Eindverslag Oesters langs de Afsluitdijk Maart 2016 Aanvraagnummer 4540013963244 Subsidieregeling Duurzame ontwikkeling van visserijgebieden 2014 Relatienummer 203502024 Projectnaam Oesters langs de Afsluitdijk (OLA) Projectperiode 1-7-2014 t/m 31-12-2015 Aanvragers WR 16, DeVoCo, Coöperatieve In- en Verkoop Vereniging Den Oever U.A. Type project Innovatieproject
Inhoud 1. Verloop en leermomenten uitvoering project... 3 Verloop... 3 Leermomenten... 16 2. Resultaten project... 16 Doelstelling projectplan... 16 Publicatie eisen... 17 3. Overige informatie... 17 Vergunningen... 17 Andere financiers... 17 Werkgelegenheid... 17 4. Opmerkingen of toelichtingen... 17 5. Bijlage: bewijsstukken publicatie uitingen... 18 Pagina 2 van 20
1. Verloop en leermomenten uitvoering project Verloop Gerealiseerde projectactiviteiten Het project heeft betrekking op de ontwikkeling van een kweeksysteem voor oesters, dat geschikt is voor de ruige(re) omstandigheden bij de Afsluitdijk. Binnen het project zou het technische systeem worden ontwikkeld en getest en er zouden biologische groeiproeven worden gedaan met oesters. Hieronder zijn de gerealiseerde activiteiten weergegeven. Dit wijkt enigszins af van de geplande activiteiten. Op 1 oktober 2015 is hiervoor een wijzigingsverzoek ingediend. Projectfase Activiteit Aantal uren DeVoCo WR 16 CIV Voorbereiding Onderzoek naar golfslag en stroming 8 8 Onderzoek naar vortex beweging 8 8 Onderzoek naar kweekparameters oesters 16 8 Onderzoek + analyse van aanwezige infrastructuur 8 8 Opstellen PvE kweeksysteem 32 16 10 Marktonderzoek 32 8 Ontwikkelfase Ontwerp nieuw kweeksysteem 16 8 80 Testen technisch werkingsprincipe 16 16 15 Ontwikkeling kweeksysteem 36 24 205 Bouw systeem op locatie 42 42 40 Testen op locatie 750 850 Doorontwikkelen systeem 214 175 225 Exploreren van afzetmogelijkheden nieuwe oester 28 8 Eindfase Nieuwe testresultaten analyseren 65 45 Opstellen kweek- en testprotocol 16 Schrijven rapportage 40 4 Publicatie 16 8 Kennisdeling 16 16 Voorbereidende activiteiten voor plaatsen oesterbroed 16 16 TOTAAL 1375 1268 575 Pagina 3 van 20
Voorbereidingsfase - Onderzoek naar golfslag en stroming/ Onderzoek naar vortex beweging; Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar hoe de stroming loopt op de locaties (evenwijdig of haaks op de afsluitdijk), dit zowel voor de vloed- als eb stroming. Ook is er veel onderzoek uitgevoerd naar de golfbeweging, bij verschillende weertypes, windrichtingen en windkrachten is de golfbeweging bekeken. De golfbeweging en vooral de vortex onderwater is van belang gebleken om de mandjes en kweeksystemen in goede staat te houden (zie ook ontwikkelfase). Pagina 4 van 20
- Onderzoek naar kweekparameters oesters; Op basis van een desk-studie en gesprekken met diverse oesterkwekers (uit Nederland en Frankrijk) is een lijst met kweekparameters opgesteld. Deze parameters bestaan onder meer uit temperatuur, zonlicht, stroming en zoutgehalte. - Onderzoek + analyse van aanwezige infrastructuur; Als één van de eerste activiteiten is onderzocht welke bestaande locaties van de WR16 langs de Afsluitdijk geschikt zouden kunnen zijn voor oesterkweek oesterkweek. Hierbij is een lijst met voorwaarden opgesteld bestaande uit ondergrond/grondslag, golfweging, stroming en nutriënten aanwezigheid. Er is o.a. gekeken naar de grondsoort/grondslag omdat de palen, welke nodig zijn om de bovenlijnen te bevestigen, goed verankerd moeten zijn in de bodem. Daarnaast is er gekeken naar de bereikbaarheid per schip (WR16) en bijboot met buitenboordmotor. Uit de analyse van de voorwaarden zijn een 3-tal locaties bepaald waarbij er verschil is in ondergrond/grondslag, golfbeweging en nutriënten aanbod. - Opstellen PVE kweeksysteem; Op basis van bovenstaande onderzoeken (golfslag/stroming/vortex; kweekparameters; aanwezige infrastructuur) is er een Programma van Eisen opgesteld voor het kweeksysteem. Daarnaast is er een stappenplan opgesteld van technisch naar biologisch onderzoek. - Advies Min EZ en Imares over natuurbeschermingswet; Er is in deze fase ook overleg geweest met het Ministerie van Economische Zaken (DHr. Goorissen) over de mogelijke juridische en vergunning technische zaken. Omdat er een vaste vistuigvergunning vergunning rust op de locaties van de WR16 is het mogelijk om technische testen uit te voeren. Deze Pagina 5 van 20
vergunning is ook gekoppeld aan een waterwet ontheffing voor het plaatsen van palen en fuiken. Voor het daadwerkelijk kweken van oesters is een NB-wet ontheffing nodig. Met Imares is contact geweest wat er inhoudelijk moet worden geschreven voor een NB-wet onderzoeksrapport. - Marktonderzoek. In deze fase is ook een korte inventarisatie gehouden naar mogelijke afzetkanalen en een marketingstrategie. Oesters zijn een relatief algemeen product met een hoge emotionele waarde. Consumenten associëren oesters met luxe en duur, en worden vooral door kenners gegeten (geen impuls aankoop). Verder is er een trend te zien naar regionale producten specifiek landbouw en visserij gebonden. De marktpotentie voor goede kwaliteit oesters met een lokaal verhaal lijkt te liggen op circa 250-350.000 stuks per jaar met voornamelijk de westelijke randstad als potentieel klanten-gebied. Er is naar voren gekomen dat het niet aan te bevelen is om zelf de oesters aan de eindconsument te verkopen maar dit via geselecteerde groothandels te laten verlopen. Hierbij is het wel noodzakelijk dat de eindconsument het verhaal kent achter de oester. Zeer lokaal zouden restaurants en of visfestivals voorzien kunnen worden met oesters. Voorbeeld van een hoge kwaliteit oester (volle schelp met wit romig vlees). - Planning Qua tijdsplanning is deze fase normaal en zoals verwacht doorlopen. Het ministerie was zeer positief over de ideeën rond oesterteelt langs de Afsluitdijk. En ook de marktverkenning laat zien dat er een potentiele afzetmarkt is voor lokaal geproduceerde oesters mits de kwaliteit hoog is. Ontwikkelfase - Ontwerp nieuw kweeksysteem Als eerste is begonnen met het maken van een mogelijk ontwerp hoe de manden en constructie eruit moet komen te zien. Hierbij is uitgegaan van de voorwaarden en opgedane kennis uit de voorbereidingsfase. Op basis van dit ontwerp is er materiaal aangeschaft, zoals kweekmanden en palen. Deze zijn in elkaar gezet en gemodificeerd naar de eerste ideeën uit de voorbereidingsfase. Zo is er onder andere een nieuw type knijper en bevestigingsklem ontwikkeld. - Testen technisch werkingsprincipe De ontworpen onderdelen zijn in eerste instantie afzonderlijk getest op hun werking. De resultaten hiervan waren direct positief. De knijper en bevestigingsklem voldeden aan de gestelde eisen in het PVE. - Ontwikkeling kweeksysteem Pagina 6 van 20
Op basis van diverse gesprekken met oesterkwekers in Zeeland, Australië en Engeland is ervoor gekozen om met BST en Franse mandjes te gaan werken. Hierbij is vooral de bevestiging op de bovenlijn van belang, als ook de bevestiging van de bovenlijn op de palen. De benodigde materialen zijn in deze fase besteld. BST Frans mandje In deze fase zijn ook de uitgewerkte plannen gemaakt hoe de systemen er verder technisch moeten uitzien. Zo zijn er prototypes gemaakt van de bevestiging van de manden aan de bovenlijnen en deze bovenlijnen aan de palen. Bevestigen knijper om de bovenlijnen aan de palen te bevestigen - Bouw systeem op locatie In de voorbereidingsfase zijn 3 locaties geschikt bevonden om experimenten uit te voeren. In verband met de afstand en vaartijd is ervoor gekozen om met de 2 dichtstbijzijnde locaties te weten: nummer 41 3/5-3/8 en nummer 48 4/9,5-5/2 verder te gaan. Op deze locaties is een palenrij aangebracht evenwijdig en haaks met de Afsluitdijk. De palen zijn de standaard palen welke ook voor de fuikenvisserij gebruikt worden. De diepte van de locatie varieert van 1,5 (onder aan de dijk) tot 4 meter aan de noordzijde van de locatie (laagwater). Na het ontwikkelen van de concepten en nieuwe manden met palen, zijn deze geïnstalleerd op de eerste locatie. Hiervoor is de WR16 en het bijbootje gebruikt. Vooral dicht onder de afsluitdijk liggen Pagina 7 van 20
nog losse stortstenen, en hierdoor is het moeilijk om te manoeuvreren en palen in de grond te spuiten. Foto s van de opstelling evenwijdig met de dijk, mandjes met verschillende klemmen en borging - Testen op locatie/ Doorontwikkelen systeem In de eerste weken nadat voor het eerst de manden geïnstalleerd waren heeft het erg hard gestormd en liepen er golven van tenminste 1,5 meter. Het werd duidelijk dat de golven een grote invloed hebben op de stabiliteit van de kweeksystemen. Het bleek dat de bevestigingsklemmen niet sterk genoeg waren en dat de manden los kwamen. Zowel de knijpers op de palen als de bevestigingen van de manden aan de bovenlijn braken. Hierdoor zijn er veel manden losgeraakt en niet meer terug gevonden. Het complete kweeksysteem moest opnieuw geïnstalleerd worden. Opstelling (dwars op afsluitdijk) na storm eind december 2014. Ook de stroming bleek veel gecompliceerder dan uit de voorbereiding en ontwikkelfase was gebleken. Er bleek namelijk een boven- en onderstroming te zijn. De bovenste stroming komt voornamelijk door de golfslag en windrichting. De middelste stroming komt altijd terug van de afsluitdijk (dus loodrecht terug naar de Waddenzee) en onderop loopt een stroming langs de afsluitdijk. Ook hierdoor is er veel tegenslag geweest op technisch vlak. Zo brak ook de bovenlijn bij de palen. Pagina 8 van 20
Afgebroken bovenlijnen van staaldraad en touw Na de testfase is de constructie doorontwikkeld. De palen en draden werden vervangen en verstevigd. Daarnaast werden de klemmen en manden aangepast. Pagina 9 van 20
Losgekomen mandjes, foto van gebroken bevestiging en nieuw model bevestiging aan mandje Vermaken van nieuwe klembevestiging Ook met het nieuwe model van bevestiging van de mandjes aan de bovenlijn, bewegen deze langs de bovenlijn, hierdoor schuurt de bovenlijn stuk. Maar ook slaan de mandjes tegen elkaar aan. Hierdoor gaan de mandjes stuk. Pagina 10 van 20
Nieuw type bevestiging met afstandhouder zodat mandjes niet tegen elkaar slaan. Toch slijtage op de bovenlijn (rechter bevestiging). Bovenlijn doorgesleten op bevestiging bij paal. Om de mandjes niet meer tegen elkaar aan te laten slingeren of stoten (waardoor ze stuk gaan) is er een frame ontwikkeld waarin de mandjes geplaatst kunnen worden. Dit bleek goed te werken maar is erg arbeidsintensief en er kan veel fouling (pokken) op het frame komen. Frame en frame met fouling Er is bleek geen verschil te zijn tussen de kweeksystemen die langs of haaks op de afsluitdijk staan, beide hebben dezelfde problemen met harde wind (golven) en de stroming. Om goed en sneller te kunnen (door)ontwikkelen is besloten om de tweede locatie uit te ruimen en alleen op de dichtbij zijnde locatie verder te experimenteren. Na de stormen in april-mei 2015 is er een nieuwe bevestiging van de mandjes aan de bovenlijn ontwikkeld. En is de bovenlijn nu gemaakt van een ketting. De bevestiging van de ketting op de palen is een harpsluiting welke vast gelast is op een plaatje, met 2 bouten is dit plaatje bevestigd op de nieuwe hardhouten palen. Pagina 11 van 20
De technische ontwikkeling om een stabiel en goed kweeksysteem te hebben nemen meer tijd in beslag genomen dan gedacht. Daarnaast is een systeem ontwikkeld om de mandjes tussen twee bovenlijnen te plaatsen. Dit bij een langsopstelling dwars op de afsluitdijk. De dubbele rij palen is aan de bovenzijde voorzien van een plank om geen roeiende beweging te krijgen waardoor de palen uit de grond komen. Dubbele lijn om mandjes tussen te hangen, met planken zijn de palen onderling verborgen Pagina 12 van 20
Opstelling mandjes tussen de bovenlijnen (ketting) Bij deze opstelling hangen de mandjes stabiel in het water en is er nauwelijks slijtage. Na de herfststormen van oktober en november bleek dat er totaal geen schade is ontstaan aan de kweeksystemen. In oktober is er ook een inspectie geweest van de Visserijkundig ambtenaren en enkele medewerkers van het Ministerie van Economische Zaken. De medewerkers waren zeer onder de indruk van het werk en de doorontwikkeling dat uitgevoerd is. - Exploreren van afzetmogelijkheden nieuwe oester (inzicht in groei o.b.v. waarnemingen) Ondanks het feit dat er geen biologische testen uitgevoerd konden worden omdat er voor de technische ontwikkeling meer tijd en aandacht nodig bleek kan er aan de hand van enkele waarnemingen wel een analyse over de groeipotentie gemaakt worden. Er bleek veel aangroei (fouling) te zijn ontstaan in de vorm van pokken (Semibalanus balanoides). Pokken leven van microscopisch plankton wat ook voedsel is voor de oesters. Dus dit lijkt geen beperkende factor te zijn. Ter hoogte van de proefopstelling zijn veel oesters te vinden op de stortstenen van de Afsluitdijk. De oesters zijn ongeveer 2 jaar oud en zijn circa 5-8 cm lang. Ook dit wijst op goede groei/kweekomstandigheden. Kwaliteitstesten zullen meer op praktijkschaal worden getest en waar mogelijk ook met een promovendus van Wageningen-UR: Jasper van Houcke. Hij promoveert op de verschillen in smaak bij oesters. Dit laatste zal in het vervolg project worden meegenomen. Pokken op frame, schoonspuiten van mandjes na 2 maanden in het water Pagina 13 van 20
De kwaliteit van een oester op de afsluitdijk ter hoogte van de opstelling Eindfase - Nieuwe testresultaten analyseren; Als eindconclusie kan gesteld worden dat het ontwikkelen en door ontwikkelen van de techniek om oesters te kweken in manden langs de afsluitdijk meer tijd en inspanning vergde dan oorspronkelijk gedacht. Uiteindelijk is de technische ontwikkeling wel geslaagd in de vorm dan een dubbele rij bovenlijnen met hiertussen dwars de mandjes. De bovenlijnen zijn van rvs-ketting en hiertussen hangen de mandjes verbonden met touw. Biologisch gezien lijkt het door, de waarnemingen van fouling (pokken) en de oesters ter hoogte van de locatie op de stortstenen, goed mogelijk om oesters te kweken. Het project heeft best wel wat losgemaakt in de lokale visserijgemeente (Wieringen). Vele collega s (met vaste vistuigvergunningen) hielden het project goed in de gaten. Er is zelfs sprake van een collega die vragen heeft gesteld aan het ministerie of zij ook in aanmerking konden komen voor dit type oesterkweek. Kortom er lijkt een voorzichtige interesse te ontstaan om in bredere zin oesters te kunnen gaan kweken langs de Afsluitdijk. De uiteindelijke meest succesvolle constructie Pagina 14 van 20
- Opstellen kweek- en testprotocol Het daadwerkelijk opstellen van een kweekprotocol is slechts beperkt mogelijk omdat er veel onderzoek en ontwikkeling heeft plaatsgevonden naar het stabiel houden van de kweekmanden en bovenlijnen. Het daadwerkelijk kweekprotocol zal verder worden ontwikkeld in een vervolgproject. Belangrijke bevindingen die reeds in dit project zijn gedaan betreffen de aangroei fouling en de snelle groei die ondervonden is. Het test protocol volgt dan automatisch op het kweekprotocol en is dus voorzien in een vervolgproject. - Schrijven rapportage In de eindfase is een rapportage over het project geschreven. - Publicatie Er is een facebook bericht gemaakt en geplaatst op de pagina van Devoco Advies. - Kennisdeling Inmiddels is er veelvuldig gesproken en is er veel kennis gedeeld met de Wadvissers. Vooral twee visbedrijven lijken interesse te hebben om een soortgelijke visserij te ontwikkelen. Er wordt op dit moment bekeken of het mogelijk is om met WR16 en de twee nieuwe visserijbedrijven een vervolgproject handen en voeten te geven. - Voorbereiding activiteiten voor plaatsen oesterbroed Er is oesterbroed geraapt van enkele oestervelden rondom Texel. Dit is eerst nog goed schoongemaakt en vervolgens in de meest stabiele oestermanden geplaatst. Totaal echter niet meer dan drie mandjes in verband met de stabiliteit van de mandjes. Afwijkingen van planning Wijziging: Gedurende testen op locatie is gebleken dat de ruigere omstandigheden zeer veel impact hebben op het systeem. Diverse eerste ontwikkelde concepten bleken niet bestand tegen wind en golfslag. Om die reden neemt de ontwikkeling van het technische systeem meer tijd in beslag dan verwacht. Hierdoor is het binnen de projectperiode niet mogelijk gebleken om al testen uit te voeren met levende oesters. Het systeem is binnen het project volledig uitontwikkeld en technisch goed functionerend gemaakt, maar biologische proeven en smaaktesten nog niet zijn uitgevoerd. Aansluiting bij de oorspronkelijke doelstellingen: Door de wijziging in het project is de focus van het project richting de technische ontwikkeling van het systeem verschoven. De complete biologische testen worden niet binnen de projectperiode uitgevoerd. Er is echter wel een uitgebreide analyse gedaan naar de groei van de oesters op de locaties o.b.v. aanwezige oesters op de bodem. Dit betekent dat zowel de technische, de ecologische en de economische aspecten van het nieuwe systeem uitgebreid zijn onderzocht. 1. Het systeem is technisch volledig uitgewerkt en in de praktijk getest; 2. Er is een uitgebreid ecologisch onderzoek gedaan naar de kwaliteit van oesters op de locaties (en de aanwezigheid van voedingsstoffen en groeibevorderende omgevingsfactoren. Daarnaast is het kweekmanagement ontwikkeld. Hier zijn echter nog geen testen mee gedaan; Pagina 15 van 20
3. Er is uitgebreid marktonderzoek gedaan naar de marktkansen van het ontwikkelde product. Er ligt dus een fundamentele basis voor de commercialisatie van de nieuwe oester. Hiermee sluit het project op alle punten nog aan bij de oorspronkelijke doelstelling van het project. Bovenstaande wijziging is op 1 oktober ingediend bij RVO en op 1 februari 2016 goedgekeurd. Hieronder is de nieuwe activiteitenplanning weergegeven. Waarom afwijking van planning Zie hierboven. Leermomenten Belangrijke aanbeveling is dat, alhoewel er veel ervaring is over het werken op de Waddenzee, de kracht van het water-stroming en het weer elke keer groter is dan verwacht. En dat zeker technische ontwikkelingen (innovatie) meer tijd in beslag nemen dan vooraf wordt voorzien. 2. Resultaten project Doelstelling projectplan Doelstellingen projectplan in het kort De oorspronkelijke doelstelling van het project bestond uit het ontwikkelen van een nieuw kweeksysteem voor oesters dat geschikt is voor ruige omstandigheden op zee. Naast de ontwikkeling van het technische systeem zou het kweekmanagement worden ontwikkeld. Hierbij zou voor zover mogelijk gebruik worden gemaakt van de bestaande infrastructuur van palen voor de fuikenvisserij. Hiermee ontstaat een totaal nieuwe business voor de regio, waarmee de economische activiteit van de visserij in Noord Holland uitgebreid zou kunnen worden. Het doel was om het technische systeem te ontwikkelen en te testen middels een prototype. Aansluiting bij deze doelstellingen: Door de wijziging in het project is de focus van het project richting de technische ontwikkeling van het systeem verschoven. De complete biologische testen worden niet binnen de projectperiode uitgevoerd. Er is echter wel een uitgebreide analyse gedaan naar de groei van de oesters op de locaties o.b.v. aanwezige oesters op de bodem. Dit betekent dat zowel de technische, de ecologische en de economische aspecten van het nieuwe systeem uitgebreid zijn onderzocht. 1. Het systeem is technisch volledig uitgewerkt en in de praktijk getest; 2. Er is een uitgebreid ecologisch onderzoek gedaan naar de kwaliteit van oesters op de locaties (en de aanwezigheid van voedingsstoffen en groeibevorderende omgevingsfactoren. Daarnaast is het kweekmanagement ontwikkeld. Hier zijn echter nog geen testen mee gedaan; 3. Er is uitgebreid marktonderzoek gedaan naar de marktkansen van het ontwikkelde product. Er ligt dus een fundamentele basis voor de commercialisatie van de nieuwe oester. Hiermee sluit het project op alle punten nog aan bij de oorspronkelijke doelstelling van het project. Kwantitatieve cijfers Doelstelling(en) volgens projectplan Verwacht effect Oorspronkelijke situatie Gerealiseerd effect Pagina 16 van 20
Ontwikkeling kweeksysteem Ontwikkeling nieuwe markt Ontwikkeling kweekmanagement Nieuw type visserij / kweek Bekendheid bij de markt, weten waar kansen liggen Nieuw type kwaliteitsoester, werkwijze kweken Geen oesterkweek mogelijk Niet bestaand Niet bestaand Wel oesterkweek mogelijk Inzicht in wat we willen bereiken en waar de kansen liggen Inzicht in werkwijze (arbeid), concreet en bij vervolgproject komt dit beschikbaar (biologische data) Ontwikkeling techniek Stabiele mandjes Niet bestaand Techniek voor stabiele mandjes Publicatie eisen Op diverse manieren is kenbaar gemaakt dat het project financiële steun heeft ontvangen vanuit het Europees Visserijfonds. Kopieën hiervan zijn opgenomen in de bijlage. - Er is een publicatie bord geplaatst bij C.I.V. Den Oever - Er is een publicatie bord geplaatst op het schip WR16 - Op de Facebook pagina van Devoco is het project en de steun vanuit het EVF benoemd 3. Overige informatie Vergunningen Omdat er een vaste vistuigvergunning vergunning rust op de locaties van de WR16 is het mogelijk om technische testen uit te voeren. Deze vergunning is ook gekoppeld aan een waterwet ontheffing voor het plaatsen van palen en fuiken. Voor het daadwerkelijk kweken van oesters is een NB-wet ontheffing nodig. Deze procedure is in gang gezet. Andere financiers Niet van toepassing Werkgelegenheid Direct Indirect Behouden werkgelegenheid 0,5 Fte 0,25 Fte Gecreëerde werkgelegenheid 0,5 Fte 0,25 Fte Gedurende het project zijn er diverse werkzaamheden uitbesteed, dit heeft de lokale economie gesteund. Nu dat blijkt dat het technisch mogelijk is om oesters te kweken langs de Afsluitdijk kan dit leiden tot meerdere FTE s. Bovenstaande is een inschatting voor 1 bedrijf. In het vervolgproject werken al drie bedrijven samen. Dus factor 3x. Mocht dit tot een volwaardige sector kunnen uitgroeien dan is de verwachting dat dit tenminste kan groeien tot 5-8 bedrijven. Naast de arbeidsplaatsen geeft dit ook een enorme boost in de regionale food-sector (uitstraling-marketing). 4. Opmerkingen of toelichtingen N.v.t. Pagina 17 van 20
5. Bijlage: bewijsstukken publicatie uitingen Informatiebord bij CIV Den Oever Informatiebord op het schip (zie ook volgende pagina) Pagina 18 van 20
Kopie van informatiebord welke op het schip is geplaatst Pagina 19 van 20
Printscreen van publicatie project op Facebook pagina Devoco Advies Pagina 20 van 20