Nummer 4, editie: juni 2008 Grieppandemie Update Deze update verschijnt meerdere keren per jaar. Meer informatie over het dossier grieppandemie vindt u op www.minvws.nl/grieppandemie. Het is niet de vraag of, maar wanneer er een nieuwe grieppandemie uitbreekt. Voorbereiding op een uitbraak is dus noodzakelijk. Het project Griep & Maatschappij van de ministeries van VWS en BZK stimuleert deze voorbereiding en houdt u op de hoogte van de ontwikkelingen en activiteiten. Deze nieuwsbrief is bedoeld voor iedereen die direct of zijdelings te maken heeft met crisisbeheersing, continuïteitsplannen en de bestrijding van infectieziekten. 3Voor de uitbraak van Fase een grieppandemie heeft de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) een fasering opgesteld. Op dit moment bevinden wij ons in fase 3 (nog geen mens-op-mens overdracht). Voor een toelichting op de fasering: www.who.int Scenario s Grieppandemie zijn hulpmiddel bij voorbereiding Minister Klink van VWS heeft in samenwerking met zijn collega Ter Horst van Binnenlandse Zaken twee scenario s laten uitwerken over de gevolgen van een grieppandemie. De scenario s zijn bedoeld voor iedereen die zich in Nederland professioneel bezighoudt met de voorbereiding op een pandemie. Het is voor het eerst dat een inschatting is gemaakt van het aantal mensen dat op het hoogtepunt van een grieppandemie thuis is door ziekte, zorg voor naasten of uit voorzorg. Het doel is een gezamenlijk beeld te schetsen van hoe een pandemie er uit kan zien en wat dat voor gevolgen kan hebben. Dat helpt bij de keuze van maatregelen. De scenario s zijn géén voorspellingen. Het is immers onbekend wat de eigenschappen van een nieuw virus zijn, waar de pandemie start en hoe deze zich verspreidt. De publicatie Scenario s Grieppandemie, Expect the best, prepare for something worse is te vinden op: www.minvws.nl/grieppandemie. 30% van de Nederlandse bevolking krijgt griep bij een pandemie In het ene scenario zijn de medische en maatschappelijke gevolgen mild, vergelijkbaar met de pandemie van 1957. In het andere scenario zijn de gevolgen ernstig, vergelijkbaar met de pandemie van 1918. In beide scenario s wordt 30% van de Nederlandse bevolking op enig moment tijdens de pandemie ziek door het pandemische griepvirus. Abonneren Automatisch een bericht ontvangen als er weer een Update is? Ga naar abonneren.minvws.nl en meld u aan. In het milde scenario overlijden 5.000 mensen. De duur van de griepgolf is ongeveer twintig weken. Op de piek blijft tot 10% van de bevolking thuis door ziekte, zorg voor naasten of uit voorzorg. In de berekeningen voor het ernstige scenario is ervoor gekozen het effect van antivirale middelen en andere maatregelen weg te laten. Er overlijden in dit scenario ongeveer 80.000 mensen. De griepgolf is korter dan bij het milde scenario, namelijk tien weken. Tijdens de piek blijft tot 30% van de mensen thuis door ziekte, zorg voor naasten of uit voorzorg.
Nummer 4, juni 2008 Zinvol om voorbereiding eenvoudig te houden, zegt energiebedrijf Essent Een energiebedrijf heeft maatschappelijke verantwoordelijkheden. Bij een grieppandemie vallen eigen werknemers uit en dat is, zacht uitgedrukt, onprettig. Maar je moet er niet aan denken dat er ook problemen ontstaan met de gas- en elektriciteitsvoorziening. Dan krijg je ramp op ramp, aldus Ron Waumans van Essent. Ron Waumans, Essent Waumans is manager van de stafafdeling Health, Safety and Environment en in die functie verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid en crisismanagement bij een grieppandemie. Aanpak op hoog management niveau Essent is twee jaar geleden begonnen met de voorbereiding op een grieppandemie vanwege de dreigende uitbraak van Aziatische vogelgriep. De voorbereiding is op het hoogste management niveau aangepakt. In het Pandemie-team met als voorzitter Waumans zitten managers uit de disciplines Corporate HRM, Corporate Communicatie en Corporate Risk Management. De externe arbodienst geeft medisch advies. Vier keer per jaar komen ze bij elkaar om de vorderingen te bespreken. Helder scenario Een heldere, eenvoudige boodschap richting medewerkers is belangrijk als een organisatie zich voorbereidt op een grieppandemie. Wij hebben één scenario gehanteerd, namelijk dat 30% van de werknemers gedurende drie maanden afwezig is. Dit is natuurlijk een scenario en geen voorspelling. Het scenario hebben we aan onze Business Units voorgelegd met de opdracht op basis hiervan hun meest kritieke processen, functies en medewerkers te inventariseren. Het heeft geen zin om bij deze exercitie drie of vier scenario s te hanteren en het daarmee extra moeilijk te maken. Als je de voorbereidingen klaar hebt, is er bij veranderende omstandigheden altijd wel een mouw aan te passen. Ook is het van belang dat een crisisbeheersingsplan eenvoudig en doeltreffend is, zodat medewerkers bij de uitbraak van een grieppandemie snel kunnen handelen. Maatregelen Op basis van de inventarisatie van kritieke functies zijn acties opgesteld, zoals het trainen van vervangers voor kritieke functionarissen, een schaduwintranet om het personeel te informeren ten tijde van een pandemie, het regelen van thuiswerkplekken en hygiënische maatregelen om besmetting zoveel mogelijk te voorkomen. Met leveranciers zoals het schoonmaakbedrijf heeft Essent afspraken gemaakt om ook ten tijde van een pandemie te weten op welke noodzakelijke diensten en goederen je kunt rekenen. Ook heeft Essent al in een vroeg stadium besloten om een voorraad virusremmers in te slaan om, op het moment dat een grieppandemie uitbreekt, haar kritieke functionarissen de best mogelijke bescherming te bieden. Onze bedrijfsartsen mogen die profylactisch voorschrijven. Ik weet dat de overheid inmiddels een voorraad van 5 miljoen kuren virusremmers heeft. Dat zou voldoende moeten zijn, alleen wilden we als Essent reeds vanaf het begin bij de uitvoering van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid het intact houden van de energievoorziening geen risico s lopen, aldus Waumans.
Kan ik mijn werknemers uit voorzorg virusremmers geven? Liever niet. De overheid heeft een voorraad van ruim vijf miljoen kuren virusremmers aangeschaft voor iedereen die tijdens een pandemie griep krijgt. Sommige bedrijven en organisaties vragen zich af of het verstandig is om zelf virusremmers aan te schaffen. Als er een pandemie uitbreekt, zouden zij die uit voorzorg (profylactisch) aan hun personeel kunnen geven om zo personeelsuitval te voorkómen. Aan het profylactische gebruik van virusremmers zitten nadelen. Daarom raadt de overheid dit in beginsel af. Virusremmers mogen maar een beperkt aantal weken achter elkaar worden gebruikt. De bescherming tegen het griepvirus houdt op zodra men stopt met het gebruik. Mensen zijn dan weer net zo vatbaar voor het griepvirus als vóór het gebruik van de virusremmers en kunnen alsnog griep krijgen. Verder heeft ieder medicijn mogelijke bijwerkingen. Ook kan het griepvirus resistent zijn tegen de aangeschafte virusremmers. Het profylactisch gebruik van virusremmers kan zelfs bijdragen aan de resistentie van het griepvirus. Bovendien is het moeilijk om te bepalen wie van het personeel wel en wie geen virusremmers krijgt. De overheid vindt het belangrijk dat bedrijven en organisaties zich voorbereiden op een grieppandemie. Er zijn verschillende maatregelen om de continuïteit tijdens een pandemie te waarborgen. Het is aan bedrijven zelf om te bepalen welke maatregelen nodig zijn. Het gebruik van virusremmers om te voorkomen dat werknemers ziek worden is één van die mogelijke maatregelen. De overheid vindt dat áls een bedrijf besluit virusremmers aan te schaffen, dit op kleine schaal moet gebeuren, over een beperkte periode en onder toezicht van een arts. Landelijk draaiboek publiekscommunicatie Het Landelijk draaiboek publiekscommunicatie is opgesteld om ten tijde van de (dreiging van) de uitbraak van een grieppandemie adequaat met het algemene publiek te communiceren, en de GHOR s en GGD en een kader te bieden waarbinnen zij de regionale communicatie kunnen vormgeven. Het beschrijft de rol, de boodschap en de middelen van de Rijksoverheid in geval van een grieppandemie. De intensiteit van de communicatie, de boodschap en de in te zetten middelen zijn afhankelijk van de fasering zoals vastgesteld door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en de nabijheid van een griepvirus (ver, dichtbij, of ín Nederland). Op basis daarvan zijn zes communicatiefases gekozen met elk een eigen strategie, kernboodschap en inzet van middelen. Kernvraag die wordt beantwoord is: Hoe en wat communiceert de overheid met het publiek tijdens de verschillende fases van (de aanloop naar) een grieppandemie? Het draaiboek geeft daarnaast antwoord op de vragen: Wat is de rol-/taakverdeling tussen de verschillende betrokkenen, inclusief de organisatie van op- en afschaling van de communicatie? Hoe kunnen de regio s gebruik maken van (deel-) producten van de overheid? Het Landelijk draaiboek publiekscommunicatie is te vinden op www.rivm.nl/cib en op www.risicoencommunicatie.nl. Hier vindt u altijd de meest recente versie.
Nummer 4, juni 2008 Ook tijdens een grieppandemie moet de overheid klaarstaan! René Hilhorst (gemeente Baarn) en Jan van de Scheur (gemeente De Bilt) Als gemeente zijn we voorbereid op veel rampen, maar een grieppandemie is toch iets anders. Ook de mensen die bij rampen klaar moeten staan voor burgers kunnen uitvallen. Veel crisisbeheersingsplannen en draaiboeken zijn hier niet op bedacht, aldus Jan van de Scheur, adviseur crisisbeheersing bij de gemeente De Bilt. Ik heb er zelf niet voor gestudeerd, maar veel deskundigen roepen al jaren dat een pandemie eraan zit te komen. Alleen is de vraag wanneer, zegt zijn collega René Hilhorst die werkzaam is in eenzelfde functie bij de gemeente Baarn. Deelname pilot Van de Scheur en Hilhorst hebben meegedaan aan de eerste pilot Continuïteitsmanagement bij grieppandemie voor decentrale overheden. Deze pilot is georganiseerd door het project Griep en maatschappij van de ministeries van VWS en BZK. Eén van de doelen van dit project is dat decentrale overheden gemeenten, veiligheidsregio s, provincies en waterschappen zich voorbereiden op een grieppandemie door het nemen van continuïteitsmaatregelen. In de pilot hebben de deelnemende organisaties hun eigen continuïteitsplan gemaakt. Hun ervaringen zijn input voor een handleiding om het voorbereidingsproces van decentrale overheden te vergemakkelijken. Extra druk op overheid door personeelsuitval Het functioneren van overheidsorganisaties komt bij een grieppandemie extra onder druk te staan, want ook zij krijgen te maken met personeelsuitval. Tegelijkertijd moeten burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties erop kunnen vertrouwen dat de overheid de juiste prioriteiten stelt en de juiste maatregelen neemt. Een goede voorbereiding zoals het maken van een continuïteitsplan helpt. Alleen, hoe doe je dat? René Hilhorst en Jan van de Scheur vertellen hoe zij ermee aan de slag zijn gegaan. Oplossingen bij tekort aan personeel Vier jaar geleden heb ik met de GHOR in mijn regio een extra capaciteit aan bedden geregeld voor zieken ten tijde van een pandemie. Zo ben ik in de grieppandemie gerold, aldus Hilhorst. De grote vraag is hoe je bij een percentage van 30% personeelsuitval niet alleen de staande organisatie maar ook de crisisorganisatie met een extra taak als de zorg voor zieke burgers in de lucht houdt. Onze gemeente heeft daar knelpunten en mogelijke oplossingen voor opgesteld. Eén van de knelpunten is dat
weinig mensen bij onze Sociale Dienst betalingen mogen verrichten. Het voorstel is om het aantal uit te breiden. De brandweer is een ander voorbeeld. Die bestaat nu uit vrijwilligers. Als er een personeelstekort is bij een grieppandemie moeten we besluiten dat dit korps sommige hulpverlening, zoals een kat uit de boom halen, niet verricht. maatregelen we kunnen nemen. Een continuïteitplan is trouwens niet alleen handig voor de voorbereiding op een grieppandemie. Je kunt het ook voor andere calamiteiten gebruiken. Continuïteitsplan ook handig voor andere calamiteiten Van de Scheur vertelt hoe gemeente De Bilt een continuïteitsplan heeft opgesteld. Aan de hand van de gemeentelijke productencatalogus, denk hierbij aan producten als afvalinzameling, bijstand, paspoort en bouwvergunningen, hebben we bekeken wat kritieke processen zijn, want niet alles is even belangrijk, en of er collega s in staat zijn werkzaamheden over te nemen. We zitten nu in de fase om met directie en management te bespreken welke Meedoen met pilot Tot het einde van dit jaar begeleidt het project Griep en Maatschappij decentrale overheden in regioverband bij het maken van continuïteitsplannen. Wilt u meedoen of heeft u andere vragen? Mail naar: grieppandemie@minvws.nl. Waarom de gewone griepprik niet beschermt bij een grieppandemie? Marianne van der Sande, Hoofd Epidemiologie en Surveillance, Centrum Infectieziektebestijding van het RIVM geeft het antwoord. Een grieppandemie wordt veroorzaakt door een nieuw en nu nog onbekend virus. De griepprik beschermt tegen de nu jaarlijks voorkomende griepvirussen. Voor mensen die bij een gewone griep meer kans hebben op een longontsteking of andere bijkomende gezondheidsproblemen is het belangrijk dat zij elk jaar een griepprik (griepvaccin) krijgen toegediend. Op het moment dat een grieppandemie uitbreekt met een nieuw griepvirus, is daar niet gelijk een passend vaccin voor beschikbaar. Dat vaccin kan pas worden gemaakt als het nieuwe griepvirus bekend is. De overheid heeft een contract gesloten met een vaccinproducent. Zodra een vaccin voor het nieuwe virus is ontwikkeld, krijgt Nederland dit direct geleverd. Het is nog onduidelijk of het mogelijk en nuttig is van te voren al te bedenken hoe een nieuw griepvirus er uitziet. Als dat lukt, zou het mogelijk kunnen zijn al een vaccin klaar te hebben liggen bij het uitbreken van een pandemie. Dat zogenoemde prepandemisch vaccin zal dan niet zo goed beschermen als een goed passend vaccin, maar zou wellicht toch kunnen zorgen dat de pandemie wat minder ernstig verloopt. De Gezondheidsraad adviseert eind 2008 aan de minister van VWS over het nut van zo n prepandemisch vaccin.
Meer informatie - Draaiboeken over grieppandemie: www.rivm.nl/cib - Programma Nationale Veiligheid: www.nationale-veiligheid.nl - Dossier grieppandemie: www.minvws.nl/grieppandemie Kort nieuws Overheid heeft twee soorten virusremmers In de afgelopen maanden is gebleken dat een variant van het circulerende griepvirus resistent is tegen Tamiflu, één van de virusremmers die de overheid in voorraad heeft. De resistentie is spontaan ontstaan en kan ook even spontaan weer verdwijnen. De nu gevonden resistentie heeft geen voorspellende waarde voor de eventuele resistentie van het virus dat een pandemie veroorzaakt. Bij de aanschaf van de voorraad is de mogelijkheid van resistentie meegewogen. De overheid heeft daarom twee soorten virusremmers aangeschaft. Twee bijeenkomsten voor decentrale overheden Op 17 en 24 april organiseerde het project Griep en Maatschappij van de ministeries BZK en VWS twee bijeenkomsten over continuïteitsmanagement bij grieppandemie, speciaal voor decentrale overheden. In totaal hebben ruim 100 mensen deelgenomen aan de bijeenkomsten. Doel van de bijeenkomsten was decentrale overheden te informeren over dit onderwerp en te enthousiasmeren hiermee aan de slag te gaan. Daarnaast was het de afronding van de eerste pilot en de start van de tweede pilot. Voor de tweede pilotgroep was er een workshop griepplan maken. Ook kregen zij de handleiding continuïteitsmanagement bij grieppandemie. Deze handleiding geeft een beschrijving van de processtappen met formats en formulieren om voor de eigen organisatie uit te werken. Voor alle pilotdeelnemers is er een digitale samenwerkruimte, een besloten website waar informatie over het project, de eerste pilot en ervaringen van deelnemers te vinden is. Elders in dit nummer leest u een interview met twee deelnemers uit de eerste pilot: De Bilt en Baarn. Grieppandemie is één van de grootste risico s In de brief Nationale Veiligheid aan de Tweede Kamer is een grieppandemie als één van de grootste risico s genoemd. Eind mei heeft Ter Horst, minister van BZK, een inventarisatie van een aantal bedreigingen voor de nationale veiligheid naar de Tweede Kamer gestuurd. Een grieppandemie is een risico met een relatief grote kans en grote gevolgen. In de afgelopen jaren is veel gedaan om ons daar op voor te bereiden. We zijn echter nog niet klaar. De Gezondheidsraad adviseert eind van dit jaar aan de minister van VWS over het nut van zogenaamde prepandemische vaccins. Verder vraagt de voorbereiding door bedrijven en organisaties nog aandacht. De inzet van het kabinet is dat 80% van de vitale organisaties het scenario van een grieppandemie in hun continuïteitsplannen heeft verwerkt. Vergelijkbare afspraken zal het kabinet met medeoverheden maken. Handleiding Bedrijfscontinuïteit bij Grieppandemie De Handleiding Bedrijfscontinuïteit bij Grieppandemie is te vinden op de website www.minvws.nl/grieppandemie. Deze helpt bedrijven en organisaties bij het treffen van maatregelen om hun organisatie tijdens een grieppandemie zo goed mogelijk draaiende te houden. Colofon Dit is een gezamenlijke uitgave van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350, 2500 EJ Den Haag en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Postbus 20011, 2500 EA Den Haag Redactie: Angela Pagonidis, met bijdragen van Marc Bökkerink, Esther van den Enden, Marian Byvanck en Marianne van der Sande. Reacties op deze nieuwsbrief kunt u sturen naar grieppandemie@minvws.nl. DVC-80219 ontwerp: haai, Rotterdam www.minvws.nl/grieppandemie