47.262 49.504 226.830 2007 146.228 51.495 53.151 250.874 2008 128.877 48.125 64.376 241.378 2009 130.143 53.100 63.905 247.148 2010 131.319 56.261 64.555 252.135 2011 136.160 56.793 65.204 258.157 2012 139.329 57.452 64.961 261.742 2013 140.535 57.991 66.241 264.767 2014 143.727 58.893 67.139 269.759 2015 148.145 60.395 67.144 275.684 2015% 53,74% 21,91% 24,36% 100,00% 2005-2015 29.530 13.713 20.586 63.829 05-15% 24,90% 29,38% 44,22% 30,13% 2010-2015 16.826 4.134 2.589 23.549 10-15% 12,81% 7,35% 4,01% 9,34% 2014-2015 4.418 1.502 5 5.925 14-15% 3,07% 2,55% 0,01% 2,20% 72

TABEL 7.5.3: TEWERKSTELLING BIJ DE VRIJE BEROEPEN PER SECTOR EN PER REGIO (2015) Brussels gewest Vlaams gewest Waals gewest TOTAAL Aandeel Medische beroepen 8.296 31.200 18.506 58.002 21,04% Juridische beroepen 3.983 8.614 5.302 17.899 6,49% Economische beroepen 6.274 18.769 7.145 32.188 11,68% Bouwkundige beroepen 11.167 18.772 5.803 35.742 12,96% Overige 37.424 70.790 23.639 131.853 47,83% TOTAAL 67.144 148.145 60.395 275.684 100,00% TABEL 7.5.4: TEWERKSTELLING BIJ DE ECONOMISCHE BEROEPEN PER NACECODE EN PER REGIO (2015) Economische sector VL VL% W W% B B% TOTAAL T% 66120 Effecten- en goederenhandel 167 50,15% 34 10,21% 132 39,64% 333 1,03% 66191 Agenten en makelaars in bankdiensten 4.650 61,50% 2.200 29,10% 711 9,40% 7.561 23,49% 66199 Overige ondersteunende activiteiten 798 16,49% 1.723 35,61% 2.317 47,89% 4.838 15,03% 66300 Vermogensbeheer 59 6,43% 62 6,75% 797 86,82% 918 2,85% 69201 Accountants en belastingconsulenten 6.747 74,59% 1.235 13,65% 1.064 11,76% 9.046 28,10% 69202 Boekhouders en boekhouders-fiscalisten 4.103 61,89% 1.774 26,76% 753 11,36% 6.630 20,60% 69203 Bedrijfsrevisoren 2.245 78,44% 117 4,09% 500 17,47% 2.862 8,89% TOTAAL 18.769 58,31% 7.145 22,20% 6.274 19,49% 32.188 100,00% 73

TABEL 7.5.5: TEWERKSTELLING BIJ DE BOUWKUNDIGE BEROEPEN PER NACECODE EN PER REGIO (2015) Bouwkundige sector VL VL% W W% B B% TOTAAL T% 68311 Bemiddeling bij de aankoop, verkoop en verhuur van onroerend goed 2.948 52,81% 1.339 23,99% 1.295 23,20% 5.582 15,62% 68312 Schatten en evalueren van onroerend goed 16 14,55% 36 32,73% 58 52,73% 110 0,31% 71111 Bouwarchitecten 1.710 65,92% 545 21,01% 339 13,07% 2.594 7,26% 71112 Interieurarchitecten 232 77,33% 32 10,67% 36 12,00% 300 0,84% 71113 Stedenbouwkundige en tuin- en landschapsarchitecten 93 60,78% 51 33,33% 9 5,88% 153 0,43% 71121 Ingenieurs en aanverwante technische adviseurs, excl. landmeters 12.961 58,05% 3.532 15,82% 5.836 26,14% 22.329 62,47% 71122 Landmeters 569 69,56% 184 22,49% 65 7,95% 818 2,29% 81100 Diverse ondersteunende activiteiten 243 6,30% 84 2,18% 3.529 91,52% 3.856 10,79% TOTAAL 18.772 52,52% 5.803 16,24% 11.167 31,24% 35.742 100,00% TABEL 7.5.6: TEWERKSTELLING BIJ DE JURIDISCHE BEROEPEN PER NACECODE EN PER REGIO (2015) Juridische sector VL VL% W W% B B% TOTAAL T% 69101 Activiteiten van advocaten 2.667 38,46% 1.882 27,14% 2.385 34,40% 6.934 38,74% 69102 Activiteiten van notarissen 4.271 55,75% 2.475 32,31% 915 11,94% 7.661 42,80% 69103 Activiteiten van deurwaarders 1.227 49,16% 883 35,38% 386 15,46% 2.496 13,94% 69109 Overige rechtskundige dienstverlening 449 55,57% 62 7,67% 297 36,76% 808 4,51% TOTAAL 8.614 48,13% 5.302 29,62% 3.983 22,25% 17.899 100,00% 74

TABEL 7.5.7: TEWERKSTELLING BIJ DE MEDISCHE BEROEPEN PER NACECODE EN PER REGIO (2015) Medische sector VL VL% W W% B B% TOTAAL T% 47730 Apotheken 6.032 42,18% 5.115 35,77% 3.154 22,05% 14.301 24,66% 75000 Veterinaire diensten 750 60,00% 476 38,08% 24 1,92% 1.250 2,16% 86210 Huisartspraktijken 4.849 54,42% 1.872 21,01% 2.189 24,57% 8.910 15,36% 86220 Praktijken van specialisten 3.075 62,41% 1.287 26,12% 565 11,47% 4.927 8,49% 86230 Tandartspraktijken 1.946 58,09% 924 27,58% 480 14,33% 3.350 5,78% 86901 Activiteiten van medische laboratoria 2.127 52,78% 1.255 31,14% 648 16,08% 4.030 6,95% 86903 Ziekenvervoer 822 63,09% 412 31,62% 69 5,30% 1.303 2,25% 86904 Activiteiten op het vlak van geestelijke gezondheidszorg 1.328 49,53% 726 27,08% 627 23,39% 2.681 4,62% 86905 Ambulante revalidatieactiviteiten 1.429 80,10% 233 13,06% 122 6,84% 1.784 3,08% 86906 Verpleegkundige activiteiten 8.769 60,66% 5.345 36,98% 341 2,36% 14.455 24,92% 86907 Activiteiten van vroedvrouwen 12 60,00% 4 20,00% 4 20,00% 20 0,03% 86909 Overige menselijke gezondheidszorg, n.e.g. 61 6,16% 857 86,48% 73 7,37% 991 1,71% TOTAAL 31.200 53,79% 18.506 31,91% 8.296 14,30% 58.002 100,00% 75

TABEL 7.5.8: AANTAL WERKGEVERS IN HET VRIJE BEROEP PER SECTOR EN PER REGIO (2015) Brussels gewest Vlaams gewest Waals gewest TOTAAL Aandeel Medische beroepen 1.220 6.169 3.521 10.910 27,31% Juridische beroepen 717 2.139 1.446 4.302 10,77% Economische beroepen 601 3.539 1.599 5.739 14,36% Bouwkundige beroepen 737 3.041 1.320 5.098 12,76% Overige 2.800 8.107 2.996 13.903 34,80% TOTAAL 6.075 22.995 10.882 39.952 100,00% 76

77