Basiskennis Wmo Redactie: Jean Pierre Wilken & Leo Admiraal met bijdragen van Martha van Biene, Bert Holman, Geralien Holsbrink, Lies Korevaar, Lilian Linders, Jan Steyaert en Jean Pierre Wilken
Overzicht diapresentatie Invoering Doelen Aanleiding Basisbegrippen Paradigmawisseling Het perspectief van de burger Het perspectief van de gemeente Prestatievelden Compensatieplicht Lokale beleidsvorming en governance
Overzicht diapresentatie Het perspectief van de professional: Welzijn Nieuwe Stijl Veranderingen voor professionals Websites en publicaties Tabellen (te gebruiken ter illustratie) Opdrachten en dialoogvragen
Invoering Wmo Sinds 1-1-2007 van kracht. Vervanging van: - Welzijnswet - Wet Voorzieningen Gehandicapten - Bepaalde regelingen rond opvang dak- en thuislozen, verslaafdenzorg - Delen van de AWBZ 2007: huishoudelijke zorg, lichte vormen van begeleiding). 2015: overheveling extramurale begeleiding en dagbesteding van AWBZ naar Wmo
Invoering Wmo Wmo komt niet uit de lucht vallen: de wet borduurt voort op eerder ingezet beleid: eigen kracht, zorgzame samenleving en zelfredzaamheid zijn niet nieuw en ook de verregaande decentralisering van zorg en welzijn komt niet eensklaps uit de lucht vallen. Gemeenten kregen al in 1994 met de Welzijnswet en de Wet Voorzieningen Gehandicapten ruime bevoegdheden op het vlak van zorg en welzijn De modernisering van de Awbz is al vanaf 2003 ingezet.
Beleidsdoelen Wmo Herverdeling verantwoordelijkheden: Verschuiving van verantwoordelijkheid van nationale overheid naar gemeenten voor grote delen van de zorg Kern: Rol van de overheid wordt kleiner De verantwoordelijkheid van de burger wordt groter Afhankelijkheid van professionals op gebied van zorg, welzijn (cultuur en ontspanning) wordt kleiner
Inhoudelijk doel Door lokaal en individueel maatwerk alle burgers in staat stellen om mee te doen in samenleving
Specifieke aandacht voor: Mensen met een lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking Mensen met psychosociale problemen Mantelzorgers en vrijwilligers OGGZ/maatschappelijke opvang
Aanleiding tot Wmo Twee soorten argumenten: Economische: vergrijzing, gestegen kosten, inefficiency in de zorg Ideologische: toegenomen mondigheid burger, individualisering, burgers nemen onvoldoende verantwoordelijkheid voor elkaar
Aanleiding tot Wmo Film: De Mobiel. Koers zetten op een hoger plan Wmo gestript deel 1
Knelpunten Bestuurlijke drukte: te veel regelgeving (door grote afstand tot lokale werkveld) Ondoorzichtig aanbod: Grote versnippering en verkokering van werkveld zorg en welzijn. Onvoldoende samenwerking en afstemming. Burgers tussen wal en schip. Leunen en steunen (verzorgingsstaat)
het sprookje van de verzorgingsstaat is uit
Oplossingsrichtingen Bezuinigen Locale beleidsvorming (horizontale verantwoording) Verantwoordelijkheid bij lokaal bestuur Welzijn Nieuwe Stijl (nieuwe visie op zorg/welzijn) Burgerkracht als leidend principe
Paradigmawisseling Niet meer alle zorg overnemen door professionals, maar uitgaan van eigen kracht Niet meer de overheid verantwoordelijk, maar de burger zelf! de opkomst van de levensloopbestendige wijk, de verzorgingsstad of het verzorgingsdorp; wederopbouw van een zorgzame samenleving
Maar: Hoe zit het met de mogelijkheden van de meest kwetsbare mensen?
Maar: Er zijn al veel zorgvrijwilligers en mantelzorgers. 3,5 miljoen mensen die incidenteel of voor langere tijd hulp geven aan iemand anders van hen zijn 2,6 miljoen mensen mantelzorger 450.000 mantelzorgers geven aan overbelast te zijn 420.000 vrijwilligers in de zorg actief
Basisbegrippen Wmo Zelfredzaamheid Participatie Sociale samenhang
Zelfredzaamheid jezelf kunnen verzorgen (wassen, kleden, eten) zelf de huishouding kunnen doen zelf contacten aangaan en onderhouden regie kunnen voeren over je leven Participatie
Participatie Deelname aan maatschappelijk verkeer: het hebben en onderhouden van een sociaal netwerk gebruik maken van voorzieningen in de samenleving (winkels, wijkcentrum, sport, bioscoop etc.) maatschappelijke inzet: een bijdrage leveren aan de samenleving (bijv. vrijwilligerswerk, burenhulp etc.) Sociale samenhang
Sociale samenhang betrokkenheid met andere mensen betrokkenheid bij maatschappelijke organisaties en andere sociale verbanden betrokkenheid bij de samenleving als geheel
Sociale samenhang Maatschappelijk verkeer Sociaal contact Recreatie Gebruik van diensten Maatschappelijke inzet mantel zorg Vrijwilligerswerk burgerschap Kleiner beroep op professionele zorg Redzaam thuis Persoonlijke verzorging Huishoudelijke verzorging Opvoeding kinderen Redzaam buitenshuis Gaan en staan Persoonlijk contact Regie in eigen leven
Het perspectief van de burger Meedoen in de samenleving (participatie; actief burgerschap) Professionele zorg is niet meer vanzelfsprekend Doen wat je zelf kunt (eigen kracht) Een beroep doen op je naaste omgeving Iets doen voor een ander AWBZ en Wmo als vangnet
Het perspectief van de gemeente Kaderwet De Kanteling 8 prestatievelden Compensatieplicht
Kaderwet Wmo is een kaderwet. Dit betekent: het is een wet met een aantal uitgangspunten, doelstellingen en randvoorwaarden. Gemeentes mogen de wet binnen dit kader zelf invulling geven.
Van wettelijk verplicht zorgen vóór De Kanteling naar compensatieplicht: gemeenten moeten beperkingen compenseren als persoon of netwerk het zelf niet kunnen oplossen, zodat burgers kunnen participeren Van claimgericht en aanbodgericht denken (voorzieningen en hulpmiddelen) naar vraaggericht en resultaatgericht werken (zelfredzaamheid en participatie, maatwerk i.p.v. standaardvoorzieningen)
Prestatievelden van de Wmo 1. Sociale samenhang en leefbaarheid in dorpen, wijken en buurten 2. Jeugdigen met problemen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden 3. Informatie, advies en cliëntondersteuning 4. Mantelzorg en vrijwilligerswerk 5. Bevorderen van participatie van mensen met beperkingen, chronisch psychische problemen of psychosociale problemen 6. Verlenen van voorzieningen aan mensen met beperkingen, chronisch psychische problemen of psychosociale problemen 7. Maatschappelijke opvang, advies en steunpunten huiselijk geweld 8. OGGZ 9. Ambulante verslavingszorg
Compensatieplicht plicht voor de gemeente om beperkingen in zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van burgers te compenseren het functioneren van iemand die geen voorzieningen nodig heeft, is de norm voor hoogte, mate en aard van de compensatie
De compensatieplicht bestaat uit vier gebieden, het gaat om hulp en ondersteuning zodat een burger een huishouden kan voeren - hulp bij het huishouden zich in en om de woning kan verplaatsen - rolstoel - aanpassing in de woning, zoals een traplift zich lokaal kan verplaatsen - vervoersmiddel in de regio, zoals een taxibus of scootmobiel kan deelnemen aan het maatschappelijk verkeer en sociale verbanden kan aangaan, bijv.: - werk en vrijetijdsbesteding
Gemeente bepaalt compensatie wie (doelgroepen en toegang) wat (welke voorzieningen of oplossingen) onder welke voorwaarden (bijvoorbeeld eigen bijdragen) vastgelegd in lokale verordening individuele voorzieningen Wmo
Reikwijdte compensatie het voeren van een huishouden het normaal gebruik van een woning het verplaatsen in en om woning het gebruiken van vervoerssystemen het ontmoeten van andere mensen om deel te nemen aan sociaal-maatschappelijk leven
Motiveringsplicht Gemeente moet duidelijk maken: of, op welke wijze en in welke mate hun besluiten bijdragen aan de maatschappelijke participatie en de zelfredzaamheid van de burger die een beroep doet op de Wmo gemeente heeft dus een resultaatverplichting ieder besluit in kader individuele voorzieningen (beschikking) moet zo worden gemotiveerd
Lokale beleidsvorming Film: Wmo gestript deel 8
Good governance Openheid, integriteit Verantwoording aan burgers Verantwoording door burgers
Lokale beleidsvorming Modellen van burgerparticipatie: Reactiemodel, waarbij burgers reageren op voorlopige plannen en ideeën die worden gepresenteerd Inventarisatiemodel, waarbij het voorlopige idee mede is gebaseerd op een peiling bij de burgers vooraf Coproductiemodel, waarbij burgers van a tot z worden betrokken bij het proces
Lokale beleidsvorming (governance) De Wmo nodigt gemeenten nadrukkelijk uit burgers en maatschappelijke organisaties bij het beleid te betrekken. Burgers bij de voorbereiding van het beleid betrekken De mogelijkheid voorstellen voor het beleid te doen. Organisaties en burgers doen mee aan de ontwikkeling en uitvoering van beleid. De Wmo vraagt lokale overheden te vertrouwen op de maatschappelijke partners en burgerschap (de civil society), hun kennis, inzichten en netwerken.
Het perspectief van de professional Van zorgen voor naar zorgen dat..
Welzijn Nieuwe Stijl Nieuwe visie op Welzijn in samenhang met Visie op uitvoering van de Wmo
Beoogde werkwijze professionals: 8 bakens van WNS Vraaggericht werken - de vraag van de burger staat centraal, niet het aanbod. - de vraag achter de vraag - niet alleen individueel, ook collectief Direct erop af - actief die burgers benaderen die geen ondersteuning willen of niet weten hoe zij dit moeten organiseren Eigen kracht - uitgangspunt zijn de eigen mogelijkheden van de burger - ondersteuning loopt op van licht naar zwaar: faciliteren, ondersteunen, interveniëren, beschermen - eerst mogelijkheden van eigen netwerk, informele zorg gebruiken, dan pas formele zorg door professionals
Bakens WNS (vervolg) Collectief versus individueel - eerst mogelijkheden van collectieve welzijnsarrangementen inzetten, dan pas individuele voorzieningen Informele zorg versus formele zorg - verbeteren van de samenwerking tussen formele en informele zorg Ruimte professional - professionals beschikken over de juiste kennis en vaardigheden (waaronder outreachend werken) - professionals zijn ondernemend - professionals krijgen ruimte, hun competenties zijn richtinggevend voor de uitvoering
Bakens WNS (vervolg) Resultaatgericht - welk probleem los je op? gemeenten formuleren opdrachten in termen van prestatie en zo mogelijk van resultaat Integraal werken - integrale samenhangende aanpak van de problemen van de burger - uitvoerende organisaties werken samen aan gezamenlijke probleemoplossing - gemeenten maken in hun beleid en uitbesteding samenhangende aanpak mogelijk
Veranderingen voor professionals 1 loket bij de gemeente Outreachend werken ( keukentafelgesprek ) Vraagverheldering: wat wil de burger en waarom? Verkennen van mogelijke oplossingen Gericht op eigen regie en zelfredzaamheid Gericht op inzet eigen netwerk
Werkwijze Kanteling Ondersteuning wordt in eerste instantie geboden door het natuurlijk netwerk van de persoon: ouders, familie, vrienden, buren, vrijwilligers. Pas wanneer het natuurlijk netwerk te weinig steun kan bieden, treedt het sociaal vangnet in werking: de professionele dienstverleners. Het sociaal vangnet probeert zijn diensten zoveel mogelijk af te stemmen met het natuurlijk netwerk. Professionele dienstverleners stimuleren de verantwoordelijkheid en betrokkenheid van het sociale netwerk
Werkwijze Kanteling
Werkwijze Kanteling
Veranderingen voor de professional o.a. Generalistische specialist Interdisciplinair werken vanuit (wijk)team Werken vanuit gezamenlijk plan Gericht op activering en participatie Samenwerking met en ondersteuning van natuurlijke hulpbronnen (sociaal netwerk, mogelijkheden in de buurt. mogelijkheden civil society) Deel 10: Supportgericht Werken in de Wmo
Sociale netwerken en Maatschappelijke Steunsystemen Zie filmpjes: Wmo gestript deel 3,4,6,7 en 9 - Deel 3: Sociale netwerk strategieën - Deel 4: Zelfhulp - Deel 6: Maatschappelijke steunsystemen - Deel 7: Mantelzorg - Deel 9: Natuurlijk een netwerkcoach
Relevante websites www.invoeringwmo.nl (heel veel over de Wmo) www.vng.nl/dekanteling www.movisie.nl (kennisinstituut sociale vraagstukken) www.wmowerkplaatsen.nl (website Wmo Werkplaatsen) www.cg-raad.nl (Kanteling) www.zorgwelzijn.nl (platform en nieuwsbrief voor professionals in zorg en welzijn) Google nieuwsbrief Wmo je krijgt een wereld aan nieuwsbrieven van allerlei gemeenten en instellingen over de Wmo.
Publicaties Publicaties landelijke reeks Wmo-werkplaatsen: zie www.wmowerkplaatsen.nl Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2011), Welzijn Nieuwe Stijl; Link naar brochure in pdf-formaat Projectgroep Professionaliteit Verankerd (2013). Handreiking professioneel ondersteunen. Utrecht, Movisie. Vlaar, P., Kluft, M., Liefhebber, S. (2013). Competenties Maatschappelijke Ondersteuning. 2 de druk. J.P. Wilken e.a. (2013) Wmowerkplaatsen
Tabellen ter illustratie Vergrijzing Stijging uitgaven AWBZ J.P. Wilken e.a. (2013) Wmowerkplaatsen
Vergrijzing
Vergrijzing Bron: Prins, K. en R. Verhoef (2000), Demografische ontwikkelingen in Nederland. Nico van Nimwegen en Gijs Beets (red.) (2000), Bevolkingsvraagstukken in Nederland anno 2000. Rapport van het Werkverband Periodieke Rapportage Bevolkingsvraagstukken. Den Haag:NIDI (rapport nr. 58), 260 pp.
Relatie tussen vergrijzing en participatie Ausubel, J. H., & Grübler, A. (1995). Working less and living longer: Long-term trends in working time and time budgets. Technological Forecasting and Social Change, 50(3), 195-213
Bowles, S., & Park, Y. (2005). Emulation, inequality, and work hours: was Thorsten Veblen right? Economic Journal 115(507), F397-F412.
Inkomsten en uitgaven AWBZ
Stijging uitgaven AWBZ De afgelopen tien jaar zijn de uitgaven aan langdurige zorg in het kader van de AWBZ met 38 procent gestegen van 18 miljard euro in 2002 tot 25 miljard euro in 2011. Alleen in 2008 was er sprake van een lichte daling van de uitgaven. Dit kwam onder meer doordat in 2007 de huishoudelijke verzorging uit de AWBZ is gehaald en ondergebracht werd in de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Deze wordt door gemeenten uitgevoerd. Ook ging in 2008 de kortdurende geestelijke gezondheidszorg over naar de Zorgverzekeringswet.
Opdrachten/dialoogvragen 1. Wat vind je van de ideologische uitgangspunten van de Wmo? 2. Schets het spanningsveld tussen de economische en ideologische aanleidingen voor de Wmo. 3. Wat zijn de voor- en nadelen van het feit dat de Wmo een kaderwet is?
Opdrachten/dialoogvragen 4. De Wmo is gericht op participatie. Wat wordt allemaal bedoeld met participatie? 5. De Wmo is ook een zorgwet. Hoe verhoudt zorg zich tot participatie? 6. Wat wordt bedoeld met de Kanteling? Geef aan wat er allemaal voor een gemeente verandert.
Opdrachten/dialoogvragen 7. Wat is de sociologische opgave die in de Wmo verscholen zit? 8. Geef de verschillen aan tussen welzijn oude stijl en welzijn nieuwe stijl. 9. Wat spreekt je het meest aan in de bakens WNS en waarom? 10.Wat zou in de opleiding meer aandacht moeten krijgen, gezien de veranderingen in AWBZ en Wmo?