Praktijkboek contracteren in de bouw Mr. A.A. Boot Mr. E.M. Bruggeman Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Mr. E.H.F. Haantjes Mr. A.Z.R. Koning Drs. ing. J.N. de Koning Mr. A.M. Ubink Mr. R.A. Wuijster Derde druk s-gravenhage - 2012
3 e druk ISBN 978-90-78066-66-8 NUR 822 2012, Stichting Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgeverij. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h tot en met 16m Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 2002, 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken dient men zich tot de Stichting Instituut voor Bouwrecht te wenden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.
Voorwoord Wie zich inschrijft aan een technische opleiding om te leren ontwerpen of om zich te bekwamen in het realiseren van bouwwerken staat er niet gelijk bij stil dat ook het recht een rol bij dit alles speelt. Maar dat is wel het geval. Partijen moeten immers goed afspreken met elkaar hoe zij hun relatie willen vorm geven. Wil een opdrachtgever veel of weinig met het project te maken hebben, wil een ontwerper zijn auteursrecht wel of niet overdragen aan een opdrachtgever, wil een aannemer ook nog ontwerpende taken en willen partijen hun samenwerking zo regelen dat er zelfs een nieuwe onderneming (een alliantie ontstaat)? Dit is maar een greep uit een veel grotere hoeveelheid juridische vragen die in de praktijk net zo goed geadresseerd moeten worden, als vragen van technische en bouwmanagement aard. Het is daarbij van belang om te weten, dat naarmate niet-juristen zich beter bewust zijn van deze vragen zij een betere gesprekspartner worden voor de juristen en zij zelf bepalend kunnen zijn in de antwoorden op de juridische vragen. Wie beter dan zij weten immers welke antwoorden wenselijk zijn in een bouwproces. Kennis van de juridische ins and outs kan conflicten helpen voorkomen. Daarom is het goed dat dit boek juist voor het onderwijs aan niet juristen, studerend aan technische opleidingen, geschreven is. Wie zich bewust is van valkuilen zal er minder snel in vallen. Als hoogleraar Bouwmanagement gaat het conflictloos verlopen van bouwprojecten mij aan het hart en ik hoop dan ook dat dit boek daaraan bijdraagt. Prof. dr. ir. J.W.F. Wamelink Voorzitter Afdeling Real Estate and Housing van de Faculteit Bouwkunde TU Delft v
Voorwoord v 1. De praktijk van het contracteren 1 Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis 1.1 Beginselen van het contractenrecht 1 1.1.1 Contract 1 1.1.2 Contractsvrijheid 2 1.1.3 Bindende kracht van de overeenkomst 2 1.1.4 Vormvrijheid 3 1.2 Eisen die gesteld worden aan contractanten 3 1.2.1 Handelingsbekwaamheid 4 1.2.2 Handelingsbevoegdheid 4 1.2.3 Vertegenwoordiging 4 1.3 Eisen die gesteld worden aan de totstandkoming van een rechtsgeldig en onaantastbaar contract 6 1.4 Totstandkoming van een contract, precontractuele onderhandelingen 9 1.5 Algemene voorwaarden 10 1.6 Rechten bij niet-nakoming van de verbintenis 19 1.6.1 Tekortkoming 19 1.6.2 Verzuim 21 1.6.3 Ingebrekestelling 21 1.6.4 Ontbinding 23 1.7 Onvoorziene omstandigheden 26 1.8 Bijzondere overeenkomsten 27 1.9 Bouwcontractmodellen 28 2. Hoe te kiezen voor het juiste bouwcontractmodel? 31 Drs. ing. J.N. de Koning 2.1 Inleiding 31 2.2 Bouwcontractmodellen 31 2.2.1 Soorten bouwcontractmodellen 31 2.3 Kiezen voor een bouwcontractmodel 33 2.3.1 Het keuzemoment in het contracteringsproces 33 2.3.2 Niet-juridische aspecten van de keuze 33 2.3.3 Juridische gevolgen van de keuze 35 2.3.4 Soorten afwegingsmodellen 35 2.4 Bepalende factoren bij de keuze 37 2.4.1 Algemeen 37 2.4.2 De opdrachtgever 37 vii
2.4.3 Het project en de omgeving 40 2.4.4 De markt 41 3. De Adviseursovereenkomst (DNR 2011) 43 Mr. A.M. Ubink 3.1 Inleiding 43 3.2 Onderdelen van de overeenkomst 45 3.3 Verplichtingen van de opdrachtgever 47 3.3.1 Medewerkingsplicht 47 3.3.2 Waarschuwingsplicht 47 3.3.3 Betaling 48 3.4 Verplichtingen van de adviseur 48 3.4.1 Goed en zorgvuldig handelend opdrachtnemer 48 3.4.2 State of the art 49 3.4.3 Juridisch uitvoerbaar ontwerp 49 3.4.4 Informatie- en waarschuwingsplicht 49 3.4.5 Planning 50 3.4.6 Verzekeringsplicht 50 3.5 Aansprakelijkheid adviseur 50 3.5.1 Criteria voor aansprakelijkheid 51 3.5.2 Aansprakelijkheidsbeperkingen 54 3.6 Contractspecifieke onderwerpen 59 3.6.1 Honorering 59 3.6.2 Vertegenwoordigingsbevoegdheid 60 3.6.3 Eigendoms- en auteursrecht 61 3.7 Einde van de overeenkomst 62 3.7.1 Opzegging 62 3.7.2 Ontbinding 65 4. De Aannemingsovereenkomst (UAV 2012) 67 Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis 4.1 Inleiding 67 4.2 Onderdelen van de overeenkomst 68 4.2.1 De UAV 2012 en de aannemingsovereenkomst 68 4.2.2 Het bestek 68 4.2.3 Rangorde UAV 2012 en bestek 68 4.3 Verplichtingen van de opdrachtgever 69 4.3.1 Betaling 70 4.3.2 Verantwoordelijkheden voor het ontwerp en de uitvoering 71 4.3.3 Uitvoering mogelijk maken 73 4.3.4 Het voeren van directie 75 4.4 Verplichtingen van de aannemer 77 4.4.1 Uitvoeren van het werk 78 4.4.2 Waarschuwingsplicht 79 viii
4.4.3 Tijdig opleveren van het werk 81 4.5 Aansprakelijkheid na oplevering 86 4.5.1 De onderhoudsperiode 86 4.5.2 Aansprakelijkheid van de aannemer na oplevering 87 4.6 Contractspecifieke onderwerpen 90 4.6.1 Meer- en minderwerk 90 4.6.2 Bestekswijzigingen 91 4.6.3 Hoeveelheden 93 4.6.4 Onvoorziene kostenverhogende omstandigheden 94 4.6.5 Bouwstoffen en leveranties 95 4.7 Einde van de overeenkomst 98 5. Bouwteam 101 Mr. A.Z.R. Koning 5.1 Inleiding 101 5.2 Contracten in bouwteamverband 104 5.2.1 Coördinatieovereenkomst 104 5.2.2 Overzicht van de contracten tussen de opdrachtgever en de afzonderlijke partijen 105 5.2.3 De overeenkomst met de architect en raadgevend ingenieur 105 5.2.4 De overeenkomst met de meeontwerpende aannemer 106 5.3 Rol van de opdrachtgever 106 5.4 Rol van de bouwteamaannemer 107 5.5 Waarschuwingsplicht 109 5.6 Aansprakelijkheid van de bouwteamleden 110 5.7 Aansprakelijkheid van de bouwteamaannemer 112 5.7.1 Aansprakelijkheid voor adviezen en ontwerpen 112 5.7.2 Beperking aansprakelijkheid 112 5.8 Prijsaanbieding, prijsonderhandelingen en sluiten uitvoeringsovereenkomst 114 5.8.1 Juridische binding 115 5.8.2 Prijsovereenstemming 117 5.9 Einde van de overeenkomst 118 6. Geïntegreerde contracten (UAV-GC 2005) 119 Mr. A.Z.R. Koning 6.1 Inleiding 119 6.1.1 Algemene voorwaarden 120 6.2 Onderdelen van de overeenkomst 120 6.3 Rol van de opdrachtgever 123 6.3.1 Bemoeienis van de opdrachtgever in passieve en actieve zin 123 6.3.2 Medewerkingsverplichting 123 6.3.3 Zelfstandige hulppersonen 126 6.3.4 Betalingsverplichting en boetebeding/bonus 127 ix
6.3.5 Vertegenwoordiging 129 6.3.6 Aansprakelijkheid van de opdrachtgever in de UAV-GC 2005 131 6.4 Rol van de opdrachtnemer 131 6.4.1 Voldoen aan de eisen 132 6.4.2 Waarschuwingsplicht 135 6.4.3 Vertegenwoordiging 136 6.5 Aansprakelijkheid 136 6.5.1 Aansprakelijkheid voor gebreken na oplevering 137 6.5.2 Aansprakelijkheid voor schade 138 6.6 Contractspecifieke onderwerpen 139 6.6.1 Vergunningen, ontheffingen, beschikkingen, toestemmingen en wettelijke voorschriften 139 6.6.2 Bodemaspecten 144 6.6.3 Wijzigingen 147 6.6.4 Kwaliteitsborging 148 6.6.5 Kostenvergoeding en termijnverlenging 153 6.6.6 Intellectuele eigendomsrechten 156 6.7 Einde van de overeenkomst 157 6.7.1 Schorsing 157 6.7.2 Ontbinding en opzegging 157 7. Koop-/aannemingsovereenkomst 159 Mr. E.M. Bruggeman 7.1 Inleiding 159 7.2 Onderdelen van de overeenkomst 160 7.2.1 De koop-/aannemingsovereenkomst en algemene voorwaarden 160 7.2.2 De garantie- en waarborgregeling 160 7.2.3 De technische omschrijving 161 7.3 Verplichtingen van de verkrijger 161 7.3.1 Zekerheidstelling 161 7.3.2 Financiering 162 7.3.3 Betaling 162 7.3.4 Meewerken aan het verlijden van de akte van levering 164 7.4 Verplichtingen van de ondernemer 165 7.4.1 Ten aanzien van de grond 165 7.4.2 Ten aanzien van de kwaliteit van de woning 167 7.4.3 Opleveren van de woning 168 7.4.4 Overige verplichtingen van de ondernemer 171 7.5 Aansprakelijkheid 172 7.5.1 Voor tekortkomingen op basis van de koop-/aannemingsovereenkomst 172 7.6 Contractspecifieke onderwerpen 174 7.6.1 Bedenktijd 175 7.6.2 Meerwerk 175 7.6.3 Wijzigingen 177 7.7 Einde van de overeenkomst 178 x
8. DBFM-overeenkomst 181 Mr. R.A. Wuijster 8.1 Inleiding 181 8.2 Onderdelen van de DBFM-overeenkomst 183 8.3 Aspecten van de rol van de opdrachtgever 184 8.4 Aspecten van de rol van de opdrachtnemer 186 8.5 Aspecten van de rol van de financiers 188 8.6 Contractduur en mogelijkheden van wijzigingen van het contract 188 8.7 Aansprakelijkheid, garanties en overmacht 191 8.8 Betalingsmechanisme en aspecten van financiering 193 8.9 Einde van de overeenkomst 197 9. De Alliantieovereenkomst 199 Mr. A.A. Boot 9.1 Inleiding 199 9.2 Kenmerken 201 9.2.1 Inleiding 201 9.2.2 Geïntegreerde organisatie 201 9.2.3 Gemeenschappelijke doelen 202 9.2.4 Delen van risico s, winst en verlies 203 9.2.5 Betalingsmethodiek in de alliantie 203 9.2.6 Het alliantiefonds 204 9.2.7 Transparantie 206 9.2.8 Bestuur 206 9.2.9 Rechtsvormen 208 9.3 Taken van de alliantie 210 9.4 Taken van een ontwerpalliantie 211 9.5 Aansprakelijkheid 213 9.6 Einde van de overeenkomst 214 9.7 Geschillenregeling 215 10. Aanbestedingsrecht 217 Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis 10.1 Inleiding 217 10.2 Bronnen van het aanbestedingsrecht 217 10.3 Aanbestedende diensten 219 10.4 Aanbestedingsplichtige opdrachten 220 10.5 Aanbestedingsprocedures 221 10.6 Verloop van een procedure 223 10.6.1 Openbare procedure 224 10.6.2 Niet-openbare procedure 225 10.7 Criteria 225 10.8 De inschrijver 228 xi
10.9 De inschrijving 228 10.10 Rechtsbescherming 229 11. Ondernemingsrecht 231 mr. E.H.F. Haantjes 11.1 De onderneming 231 11.2 Personenvennootschappen 233 11.2.1 Maatschap 233 11.2.2 Vennootschap onder firma 235 11.2.3 Commanditaire Vennootschap 236 11.3 Rechtspersonen 237 11.3.1 De Besloten Vennootschap & Naamloze Vennootschap 238 11.3.2 Stichting 245 11.3.3 Vereniging en Coöperatie 247 11.3.4 Vereniging met beperkte of volledige rechtsbevoegdheid 248 11.3.5 Coöperatie 250 12. Geschilbeslechting 251 Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis 12.1 Inleiding 251 12.2 Burgerlijke rechter 251 12.3 Arbitrage-instituten 251 12.4 Hoofdlijnen van het arbitragerecht 252 12.5 Bindend advies 255 12.6 Mediation 256 12.7 Raad van Deskundigen 257 12.8 Bouwreflectie 258 Over de auteurs 259 Literatuuraanbevelingen 261 Website aanbevelingen 263 Bedrijfsprofielen 265 xii