"Gokverslaafden niet in één ruimte samen met middelenverslaafden" Een Verantwoord Gesprek Met... Gilbert Thomas (psychiater) In voorgaande "Verantwoorde Gesprekken" hebben we van gedachten gewisseld met een voormalig gokverslaafde, een directeur van een verslavingszorginstelling en een expert op het gebied van kansspelwetgeving. Het ging daar steeds om typische 'vraag en antwoord' sessies, volgens een van tevoren vastgestelde vragenlijst. Vandaag bekijken we verantwoord spelen in een andere vorm. In een persoonlijke, brainstorm-achtige setting bespreken directeur van Centrum voor Verantwoord Spelen Yvon Jansma en psychiater Gilbert Thomas mentale aspecten van (mogelijke) verslaving, verschillen tussen Nederland en Curaçao, aanbevelingen voor politiek, en het belang van een laagdrempelig voorportaal binnen verslavingszorg. Over Gilbert Thomas: Psychiater Victas Voorheen Radboud, Wolfheeze, RIAGG Arnhem Geboren op Curaçao, ook 10 jaar gewerkt op Curaçao (combinatie beleid & patiëntinhoudelijk) Teruggekomen naar Nederland t.b.v. specialisatie chronische gebruikers Voorheen forensische psychiatrie Nu bijna 6 jaar SMT (sociaal-medisch team), onderdeel langdurige zorg/langdurig verslaafden
Missie Victas: Victas gaat uit van de kracht, kwaliteiten en talenten van de cliënt en helpt deze te versterken. Behandeling en zorg zijn gericht op het verhogen van de kwaliteit van leven van de cliënt met het oog op het optimaliseren van participatie in de maatschappij. Wij doen dat vanuit ons motto willen, werken, winnen. Winnen van verslaving begint met willen, met motivatie. Vervolgens is het hard werken. Uiteindelijk is het doel om samen kleine stapjes te maken. Elk stapje is winst. Naast langdurig verslaafden behandelt en begeleidt Victas ook jongeren en mensen met lichte verslavingsproblemen. Victas richt zich naast het behandelen ook op het voorkomen van verslaving. Daarom is Victas op meerdere terreinen werkzaam: preventie, veldwerk, behandeling en maatschappelijke integratie (activering). Victas werkt hierin graag samen met andere organisaties om de maatschappelijke inbedding van cliënten te verbeteren. Rolf Slotboom (RS): Uit cijfers van verslavingszorg blijkt dat er slechts zeer weinig, al dan niet potentiële, gokverslaafden de weg naar verslavingszorginstellingen weten te vinden. Hoe komt dat: is het gokverslavingsprobleem misschien niet zo heel groot, of zijn die verslaafden er wel maar schort het aan toeleiding richting zorg? En in geval van dat laatste: hoe kan dit worden verbeterd? Gilbert Thomas (GT): Gokverslaving maakt bij verslavingszorg inderdaad slechts zelden meer uit dan slechts een paar procent van het totaal. Ook ikzelf heb nog geen patiënten behandeld voor specifiek gokverslaving. Al kan dat mogelijk ook een blinde vlek van mijzelf zijn geweest, omdat ik misschien mij vooral heb gericht op lichamelijke aftakeling door alcohol en drugs, waarbij ik de deplorabele financiële situatie veelal lieerde aan middelenmisbruik. Mogelijk kan het eventuele gokken hierbij verscholen zijn gebleven. "Gokverslaving maakt bij verslavingszorg slechts zelden meer uit dan slechts een paar procent van het totaal." Yvon Jansma (YJ): Er is vaak sprake van comorbiditeit bij gokken. Maar gewoonlijk wordt alleen de primaire diagnose meegenomen. De vraag "gokt u wel eens" wordt aan middelenverslaafden wel gesteld, maar van doorvragen is onvoldoende sprake. Bij de diagnose autisme en ADHD is het zeker van belang om goed door te vragen over gokken. Bij gokverslaving kan overigens ook zeker sprake zijn van lichamelijke klachten, vooral in geval van abrupt stoppen. Daar ben ik altijd huiverig voor geweest, ook vanwege het gevaar voor psychoses of suïcide. Dat laatste past op zich ook wel bij gokken, waar vaak in de beleving van de gokker sprake is van 'alles of niets'. Ik ben zelf een voorstander van het op maat aanbieden van behandelingen voor verschillende soorten verslavingen. Zo is een een duidelijke correlatie tussen cannabisverslaving en automaten spelen. Sowieso worden gokautomaten door manische of psychotische mensen, of door kwetsbare mensen met bijvoorbeeld Parkinson, vaak gebruikt als een soort 'verdovend' middel, als een vorm van escapisme.
Op Curaçao heb ik gezien dat hele gezinnen kapot gingen aan gokverslaving, en dat vader of moeder hele dagen in het casino zaten. En vrijwel altijd om dezelfde reden: het verloren geld willen terugwinnen. Iets wat enorme indruk op mij had gemaakt was een man die op St. Maarten een grote jackpot had gewonnen. Hij werd door het casino letterlijk tot een held gemaakt, werd de volgende dag door een limousine opgehaald om naar het casino te gaan, er was volop pers voor hem, overal mooie meiden, hij kon eten en drinken wat hij wilde. Dat had de industrie op zich heel slim gezien: enerzijds werd de kans om eens een flinke klapper te maken op deze wijze breed naar buiten gebracht voor potentiële nieuwe klanten, en anderzijds werd er zo flinke druk uitgeoefend op de winnaar van de jackpot om zijn winsten weer allemaal te komen verspelen - wat natuurlijk ook gebeurde. En zo gek was dat ook niet: probeer als gokker met deze nieuw vergaarde heldenstatus maar eens je hoofd koel te houden. YJ: Er is veel onbegrip over gokken en kansspelen, en dus is het van groot belang dat verschillende partijen naar elkaar luisteren en van elkaar leren. Pas geleden hadden wij hier op kantoor een mooi gesprek tussen een speler, iemand uit de politiek en iemand die zich richt op verslavingszorg, om van elkaar te leren hoe het beter moet. Dat is ook precies waarom wij er zijn als Centrum voor Verantwoord Spelen. Politiek gezien ligt het lastig. Wat betreft CRUKS (Centraal Register Uitsluiting Kansspelen) is er de moeilijkheid van privacy. Als die informatie in handen komt van anderen, kan dit heel vervelend zijn - sterker, alleen de hint al dat iemand misschien in dat register staat kan schade doen. Ik geloof zelf dan ook meer in mensen bewust maken van de risico's die ze lopen. Aanspreken op eigen verantwoordelijkheid, dus, en hen vervolgens helpen die verantwoordelijkheid te dragen. We leven in vrijheid, en dat zie ik als een groot goed. Daarbij zijn mensen zo vindingrijk, er zijn zoveel mogelijkheden om toch in het buitenland te spelen of online op een niet gereguleerde site. Bewustwording lijkt mij beter. Overigens ben ik zelf nogal gereserveerd over de gokindustrie. Dit omdat zij in mijn beleving niets zullen nalaten om winst na te jagen. "Ik geloof zelf in mensen bewust maken van risico's die ze lopen. Aanspreken op eigen verantwoordelijkheid, dus, en hen vervolgens helpen die verantwoordelijkheid te dragen."
YJ: Ook ik ben niet zo'n voorstander van CRUKS, simpelweg omdat de aanbieder zo zijn zorgplicht niet meer kan vervullen. Als ik niet meer naar binnen mag maar wel wil spelen leidt dit systeem mij bijna automatisch naar het illegale, ongecontroleerde aanbod. Beter lijkt het mij om samen met de industrie risicoprofielen op te stellen, en medewerkers te trainen wat ze moeten doen als ze mogelijk problematisch gokgedrag zien. Van belang hierbij is matched care - want echt niet iedereen hoeft per se het zorgtraject in. Tijdige bijsturing voorkomt dat men hulp nodig heeft vanuit de tweedelijns zorg. Daarbij speelt ook dat men bij verslavingszorg soms te weinig oog is voor ervaringen van de industrie of problemen van spelers. Er is soms te weinig kennis van kansspelen of te weinig wil om die kennis te verkrijgen. Terwijl dit voor een goede behandeling van groot belang is! Ik ben het ermee eens dat de kennis van gokverslaving binnen de verslavingszorg omhoog moet. Iets wat je niet weet, dat zie je niet. Het is dus van belang dit onder de aandacht te brengen, zodat het beter gesignaleerd kan worden. Want nu is de situatie zo dat mensen online gokken, daardoor in de problemen komen, maar zich dan bij ons profileren met andere problemen, terwijl wij de kern van veel problemen, het gokken, niet signaleren. Nu zien we dan vaak de lichamelijke ongemakken die horen bij een middelenverslaving, waardoor de verslaving veel 'objectiever' is. Dit legitimeert dan meer, of beter, de craving. Het beloningssysteem werkt in feite op dezelfde manier, geestelijk. Maar bij middelenverslaving manifesteert het zich sterker, en dit maakt het moeilijker te bestrijden. Overigens heel belangrijk voor de goede behandeling van gokverslaving: gokverslaafden moeten absoluut niet samen in één ruimte met middelenverslaafden. Gokkers willen zich niet graag met drugs- of alcoholverslaafden afficheren, en gebeurt dit toch dan zal hij de hulp afzeggen. "Heel belangrijk voor de goede behandeling van gokverslaving: gokverslaafden moeten absoluut niet samen in één ruimte met middelenverslaafden. Gokkers willen zich niet graag met drugs- of alcoholverslaafden afficheren, en gebeurt dit toch dan zal hij de hulp afzeggen." YJ: Ja, dat geloof ik ook. Ik heb vroeger een programma opgezet waarbij gokkers exclusief bij elkaar waren - en dat werkte wel. Binnen het zorgtraject moeten we zorgen dat risicospelers geen probleemspelers worden. Onderdiagnosticering in de zorg daarvoor moeten we uitkijken, maar voor overdiagnosticering evenzeer. Hoezeer ik uit mijn ervaring ook weet dat de zorg zeer accuraat en rechtschapen omgaat met haar taken, het gevaar bestaat dat zij een financieel belang zou krijgen om spelers binnen zorg te krijgen - en alleen al voor de beeldvorming is dat niet wenselijk. Vandaar ook het belang dat wij als Centrum voor Verantwoord Spelen hechten aan het scheiden van de zorg zelf en de toeleiding ernaartoe. Als Victas hier iets mee wil, is het belangrijk dat we een expertisecentrum worden met een aparte ingang om te zorgen dat we probleemspelers in een vroegtijdig stadium kunnen bereiken. Als je dat vroegtijdige stadium voorbij bent, is het significant moeilijker voor mensen om hun gokgedrag nog aan te passen. Vandaar dat ik ook zo blij ben met jullie initiatief, waar spelers naartoe kunnen voor gratis, laagdrempelig en anoniem advies. Zoals ik de situatie rondom gokken zie:
1. Heel veel mensen gokken. 2. Een behoorlijk percentage van deze gokkers zal controle verliezen, of hikt ertegenaan. 3. Omdat ze nu nog geen gratis, anoniem en laagdrempelig platform hebben, kunnen ze nergens terecht. 4. Laagdrempeligheid is van belang, niet om zelf te behandelen maar om erover te kunnen praten. Als er dan een ervaren pokeraar klaarzit om te spreken, of iemand met ruime kennis van gokspelen, dan is er meteen een klik. 5. Pas verslavingszorg inschakelen als iemand over de drempel komt en er blijkt dat er écht problemen zijn. Ik heb in mijn tijd in Sint Maarten eens een orkaan meegemaakt die flinke schade had aangericht, en ik ben toen langer gebleven om mensen hulp te bieden. In eerste instantie reageerden mensen argwanend omdat ze dachten dat ik later was ingevlogen. Toen ze zagen dat ik er zelf was toen de orkaan over het eiland raasde, dat ik er zelf bij was met de razende wind en al het water, toen stonden ze direct heel veel meer open voor hulp. Deze ervaringsdeskundigheid is van onschatbare waarde. "Ervaringsdeskundigheid is binnen het zorgtraject van onschatbare waarde." RS: Gilbert, een laatste vraag. Vanuit jouw ervaring als psychiater, welke vier concrete adviezen zou je hebben voor preventie en behandeling van gokverslaving? 1. Ik zou adviseren om goede risicoprofielen op te maken, eigenlijk zoals Yvon dat net zei. Dit uit preventief opzicht, en ten behoeve van vroegsignalering. 2. Aan de hand van deze profielen en de bijbehorende informatie zou mensen duidelijk moeten worden gemaakt wat ze precies aan het doen zijn, en welke potentiële gevaren dit in zich draagt. 3. Dit zal niet altijd doorslaggevend zijn, hoor, en zeker niet 100% sluitend. Immers, op elk pak sigaretten staat dat roken dodelijk is, maar toch roken mensen nog. Sommige mensen zullen ook in dit geval hun ogen ervoor willen sluiten. 4. En tenslotte zou ik graag aandacht willen vragen voor de extra risico's bij bijvoorbeeld autisme, ADHD of mensen in een manische fase, omdat voor deze mensen het zich bezighouden met gokken een extra risico is. "Ik zou adviseren om goede risicoprofielen op te maken. Dit uit preventief opzicht, en ten behoeve van vroegsignalering."