Eisen aan bijstandsgerechtigen Laure Michon Jeroen Slot l.michon@os.amsterdam.nl Januari 2012 Hoe denken Amsterdammers over hardere eisen aan bijstandsgerechtigden? Minister Kamp wil het aannemen van banen strenger afdwingen. Zo zouden bijstandsgerechtigden bereid moeten zijn om te verhuizen voor een baan. Voor AT5-Politiek heeft O+S Amsterdammers gevraagd naar hun mening hierover. 1.1 Methode en respons Amsterdammers zijn op 17 en 18 januari 2012 zowel online als telefonisch benaderd om mee te doen aan de enquête. O+S heeft de enquête online uitgezet onder 347 leden van het eigen panel. Daarnaast zijn 522 Amsterdammers gebeld met de vraag of zij wilden meewerken aan het onderzoek. In totaal hebben 308 Amsterdammers de enquête ingevuld. Tabel 1.1 Respons telefonisch panel totaal steekproef 522 347 869 respons (N) 158 151 309 respons (%) 30,3 43,5 35,6 1.2 Alleen gepaste eisen aan bijstandsgerechtigden Amsterdammers zijn van mening dat de overheid meer eisen kan stellen aan bijstandsgerechtigden. Dit geldt met name voor het afdwingen van het accepteren van banen die ver beneden het opleidingsniveau zitten: 60% is het daarmee eens. Ook het korten op de uitkering als bijstandsgerechtigden een baan weigeren vindt een meerderheid van de Amsterdammers gerechtvaardigd. Nog strengere eisen vinden Amsterdammers ongepast. Wat hen betreft mag de overheid bijstandsgerechtigden niet dwingen om te verhuizen voor een baan of hun uitkering beëindigen als zij een baan weigeren. Over de vraag of bijstandsgerechtigden een baan moeten accepteren ook als zij daar lang voor moeten reizen zijn Amsterdammers verdeeld.
Figuur 1.2 Mening over eisen aan bijstandsgerechtigden, 2012 (procenten) Bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als zij hiervoor moeten verhuizen Helemaal mee eens Een bijstandgerechtigde die een baan weigert verliest het recht op een uitkering Mee eens Niet eens, niet oneens Bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als zij hiervoor lang moeten reizen (2 uur of meer per dag) Mee oneens Helemaal mee oneens Een bijstandgerechtigde die een baan weigert moet worden gekort op de uitkering Weet ik niet Bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als die ver onder hun opleidingsniveau ligt % 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1.3 Gepast, tijdelijk werk als tegenprestatie voor bijstand Een meerderheid van de Amsterdammers (62%) vindt dat de overheid een tegenprestatie kan verlangen van mensen die een bijstandsuitkering ontvangen. Een derde (34%) antwoordt dat dit soms wel en soms niet kan. Gevraagd naar mogelijke tegenprestaties voor een bijstandsuitkering keuren Amsterdammers de stelling af dat elke tegenprestatie gerechtvaardigd is. Alleen gepaste taken, waarbij rekening wordt gehouden met de situatie van de persoon en zijn of haar opleidingsniveau, en tijdelijk werk, zoals sneeuwruimen, worden door een grote meerderheid van de Amsterdammers goedgekeurd. Eerder bleek dat Amsterdammers vinden dat bijstandsgerechtigden banen moeten accepteren ver onder hun opleidingsniveau. Opleiding is daarom waarschijnlijk minder belangrijk dan de persoonlijke situatie van bijstandsgerechtigden (gezondheid, kinderen thuis, leeftijd). Structureel werk zolang de uitkering duurt wordt vindt de helft van de Amsterdammers gerechtvaardigd. 2
Figuur 1.3 Oordeel over tegenprestaties voor bijstand, 2012 (procenten) Structureel werk zolang de uitkering wordt genoten Mee eens Incidenteel taken voor de overheid of gemeente (bijv. sneeuwruimen) Alleen gepaste taken (gelet op situatie persoon en opleidingsniveau) zijn gerechtvaardigd Niet eens, niet oneens Mee oneens Weet ik niet Elke tegenprestatie is gerechtvaardigd % 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1.4 Argumenten voor en tegen eisen De belangrijkste reden om eisen aan bijstandsgerechtigden te stellen is is dat het recht op een uitkering verplichtingen schept. Voor wat, hoort wat, zegt 58% van de Amsterdammers. Argumenten gebaseerd op het principiële argument van eigen verantwoordelijkheid, of op contextuele factoren vinden Amsterdammers veel minder relevant. Tabel 1.4 Argumenten voor strengere eisen voor bijstandsgerechtigen, 2012 (procenten) Het recht op een uitkering schept verplichtingen 58 Door de plannen moeten mensen meer eigen verantwoordelijkheid nemen, dat is goed 18 Er is genoeg werk, mensen moeten zich meer inspannen 9 De overheid moet veel bezuinigen, ook op het sociaal stelsel 6 weet ik niet,geen antwoord 8 totaal (N=309) 100 Bij de argumenten tegen hardere eisen aan bijstandsgerechtigden zijn Amsterdammers vooral gevoelig voor het feit dat het in deze economisch moeilijke tijden onrechtvaardig is om de regels aan te passen. Een derde van de Amsterdammers is het daarmee eens. Hier speelt de context met andere woorden wel een rol. Ook is een derde van mening dat er op andere kostenposten kan worden bezuinigd. 3
Tabel 1.5 Argumenten tegen strengere eisen voor bijstandsgerechtigen, 2012 (procenten) In tijden van groeiende werkloosheid is het onrechtvaardig om de regels aan te scherpen 35 Bezuinigen kan op andere posten 31 De eisen tav bijstandgerechtigden zijn al streng genoeg 11 weet ik niet, geen antwoord 23 totaal (N=309) 100 1.5 Werk en gezondheid zijn eigen verantwoordelijkheid Passen de meningen over de eisen aan bijstandsgerechtigden in het kader van de roep om meer eigen verantwoordelijkheid van individuen? Dit lijkt niet het geval. Amsterdammers alleen op sommige vraagstukken van mening dat individuen meer verantwoordelijkheid moeten dragen dan nu. Zo moet een gezonde leefstijl voor 64% van de Amsterdammers meer een individuele verantwoordelijkheid zijn. Voor 44% geldt hetzelfde als het gaat om het hebben van werk. Figuur 1.6 Door Amsterdammers gewenste herverdeling van verantwoordelijkheden tussen individu en overheid, 2012 (procenten) overheid meer verantwoordelijkheid zoals nu Individu meer verantwoordelijkheid weet niet dat je gezond leeft dat je werk hebt dat je studerende kind voldoende inkomen heeft dat je als werkloze genoeg geld hebt om van te leven dat je als gepensioneerde genoeg geld hebt om van te leven dat je als werkende ouders kinderopvang hebt % 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Op andere aspecten van de verdeling van verantwoordelijkheden tussen individu en overheid geldt dat Amsterdam vinden dat de situatie gelijk moet blijven aan de huidige, of dat de overheid meer verantwoordelijkheden moet nemen. Vooral als het gaat om het 4
levensonderhoud van gepensioneerden en de kinderopvang voor werkende ouders zien Amsterdammers de overheid graag meer verantwoordelijkheid nemen dan nu (respectievelijk 43% en 41% van de meningen). De opvatting van Amsterdammers over de verdeling van verantwoordelijkheden lijkt sterk op die van Nederlanders gemiddeld (COB 2011/3). Wel blijkt uit figuur 1.7 dat Amsterdammers gemiddeld genomen minder eigen verantwoordelijkheid wensen voor individuen dan Nederlanders dit doen. Figuur 1.7 Door Nederlanders gewenste herverdeling van verantwoordelijkheden tussen individu en overheid, 2011 (procenten) Bron: COB 2011/3 1.6 Ouderen, mannen en lager opgeleiden vaker voor strenge eisen Hoe ouder men is, hoe meer men de eisen aan bijstandsgerechtigden wil aanscherpen. Van de 65-plussers vindt 74% dat de overheid een tegenprestatie kan verlangen van bijstandsgerechtigden, terwijl 54% van de personen tot 50 jaar deze mening deelt. Verder zijn lager opgeleide Amsterdammers vaker voor strenge eisen aan bijstandsgerechtigden dan hoger opgeleiden. Tot slot zijn vrouwen genuanceerder over de eisen aan bijstandsgerechtigden dan mannen. Zij vinden vaker dan mannen dat naar de situatie van personen moet meewegen in de geëiste tegenprestatie. Conclusie Amsterdammers steunen hardere eisen ten aanzien van bijstandsgerechtigden, maar vinden dat vooral gepaste eisen gerechtvaardigd zijn. Dit baseren zij op het argument dat rechten (op een uitkering) ook verplichtingen scheppen. 5
Ouderen, mannen en lager opgeleiden tonen zich in dit opzicht veeleisender op ten aanzien van bijstandsgerechtigden dan jongeren, vrouwen en hoger opgeleiden. In hun opvattingen over de eigen verantwoordelijkheid van individuen tonen Amsterdammers zijn terughoudender dan Nederlanders gemiddeld. Toch zijn de opvattingen over de rolverdeling tussen individu en overheid redelijk in lijn. De verantwoordelijkheid om rond te komen (voor gepensioneerden en werklozen) moet meer dan nu gaan rusten op de overheid. Voor de eigen leefstijl en het hebben van een baan horen individuen zelf meer zorg te dragen. 6
Bijlage Tabellen Tabel B1 Mening over eisen aan bijstandsgerechtigden, 2012 (procenten helemaal mee eens mee eens niet eens, niet oneens mee oneens helemaal mee oneens bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als die ver onder hun opleidingsniveau ligt 12 48 20 16 4 1 een bijstandgerechtigde die een baan weigert moet worden gekort op de uitkering 13 42 24 15 4 2 bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als zij hiervoor lang moeten reizen (2 uur of meer per dag) 8 33 14 35 8 1 een bijstandgerechtigde die een baan weigert verliest het recht op een uitkering 8 24 20 37 11 1 bijstandgerechtigden moeten een baan accepteren ook als zij hiervoor moeten verhuizen 4 17 19 42 16 2 weet niet Tabel B.2 Oordeel over gerechtvaardigheid van tegenprestaties bij bijstand, 2012 (procenten) kan de overheid een tegenprestatie verlangen van mensen die een bijstandsuitkering ontvangen? ja 62 soms wel, soms niet 34 nee 4 weet ik niet 0 totaal 100 Tabel B.3 Oordeel over tegenprestaties voor bijstand, 2012 (procenten) niet eens, mee eens niet oneens mee oneens weet niet elke tegenprestatie is gerechtvaardigd 19 22 57 3 alleen gepaste taken (gelet op situatie persoon en opleidingsniveau) zijn gerechtvaardigd 67 14 18 1 incidenteel taken voor de overheid of gemeente (bijv. sneeuwruimen) 69 18 11 1 structureel werk zolang de uitkering wordt genoten 53 27 17 3 Er is veel discussie over verantwoordelijkheden van de overheid en van burgers. Sommige mensen vinden dat de burgers meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen dan nu het geval is. Andere mensen vinden dat de overheid juist meer verantwoordelijkheid moet nemen. Kunt u voor elk van de onderstaande onderwerpen op 7
een schaal van 1 (meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers) tot 7 (meer verantwoordelijkheid voor de overheid) aangeven wat uw positie is in deze discussie? Tabel B.4 Amsterdammers over de verantwoordelijkheid van overheid en burgers, 2012 (procenten) 7: overheid meer verantwoordelijk 6 5 4: zoals nu 3 2 1: burgers meer verantwoordelijk weet niet dat je als werkende ouders kinderopvang hebt 12 14 17 18 13 10 14 2 dat je als gepensioneerde genoeg geld hebt om van te leven 13 14 15 31 14 6 7 1 dat je als werkloze genoeg geld hebt om van te leven 12 11 12 35 15 6 6 2 dat je studerende kind voldoende inkomen heeft 11 6 14 29 18 8 12 1 dat je werk hebt 7 7 16 26 21 12 11 dat je gezond leeft 4 3 6 22 17 20 28 1 8