Bijlage B Voorstel Secundaire thema s voor totaalbeleid Voor het te voeren begraafplaatsenbeleid en de daarop te baseren dienstverlening spelen er naast de reeds behandelde kernthema s nog de volgende secundaire thema s een rol van betekenis waarover een uitspraak moet worden gedaan. In de rapportage Scenario s begraafplaatsenbeleid gemeente Hoogeveen (bijlage A- I) zijn deze thema s inhoudelijk uitvoerig beschreven die per thema wederom in onderstaande tekst zijn opgenomen. Deze thema s worden in onderstaande tekst nogmaals individueel behandeld, waarna op basis van de gegeven argumentatie een voorstel wordt gedaan welke thema s nader worden uitgewerkt. BOR-kwaliteit Momenteel worden de begraafplaatsen Hoogeveen conform de BOR-systematiek onderhouden op kwaliteitsniveau basis. De uitgevoerde schouw bevestigt dit. Voor meerdere beheergroepen is het onderhoudsniveau hoog geschouwd. Een besparing kan worden doorgevoerd door het beheer nog meer af te stemmen op de gewenste beeldniveau s. Op welk kwaliteitsniveau begraafplaatsen moeten worden onderhouden maakt onderdeel uit van het besluit Beheer Openbare Ruimte. Realisatie crematorium De vestiging van een crematorium binnen de gemeente heeft invloed op het begraven. De meest belangrijke invloed is er op de ruimtevraag. Hoe meer mensen kiezen voor een crematie, hoe minder ruimte zal worden gebruikt. Een grondgraf vraagt meer ruimte dan een urnennis, urnengraf of strooivoorziening. De mate van beïnvloeding is sterk afhankelijk van morele keuzes en de kosten voor het begraven ten opzichte van het cremeren. Als het cremeren goedkoper is, wordt daar sneller voor gekozen. Het beïnvloedt de exploitatie, er zullen minder graven worden uitgegeven, dus minder lijkbezorgingsrechten kunnen worden geïnd en een minder groot oppervlak zal moeten worden onderhouden. De gemeente kan met het (particuliere) crematorium een vergoeding overeenkomen voor het gebruik van de begraafplaats ten behoeve van de asbestemmingen, ook de rechten voor het gebruik van een urnennis of urnentuin kunnen als inkomsten worden toegerekend. Een crematorium heeft over het algemeen een bovenregionale functie. Ook mensen uit omliggende gemeenten zullen het crematorium gebruiken. Hierdoor kan juist de druk op het ruimtegebruik weer toenemen al zullen deze mensen sneller een asbestemming in hun eigen omgeving zoeken. De eventuele vestiging van een crematorium is ruimtelijk mogelijk gemaakt in het bestemmingsplan in het kader van de realisatie van de begraafplaats Zevenberg in Fluitenberg. 1/6
Onderhoud/beheer derden In sommige gemeenten zijn verenigingen, kerken of buurtcentra actief bij het beheer van begraafplaatsen. Uiteraard beïnvloedt een vrijwillige bijdrage in het onderhoud de kwaliteit en zouden daarmee ook de baten kunnen stijgen. Toch is dit over het algemeen marginaal en moeten dergelijke acties eerder als maatschappelijke ontwikkeling worden ondersteund dan dat het een basis vormt voor kostenreductie. Daarnaast is het niet mogelijk om van een gegarandeerde continuïteit uit te gaan, vrijwilligers kunnen ieder moment hun werkzaamheden stopzetten. De kwaliteit van het onderhoud van de begraafplaatsen is gebaat bij een zekere mate van continuiteit. In dat verband lijkt het geen aanbeveling te verdienen het onderhoud aan vrijwilligers over te laten. Eventueel kan worden gedacht aan het uitbesteden van onderhoudswerkzaamheden aan een privaat bedrijf. Gezien de voordelen die het in eigen beheer uitvoeren van de onderhoudswerkzaamheden biedt is het gewenst om hierin geen verandering te brengen. Als voordelen voor het in eigen beheer uit te voeren onderhoud kunnen ondermeer worden genoemd: - plaatselijke bekendheid; - grote betrokkenheid bij het werk; - snelle en rechtreekse aansturing op personeel; - continuiteit zelfde persoon. Organisatievormen Voor het beheren en exploiteren van begraafplaatsen zijn meerdere organisatiemodellen mogelijk welke een gunstig effect op de exploitatie kunnen opleveren. Hiertoe zijn te onderscheiden (zie ook bijlage 4): 1. beheer vanuit de bestaande gemeentelijke organisatie; 2. interne verzelfstandiging (aparte dienst instellen/bestuurscommissie); 3. externe verzelfstandiging (gemeente richt private rechtspersoon op); 4. privatisering (zie voor toelichting bijlage 5) Momenteel vindt het beheer plaats vanuit de bestaande gemeentelijke organisatie. Verzelfstandiging of privatisering kan leiden tot een exploitatie waarbij de baten stijgen. Over het algemeen zijn marktpartijen niet snel geneigd begraafplaatsen commercieel te exploiteren, zeker niet wanneer er beperkingen door de gemeente worden gesteld aan de grafuitgiftetermijn of tarieven. Daarentegen is de belangstelling van deze partijen groter wanneer de exploitatie kan plaatsvinden in combinatie met een crematorium. Wat betreft een eventuele verzelfstandiging of privatisering blijkt in de praktijk dat marktpartijen niet snel geneigd zijn begraafplaatsen commercieel te exploiteren. Gesprekken hierover met begrafenisondernemers hebben dit ook in de Hoogeveense situatie uitgewezen. 2/6
Optimaliseren begraafplaatsadministratie De begraafplaatsadministratie vormt de basis voor de exploitatie. Vanuit de administratie wordt het inzichtelijk waar en in welke mate grafrechten terugvallen aan de gemeente en er mogelijk ruimte opnieuw in gebruik kan worden genomen. Ook wordt het duidelijk welke rechthebbenden hun grafrechten dienen te verlengen, de basis voor de gemeentelijke inkomsten. Het is daarom ook van groot belang de begraafplaatsadministratie up-to-date te krijgen en te houden. Het gevaar ontstaat anders dat de gemeente inkomsten mis gaat lopen. Tijdens de inventarisatiefase is gebleken dat de actualiteit van de begraafplaatsadministratie onvoldoende is. Voor het te voeren beleid, maar ook voor het exploiteren van de begraafplaatsen is het noodzakelijk dat de begraafplaatsadministratie zo spoedig mogelijk wordt geactualiseerd en volledig wordt geautomatiseerd. Optimaliseren en actualiseren begraafplaatsadministratie. Langere uitgiftetermijn van graven Momenteel worden eigen graven voor de bepaalde periode van 20 jaar uitgegeven. Het uitgeven van graven voor een langere periode heeft over het algemeen een minder positief effect op de exploitatie op langere termijn omdat kostenstijgingen als gevolg van inflatie niet kunnen worden doorberekend. Op korte termijn is dat effect positief omdat in eerste instantie hogere graftarieven kunnen worden gevraagd, de periode is immers langer. Daarentegen loopt de gemeente inkomsten mis na 20 jaar, grafrechten hoeven dan nog niet te worden verlengd omdat naar verwachting de grafrechten over 20 jaar aanzienlijk hoger zullen zijn dan op dit moment. Het is daardoor financieel belangrijk dan ook belangrijk de grafuitgiftetermijn kort te houden. Emotioneel kan dat uiteraard anders zijn omdat een grafuitgiftetermijn van 20 jaar voor veel mensen gevoelsmatig kort is. Het is daarom belangrijk zeer helder te zijn in de communicatie betreffende de uitgiftetermijnen. Mensen moeten weten dat dat een eigen graf nooit zonder toestemming van de rechthebbende kan worden geruimd (behalve wanneer deze zijn verplichtingen niet nakomt) en na de vervaltermijn de mogelijkheid houdt steeds met 10 jaar het recht te verlengen. Tijdens de inventarisatiefase hebben burgers hun voorkeur uitgesproken om voor eigen graven een langere uitgiftetermijn dan 20 jaar te hanteren (bijvoorbeeld 30 of 40 jaar). Dit voorstel is in overweging genomen, maar kostenoverwegingen hebben de doorslag gegeven om hieraan niet tegemoet te komen. Het uitgeven van graven voor een langere periode heeft namelijk een minder positief effect op de exploitatie, omdat kostenstijgingen als gevolg van inflatie op de langere termijn niet zijn te overzien en zich daardoor niet laten bepalen. (Voor een nadere toelichting zie vraagstuk 2 in het voorstel Uitgangspunten begraafplaatsenbeleid gemeente Hoogeveen, bijlage A). Op basis van kostenoverwegingen biedt het voor langere tijd uitgeven van grafrechten geen aanbeveling en behoeft daarom ook geen nadere uitwerking. 3/6
Alternatief voor eeuwigdurend recht en afkopen onderhoud Tijdens de bewonersavonden is regelmatig de wens geuit om graven voor onbepaalde tijd uit te geven binnen de gemeente Hoogeveen. Ook is aandacht gevraagd voor de mogelijkheid om het onderhoud af te kopen. Hierdoor dalen de baten. Voor nabestaanden bestaat er de mogelijkheid om het graf- en onderhoudsrecht bij de Stichting Grafzorg onder te brengen, waardoor eeuwige grafrust en onderhoud kan worden gegarandeerd. Zoals reeds opgenomen in het voorstel Uitgangspunten begraafplaatsenbeleid gemeente Hoogeveen onder vraagstuk 1 behoort het tot de zorgplicht van de nabestaande(n)/rechthebbende(n) om de grafrust van hun dierbaren te waarborgen. Culturen De mogelijkheid om speciale voorzieningen te realiseren voor specifieke culturen of geloofsgezindten heeft invloed op de exploitatie. Vaak wordt meer ruimte in gebruik genomen (bijv. alleen enkeldiep begraven). Het levert daarentegen wel een positief maatschappelijk beeld op. Met nadruk moet worden gesteld (en gecommuniceerd) dat voor bijvoorbeeld begraafvelden voor moslim- of joodse culturen geen andere regels gelden dan voor overige graven. Worden deze als eigen graven voor bepaalde tijd uitgegeven, dan geldt dat ook voor de graven van specifieke culturen. Het recht tot onbeperkte verlenging per periode van 10 jaar is er in ieder geval. Er moet geen sprake zijn van uitgifte voor onbepaalde tijd, tenzij dat voor de hele gemeente geldt. Op dit moment is in de huidige begraafplaatsenverordening ten aanzien van verschillende geloofsgezindten en culturen geen onderscheid gemaakt in de uitgiftetermijnen van eigen graven. Hier dient als uitgangspunt te blijven gelden dat grafzorg familiezorg is. Wel past het in het huidige tijdsbeeld om rekening te houden met speciale wensen van verschillende geloofsgezindten en culturen door hiervoor speciale voorzieningen te realiseren. Het treffen van speciale voorzieningen ten behoeve van verschillende culturen of geloofsgezindten nader inventariseren en uitwerken. Aandacht voor historische graven en monumentale grafmonumenten Begraafplaatsen verzorgen een belangrijke rol in het behoud van de cultuurhistorie. Monumentale graven vertellen veel over het verleden, bijzondere inwoners of bijzondere gebeurtenissen. Veel grafmonumenten kennen kunstuitingen welke beschermenswaardig mogen worden geacht. Het is dan ook van belang in het te formuleren beleid aandacht voor het behoud van historische graven en monumentale grafmonumenten te hebben. Het behoud moet gezien worden als een kwaliteitsimpuls waar geen directe inkomsten tegenover staan. Mogelijk kan voor het behoud geput worden uit subsidies, fondsen of giften. Het is van blijvend belang aandacht te houden voor het behoud van historische graven en monumentale grafmonumenten. De historische vereniging Hollandscheveld heeft al eens in het verleden een aantal foto s gemaakt van beschermwaardige grafmonumenten. Het verdient aanbeveling in samenwerking met de Historische Kring en een vertegenwoordiging van plaatselijke groeperingen een inventarisatie uit te voeren. 4/6
Aan de hand van nader te formuleren criteria een lijst samen te stellen voor te behouden historische graven en beschermwaardige grafmonumenten. Reserveringen Het kunnen reserveren van graven is zowel positief als negatief te beoordelen. Op het moment dat een graf wordt gereserveerd zijn er ook inkomsten. Is een graf na 20 jaar nog niet in gebruik genomen, dan moet er ook weer worden verlengd. Negatief beïnvloeden reserveringen de exploitatie wanneer gemeenten een actief ruimingsbeleid voeren. De willekeurige begraafvolgorde maakt het dan moeilijk om grotere aaneengesloten ruimten opnieuw in gebruik te nemen. Tijdens de bewonersavonden hebben veel burgers aangegeven dat zij graag van de gelegenheid gebruik zouden willen maken grafplekken te reserveren. Indien gekozen wordt voor het actief heringebruik nemen van graven dan beïnvloeden reserveringen de exploitatie negatief, want de willekeurige begraafvolgorde maakt het dan moeilijk om grotere aaneengesloten ruimten opnieuw in gebruik te nemen. Door reservering mogelijk te maken legt dit bovendien een extra beslag op de aanwezige begraafcapaciteit die zich daardoor ook nog eens moeilijker laat bepalen. Overigens de huidige verordening biedt in bijzondere omstandigheden al de mogelijkheid om een grafrecht te kopen bij wijze van reservering. Familiegraven Het uitgeven van familiegraven (meerdere aangesloten graven naast en/of boven elkaar) heeft geen invloed op de exploitatie. Familiegraven kunnen nadelig zijn doordat vaak meerdere graven nooit meer in gebruik worden genomen. Ze blijven dan als een reservering ruimte gebruiken. Het in gebruik nemen van een familiegraf kan leiden tot een stijging van de baten wanneer dit in het beleid wordt aangemerkt omdat direct bij de eerste begrafenis een grotere oppervlakte wordt gebruikt en er dan in feite meerdere graven tegelijk worden gereserveerd. Dit thema wordt meegenomen bij het onderdeel Productdifferentiatie. Dubbeldiep begraven Dubbeldiep begraven is een intensivering welke veel ruimte kan opleveren op begraafplaatsen. Technisch moet het wel mogelijk zijn, de diepste kist moet minmaal 30 cm boven het grondwater blijven om een optimale lijkvertering te voorzien. Dit is de belangrijkste reden waarom niet altijd twee lagen diep wordt begraven. Begraven in twee lagen wordt reeds als uitgangspunt gehanteerd indien dit technisch mogelijk is. Dit kan veel extra capaciteit opleveren op een begraafplaats. Dubbeldiep begraven als uitgangspunt van beleid hanteren indien dit technisch mogelijk is. 5/6
Verdeling BOR en algemene middelen In het kader van de kostendekkendheid is het vaak onduidelijk welke kosten wel of niet worden toegerekend aan de begraafplaatsexploitatie. Er zijn gemeenten die stellen kostendekkend te begraven door een deel van de kosten toe te rekenen aan andere producten. Begraafplaatsen zijn immers groene parken en dienen ook een algemeen belang. Door een deel van de kosten toe te rekenen aan BOR of algemene middelen wordt een hogere kostendekking binnen het product begraven gerealiseerd. De verdelingen of hoogten van toedelingen verschillen per gemeente. Dit thema is behandeld in het voorstel Uitgangspunten begraafplaatsenbeleid gemeente Hoogeveen bij vraagstuk 7, bijlage A. Openingstijden en bewaking begraafplaatsen De openingstijden zijn onderdeel van het begraafbeleid. Over het algemeen wordt grafbezoek tussen zonsopgang en zonsondergang toegestaan. De laatste jaren is vandalisme op begraafplaatsen toegenomen. Juist buiten openingstijden lijkt ongewenst bezoek vaker voor te komen. Er zijn ervaringen bekend met videobewaking. Dit thema wordt behandeld bij het onderdeel Productdifferentiatie. Uit te werken secundaire thema s voor totaalbeleid: - optimaliseren begraafplaatsadministratie; - culturen; - aandacht voor historische graven en monumentale grafmonumenten. Productdifferentiatie en kwaliteitsimpulsen Tijdens de de bewonersavonden zijn diverse wensen naar voren gekomen die verband houden met het doorvoeren van verbeteringen van bestaande voorzieningen op begraafplaatsen. Aan de hand daarvan is een overzicht gemaakt in het rapport Scenario s begraafplaatsenbeleid gemeente Hoogeveen (bijlage A-I) van alle mogelijke voorzieningen die een kwaliteitsimpuls kunnen geven aan de begraafplaatsen. Hierbij is een onderscheid gemaakt in functionele kwaliteitsimpulsen en productdifferentiatie. Functionele kwaliteitsimpulsen hebben te maken met trends en verbeteringen in het functioneren van de begraafplaatsen en productdifferentiatie gaat over de mogelijkheden die worden aangeboden met betrekking tot het begraven. In principe zijn alle thema s als positief te beoordelen. Aan de hand van afzonderlijk in te dienen voorstellen wordt de specifieke haalbaarheid te zijner tijd nader onderzocht. 6/6