ARCHEOLOGISCHE KRONIEK door H. Suurmond-van Leeuwen Bodemonderzoek in Leiden. Aan het einde van dit jaar verscheen een dubbelnummer van Bodemonderzoek in Leiden (BOL) te weten aflevering Dit ruim 200 pagina s tellende verslag bevatte naast het gebruikelijke jaaroverzicht enige artikelen van meerjarig onderzoek. Leer uit de Marktenroute Tijdens rioleringswerkzaamheden in 1979 en 1980 kon in het traject Boter-, Vis-, Aal- en Boommarkt een grote hoeveelheid grond op sten worden doorzocht. Enige versierde messcheden, gevonden en begin 14de eeuw. Foto s F. 191
192
Indertijd is daar reeds het een en ander over gepubliceerd 1980). Vooral in de omgeving van de werd een grote hoeveelheid leer aangetroffen. Uitzonderlijk waren hierbij de zwaard- en messcheden uit de 13de en 14de eeuw. Dr. C. van Driel-Murray van het Instituut voor Prae- en Protohistorie van de Universiteit van Amsterdam besteedde veel tijd aan het onderzoek hiervan. Het resultaat werd een 50 pagina s groot artikel. Het is de eerste grote publikatie hierover in Nederland. De catalogus bevat ruim 80 zwaardscheden en 40 messcheden en is voorzien van tientallen tekeningen en foto s. Ook wordt ingegaan op de vorm en datering van en zwaarden en de bevestigingstechnieken van de scheden. beeldjes In 1986 werd door het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) te Leiden een groot aantal pijpaarden beeldjes en mallen aangekocht. Van de collectie wordt vermeld dat zij uit Leidse bodem afkomstig is. Drs. M. Kleyterp beschrijft de gehele collectie (totaal ruim 100 vondstnummers). Het artikel is verlucht met afbeeldingen van beeldjes, mallen en hiervan nieuw vervaardigde afdrukken. beeldjes (II) Door de sectie Oudheidkundig Bodemonderzoek van de Gemeente Leiden is in de afgelopen jaren een veertigtal (voornamelijk fragmenten) van aarden beeldjes uit Leidse beerputten geborgen. Drs. E.V. Henry-Buitenhuis beschrijft deze voorwerpen en gaat nader in op de kunsthistorische en grafische aspecten van de beeldjes. Het bleek dat geen van deze voorwerpen overeenkomst toonde met die uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. Een tiental foto s verfraait het artikel. Stenevelt en Coebel In de archeologische kroniek van het Leids Jaarboekje 1990 staat op blz. 211 dat uit historische bron bekend is dat er een middeleeuws kasteel St(i) bij de twisten in 1420 werd verwoest. Dit gegeven is thans achterhaald! Collectie beeldjes en mallen, midden eeuw. Coll. Rijksmuseum van Oudheden. Foto en A. de 193
Fragment van een beeldje van Maria met kind en mal van Oudheden. Foto s P.J. en A. de een Christuskind met duif: Coll. 194
In Bodemonderzoek in Leiden is een bijdrage opgenomen van de Leidse Gemeentearchivaris mr. Th.N. Schelhaas. Na een grondige studie komt hij tot de conclusie dat er geen middeleeuws kasteel is geweest. De bewoners van het Huis Stenevelt hebben als eersten van een kasteel gerept, mogelijk om hun bezit meer aanzien te geven. Het eerste Huis Stenevelt zal niet eerder dan in het begin van de 16de eeuw zijn gebouwd. Als bijlage bij het artikel is de genealogie van de bewoners van de Hofstede Stenevelt opgenomen. Tenslotte worden de funderingsresten door ir. L. Barendregt en H. mond-van Leeuwen besproken en geeft drs. P. Bitter een overzicht van de demvondsten. Het jaarverslag bevat voorts een eindrapportage van de opgraving van het kasteel Coebel door drs. P. Bitter alsmede een historisch onderzoek naar de geschiedenis van dit kasteel onder de titel Het Kasteel Coebel alias Waddinxvliet waarin als vroegste vermelding het jaar 1544 wordt genoemd. De familie Coebel van der Loo en de processen die Dirk Coebel tegen de stad Leiden voerde worden in deze bijdrage van drs. 1. Nuyten en de Baar eveneens belicht. Een bijdrage over 10 jaar glasvondsten door drs. E.V. Henry-Buitenhuis en twee technische rapportages respectievelijk over de restauratie van de steegbrug en de vestingwerken ter hoogte van de Oude Hoogewoertsepoort door ir. L. Barendregt besluiten de rij. Bodemonderzoek in 1990 Grootschalig grondverzet vond in het afgelopen jaar niet plaats. Het bodemonderzoek beperkte zich daarom tot het doen van vele kleine (re) waarnemingen. Alle onderzoeken werden verricht door drs. M. Smit, middeleeuws van de Directie Civiele Werken Leiden. Het Eysingahuis. 100 Het Eysingahuis werd in 1927 gebouwd op het terrein van het voormalige klooster Marienpoel. Reeds tijdens de bouw werden delen van de fundering van het klooster of bijgebouwen aangetroffen en ingemeten. Prof. Eysinga liet de gevonden kloostermoppen in zijn terras verwerken. Dit voorjaar werd het pand gesloopt ten behoeve van de bouw van enige 195
villa s. Tijdens deze werkzaamheden is gelet op mogelijke resten van poel. Hiervan werd geen spoor gevonden. Extra graafwerkzaamheden werden hiervoor niet verricht. De Pottenbakkersgang aan de Minnebroedersgracht De naam Pottenbakkersgang deed vermoeden dat hier ooit een pottenbakker werkzaam was geweest. Derhalve werd bij de sloop van het pand dersgracht/pottenbakkersgang een onderzoek verricht naar eventueel afval van een pottenbakker. Op het terrein werd een kleine kuil gevonden met scherven van misbaksels. Het materiaal, tweede helft 16de eerste helft rood aardewerk, was door een geheel oversinterd, vervormd dan wel gebarsten. Met enige moeite konden enkele voorwerpen zoals borden, kommetjes en kookpotten worden gereconstrueerd. De hoeveelheid scherven was niet groot maar een aantal vormen kan nu in ieder geval als duidelijk van Leidse makelij worden beschreven. Ook werden verzameld. Het betreft hier rood aardewerk dat de eerste brand niet had overleefd en reeds voordat het kon worden aangebracht gebarsten en vervormd was. De vorm van deze kommen bakken kon niet worden gereconstrueerd. Het terrein bevindt zich in de huidige wijk een gebied dat officieel in 1659 bij de stad werd getrokken. Sedert het einde van de 16de eeuw was er echter reeds een klein gebied ten zuiden van de haven bebouwd, de zogenaamde Voorstad op de Waard. Volgens gegevens uit 1604 is het terrein dan verkaveld in de vele kleine percelen die tot op heden weinig verandering hebben ondergaan. Aan de Minnebroedersgracht, het vroegere woont dan in het derde huis vanaf de Zuidsingel de pottenbakker Pieter Willemsz. Naast zijn buurman loopt de poort van Jan Corsz. (pottenbakker). De naam Pottenbakkerspoort of -gang komt pas omstreeks 1620 in zwang. De pottenbakker is tegen 1635 ter plaatse verdwenen. Alhoewel er geen restanten van een oven zijn gevonden, lijkt het gezien bovenstaande gegevens redelijk een relatie aan te nemen tussen de misbaksels en de pottenbakker Willemsz. Het materiaal kan dus wat nauwkeuriger gedateerd worden namelijk tussen circa 1600 en 1635 en de naam van de pottenbakker Pieter Willemsz. kan hieraan gekoppeld worden. 196
Vroegmiddeleeuwse sceatta, gevonden de kruising 44. Foto Kon. Penningkabinet. Havenkade hoek Bij rioleringswerkzaamheden achter de nieuwbouw aan de Havenkade, waar voorheen de bouwmaterialenhandel Van Dijk was gevestigd, kwamen zware stukken van een gemetselde fundering te voorschijn. De hoop dat hier eindelijk delen van het in 1420 verwoeste kasteel waerde waren gevonden werd helaas niet bewaarheid. Na onderzoek bleken deze resten van recenter datum te zijn en zullen deel hebben uitgemaakt van een van de vele scheepsmakerijen die daar eeuwenlang gevestigd zijn geweest. Rijksweg 44 Plesmanlaan Vlak voor de Kerstdagen werden bij werkzaamheden langs Rijksweg 44 aan het einde van de Plesmanlaan door de heer J. uit Rijnsburg met behulp van een metaaldetector twee munten gevonden. Het Koninklijk Penningkabinet determineerde deze als een sceatta (Continentaal Runentype) en een Frankische Denarius, te dateren omstreeks 700 na Chr. Dit was aanleiding om ter plaatse nogmaals te gaan kijken. Er werd een kleine grondverkleuring aangetroffen waaruit scherven uit 197
de 6de en 7de eeuw na Chr. (het zgn. Merovingisch aardewerk) gevonden werden. Ook werd een kleine hoeveelheid dierlijk afval zoals botten en visresten verzameld. Het onderzoek zal worden voortgezet. NOTEN 1. A. Caarten, De Leidsche Monumenten, in: Leids Jaarboekje 38 (1946) 199. 2. Vriendelijke mededeling de Baar. 198