Brandveiligheid en studenten

Brandveiligheid en studenten Een oriëntatie op het afstudeeronderzoek bij brandweer Zwolle Auteur/studentnummer Cindy van Vugt, 318562 Opleiding/studierichting Communicatiesystemen, specialisatie Brand & Designmangement Hanzehogeschool Groningen Opdrachtgever Brandweer Zwolle, hoofdpost Zuid Henk Oudshoorn, coördinator Community Safety Afstudeerbegeleider Sjaak Schipper Tweede beoordelaar Jan Liefers Plaats en datum van verschijnen Zwolle, 19 april 2012

Brandveiligheid en studenten Een oriëntatie op het afstudeeronderzoek bij brandweer Zwolle Auteur/studentnummer Cindy van Vugt, 318562 Opleiding/studierichting Communicatiesystemen, specialisatie Brand & Designmangement Hanzehogeschool Groningen Opdrachtgever Brandweer Zwolle, hoofdpost Zuid Henk Oudshoorn, coördinator Community Safety Afstudeerbegeleider Sjaak Schipper Tweede beoordelaar Jan Liefers Plaats en datum van verschijnen Zwolle, 19 april 2012 Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 2

Voorwoord Voorafgaand aan de afstudeerperiode wordt er een afstudeeropdracht overeengekomen tussen de belanghebbenden partijen. In dit geval zijn dat de volgende drie partijen: Brandweer Zwolle, afdeling Risicobeheersing (Afstudeerbedrijf); Hanzehogeschool Groningen; Ondergetekende, de afstudeerder. De opdrachtomschrijving luidt als volgt: Het geven van advies aan brandweer Zwolle over hoe zij studenten kunnen benaderen om de boodschap voorkomen van brand over te brengen. Dit plan van aanpak is een beschrijving van de weg, welke ik zal gaan volgen om de afstudeeropdracht tot een goed einde te brengen. Het onderzoek zal worden gedaan als afstudeeropdracht voor de opleiding Communicatiesystemen aan de Hanzehogeschool te Groningen. Graag wil ik via deze weg een woord van dank uitbrengen naar mijn praktijkbegeleider Henk Oudshoorn van brandweer Zwolle, wiens feedback mij geholpen heeft bij de totstandkoming van dit rapport. Ook wil ik mijn afstudeerbegeleider Sjaak Schipper, vanuit de Hanzehogeschool bedanken voor de begeleiding. Zwolle, april 2012 Cindy van Vugt Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 3

Inhoud Inleiding... 5 Hoofdstuk 1 Briefing... 6 Hoofdstuk 2 Organisatie en context... 7 2.1 Interne analyse... 8 2.2 Externe analyse... 10 Hoofdstuk 3 Theoretisch kader... 12 3.1 Onderzoeksmodel... 13 3.2 Conceptueel model... 14 Hoofdstuk 4 Debriefing... 15 Hoofdstuk 5 Onderzoeksvragen... 16 5.1 Hoofdvraag... 16 5.2 Centrale vragen en deelvragen... 16 Hoofdstuk 6 Definiëring... 17 Hoofdstuk 7 Methodologie... 18 7.1 Onderzoeksstrategie... 18 7.2 Onderzoeksmateriaal en technieken... 18 7.3 Verantwoording steekproef onder studenten fase b van het onderzoek... 20 Hoofdstuk 8 Op te leveren producten... 21 Hoofdstuk 9 Planning... 22 Hoofdstuk 10 Literatuurlijst... 23 Bijlagen... 25 A. Contract... 26 Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 4

Inleiding Dit plan van aanpak is geschreven naar aanleiding van mijn afstudeeropdracht, ter afsluiting van de opleiding Communicatiesystemen aan de Hanzehogeschool Groningen. Als afstudeeropdracht is gekozen voor het uitvoeren van een onderzoek die een bijdrage zal leveren aan het vergroten van het brandveiligheidsbewustzijn onder studenten met het oog op een verbetering van de brandveiligheid in studentenhuizen. Het onderzoek wordt uitgevoerd voor brandweer Zwolle en maakt deel uit van het deelproject Community Safety, van de afdeling Risicobeheersing. Community Safety zet activiteiten in gang om het veiligheidsbewustzijn over fysieke veiligheid, waaronder brandveiligheid en zelfredzaamheid, in de leefomgeving van burgers en bedrijven te verhogen. Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt de aanleiding van het onderzoek beschreven. Vervolgens geeft hoofdstuk 2 een beschrijving van de organisatie en context die gemaakt is met behulp van het 7S-model van Mckinsey en de DESTEP-methode. In hoofdstuk 3 wordt een beschrijving gegeven van het theoretisch kader. Hierna volgt de debriefing waarin de opdracht geherdefinieerd wordt. In hoofdstuk 5 is de hoofdvraag geformuleerd met bijbehorende centralevragen en deelvragen. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 6 enkele begrippen gedefinieerd. In hoofdstuk 7 wordt een uitwerking gegeven van de onderzoeksmethode voor elke deelvraag. In hoofdstuk 8 is beschreven welke producten worden opgeleverd. Tot slot bevat hoofdstuk 9 de planning van het afstudeeronderzoek. Bijlage A vormt het contract dat bij goedkeuring van het afstudeerbedrijf en het onderwijsinstituut ondertekend wordt door alle partijen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 5

Hoofdstuk 1 Briefing In de afgelopen jaren is de brandveiligheid in studentenhuizen onvoldoende toegenomen. Dit ondanks aanscherping van regels en meer aandacht voor handhaving. In het actieprogramma brandveiligheid wordt geconstateerd dat met name ontbreekt aan het bewustzijn van de risico s en de eigen verantwoordelijkheid. Zo zijn ontwerpers, eigenaren en gebruikers van gebouwen onvoldoende bewust van hun eigen verantwoordelijkheid voor de brandveiligheid. Er wordt onvoldoende aandacht besteed aan de specifieke risico s. Hierdoor bestaat de indruk dat het gaande weg om de regels gaat en niet om het doel achter de regels, namelijk de veiligheid. Brandveiligheid lijkt te ontaarden tot een papieren werkelijkheid. (Actieprogramma Brandveiligheid, 2009) Controles op brandveiligheid in de panden die onder het beleid Kamergewijze verhuur vallen worden overdag uitgevoerd op tijden dat studenten college volgen. Hierdoor worden studenten (op een enkeling na) niet bereikt. In de huidige situatie is er sprake van weinig tot geen communicatie richting studenten om hen meer brandveiligheidsbewust te maken. Dit komt niet ten goede aan de zelfredzaamheid van studenten en de brandveiligheid in studentenhuizen. Tot op heden heeft brandweer Zwolle hoofdzakelijk activiteiten in gang gezet die gericht waren op de doelgroep kinderen. Hier wil brandweer Zwolle verandering in aanbrengen en zich mede gaan richten op de aandachtsgroep studenten. Zo worden studenten naast ouderen en jeugd beschouwd als een door woningbrand meest bedreigde groep. (Meer aandacht, 2012) Dat studentenhuizen extra aandacht behoeven, bewijst het gegeven dat tijdens controles in studentenhuizen vaak afgeplakte rookmelders, volgepakte en afgesloten luchtwegen en doorgeluste stekkerdozen aangetroffen worden waarop veel apparatuur is aangesloten. Dit zijn enkele voorbeelden van risicogedrag die de kans op brand vergroten (Onderzoeksopzet Pilot, 2011). Uit de zojuist beschreven informatie is op te maken dat er sprake is van zorgelijke situatie als het gaat om brandveiligheidsbewustzijn van studenten. Omdat er op dit moment in Zwolle niets wordt ondernomen om studenten bewust te maken van brandveiligheid wil brandweer Zwolle advies over de wijze waarop zij het brandveiligheidsbewustzijn onder studenten kunnen vergroten. De vraag van brandweer Zwolle hierbij is hoe ze de boodschap voorkomen van brand over kunnen brengen bij studenten. Deze boodschap is voortgekomen uit de strategische reis ( beschreven in het boek de Brandweer over morgen ) waarin de brandweer zich momenteel bevindt. Hierin is beschreven dat er op het punt van brandbestrijding veel winst te behalen is bij het voorkomen en beperken van brand. Dit is gevisualiseerd in het vlinderdasmodel dat uit de veiligheidskunde komt. (NVBR, 2010) Dit model weergeeft de relatie tot de brandveiligheidsketen en laat zien dat de nieuwe strategische richting van de brandweer meer naar de voorkant van de veiligheidsketen verschuift en meer de nadruk legt op het voorkomen van branden. Dit door middel van de taken proactie en preventie uit de veiligheidsketen, wat zich landelijk uit in het project BrandVeilig Leven. Brandweer Zwolle voert deze activiteiten uit onder de paraplu van Community Safety. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 6

Hoofdstuk 2 Organisatie en context De meest bekende taak van de brandweer is het blussen van branden. Echter doet de brandweer meer dan alleen het bestrijden van brand. In de zogenaamde (brand)veiligheidsketen zijn de taken van de brandweer weergegeven. Deze keten verdeelt de taken van de brandweer in de volgende vijf schakels: 1. Proactie (vermijden van structurele vormen van onveiligheid in de planfase); 2. Preventie (voorkomen en beperken van incidenten); 3. Preparatie (het voorbereiden op eventuele bestrijding van incidenten); 4. Repressie (het daadwerkelijk bestrijden van incidenten); 5. Nazorg (evaluatie, nazorg eigen personeel, terugkoppeling naar de keten) De elementen proactie en preventie noemt de brandweer ook wel risicobeheersing. (NVBR, 2010, p. 37) Proactie Bij de eerste stap in de veiligheidsketen richt de brandweer zich op het voorkomen van risicovolle situaties. Al in de planningsfase van groten projecten geeft de brandweer adviezen. Hierbij valt te denken aan projecten als de aanleg van een nieuwe woonwijk of een nieuwe vestiging van Ikea. Zo geeft de brandweer tijdens het overleg over het bestemmingsplan aan welke gevolgen bepaalde keuzes hebben voor de veiligheid. Hierbij wordt antwoord gegeven op vragen als Wat is een veilige locatie voor het bouwen van opslag met gevaarlijke stoffen? En wat niet? Bij proactie gaat het om veiligheid als onderdeel van de besluitvorming en niet om gedetailleerde voorschriften. (Proactie, z.d.) Preventie Bij preventie gaat het om concrete maatregelen om de veiligheid te verbeteren. De brandweer voert taken uit om brand te voorkomen en de kans op brand te verkleinen. Hulpmiddelen bij het uitvoeren van deze taak zijn bouwvoorschriften en brandbeveiligingsverordeningen die gelden in Nederland. Hierbij valt te denken aan veilige vluchtwegen, brandblussers, het gebruik van brandveilige materialen, rookmelders en het duidelijk aangeven van nooduitgangen. De brandweer controleert of de regels voor deze voorschriften en verordeningen worden nageleefd en geeft advies over onder andere gebruiksvergunningen. (Proactie, z.d.) Preparatie Bij deze taak gaat het om goed voorbereid te zijn op incidenten. De brandweer moet snel kunnen reageren wanneer ze worden opgeroepen. Om deze taak naar tevredenheid uit te kunnen voeren moet het personeel goed getraind en opgeleid zijn en het materieel gebruiksklaar. Onder deze taak valt ook het maken van rampbestrijdingsplannen, het houden van oefeningen en het geven van publieksvoorlichting. (Taken, z.d.) Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 7

Repressie Dit is de meest zichtbare taak van de brandweer. Onder repressie valt het redden van mens en dier. Taken zijn bijvoorbeeld: het blussen van branden/uitbreiding van brand voorkomen, hulp bij stormen waterschade, het opsporen van gaslekkages en het bevrijden van dieren in nood. (Repressie, z.d.) Nazorg De eerste vier taken van de veiligheidsketen richten zich direct op de doelgroepen (bedrijven en burgers) van de brandweer. De nazorg taak doet dat indirect. Deze taak omvat alles wat nodig is om na een activiteit, zo snel mogelijk weer terug te keren tot de normale, dagelijkse situatie. Zo worden er binnen deze taak bijvoorbeeld werkzaamheden als het schoonmaken van het gebruikte materiaal en het uitrukgereed maken van voertuigen. Verder wordt na terugkomst van een uitruk geëvalueerd om van elkaar te leren voor een volgende inzet. Daarnaast kunnen brandweermensen in de nazorgfase rekenen op psychologische hulp om schokkende ervaringen op een goede manier te verwerken. Voor slachtoffers door brand wordt nazorg verzorgd door de stichting Salvage. (Nazorg, z.d.) 2.1 Interne analyse Om een organisatie te beschrijven en te analyseren biedt het 7S-model van Mckinsey handvat. Dit model verdeelt de organisatiekenmerken in zeven sectoren: strategy (strategie), structure (structuur), systems (systemen), staff (personeel), style (managementstijl), shared values (gemeenschappelijke waarden) en skills (sleutelvaardigheden). (Hoofdlijnen van het, z.d.) Als volgt worden de voor het onderzoek relevante onderdelen uit het model beschreven. Strategie Missie De missie van brandweer Zwolle luidt als volgt: Het binnen de door het gemeentebestuur aangegeven kaders en mogelijkheden waarborgen van de (veelal fysieke) veiligheid van de in Zwolle wonende en verblijvende burgers, evenals van de Zwolse gebouwen (woningen, bedrijven enzovoorts) met betrekking tot rampen en andere calamiteiten. Multidisciplinair (alle disciplines in de hulpverlening en in de gezamenlijke organisatie) en in regionaal verband (gezamenlijk met de andere Brandweerkorpsen) al het mogelijk doen om rampen te voorkomen, dan wel optimaal te bestrijden. Het verhogen van het veiligheidsbewustzijn, in het bijzonder bij jongeren door educatie en voorlichting. (Intranet gemeente Zwolle) Visie De visie brandweer Zwolle is als volgt omschreven: Voorkomen is beter dan blussen: door pro-actieve en preventieve inbreng in de ontwikkeling van de stad kunnen calamiteiten worden voorkomen. De Brandweer is interactief met maatschappelijke partners, werkt transparant, biedt aan de burger inzicht in veiligheid, onveiligheid en eigen verantwoordelijkheid. De inzet van de Brandweer bestrijkt de hele veiligheidsketen. Slagvaardig, reëel en met oog voor andere belangen is de Brandweer een vertrouwenwekkende organisatie. (Intranet gemeente Zwolle) Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 8

Strategische reis De komende jaren wil de brandweer veel minder gaan uitrukken en meer de nadruk leggen op het voorkomen van een brand en hierbij een deel van haar taak overlaten aan burgers en bedrijven. Dit is nodig omdat de brandweerkorpsen het werk niet meer aankunnen en hun budgetten onder druk komen te staan. In een toekomstverkenning de Brandweer over morgen, strategische reis als basis voor vernieuwing heeft de brandweer kaders geschetst over hoe de brandweer er in 2040 uit ziet. Speerpunten voor de nieuwe brandweercultuur zijn: een veiliger maatschappij, een financieel beheersbare organisatie en meer sturen op risico s. Het doel van de strategische reis is het meewerken aan een veiliger samenleving en een organisatie creëren die recht doet aan verwachtingen van burgers. ((Brand)veilig Leven, z.d.) Een onderdeel van de strategische reis is zoals eerder beschreven het gegeven dat de nadruk meer komt te liggen op het voorkomen van brand en minder op de brandbestrijding. Onder de naam Brandveilig Leven (Community Safety) gaat de brandweer activiteiten ontplooien om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven een hoog ontwikkeld brandveiligheidbewustzijn krijgen. Binnen brandweer Zwolle wordt dit project uitgevoerd onder de naam Community Safey door de afdeling risicobeheersing. In het kader van mijn afstuderen is dit ook het project waar het onderzoek een bijdrage aan zal leveren. Externe communicatie Gericht op de afdeling risicobeheersing communiceert brandweer Zwolle extern door middel van presentaties, voorlichtingen maar ook via de traditionele communicatiemiddelen e-mail en telefonie. Brandweer Zwolle beschikt over een Twitter en LinkedInn account, maar heeft tot op heden nog weinig gebruik gemaakt van social media om extern te communiceren. Sleutelvaardigheden Paraatheid, flitsslagkracht en probleemoplossend/improvisatievermogen zijn enkele sleutelvaardigheden waar de brandweer als basis goed in is. Zo staat de branweer altijd paraat voor een burger in nood. Hiervoor is een uitgebreid netwerk van kazernes en gekwalificeerd personeel beschikbaar. Het brandweerpersoneel kan snel handelen en beschikt over veel deskundigheid. Daarnaast heeft de brandweer het gereedschap om snel te kunnen improviseren bij reddende handelingen om noodsituaties te verhelpen. De sleutelvaardigheid flitskracht houdt in dat de brandweer in een heel korte tijd veel mensen en materiaal in stelling kan brengen. Dit is mogelijk door een goede spreiding van korpsen. Verder is het personeel opgeleid om te kunnen improviseren om zo onverwachte nieuwe situaties te kunnen oplossen. (de Brandweer, 2010, p. 23) Het personeel op de afdeling Risicobeheersing beschikt over meer communicatieve vaardigheden. Zo zijn deze mensen goed in het onderhouden van contacten met klanten (burgers en bedrijven) en het realiseren van nieuwe contacten. Daarnaast beschikken een aantal medewerkers over de capaciteiten om voor een groep mensen voorlichting te geven op het gebied van preventie. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 9

2.2 Externe analyse Als volgt zullen de belangrijkste bevindingen uit de bedrijfstak waarin brandweer Zwolle zich bevindt worden beschreven. Om de analyse te kunnen maken is gebruik gemaakt van de DESTEP methode. Ook hierbij zijn de voor het onderzoek relevante onderdelen beschreven. Met behulp van de omgevingsfactoren zal er een beter beeld worden weergegeven van de ontwikkelingen in de overheid en veiligheidsbranche. Demografische ontwikkelingen Uit gegevens van het CBS blijkt dat voor het hbo relevante leeftijdsgroep de leeftijdsgroep van 18 tot 24 jaar wordt gehanteerd. Hbo-studenten zijn vooral oververtegenwoordigd in gemeenten met meer dan 80 duizend inwoners en gemeenten met een specifieke hbo-opleiding. Uit gegevens van het CBS blijkt dat Zwolle over veel hbo ers beschikt (53 procent). (Jaarboek onderwijs, 2011, p.100) Zwolle is onderverdeeld in zestien wijken. Kijkend naar de leeftijdscategorie 18 t/m 24 jaar, op wijkniveau is de doelgroep studenten in Zwolle het meest vertegenwoordigd in de wijken: Binnenstad, de Diezerpoort en het Assendorp. (Gemeente Zwolle, 2009) Economische ontwikkelingen De komende jaren wordt er flink bezuinigd bij de brandweer. Insiders rekenen dat brandweerkorpsen tussen de 200 a 300 miljoen moeten bezuinigen. Als gevolg hiervan zullen er brandweerkazernes verdwijnen waardoor de bluswagens langer onderweg zijn. Door de bezuinigingen moeten de aanrijtijden van de brandweer worden opgerekt tot de uiterste grens van 18 minuten. Uit een verklaring van voorzitter Cees van Beek, van de belangenvereniging van brandweervrijwilligers (VBV), blijkt dat de brandweer straks op veel plekken in het land 10 minuten later zal arriveren dan nu het geval is. Hierdoor zullen er meer slachtoffers vallen, ook onder brandweerlieden. Hiermee wordt de noodzaak van een adviserende rol van de brandweer duidelijk gemaakt. (Bezuiniging brandweer, 2011) Sociaal-culturele ontwikkelingen - Bedrijven en burgers Deze stakeholders kunnen beschouwd worden als de klanten van de brandweer. Middels preventieve voorschriften en bij incidentenbestrijding hebben zij de maken met de brandweer. De druk op de brandweer is toegenomen waar het gaat om het verlenen, toetsen en adviseren van gebruiksvergunningen als gevolg van eerder genoemde incidenten. De tolerantie op fouten is op dit gebied kleiner geworden. Daarnaast lijken burgers minder tevreden over de diensterlening van de brandweer. Zo worden er steeds hogere eisen gesteld aan tijdigheid, bekwaambaarheid en betrouwbaarheid. Ook wordt er een vergaande klantvriendelijke houding van de brandweer verlangd en dienen de activiteiten van de brandweer voor eenieder uitlegbaar en begrijpelijk te zijn. (Capgemini, 2010) Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 10

Technologische ontwikkelingen De digitale wereld wordt alsmaar groter. De boodschap van Futuroloog Paul Ostendorf luidt dan ook: de overheid kan niet om social media heen. Bij een crisis wil de overheid zorgvuldig communiceren, maar via Twitter wordt er vervolgens al gecommuniceerd. Reden voor de brandweer om social media in te zetten bij crisiscommunicatie. Over het gebruik van social media door de overheid resten vooral praktische vragen als Wie zet social media in, en in welke opschalingsfase? Gebruiken we social media als zendinstrument of ook interactief? Zo kan social media worden ingezet als een middelenmix om mensen door te verwijzen naar de traditionele communicatiemiddelen. Hierdoor wordt er interactie gecreëerd, heb je een groter bereik en meer betrouwbaarheid. Daarnaast is de belangrijkste kracht van social media dat je snel kunt communiceren. (Social media, z.d.) Politiek-juridische ontwikkelingen (overheid) - Eigen verantwoordelijkheid De regering heeft bepaald dat burgers zelf verantwoordelijk zijn voor het voorkomen en oplossen van problemen. Hiermee wordt de slogan: 'Voorkomen is beter dan blussen' nieuw leven ingeblazen. De brandweer innoveert hierbij en speelt in op de behoefte van de samenleving. De brandweer zal niet langer fungeren als blusdienst, maar ook als adviseur, voorlichter en regisseur op het gebied van fysieke veiligheid. (Minister Opstelten, 2011) Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 11

Hoofdstuk 3 Theoretisch kader Één van de theorieën waarbij wordt stil gestaan is communicatie. Door middel van communicatie wil brandweer Zwolle de boodschap voorkomen van brand overbrengen op studenten. Dit met de juiste inzet van communicatiemiddelen/interventies daarbij. Om de boodschap over te kunnen brengen zal nader worden onderzocht met welke doelen diverse middelen worden ingezet. Ook wordt de theorie over gedragsverandering uit de psychologie bestudeerd om te kijken of het mogelijk is om het brandonveilig gedrag van studenten te kunnen veranderen en welke rol communicatie hier hierbij speelt. Daarnaast wordt het theoretisch kader gevormd door een verdieping in de doelgroep studenten 18 t/m 35 jaar. Hierbij wordt gekeken naar de waarden, kenmerken en het mediagebruik van deze jongeren. Verder wordt een trendanalyse gemaakt van de huidige trends in communicatie en marketingland, welke een inzicht geeft in trends die voor brandweer Zwolle interessant zijn om op in te spelen. Tot slot wordt er onderzocht wat de term Brandveilig Leven inhoudt. Hierin wordt nader beschreven waar deze term vandaan komt, wat deze term betekend voor brandweer Nederland, welke activiteiten er zoal zijn uitgevoerd in het kader van BrandVeilig Leven en wat deze term betekend voor brandweer Zwolle. Doelgroep 18 t/m 25 jaar Trendanalyse Communicatie Gedragsverandering BrandVeilig Leven Figuur 1. Schematische weergave theoretisch kader Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 12

3.1 Onderzoeksmodel Theorie communicatie Onderzoek Studenten Theorie gedragsverandering Aanbevelingen BrandVeilig Leven Trendanalyse Aandachtspunten overbrengen boodschap voorkomen van brand Doelgroepanalyse Vooronderzoek (a) (b) (c) Figuur 2. Visuele weergave onderzoeksmodel Verwoording onderzoeksmodel In de eerste stap van dit onderzoek (a) doe ik vooronderzoek naar brandweer Zwolle en oriënteer ik me op theorieën over communicatie, theorie over gedragsverandering, de doelgroep studenten in de leeftijd van 18 t/m 24 jaar met betrekking tot hun kenmerken, waarden en mediagebruik, trends in jongerencommunicatie die wellicht interessant zijn om op in te spelen en de term BrandVeilig Leven. Al deze informatie moet leiden tot een aantal voor brandweer Zwolle relevant bevonden aandachtspunten om de boodschap voorkomen van brand over te brengen. In de tweede stap van het onderzoek (b) worden de relevant bevonden aandachtspunten geconfronteerd met de bevindingen van studenten. Hieruit worden tot slot (c) conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan voor de wijze waarop brandweer Zwolle studenten kan benaderen om de boodschap voorkomen van brand over te brengen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 13

3.2 Conceptueel model Er wordt gebruik gemaakt van een conceptueel model dat gevormd wordt door de literatuurstudie en gesprekken met deskundigen. De onderzoeksoptiek zal bestaan uit voorwaarden verkregen uit een bestudering van theorieën en deskresearch voor het overbrengen van de boodschap voorkomen van brand. In dit onderzoek zal worden gestreefd naar een verbetering van de praktijksituatie, in casu het benaderen van studenten om het brandveiligheidsbewustzijn van deze doelgroep te verbeteren. In het onderstaande model is de onafhankelijke variabele de boodschap voorkomen van brand en de afhankelijke variabele het brandveiligheidsbewustzijn van studenten. Zo zal de wijze waarop de boodschap voorkomen van brand wordt overgebracht van invloed zijn op het brandveiligheidsbewustzijn van studenten. Boodschap voorkomen van brand Brandveiligheidsbewustzijn studenten Figuur 3. Visuele weergave conceptueel model Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 14

Hoofdstuk 4 Debriefing Veranderde maatschappij Nieuwe aanpak brandveiligheid Adviserende rol brandweer Boodschap voorkomen van brand Figuur 4. Schematische weergave debriefing Scriptie Het is van belang om te kijken naar een vernieuwende, andere aanpak als het gaat om brandveiligheid. Dit als gevolg van de veranderde maatschappij en het gegeven dat het aantal branden, doden en gewonden en materiële schade als gevolg van deze branden niet afneemt. Door de nieuwe benadering komt de nadruk minder op bestrijding van brand te liggen en meer op het voorkomen en beheersbaar maken van branden en incidenten. De nieuwe aanpak houdt in dat de burger en het bedrijfsleven zich meer bewust moeten zijn van de eigen verantwoordelijkheid en het feit dat de overheid niet in staat is om een risicoloze maatschappij te creëren. (Brandveilig leven, 2010) In het kader van de strategische reis waarin de brandweer zich momenteel bevindt zal de brandweer een meer adviserende rol zal aannemen. Brandweer Zwolle wil graag een bijdrage leveren aan een brandveiliger leven onder studenten. Uit de beschreven situatie in de aanleiding blijkt dat het van belang is om de boodschap voorkomen van brand over te brengen. Dit om de kans op brand, met alle gevolgen van dien te verkleinen. Doordat studenten op dit moment niet voldoende worden bereikt met het huidige kamerverhuurbeleid vindt brandweer Zwolle het noodzakelijk om studenten te benaderen via Community Safety. Dit om het brandveiligheidsbewustzijn van studenten te verbeteren om zo de onveilige situaties in studentenhuizen te kunnen verminderen. Onder de paraplu van Community Safety vallen namelijk alle activiteiten om het veiligheidsbewustzijn over fysieke veiligheid in de leefomgeving te verhogen, waaronder brandveiligheid en zelfredzaamheid. (Projectplan Community, 2011) Brandweer Zwolle vindt studenten een kwetsbare doelgroep in de samenleving waar nog verbeteringen te behalen zijn op het gebied van brandveiligheid. Echter heeft brandweer Zwolle hier nog geen ervaring mee richting de doelgroep studenten. Het doel van dit onderzoek is het dan ook het doen van aanbevelingen aan brandweer Zwolle over de wijze waarop zij studenten kunnen benaderen om de boodschap voorkomen van brand, over te brengen. Dit door het geven van inzicht in de mogelijk in te zetten communicatiemiddelen om de boodschap over te brengen, met als doel het brandveiligheidsbewustzijn van studenten te vergroten. De veronderstelling is dat een vergroting van het brandveiligheidsbewustzijn onder studenten zal leiden tot een verbetering van onveilige situaties in studentenhuizen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 15

Hoofdstuk 5 Onderzoeksvragen 5.1 Hoofdvraag Om doelstelling, welke hiervoor is beschreven, te kunnen realiseren zal de volgende hoofdvraag gehanteerd worden: Op welke wijze kan brandweer Zwolle studenten benaderen om de boodschap voorkomen van brand, over te brengen? 5.2 Centrale vragen en deelvragen Als volgt worden de centrale vragen en de daarbij behorende deelvragen weergegeven die in fase A, B en C worden beantwoord. Fase A, eerste centrale vraag: Welke inzichten levert het vooronderzoek en een bestudering van de theorieën op voor het overbrengen van de boodschap voorkomen van brand? Deelvragen: Waar komt de boodschap 'voorkomen van brand' vandaan. Wat verstaat de brandweer in Nederland onder de boodschap 'voorkomen van brand'. Op welke manier benaderen andere brandweerkorpsen in Nederland studenten om de boodschap voorkomen van brand over te brengen? Wat verstaat brandweer Zwolle onder de boodschap 'voorkomen van brand'. Welke soort/vorm van communicatie kan worden ingezet om de boodschap voorkomen van brand over te brengen? Welke communicatiemiddelen zijn geschikt om de boodschap voorkomen van brand over te brengen? Wat is het mediagebruik van jongeren? Welke trends zijn interessant voor jongerencommunicatie? Fase B, tweede centrale vraag: Wat zijn de mogelijkheden bij het overbrengen van de boodschap voorkomen van brand onder studenten? Deelvragen: Zijn studenten betrokken bij het thema brandveiligheid? Hoe is het gesteld met de brandveiligheid van studenten? In welke aspecten van de boodschap voorkomen van brand zijn ze geïnteresseerd? Hoe willen studenten in Zwolle benaderd worden? Fase C, derde centrale vraag: Wat voor een inzichten geeft een vergelijking van de analyseresultaten uit fase A en B met het oog op het doen van aanbevelingen voor het overbrengen van de boodschap voorkomen van brand onder studenten? Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 16

Hoofdstuk 6 Definiëring Brandveiligheid In dit onderzoek wordt onder brandveiligheid het volgende verstaan: brandveilig leven; de nieuwe visie op brandveiligheid geeft aan dat risicobenadering als leidraad genomen kan worden. Hierbij gaat het om het adviseren vanuit de deskundigheid van de brandweer om de kans op onbeheersbare branden met slachtoffers te doen afnemen. De brandveiligheid van een gebouw wordt bepaald door het samenspel van ontwerp, inrichting en gebruik. Het Bouwbesluit en het Gebruiksbesluit (in april 2012 samengevoegd in het Bouwbesluit 2012) geven wettelijke minimumeisen voor brandveiligheid, maar opdrachtgevers, architecten en gebruikers zijn zelf verantwoordelijk. (de Brandweer, 2010, p. 27) Eigen verantwoordelijkheid Burgers en bedrijven zijn zelf verantwoordelijk voor een brandveilige omgeving. Zo is men bijv. zelf verantwoordelijk voor het wel of niet plaatsen van rookmelders. Brandveiligheidbewustzijn Een algemene toestand waarin iemand opmerkzaam is op de risico s van brand en besef heeft van zijn eigen gedrag en de mogelijke consequenties voor de brandveiligheid. (Kramer, 2011, p.26) Zelfredzaamheid Met zelfredzaamheid wordt in dit onderzoek bedoeld dat er van de burger wordt verwacht dat wanneer er een brand ontstaat men zich in de eerste cruciale minuten zelf kan redden. De kans om te overleven bij brand wordt bepaald door het zelfredzame gedrag van burgers. Het gedrag van mensen in deze eerste fase is het meest bepalend om te kunnen overleven. In de eerste fase van een brand zijn de aanwezigen in een gebouw vooral aangewezen op zichzelf en op de mensen in de directe omgeving. Daarnaast speelt de beschikbaarheid van brandveiligheidsvoorzieningen, zoals vluchtroutes, randbestrijdingsmiddelen en nooduitgangen een bepalende rol. De hulp van professionele hulpverleningsdiensten, zoals de redding door de brandweer en de medische bijstand door de ambulancedienst, komt pas na de eerste fase op gang. (Zelfredzaamheid bij, z.d.) Brandweer Zwolle Onder dit begrip vallen alleen de medewerkers van brandweer Zwolle werkende op de afdeling risicobeheersing. Studenten Onder dit begrip vallen studenten in de leeftijd van 18 t/m 24 jaar. Community Safety Letterlijk vertaald betekend Community Safety veiligheid voor de samenleving. Onder deze naam voert brandweer Zwolle activiteiten uit om het veiligheidsbewustzijn over de fysieke veiligheid in de leefomgeving te verhogen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 17

Hoofdstuk 7 Methodologie 7.1 Onderzoeksstrategie Dit onderzoek kan o.a. gekenmerkt worden als een casestudy. Hierbij wil ik in fase a vooral door middel van desk research informatie vergaren om een diepgaand inzicht te verkrijgen. Gezien de relatief korte tijd die staat voor het uitvoeren van het onderzoek is het voordeel van deskresearch dat het betrekkelijk snel kan plaatsvinden doordat ik van achter mijn bureau informatie kan opzoeken op internet, in boeken en documenten. Bij de casestudy wordt een kwalitatieve methoden van onderzoek gehanteerd. De onderzoeksstrategie voor dit onderzoek valt tevens te kwalificeren als een empirisch onderzoek waarbij ik in fase b het veld in ga, om door middel van enquêtes materiaal te verzamelen. Hierbij is sprake van kwantitatief onderzoek, waarbij ik bij een groot aantal mensen (studenten) informatie tracht te verzamelen. Hierdoor is het mogelijk om betrouwbare uitspraken te doen over grote groepen, onderzoeksresultaten te vergelijken en data te verwerken met speciale software. (Michels, 2006) 7.2 Onderzoeksmateriaal en technieken Voor het onderzoek in fase a zal gebruik worden gemaakt van verschillende databronnen. Dit zijn de databronnen: documenten, media en literatuur. Documenten Er wordt gebruik gemaakt van bestaande rapporten, uitgegeven door Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV) en de NVBR met betrekking tot de onderwerpen: zelfredzaamheid, brandveiligheid en fysieke veiligheid. Daarnaast zullen rapporten die betrekking hebben op communicatie, voorlichting en gedrag worden geraadpleegd. Mediaproducten Er zal gebruikt gemaakt worden van diverse internetsites met betrekking tot Community Safety, jongeren en trends op het gebied van jongeren communicatie. Literatuur Er zal gebruik worden gemaakt van verschillende theorieën met betrekking op het onderwerp communicatie, voorlichting en gedrag. Als volgt zal per deelvraag van de eerste centrale vraag worden weergegeven wat de relevante objecten zijn en de soorten informatie die voor deze objecten nodig zijn. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 18

Waar komt de boodschap 'voorkomen van brand' vandaan. Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten NVBR Inhoudsanalyse Literatuur Boek Inhoudsanalyse Wat verstaat de brandweer in Nederland onder de boodschap 'voorkomen van brand'. Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten NVBR Inhoudsanalyse Media Internetsite Brandweerkennisnet.nl en de site van de NVBR Inhoudsanalyse Op welke manier benaderen andere brandweerkorpsen in Nederland studenten? Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsite Brandweerkennisnet.nl en de site van de NVBR Inhoudsanalyse Wat verstaat brandweer Zwolle onder de boodschap 'voorkomen van brand'. Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsite Brandweerkennisnet.nl en de site van de NVBR Inhoudanalyse Welke soort/vorm van communicatie kan worden ingezet om de boodschap voorkomen van brand over te brengen? Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsites/weblogs Inhoudsanalyse Literatuur Boeken over communicatie, gedrag, voorlichting Inhoudanalyse Welke communicatiemiddelen zijn geschikt om de boodschap voorkomen van brand over te brengen? Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsites/weblogs Inhoudsanalyse Literatuur Boeken over communicatie Inhoudanalyse Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 19

Wat is het mediagebruik van jongeren? Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsites/weblogs Inhoudsanalyse Welke trends zijn interessant voor jongerencommunicatie? Bronnen Soort/aantal Ontsluiting Documenten Rapporten Inhoudsanalyse Media Internetsites/weblogs van trendwatchers en rapporten over huidige trends op communicatiegebied Inhoudsanalyse 7.3 Verantwoording steekproef onder studenten fase b van het onderzoek In fase B wil ik een schriftelijke enquête uitzetten onder studenten. Hierin beantwoordt de ontvanger zelf de vragenlijst en is er sprake van kwantitatief onderzoek. Hierbij is het echter niet van belang om van tevoren en vaste steekproefgrootte te bepalen. Wel streef ik na een respons van 50 enquêtes. Dit om te kunnen analyseren of er een vaste lijn in te ontdekken is en zo een bepaald inzicht te verkrijgen met het oog op het doen van aanbevelingen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 20

Hoofdstuk 8 Op te leveren producten In dit hoofdstuk worden de op te leveren producten beschreven die bij de verschillende fases tot stand komen. Oriëntatiefase Product: plan van aanpak Het plan van aanpak omvat een oriëntatie op de afstudeeropdracht waarin beschreven staat waarnaar onderzoek wordt verricht en hoe het onderzoek uitgevoerd wordt. Voor de realisatie van het plan van aanpak is gebruik gemaakt van het boek: Het ontwerpen van een onderzoek, van Verschuren & Doorewaard. Onderzoeksfase (b) Tussenproduct:enquêtes Door middel van enquêtes zal naar de mening van studenten worden gevraagd over de wijze waarop zij benaderd willen worden door brandweer Zwolle. Realisatiefase (c) Product: advies Een vergelijking van de analyses zal resulteren in een advies voor brandweer Zwolle op de wijze waarop zij studenten kunnen benaderen om de boodschap voorkomen van brand over te brengen. Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 21

Hoofdstuk 9 Planning Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 22

Hoofdstuk 10 Literatuurlijst Actieprogramma Brandveiligheid (2009). Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Geraadpleegd op 20 maart 2012, van: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-enpublicaties/rapporten/2009/04/29/eindrapportage-actieprogrammabrandveiligheid/eindrapportageprogrammabrandveiligheid.pdf Bezuiniging brandweer leidt tot meer doden (2011). Website ad.nl Geraadpleegd op 11 maart 2012, van: http://www.ad.nl/ad/nl/1012/binnenland/article/detail/2423905/2011/04/18/bezuinigingbrandweer-leidt-tot-meer-doden.dhtml (Brand)veilig Leven (z.d.). Website brandweerijsselland.nl Geraadpleegd op 1 maart 2012, van: http://www.brandweerijsselland.nl/index.asp?strpagetype=styleit&intstyleitid=7002 Brandveilig leven (2010), website brandweerkennisnet.nl. Geraadpleegd op 22 maart 2012, van: http://www.brandweerkennisnet.nl/publish/pages/6521/brandveiligleven.pdf Capgemini (2010). Trends in veiligheid 2010. [elektronische versie], URL http://www.nl.capgemini.com/expertise/publicaties/trends-in-veiligheid-2010/ Gemeente Zwolle (2009). Trendrapportage Zwolle in de groei. [elektronische versie], URL http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=demografische%20factoren%20zwolle&source=web&cd=2& ved=0cdqqfjab&url=http%3a%2f%2fwww.zwolle.nl%2fweb%2ffile%3fuuid%3d1b6ed8f8-0969- 45b0-87c5-974c39436715%26owner%3D6b7797ea-6ab8-45c1-87d0- e11303109409%26contentid%3d4372&ei=qj5et- 39FIKbOvvDxZgN&usg=AFQjCNEmSTdh73orwOxkF9VVUY914Dsm6w Hoofdlijnen van het 7S model (z.d.) [PDF] Geraadpleegd op 5 april 2012, URL http://static.managementboek.nl/pdf/9789001700027.pdf Jaarboek onderwijs in cijfers 2011 (2011). Website cbs.nl Geraadpleegd op 11 maart 2012, van: http://www.cbs.nl/nr/rdonlyres/fc6d3388-0f9e-4129-8f2b-53022ba3f774/0/2011f162pub.pdf Kramer, J. (2011). Brandveilig gedrag in aandachtswijken. Een onderzoek naar de relatie tussen het aantal binnenbranden en brandveilig gedrag in Haagse aandachtswijken als opmaat naar een interventiestrategie. Geraadpleegd op 5 april 2012, van: http://www.brandweerkennisnet.nl/publish/pages/19961/scriptie_mps_job_kramer_- _brandveilig_gedrag_in_aandachtswijken_-_dec_2011_-_vs_defi.pdf Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 23

Meer aandacht voor veiligheid, minder slachtoffers (2012), website infopuntveiligheid.nl. Geraadpleegd op 22 maart 2012, van: https://www.infopuntveiligheid.nl/publicatie/dossieritem/90/2984/meer-aandacht-voor-veiligheidminder-slachtoffers-.html Michels, W. J. (2006). Communicatie handbook. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff bv Minister Opstelten: "Voorkomen is beter dan blussen" (2011). Website nvbr.nl Geraadpleegd op 11 maart 2012, van: http://www.nvbr.nl/actueel/nvbr_nieuws/@26632/minister-opstelten/ Nazorg (z.d.), website brandweer.nl. Geraadpleegd op 19 maart 2012, van: http://www.brandweer.nl/organisatie/brandweer-doet/taken/nazorg/ NVBR (2010). de Brandweer over morgen, strategische reis als basis voor vernieuwing. Den Haag: Turnaround Communicatie bv. Onderzoeksopzet Pilot Studenten (2011), website nvbr.nl. Geraadpleegd op 23 maart 2012, van: http://www.nvbr.nl/publish/pages/19825/pilot_studenten_def_juni_2011.pdf Proactie (z.d.), website brandweer.nl. Geraadpleegd op 19 maart 2012, van: http://www.brandweer.nl/organisatie/brandweer-doet/taken/proactie/ Projectplan Community & Safety (2011). Brandweer Zwolle Repressie (z.d.), website brandweer.nl. Geraadpleegd op 19 maart 2012, van: http://www.brandweer.nl/organisatie/brandweer-doet/taken/repressie/ Social media; een blijvend begrip (z.d.) Website nationaalcrisiscentrum.nl Geraadpleegd op11 maart 2012, van: http://www.nationaalcrisiscentrum.nl/document/social-media-een-blijvend-begrip Taken (z.d.) website brandweer.nl. Geraadpleegd op 19 maart 2012, van: http://www.brandweer.nl/organisatie/brandweer-doet/taken/ Van der Linden, S. (2012). Brabantse studenten betrokken bij grote brand woontoren Utrecht, 25 maart, URL http://www.omroepbrabant.nl/?news/167502662/brabantse+studenten+betrokken+bij+grote+bran d+woontoren+utrecht.aspx Intern document Intranet gemeente Zwolle Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 24

Bijlagen Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 25

A. Contract Ondergetekenden verklaren zich akkoord met het plan van aanpak en spreken af alles in het werk te stellen om hetgeen in het plan van aanpak staat beschreven te realiseren. Datum: Plaats: Student/afstudeerder Cindy van Vugt: Afstudeerbegeleider Sjaak Schipper: Opdrachtgever, brandweer Zwolle Henk Oudshoorn: Tweede beoordelaar Jan Liefers: Plan van aanpak Afstudeeropdracht Brandweer Zwolle 2012 Cindy van Vugt 26