MILIEUJAARVERSLAG milieujaarverslag 2008
WEST-TERSCHELLING 2 Adressen Zorggroep Noorderbreedte Kollum 1 TZUMMARUM 1 NOARDBURGUM 4 HURDEGARYP 1 HARLINGEN H 1 5 LEEUWARDEN H 3 4 1 1 GROU 1 heerenveen H Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) MCL Henri Dunantweg 2 8934 AD Leeuwarden Telefoon: 058-286 66 66 www.mcl.nl MCL Harlingen Achlumerdijk 2 8862 AJ Harlingen Telefoon: 0517-499 999 www.mcl.nl MCL Dialysecentrum Súdhaghe Thialfweg 44 8441 PW Heerenveen Telefoon: (0513) 656680 www.sudhaghe.nl H Ziekenhuis 1 Verzorgingshuis 2 Gecombineerd Verzorgingshuis/ Verpleeghuis 3 Verpleeghuis/Somatisch 4 Verpleeghuis/Psycho-geriatrisch 5 Verpleeghuis/Somatisch/ Psycho-geriatrisch Noorderbreedte, persoonlijke zorg en wooncomfort Noorderbreedte Henri Dunantweg 2 8934 AD Leeuwarden Telefoon: 058-286 66 66 www.noorderbreedte.eu Zorgcentrum De Batting Achlumerdijk 2 8862 AJ Harlingen Telefoon: 0517-499 999 www.debatting.nl Zorgcentrum De Spiker Saltryperlaan 1 8861 VD Harlingen Telefoon: 0517-490 250 www.despiker.nl Zorgcentrum De Stilen Longway 2 8881 CN West-Terschelling Telefoon: 0562-446 400 www.destilen.nl Zorgcentrum Nij Bethanië Nij Bethanië 1 8851 EJ Tzummarum Telefoon: 0518-481 241 www.nijbethanie.nl Zorgcentrum Bornia Herne Borniastraat 40 8934 AD Leeuwarden Telefoon: 058-286 56 56 www.borniaherne.nl Zorgcentrum Nieuw Mellens Borniastraat 32 8934 AD Leeuwarden Telefoon: 058-288 82 22 www.nieuwmellens.nl Zorgcentrum Abbingahiem Jansoniusstraat 4 8934 BM Leeuwarden Telefoon: 058-286 58 58 www.abbingahiem.nl Zorgcentrum Erasmushiem Trosdravik 2 8935 CK Leeuwarden Telefoon: 058-288 15 55 www.erasmushiem.nl Zorgcentrum Nij Friesma Hiem De Waring 6 9001 HZ Grou Telefoon: 0566-623 035 www.nijfriesmahiem.nl Zorgcentrum Nieuw Toutenburg Zomerweg 75 9257 ME Noardburgum Telefoon: 0511-479 479 www.nieuwtoutenburg.nl Zorgcentrum Meckama State Tsjerk Hiddesstraat 42 9291 AM Kollum Telefoon: 0511-457 800 www.meckamastate.nl Zorgcentrum Bennema State Rijksstraatweg 165 9254 DE Hurdegaryp Telefoon: 0511-457 900 www.bennemastate.nl Noorderbreedte Thuiszorg Telefoon: 0900-280 80 80 www.noorderbreedtethuiszorg.nl Nynke Marowijnestraat 10 Postbus 1292 8900 CG Leeuwarden Telefoon: 058-280 30 30 www.nynke.nl Noorderbreedte Expertisecentrum Borniastraat 38 8934 AD Leeuwarden Telefoon: 058-286 56 56
Milieujaarverslag 2008 Zorggroep Noorderbreedte Drs. O.L. Nooitgedagt-Gudiño, MBA KAM-coördinator Vastgoedbedrijf Zorggroep Noorderbreedte Leeuwarden, juni 2009
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 1. PROFIEL ZORGGROEP NOORDERBREEDTE 6 2. MILIEUDOELSTELLINGEN ZORGGROEP NOORDERBREEDTE 7 2.1 Inkoopbeleid 7 2.2 Communicatie 8 3. MILIEUWETGEVING 9 4. MILIEUMANAGEMENT/ BHV EN INTEGRALE (BRAND)VEILIGHEID 10 5. RESTSTOFFENMANAGEMENT 12 5.1 Overzicht afvalstromen Ziekenhuiszorg 2007 2008 13 5.2 Overzicht afvalstromen Noorderbreedte 2008 15 6. ENERGIEMANAGEMENT 16 6.1 Energiebeleid Zorggroep Noorderbreedte 16 6.2 Energievoorziening Zorggroep Noorderbreedte 18 6.3 Energie-efficiency Projecten binnen het MCL 18 6.4 Energie-efficiency Projecten Noorderbreedte 19 6.5 Energieverbruik Ziekenhuiszorg Jaar 2007/2008 20 6.6 Energieverbruik Noorderbreedte Jaar 2007/2008 22 7. WATER- EN AFVALWATERBEHEER 25 7.1 Overzicht Waterverbruik Zorggroep Noorderbreedte 26 7.2 Legionella-preventie 27 8. OVERIGE MILIEUEFFECTEN 28 8.1 Geluidshinder 28 8.2 Luchtverontreiniging 28 8.3 Bodembescherming 28 8.4 Opslag van gassen en gevaarlijke stoffen 29 8.5 Omgaan met en registratie van gevaarlijke stoffen 30 8.6 Helihaven MCL 31 9. MILIEUJAARPROGRAMMA 2009 32 Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 4
VOORWOORD Voor u ligt het milieujaarverslag 2008 van Zorggroep Noorderbreedte (ZNB). Hierin treft u een overzicht aan van onderwerpen en ontwikkelingen op milieugebied die voor onze organisatie van belang zijn. Doel van dit milieuverslag is een beeld te geven van Zorggroep Noorderbreedte als organisatie en de gevolgen van haar activiteiten op het gebied van milieu en de samenleving. Het milieubeleid van Zorggroep Noorderbreedte is geïntegreerd in het ondernemingsbeleid. Zorggroep Noorderbreedte respecteert bij haar bedrijfsvoering de kwaliteit van het milieu, niet alleen vanwege haar zorg voor de omgeving, maar ook vanwege de kwaliteit van haar kernactiviteiten. Zorggroep Noorderbreedte is een sterk groeiende organisatie en ziet het als een uitdaging om deze groei te realiseren binnen alle randvoorwaarden op milieugebied. Wij verrichten een aanzienlijke inspanning om schadelijke gevolgen, die kunnen ontstaan door onze bedrijfsvoering, te voorkomen. Relevante onderwerpen hierbij zijn: energieverbruik, afvalmanagement, geluid, emissies naar lucht, water en bodem en integrale (brand)veiligheid. Wij streven naar een multidisciplinaire aanpak en integrale afstemming van operationele-/ en beleidszaken m.b.t. kwaliteit, ARBO, integrale (brand) veiligheid en milieu. Integrale samenhang en consistentie tussen alle processen (met inbegrip van bouwtechnische/ kritische processen en milieu gevaarlijke stoffen) binnen de reguliere bedrijfsvoering. Daarmee beoogt Zorggroep Noorderbreedte onder andere een meer resultaatgerichte aansturing, afstemming van de inzet van mensen en middelen op gewenste resultaten en een helder organisatie ontwikkelingskader. Dit beleid wordt vastgesteld, planmatig en volgens vastgestelde afspraken uitgevoerd, periodiek geëvalueerd en waar nodig verbeterd en/of aangepast. Het beleid is om een efficiënte en proactieve bedrijfsvoering uit te voeren, kwaliteit te blijven leveren en vooral een veilige omgeving voor zowel patiënten als medewerkers en bezoekers te garanderen. Zorggroep Noorderbreedte streeft bij het uitoefenen van haar activiteiten naar: - het voortdurend verminderen van milieubelastende emissies naar bodem, lucht en water voor zover dit economisch en technisch haalbaar is; - het zoveel mogelijk beperken van de risico s voor de werknemers en de omwonenden ten gevolge van onverhoopt optredende incidenten of calamiteiten; - het streven naar een open communicatie met omwonenden, overheden en andere maatschappelijke groeperingen en instellingen. Dienaangaande maken wij onze inspanningen inzichtelijk via: Een energiebesparingplan, dat een overzicht geeft van streefdoelen, middelen en maatregelen ter beheersing en beperking van het energiegebruik; Een jaarlijks milieuprogramma en milieujaarverslag, waarin getallen op milieugebied worden gepresenteerd en inzicht wordt verschaft in de geleverde prestaties ten opzichte van het milieubeleid; Inzicht in het milieubeleid, interne milieuzorg en milieuprestaties o.a. ten behoeve van de NIAZ (Nederlands Instituut Accreditatie Ziekenhuizen) accreditatie Medisch Centrum Leeuwarden. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 5
1. PROFIEL ZORGGROEP NOORDERBREEDTE Zorggroep Noorderbreedte levert ziekenhuiszorg en ouderenzorg in Friesland. De ziekenhuiszorg wordt verleend in het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) en MCL-Harlingen. Het MCL is een topklinisch opleidingsziekenhuis en ontwikkelt zich tot regionaal centrum voor medisch specialistische zorg met een aanbod van zorg, diagnostiek, behandeling en ondersteuning. Het MCL is samen met ziekenhuis de Tjongerschans een tweede dialysecentrum gestart in Heerenveen. Dit dialysecentrum met de naam Súdhage richt zich op patiënten in de zuidelijke regio. 'Noorderbreedte persoonlijke zorg en wooncomfort' levert ouderenzorg en bestaat uit twaalf zorgcentra in Noard-Fryslân: De Batting en De Spiker in Harlingen, De Stilen op Terschelling en Nij Bethanië in Tzummarum; Bornia Herne, Nieuw Mellens, Abbingahiem, Erasmushiem te Leeuwarden en Nij Friesma Hiem in Grou; Nieuw Toutenburg in Noardburgum, Bennema State te Hurdegaryp en Meckama State in Kollum. Daarnaast heeft Noorderbreedte kleinschalige woonvormen voor bijzondere doelgroepen, Noorderbreedte Thuiszorg, Serviceorganisatie Nynke en een hospice in Harlingen. Vanuit de zorgcentra wordt zorg en service geboden aan mensen uit de wijk of dorp. De Zorggroep biedt kwalitatief hoogwaardige zorg en staat voor vernieuwing en verbetering van de dienstverlening. Om een zo breed en gevarieerd mogelijk zorgpakket te kunnen leveren, werkt Zorggroep Noorderbreedte samen met zorgpartners en zorgverzekeraars binnen en buiten Fryslân. De Zorggroep is een zorgzame, toegankelijke en krachtige organisatie die uiteindelijk maar één doel heeft: haar patiënten en bewoners het beste geven op het gebied van zorg. Met circa 5000 medewerkers is Zorggroep Noorderbreedte één van de grootste zorgaanbieders van Nederland. Onder kwaliteit wordt in zorginstellingen vooral de kwaliteit van patiëntenzorg verstaan. Door erkenning van de maatschappelijke verantwoordelijkheid dient milieuzorg zich echter ook aan als een primair zorgterrein. De kwaliteit van patiëntenzorg en de kwaliteit van milieuzorg zijn met elkaar verbonden. In dit verband kunnen wezenlijke veranderingen in de kwaliteit van de milieuzorg, daarom alleen maar worden bereikt in samenhang met verbeteringen in de totale kwaliteit van de organisatie. Het milieubeleid onderhoudt een nauwe relatie met de aspecten ARBO en veiligheid. Diverse processen binnen onze organisatie worden integraal aangestuurd in samenwerking met de KAHMpartners (Kwaliteit, ARBO, Hygiëne en Infectiepreventie en Milieu) voor het MCL en voor wat betreft Noorderbreedte in samenwerking met de ARBO-dienst en het expertisecentrum van Noorderbreedte. Voor het overleg op ondernemingsniveau, behandelt de Ondernemingsraad (OR) van Zorggroep Noorderbreedte voorgenomen regelingen van de ondernemer inzake veiligheids-, gezondheids- en welzijns-aangelegenheden. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 6
2. MILIEUDOELSTELLINGEN ZORGGROEP NOORDERBREEDTE Zorggroep Noorderbreedte is zich bewust van de verantwoordelijkheid die zij heeft tegenover patiënten, bezoekers, medewerkers en de omgeving als het gaat om het milieu. Door middel van de volgende doelstellingen wil Zorggroep Noorderbreedte de zorg voor het milieu zoveel mogelijk in alle aspecten en effecten van de bedrijfsvoering tot uiting laten komen: Het naleven van wettelijke voorschriften en richtlijnen; Het beperken van afval binnen de inrichting; Het beperken van energie- en waterverbruik; Het verantwoord gebruiken van milieubelastende stoffen; Het registreren en meten van de afvalstromen, energie- en waterverbruik; Het opstellen van interne procedures en richtlijnen aangaande het milieu; Het integreren van milieuaspecten in het bedrijfsbeleid. Door zorg en behandeling van patiënten worden binnen de Zorggroep milieubelastende activiteiten veroorzaakt, waarbij emissies vrijkomen als gevolg van o.a. energieverbruik, huishoudelijk afval, specifiek ziekenhuisafval, papier- en kartonafval, oude medicijnen en afvalwater. Goede milieuzorg vindt bij onze organisatie op een systematische wijze plaats. Dit betekent dat een milieubeleid is vastgesteld, en dat dit milieubeleid planmatig en volgens vastgelegde afspraken wordt uitgevoerd, periodiek geëvalueerd en waar nodig verbeterd en / of aangepast. Een goede, dus proactieve milieuzorg, die zorgt voor minder verbruik van producten en stoffen, meer gebruik van milieuvriendelijke producten en een doelmatige scheiding en hergebruik van afvalstoffen. Wat het energiebeleid betreft, worden maatregelen waar een milieuoverweging aan ten grondslag ligt toegepast en uitgevoerd, met als doel de milieueffecten tot een redelijkerwijs beoogt minimum te beperken. Hierbij wordt rekening gehouden met de economische, financiële en maatschappelijke omstandigheden. Om te voldoen aan milieuregelgeving en andere verplichtingen is energiebesparing zowel uit milieuoogpunt als vanwege kostenbesparing een must. Door de sterk stijgende energieprijzen komen duurzame oplossingen meer in beeld. Zorggroep Noorderbreedte gaat zich extra inspannen om bij komende nieuw- en verbouwprojecten gebruik te maken van duurzame technologieën. 2.1 Inkoopbeleid Bij het afsluiten van contracten met derden houdt Zorggroep Noorderbreedte waar relevant rekening met het milieu. Het terugdringen van verpakkingsmateriaal is hier een belangrijk onderdeel van. Een verder element vormt de aandacht voor milieuaspecten bij de inkoop van installaties, materialen en producten, een duurzame samenwerking met de toeleveranciers en een duurzaam energiebeleid. Bij de inkoopprocedures worden de milieuaspecten meegenomen en worden gerichte specificaties in de inkoopcontracten opgenomen. Voor onderhoudsfirma s worden bijvoorbeeld eisen gesteld aan de opslag van gevaarlijke stoffen. Bij nieuwbouw van gebouwen en/of installaties gaan deze specificaties verder. In de inkoopcontracten worden eisen opgenomen ten aanzien van energieverbruik, geluidsproductie of de uitstoot van emissies. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 7
De milieueisen, de kosten, de kwaliteit en de service bepalen de uiteindelijke keuze. Voor het inkoopproces gelden algemene criteria. Voorbeelden hiervan zijn: Verbetering van de milieuprestatie bij gelijke of betere functionaliteit; Vermindering van de milieubelasting; Reductie van het energieverbruik; Vermindering van de hoeveelheid afval. Het beleid van onze organisatie betreffende energie-inkoop is gebaseerd op leveringsbetrouwbaarheid, contractflexibiliteit en uiteraard de prijs-kwaliteitverhouding. De inkoop van energie wordt intern uitgevoerd door de afdeling Inkoop en Vastgoedbeheer van Zorggroep Noorderbreedte. Jaarlijks wordt er voor de begroting een indicatie van de energiebudgetten gemaakt aan de hand van marktinformatie. Dagelijks wordt informatie verkregen over gas- en elektriciteitsprijzen. ZNB heeft een inhaalslag gemaakt door voor langere termijn de volumes in te kopen met een flexibele prijs. In IFZ-verband (Inkoop Friese Ziekenhuizen) wordt gezamenlijke energie ingekocht. 2.2 Communicatie Het personeel wordt nauw betrokken bij de uitvoering van milieuzorg binnen onze organisatie. Het milieubeleid van ZNB is erop gericht d.m.v. scholing en voorlichting het milieubewustzijn van medewerkers bij de uitvoering van hun werkzaamheden te vergroten. Communicatie met het personeel is van essentieel belang, regelmatig wordt voorlichting gegeven op het gebied van veiligheid, milieu ARBO, hygiëne en infectiepreventie, om zowel het bewustzijn te vergroten als om het personeel op de hoogte te brengen van nieuwe ontwikkelingen. Milieu staat verder op de agenda van diverse interne overlegorganen zoals de ondernemingsraad en de Arbo & milieucommissie. Tevens dient het milieujaarverslag als aanzet om gerichter milieucommunicatie op te zetten met medewerkers, stakeholders en overige belanghebbenden. Zorggroep Noorderbreedte is al vele jaren lid van het Milieu Platform Zorgsector (MPZ), bijeenkomsten worden actief bezocht en hiermee wordt een bijdrage geleverd aan landelijke acties om tot een beter milieubeleid binnen de zorgsector te kunnen komen. In samenwerking met het MPZ en SMK (Stichting Milieukeur) heeft ZNB meegewerkt aan het ontwikkelen van een ecolabel Milieuthermometer Zorgsector voor ziekenhuizen, om structurele milieuzorg, milieuwinst en transparantie in de zorgsector te realiseren. De instellingen zijn met dit instrument tevens te certificeren voor brons, zilver en goud. Het hoogste niveau goud is gekoppeld met het keurmerk Milieukeur. Het certificatieschema is op 1 juli 2008 vastgesteld. In 2007 is er ook gestart met het opstellen van basisprocedures van het Interne Calamiteiten Plan MCL over Hoe te handelen in geval van een (brand)calamiteit. Deze algemene procedures zijn ook digitaal beschikbaar via Quality on-line. Er is in 2007 een nieuwe procedure geïntroduceerd voor het melden van bedrijfsongevallen, milieu- en geweldsincidenten. De afdelingen Arbo, Milieu, Beveiliging en Parkeerbeheer hebben gezamenlijk via één procedure, één formulier en één meldingspunt, zoveel mogelijk bureaucratische rompslomp trachten te voorkomen. Het formulier is te vinden in de openbare mappen > arboznb > ziekenhuis > richtlijnen en binnenkort ook in Quality on-line. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 8
3. MILIEUWETGEVING Vergunningen en periodieke inspecties Zorggroep Noorderbreedte wil in alle opzichten voldoen aan de wet- en regelgeving op milieugebied. De snelle groei van de Zorggroep heeft geleid tot continue aanpassingen in de bedrijfsvoering. Hiervoor waren aanpassingen en uitbreidingen van de milieuvergunningen en bijbehorende lozingsvergunningen noodzakelijk. Voor Zorggroep Noorderbreedte gelden de volgende vergunningen: Vergunning Wet milieubeheer; Vergunning Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo-vergunning); Vergunning Kernenergiewet voor het MCL (gebruik van radioactieve stoffen en ioniserende straling uitzendende apparatuur); Vergunning Grondwaterwet (onttrekken en infiltreren van grondwater voor de ondergrondse energieopslag). In het kader van de hiervoor genoemde vergunningen vinden er regelmatig controles plaats. Er zijn interne controles door het ziekenhuis zelf en externe controles die uitgevoerd worden door de vergunningverlenende instanties. De vergunning Wet milieubeheer bevat veel voorschriften, gericht op het voorkomen van gevaar, (milieu)schade, milieubelasting en hinder voor de omgeving. In de loop van het jaar 2008, zijn er bij diverse locaties van zowel MCL als Noorderbreedte inspecties uitgevoerd m.b.t. het naleven van de voorschriften, behorende bij de vergunningen als gevolg van de Wet milieubeheer en Wet verontreiniging oppervlaktewater. Bij locaties waar er tekortkomingen werden geconstateerd, zijn de nodige corrigerende maatregelen genomen om aan de gestelde voorschriften te voldoen. Bij de Gemeente Terschelling is er in september 2008 een melding gedaan in gevolge het Activiteitenbesluit Wet milieubeheer voor vervangende nieuwbouw van Zorgcentrum De Stilen. Bij de Gemeente Kollumerland is in februari 2009 een melding in het kader van de Wet milieubeheer (Activiteitenbesluit) ingediend, in verband met het oprichten en in werking stellen van een dialysecentrum in de locatie Meckama State te Kollum. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 9
4. MILIEUMANAGEMENT/ BHV EN INTEGRALE (BRAND)VEILIGHEID Binnen het Vastgoedbedrijf van Zorggroep Noorderbreedte vallen het milieubeheer en het energiebeheer onder de verantwoordelijkheid van de KAM-groep (Kwaliteit/Arbo/Milieu). Binnen deze aandachtsgebieden vallen onder andere verantwoordelijkheden als het verzorgen en beheren van vergunningen, reststoffenmanagement en energiebeheer. De KAM-groep van het Vastgoedbedrijf zorgt voor de samenhang van milieuaspecten, VGWM, kwaliteit, ARBO (deel brandveiligheid), bouwtechnische brandveiligheid en gerelateerde vergunningen voor zowel MCL als Noorderbreedte. In opdracht van de stuurgroepen BHV- MCL en Noorderbreedte formuleert de KAM-groep adviezen voor de directies t.a.v. integraal beleid rondom bouwtechnische brandveiligheid, BHV en milieuzorg. Gezien de noodzakelijke samenhang BHV, functionele bestemming van gebouwen en bouwtechnische veiligheid, is een integrale aanpak wenselijk. Er is een stevige samenhang met milieuzaken i.k.v. gevaarlijke stoffen, afval, milieuvergunning en bouwvergunningen. Dit pleit voor een integrale uitvoering. Het Vastgoedbedrijf initieert ontwikkelingen vanuit het vakgebied, die van invloed zijn op het middellange en lange termijnbeleid van de totale organisatie, o.a. het ontwikkelen en formuleren van beleidskaders die richtlijngevend zijn voor het instellingsbeleid op het gebied van milieu-/energiezorg, BHV en integrale (brand)veiligheid. BHV en integrale (brand)veiligheid Het Vastgoedbedrijf zorgt vanuit de KAM-groep voor de opbouw en instandhouding van een parate BHV-organisatie en een proactieve integrale (brand)veiligheid voor MCL en Noorderbreedte. De bedrijfshulpverlening dient te zijn opgezet en in stand te worden gehouden in overeenstemming met de eisen zoals opgesteld in de Arbo-wet en het Arbobesluit en aanverwante wet- en regelgeving (Bouwbesluit, gemeentelijke bouwverordening, milieuwetgeving). Om te zorgen voor deskundige bijstand op het gebied van bedrijfshulpverlening, laten wij ons hierin bijstaan door aangewezen bedrijfshulpverleners (BHV-ers) die beschikken over een gedegen opleiding en uitrusting, voldoende in aantal zijn en dusdanig zijn georganiseerd, dat zij de BHV-taken naar behoren kunnen vervullen. Door de Directie MCL zijn afgelopen jaar een aantal afdelingen aangewezen als BHV-afdelingen, die dagelijks een 24-uurs-dienst draaien en bedrijfshulpverlening bieden aan de gehele organisatie. In 2008 is de KAM-groep Vastgoedbedrijf van start gegaan om uitvoering te geven aan het integrale brandveiligheidsplan. Een hoofd BHV en een nieuwe docent BHV zijn half 2008 aangesteld. Met het vaststellen van de notitie integrale (brand)veiligheid door de directies MCL en Noorderbreedte, is ook aan de bestuurlijke verantwoordelijkheid rondom (brand)veiligheid vormgegeven. De directeuren van dit aandachtsgebied van MCL en Noorderbreedte zijn voorzitter van de stuurgroepen BHV. Door de KAM-groep wordt deelgenomen aan de stuurgroepen BHV van MCL en Noorderbreedte. Nagenoeg alle medewerkers van MCL en Noorderbreedte hebben in 2008 een BHV-training gekregen. Voor de komende jaren wordt verder gewerkt aan de hand van een opleidings-oefenplan en mogelijk e-learning. Voor MCL zijn voor diverse kritische afdelingen RI&E s uitgevoerd, ontruimingsplannen gemaakt en wordt er in diverse fases geoefend op de afdelingen en met de brandweer. Voor alle locaties van Noorderbreedte zijn ook RI&E s uitgevoerd en ontruimingsplannen gemaakt en wordt er inmiddels geoefend. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 10
Door MCL en Noorderbreedte is besloten om een investeringsprogramma te volgen om de bouwtechnische brandveiligheid van de locaties op te waarderen. Voor MCL is in 2008 de gebruiksvergunning verkregen. Alle locaties van Noorderbreedte worden voortdurend geactualiseerd v.w.b. de gebruiksvergunningen. In diverse gemeenten wordt samenwerking gezocht met gemeente en brandweer in het kader van een integrale aanpak veiligheid. In 2009 zal door de KAM-groep verder gewerkt worden aan continuïteitsplannen. Vanwege de diverse calamiteiten rondom (brand)veiligheid is door de IGZ (Inspectie van de gezondheidszorg) verzocht om een plan van aanpak te presenteren rondom (brand)veiligheid. Door het Vastgoedbedrijf is daartoe een veiligheidsplan Vastgoedbedrijf en een Intern Calamiteiten Plan (ICP) voor het MCL opgesteld en toegezonden naar de IGZ. Onderdeel van het veiligheidsplan is een aantal verbeterplannen. In 2008 is een grote prioriteit gegeven aan het thema veiligheid, het thema heeft vele malen op de agenda s van het MT en werkoverleg gestaan. Tijdens de startdag Vastgoedbedrijf is middels een aantal lezingen vanuit diverse disciplines nader ingegaan op het thema veiligheid. In 2008 heeft dit verder een vervolg gekregen door het instellen van een expertisegroep veiligheid Vastgoedbedrijf en een verkenning in samenwerking met het UMCG (Universitair Medisch Centrum Groningen) rondom risicobeheer. Door het Vastgoedbedrijf is een intern calamiteitenmeldpunt geïntroduceerd met als doel de drempel van incidentmeldingen te verlagen. Er wordt continu gewerkt aan de brandveiligheid van de gebouwen. Met grote regelmaat vindt overleg plaats met de (locale)brandweer en gemeente om de brandveiligheid van de diverse gebouwen op peil te brengen en ervoor te zorgen dat dit gehandhaafd blijft. Brandveiligheid bestaat uit een aantal factoren: bouwtechnische veiligheid, zelfredzaamheid en een goede bedrijfshulpverlening. Het streven is om alle gebouwen binnen de Zorggroep tot een toereikend veiligheidsniveau te krijgen, waarbij wordt gekeken naar de aanwezige risicofactoren. Het gaat hierbij om de bouwtechnische status van de gebouwen (is er een goede brandpreventie), hoe is de zelfredzaamheid van de aanwezigen (dat verschilt immers enorm binnen onze organisatie), zijn er bijzondere risico s aanwezig (bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen), en het benodigde aantal bedrijfshulpverleners. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 11
5. RESTSTOFFENMANAGEMENT Per instelling is een faciliterende afdeling verantwoordelijk voor de dagelijkse uitvoering van het gescheiden inzamelen en aanbieden van afval. Door middel van het plaatsen van aparte "reststoffeneilanden" op gangen en spoelruimtes op verpleegafdelingen wordt het de medewerker zo gemakkelijk mogelijk gemaakt om direct het afval te scheiden. Via voorlichting en getekende instructies op posters bij de inzamelplekken worden de medewerkers gewezen op de gewenste afvalscheiding. Structurele controle, registratie, rapportage en bijsturing zijn elementen die vallen onder het dagelijkse beheer van het reststoffenmanagement. De registratie van hoeveelheden en kosten maakt het mogelijk periodiek de balans op te maken, waardoor ontwikkelingen tijdig kunnen worden bijgestuurd. Zorggroep Noorderbreedte onderscheidt verschillende afvalstromen. Het gaat hier om bedrijfsafvalstromen (huishoudelijk afval, glas, papier en karton), gevaarlijke afvalstromen (specifiek ziekenhuisafval, chemische afvalstoffen, afvalolie, batterijen, etc.) en voornamelijk bij Noorderbreedte (ouderenzorg) het inzamelen en afvoeren van incontinentiemateriaal. Er wordt gestreefd naar zoveel mogelijk recycling en hergebruik en zomin mogelijk stort en verbranding. Op grond van wijzigingen en aanscherping in het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP), zijn er de nodige aanpassingen doorgevoerd om te voldoen aan deze nieuwe wettelijke voorschriften. Afgelopen jaar is tevens extra aandacht besteed aan het opslaan en het inzamelen van voornamelijk gevaarlijke stoffen. De procedures over afvalinzameling zijn geactualiseerd en er zijn afvalkaarten gemaakt van de diverse afvalstromen binnen onze organisatie. Het handboek afvalinzameling is digitaal beschikbaar voor de gehele organisatie via het documentbeheersysteem Quality-online. Er wordt continu aandacht besteed aan het inzamelen en afvoeren van gevaarlijke stoffen op het gebied van veiligheid, de juiste verpakking, juiste classificatie, etikettering, aanbrengen van opschriften, stuwage en voorlichting aan medewerkers. In IFZ-verband (Inkoop Friese Ziekenhuizen) wordt gezamenlijk de afvalinzameling en verwerking ingekocht. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 12
5.1 Overzicht afvalstromen Ziekenhuiszorg 2007 2008 De afvalproductie van het jaar 2007/2008 van de locaties die vallen onder de ziekenhuiszorg is in onderstaande tabel opgesomd. Deze instellingen zijn: MCL-Leeuwarden (gehele locatie, inclusief het deel van het Radiotherapeutisch Instituut Friesland, Revalidatie Friesland, Bloedbank, Geestelijk Gezondheidszorg, Bornia Herne (excl. het incontinentie materiaal), medisch archief, DIA-gebouw en het specifiek ziekenhuisafval van het KCL). MCL Harlingen (inclusief het deel van het verpleeghuis De Batting). Afvalstromen MCL Leeuwarden MCL Harlingen/De Batting Jaar 2007 Jaar 2008 Jaar 2007 Jaar 2008 Huishoudelijk afval kg 714.940 665.540 136.760 122.460 Papier en kartonafval kg 102.808 91.688 5.735 8.550 Vertrouwelijk papier kg 60.160 59.472 983 2.001 Glasafval kg 14.600 11.280 2.280 3.040 Chemisch afval kg 3.560 5.538 221 42 Specifiek ziekenhuisafval kg 86.279 106.423 1.707 1.258 Swill ltr. 106.330 117.700 27.900 17.950 Incontinentiemateriaal kg - - 41.600 31.935 Fixeer / Ontwikkelaar ltr. 365 179-9 N.B. De totale afvalproductie van het jaar 2008 ligt lager t.o.v. het jaar 2007. Het specifiek ziekenhuisafval (medisch risicohoudend afval) is wel toegenomen. Dit in verband met aanpassing van wet- en regelgeving. Het gaat met name om het nierdialyse afval (kunstnieren en infuuslijnen) dat vervuild is met bloedresten, dit afval wordt nu ingezameld als specifiek ziekenhuisafval. Hetzelfde geldt voor het Klinisch Chemisch Laboratorium (KCL). Het KCL is gestopt met het autoklaveren van biologisch verontreinigd afval. De nieuwe aangescherpte regelgeving stelt zoveel eisen aan het inzamelen van gedecontamineerd afval dat dit proces zeer kostbaar wordt en niet uitvoerbaar is. Dit afval wordt nu als specifiek ziekenhuisafval ingezameld en afgevoerd. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 13
Vanaf vorig jaar wordt de afvalproductie MCL (alleen het deel MCL Leeuwarden en MCL Harlingen) aan de gewogen patiënteenheden gerelateerd. Dit als gevolg van de eis van de Inspectie Gezondheidszorg, om deze gegevens in het kader van de prestatie indicatoren voor ziekenhuizen op deze wijze te presenteren. Totaal afvalproductie in kg / gewogen patiënteenheden: 1.007.035 kg / 652.672 patiënteenheden = 1,54 kg / gewogen patiënteenheid Waarvan Specifiek Ziekenhuisafval: 84.476 kg / 652.672 patiënteenheden = 0,12 kg / gewogen patiënteenheid Het aantal patiënteenheden is een gewogen optelling van het aantal gewogen opnamen, het aantal gewogen eerste polikliniekbezoeken, het aantal verpleegdagen en het aantal dagverplegingsdagen. De wegingsfactoren zijn: Gewogen aantal opnamen : 10 Aantal verpleegdagen : 0,49 Aantal dagbehandelingen : 3,4 Gewogen aantal eerste polikliniekbezoeken : 1,22 De berekening van het aantal gewogen opnamen en het aantal gewogen eerste polikliniekbezoeken gebeurt conform de definitie zoals gehanteerd in de Richtlijn functiegerichte budgettering algemene ziekenhuizen (CTG 2001); in plaats van het aantal afgesproken verrichtingen wordt het werkelijke aantal aangehouden. Jaar 2007 Jaar 2008 Gewogen aantal opnamen 32.202 32.292 Aantal verpleegdagen 180.161 172.465 Aantal dagbehandelingen 22.389 23.970 Gewogen aantal eerste polikliniekbezoeken 130.388 134.218 GEWOGEN PATIËNTEENHEDEN 645.495 652.672 Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 14
5.2 Overzicht afvalstromen Noorderbreedte 2008 Afvalstromen Bedrijfsafval Papier Glas Incontinentie Materiaal Swill KCA kg. / jaar ltr. / container kg. / jaar ltr. / container kg. / jaar ltr. / container kg. / jaar ltr. / container ltr. / jaar kg. / jaar Nieuw Toutenburg 89.220 2500 (3x) 2x /wk 1100 (1x) 2x /wk 7.440 1100 (1x) 5.000 140 (4x) 38.720 2500 (2x) 1100 (1x) 18.980 572 Abbingahiem 53.735 240 (14x) 3x /wk 8.702 1100 (1x) 2x /wk 240 (1x) op afroep - via de gemeente 660 (6x) 24.866 11.820 63 Nieuw Mellens 45.420 Erasmushiem 42.120 Nij Friesma Hiem 13.520 Nij Bethanië 19.080 De Spiker 65.700 De Stilen 22.180 Bennema State 32.010 Meckama State 76.100 660 (10x) 3x /wk 2500 (1x) 3x /wk 2.500 (1x) op afroep 2500 (1x) 1000 (3x) 2500(1x) 1100 (1x) 3x/wk 1100 (2x) 3x /wk 5 m3 (1x) 1100 (12x) 1 x /wk 240 (4x) 4.058 240 (5x) 660 (2x) 240 (2x) 1x /mnd 2.840 - V 3.800 3.315 1000 (2x) 1.000 - V 600 - V 1.680-7.510 2.500 1100 (1x) 5m3 (1x) 1100 (9x) 1x /2wk 240 (3x) 1x /2wk 500 1.380-140 (2x) op afroep 140 (4x) 1x /mnd 140 (2x) 1x /mnd 140 (1x) 1x /mnd 140 (2x) 1x /mnd 800 (1x) op afroep 3m3(1x) 1x/8wk via gemeente (glasbol) 4 x p/jaar 32.835 20.260 8.133 7.551 8.235-19.080 Bornia Herne afvoer via MCL-zuid 30.485 V = afvoer naar lokale verenigingen KCA = klein chemisch afval - 500 (12x) 2500 (1x) 660 (2x) 660 (2x) 1100 (1x) geen aparte afvoer 1100 (3x) geen aparte afvoer 2500 (2x) 10.530-10.320 27 9.420 - - - - - 5.640 - - 24 43.200 via de gemeente - - In verband met uitbreiding van de locaties Bennema State en Meckama State is de afvalproductie van deze locaties flink toegenomen. Bij Bennema State wordt nu een ondergrondse afvalsysteem gebruikt. Dit systeem is makkelijker voor de medewerkers: ze hoeven de zakken met afval niet meer omhoog te tillen en door de ondergrondse opvang is er minder last van stank en ongedierte. Bennema State is de eerste zorginstelling die met deze ondergrondse opslag werkt. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 15
6. ENERGIEMANAGEMENT 6.1 Energiebeleid Zorggroep Noorderbreedte Energiezorg is inmiddels ingebed in de bedrijfsvoering van de organisatie. Wezenlijke aspecten hiervan zijn planning, monitoring, informatievoorziening, management en het vastleggen van verantwoordelijkheden. Net als ARBO-, milieu- en kwaliteitszorg vergt een energiezorgsysteem een voortdurende herhaling van de Plan, Do, Check, Act -cyclus. Energiezorg is belangrijk om te voldoen aan milieuregelgeving, energieverspilling te voorkomen, continu te verbeteren en te voldoen aan de verplichtingen zoals de MJA (meerjarenafspraken). Energiebesparing is ook noodzakelijk uit kosten- en milieuoogpunt. Waar het technisch en economisch haalbaar is, past de Zorggroep verschillende energiebesparende maatregelen toe. Dit om een effectieve en efficiënte beheersing van het energieverbruik te waarborgen. Belangrijkste drijvers voor de komende tijd zijn: Op termijn weer stijgende energiekosten waardoor het toepassen van duurzame oplossingen interessanter wordt; In verband met de WTZi is er vanaf 1/1/2008 voor de ziekenhuizen geen bouwregime meer vanuit het Bouwcollege en daardoor lopen de zorginstellingen nu zelf het risico bij investeringen in zorgvastgoed. In 2011 zal dit ook voor de ouderenzorginstellingen van Noorderbreedte ook gaan gelden; De zorginstellingen dienen nu meer te denken in termen van life-cyclecosting op zowel onderhoud-/beheer- als ook energiekosten, en het wordt steeds meer van belang om de kosten tijdens de exploitatieperiode naar beneden te brengen; Er vindt geen nacalculatie meer plaats op energiekosten. Energie-inkoop In 2008 is gezien de ontwikkeling van de energiekosten gestart met gezamenlijke inkoop van energie voor de Friese ziekenhuizen en een eerste aanzet tot een deltaplan duurzame energievoorziening voor Zorggroep Noorderbreedte. Naast de ontwikkelingen van de energiekosten speelt ook steeds meer mee dat energiekosten niet meer nacalculeerbaar zijn en daarmee een directe kostenpost zijn. Investeringen in duurzame oplossingen liggen daarmee steeds meer voor de hand. Zorggroep Noorderbreedte heeft voor het jaar 2009 voor alle locaties binnen de zorggroep groene stroom ingekocht. Deltaplan energie besparing 2009-2013 Zorggroep Noorderbreedte wil zich inspannen om in de jaren 2009-2013 duurzame investeringen te doen met als doel het milieu te ontlasten en energie te besparen. In het deltaplan energiebesparing zullen we op natuurlijke momenten, zoals bij nieuwbouw, renovatie en bij installatietechnische vervangingsinvesteringen, naast traditionele oplossingen ook het toepassen van duurzame oplossingen onderzoeken en middels een businesscase doorrekenen. Hiermee snijdt het mes voor Zorggroep Noorderbreedte aan meerdere kanten. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 16
Duurzame oplossingen zijn: J schoner en dus beter voor het milieu; J leveren een beter binnenklimaat, comfort op; J hebben vaak minder onderhoud nodig; J hebben minder energie nodig; J verdienen zichzelf op termijn terug; J hebben lagere exploitatiekosten: beter concurrentiepositie; J vermijden van investeringen in infrastructuur door locale opwekking van duurzame energie (zoals zonnepanelen, bodemopslag). Om deze redenen wil Zorggroep Noorderbreedte meewerken aan een verantwoord gebruik van energie en daarvoor bij aanvang meer investeren dan bij traditionele oplossingen. Als duurzame oplossingen wordt o.a. gedacht aan verbetering van de isolatiewaarde van gevels, vloeren en daken, maar ook meerlaagse beglazing, CO2 gestuurde ventilatieroosters, warmteterugwinning, zonnewering, bodemopslag, warmtepomp- technieken met gratis koeling, lage temperatuurtrajecten, zonnepanelen, GBS-systemen, verlichting, etc. Te onderscheiden potentiële projecten tijdens de looptijd van het deltaplan zijn: MCL: vervanging en uitbreiding van de koelcapaciteit locatie Leeuwarden; onderzoek bodemopslag voor restwarmte locatie Leeuwarden; vervanging en uitbreiding van de noodstroominstallatie locatie Leeuwarden; onderzoek energiebesparing huidige energiecentrale locatie Leeuwarden; onderzoek zonnepanelen locatie Leeuwarden; vervanging van de energiecentrale locatie Harlingen; optimalisatie luchtbehandelingsystemen algemeen (frequentieregelaars); optimalisatie luchtbehandeling OK s; optimalisatie verlichtingsschakeling. Noorderbreedte: aanpassing technisch pakket van eisen Noorderbreedte naar duurzame oplossingen; nieuwbouw locatie De Stilen Terschelling; onderzoek energiebesparing locatie De Spiker Harlingen; onderzoek energiebesparing en zonnepanelen locatie De Batting Harlingen; renovatie en vervanging ketelhuis locatie Nij Bethanië Tzummarum; nieuwbouw locatie Erasmushiem Leeuwarden; onderzoek energiebesparing locatie Nieuw Mellens Leeuwarden; onderzoek energiebesparing locatie Bornia Herne Leeuwarden; renovatie en nieuwbouw locatie Abbingahiem Leeuwarden; nieuwbouw locatie Nij Friesma Hiem Grou; onderzoek energiebesparing locatie Bennema State Hurdegaryp. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 17
6.2 Energievoorziening Zorggroep Noorderbreedte Zorggroep Noorderbreedte gebruikt aardgas voor verwarming via CV-ketels, luchtbevochtiging via stoomketels en warmteopwekking via warmtekrachtinstallaties (WKK) die tevens elektriciteit produceren. Elektriciteit wordt o.a. gebruikt voor luchtbehandeling, koeling, verlichting en computergebruik. De geproduceerde warmte wordt gebruikt voor verwarmingsdoeleinden en een deel van de geproduceerde elektriciteit wordt teruggeleverd aan het lokale elektriciteitsnet. De energiepost bestaat voor een groot deel uit elektriciteit voor verlichting (50%) en apparatuur (21%) en gasverbruik voornamelijk voor verwarming (76%). Aan de ene kant worden er verschillende energiezuinige technieken toegepast. Aan de andere kant neemt het voorzieningenniveau steeds meer toe (meer apparatuur dus meer koeling). In de afgelopen jaren is de invoering van ICT-voorzieningen in een stroomversnelling gekomen. Röntgenfoto s, scans en medische informatie worden in toenemende mate gedigitaliseerd. Dit stelt hoge eisen aan de ICT-infrastructuur, de servers en de randapparatuur (meer pc s, meer beeldschermen). Dit is duidelijk merkbaar door een verhoging van het elektriciteitsverbruik en een toename van de koellast. Aandachtspunten: Power quality: door steeds frequentere toepassing van schakelende voedingen en frequentieregelaars in apparatuur en installaties, ontstaat er netvervuiling en blindstroom met mogelijk ongewenste effecten. In 2008 is gestart met een monitoringsprogramma m.b.v. netanalyzers. Beschikbaarheid en continuïteit: in het kader van het veiligheidsplan Vastgoedbedrijf is een aanzet gemaakt rondom beschikbaarheid en continuïteit van diverse installaties. In 2009 zal dit een vervolg krijgen in het project risicobeheer. 6.3 Energie-efficiency Projecten binnen het MCL Een belangrijk deel van de energievoorziening bij het MCL wordt verzorgd door een warmtekrachtinstallatie (WKK). De oude installatie werd in het jaar 2008, na 12 jaar van trouwe dienst, vervangen door een nieuwe en meer rendabele installatie. Uit onderzoek is gebleken dat ondanks de ontwikkeling van de energieprijzen en kostenstructuur een WKK-installatie uit oogpunt van kosten, bedrijfszekerheid, energie en milieu, voordelen oplevert ten opzichte van een situatie zonder WKK. Daarnaast wordt een besparing verwacht van ca. 24% op primaire energie en een reductie van 37% broeikasgas, oftewel ongeveer 7.500 ton CO 2 per jaar.. De nieuwe WKK-installatie wordt niet als noodstroomvoorziening ingezet. De noodstroomfunctie wordt d.m.v. de huidige noodstroomaggregaten ingevuld. Extra uitbreiding van deze functie wordt in de loop van 2009 bewerkstelligd. Het afgelopen jaar is er verder hard gewerkt aan een betere inzet van de energiebodemopslag (aquifer) i.v.m. toename koellast door uitbreiding van o.a. MRI-scans, versneller RIF, poli cardiologie, poli bijzondere tandheelkunde, etc. De aquifer had een overcapaciteit van ± 500 KW. Door het leidingwerk aan te passen was het mogelijk om er meer gebruikers op aan te sluiten. Doordat deze installatie een hoog rendement heeft, heeft dit tot een aanzienlijke energiebesparing geleid en het vermijden van een investering in een additionele koelmachine. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 18
MCL Harlingen/ De Batting In 2009 zal er worden gekeken of het energieverbruik van MCL Harlingen/De Batting nog verder kan worden teruggebracht door de regeling van de technische installaties aan te passen op het gewijzigde gebruik van het gebouw. In 2008 zijn de OK s van deze locatie gesloten. Dat geldt ook voor de aan de OK s gerelateerde dagbehandeling. Het onderhoudscontract van de WKK MCL-Harlingen is verlengd tot 2011. Daarna is de installatie out of service. Voor 2011 zal er een plan worden ontwikkeld waarbij een keuze wordt gemaakt met als keuze renoveren, vervangen of laten vervallen. E.e.a. hangt samen met een totale renovatie van de energiecentrale MCL Haringen/De Batting. LED verlichting In 2008 is onderzoek gedaan naar de toepassing van LED verlichting binnen de Zorggroep. Na een bezoek aan het symposium LED-verlichting, medio 2008 te Leeuwarden, hebben we contact opgenomen met een adviesbureau in verlichting. Naast positieve effecten van LED verlichting, zoals minder stroomverbruik en minder warmteafgifte, zijn er ook negatieve effecten zoals blindstroom, minder lichtopbrengst en de hoge aanschafkosten. Het Vastgoedbedrijf wil te allen tijde een veilige woon-/verblijf- en werkomgeving waarborgen voor onze cliënten, bezoekers en medewerkers. De effecten van netvervuiling en blindstroom in ons netwerk en op het mogelijk disfunctioneren van elektrotechnische installaties zijn tot op heden onbekend, waardoor een onveilige situatie kan ontstaan. Om deze reden willen we op korte termijn nog geen LED verlichting toepassen, en wachten we verbeterde technieken en ontwikkelingen af en gaan we voort met monitoring van de kwaliteit van het net. In de tussentijd zullen we bij nieuwbouw en verbouw/vervangingen gebruik maken van hoogfrequente verlichting en PL-lampen. 6.4 Energie-efficiency projecten Noorderbreedte Binnen Noorderbreedte persoonlijke zorg en wooncomfort zijn veel initiatieven genomen en projecten gestart op het gebied van wonen, zorg en welzijn. Wat betreft nieuwbouw zal er aan het Bouwbesluit voldaan worden. Wat betreft interne bouwprojecten (verbouwing en renovatie) wordt speciaal aandacht aan energie-efficiency besteed, en waar mogelijk worden energiebesparende maatregelen toegepast, in zover dit technisch evenals economisch haalbaar is. Bij de locatie Nieuw Mellens werd begin 2008 zowel het oude als het nieuwe ventilatiesysteem voorzien van topkoeling. De koeling wordt verzorgd met behulp van duurzame energieopslag in de bodem. Het grondwatersysteem bestaat uit een monobron met één koud en één warm bronfilter waar grondwater kan worden onttrokken en geïnfiltreerd. Indien jaarlijks het systeem optimaal wordt ingezet voor zowel koeling als verwarming, zou een energiebesparing van circa 12.000 m 3 aardgasequivalenten en een reductie van uitstoot van CO 2 van 20 ton (75%) en NO x 22 ton (92%) per jaar gerealiseerd worden. Bij de locatie Bennema State is in 2008 een besparingsactie uitgevoerd waarbij de afsluiters, flensen en leidingen in het ketelhuis zijn geïsoleerd om zo de leidingverliezen terug te dringen. De WKK op de Spiker is ingepast in de bestaande installatie en verder is de regeling in het gebouwenbeheersysteem gewijzigd, waardoor de WKK zelfstandig in- en uitschakelt. Door deze aanpassingen heeft de WKK gedurende heel 2008 flink wat draaiuren kunnen maken. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 19
Bij de locatie Erasmushiem is er door Pranger en Rosier een betere afstemming gerealiseerd van de aansluiting WKK van Essent, inregeling GBS en de eigen stookinstallatie. Dit heeft geleid tot energiebesparing, aangezien nu meer warmte uit de WKK wordt benut dan in de voorgaande jaren. Tevens is er een kostenbesparing gerealiseerd, doordat deze warmte nu tegen een gunstiger tarief wordt ingekocht dan wanneer men de warmte met de eigen ketel zou moet opwekken. Door twee instellingen van Noorderbreedte, voornamelijk De Spiker en Bennema State is deelgenomen aan de benchmark en zorg voor de milieuprijs 2008 georganiseerd door de Provincie Friesland. De tweede prijs is aan deze locaties uitgereikt. 6.5 Energieverbruik Ziekenhuiszorg Jaar 2007 / 2008 Het energieverbruik van het jaar 2007/2008 van de locaties die vallen onder de ziekenhuiszorg is in onderstaande tabel opgesomd. Deze instellingen zijn: MCL-Leeuwarden (gehele locatie, inclusief Bornia Herne en Nieuw Mellens. Om meettechnische redenen behoren zowel het warmteverbruik van Abbingahiem als het elektriciteits- en gasverbruik van het Klinisch Chemisch Laboratorium, Radiotherapeutisch Instituut Friesland, Revalidatie Friesland, Bloedbank, Geestelijk Gezondheidszorg hier ook toe); MCL Harlingen (inclusief het deel van het verpleeghuis De Batting). Energieverbruik MCL Leeuwarden MCL Harlingen/De Batting Jaar 2007 Jaar 2008 Jaar 2007 Jaar 2008 Gas Totaal (ketels+wkk) m 3 4.616.827 5.746.019 649.079 698.459 Gasverbruik Ketels m 3 2.014.581 2.044.199 368.327 347.701 Gasverbruik WKK m 3 2.602.246 3.701.820 280.752 350.758 Elektriciteit Inkoop kwh 7.950.465 3.637.248 1.140.169 1.077.945 Opgewekte elektriciteit kwh 7.729.754 12.524.310 786.247 993.339 Opgewekte warmte GJ 34.197 50.858 4.720 5.684 Geleverde elektriciteit kwh 228.723 681.875 52.236 97.161 Elektriciteit eigen gebruik kwh 15.451.496 15.479.683 1.874.180 1.974.123 MCL-Leeuwarden: Het hogere gasverbruik is enerzijds te verklaren door het grotere aandeel koudedagen in 2008 t.o.v. 2007, anderzijds door meer inzet van de WKK. Uit het extra ingekochte gas is een aanzienlijk deel meer elektriciteit en warmte opgewekt ten opzichte van 2007. Hierdoor is minder elektra ingekocht en meer elektra teruggeleverd aan het net. MCL-Harlingen: Het hogere gasverbruik is enerzijds te verklaren door het grotere aandeel koudedagen in 2008 t.o.v. 2007, anderzijds door meer verhoogde inzet van de WKK. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 20
Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) De gebruikte energie in de vorm van elektriciteit, gas en warmte wordt hieronder weergegeven in MJ/m 2. Het verbruik van warmte en gas is daarbij gecorrigeerd naar de buitentemperatuur. Het Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) vertegenwoordigt het totale energiegebruik per m 2 vloeroppervlak. Oppervlakte (m 2 ) EVK (MJ/ m 2 ) Locatie 2007 2008 2007 2008 MCL-Leeuwarden 153.212 153.884 1.004 1.073 MCL-Harlingen / De Batting 22.275 22.275 1.017 991 Gemiddelde - - 1.006 1.063 EVK (MJ/m 2 ) Energetisch verbruiks kengetal MCL 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 MCL-Leeuwarden MCL-Harlingen/ De Batting Gemiddelde 2007 2008 De EVK van MCL-Leeuwarden is door een koudere winterperiode licht gestegen, maar loopt ten opzichte van eerdere jaren niet uit de pas. De EVK van MCL-Harlingen/ De Batting is fors gedaald doordat het gebruik van het gebouw is veranderd, hierdoor is de interne belasting lager en wordt er tevens minder energieverslindende apparatuur gebruikt. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 21
6.6 Energieverbruik Noorderbreedte Jaar 2007 / 2008 Elektriciteitsverbruik (kwh) Energieverbruik Jaar 2007 en 2008 Gasverbruik (m 3 ) Warmte (GJ) Zorgcentrum Jaar 2007 Jaar 2008 Jaar 2007 Jaar 2008 Jaar 2007 Jaar 2008 Abbingahiem * 559.204 563.281 - - 7.627 8.616 Bennema State 265.299 487.191 112.046 161.979 - - Bornia Herne 429.576 435.138 - - 3.394 3.860 De Stilen 206.376 207.483 131.937 137.111 - - Erasmushiem ** 1.026.601 1.053.462 302.654 273.577 2.547 4.104 Meckama State *** 442.212 642.130 129.826 185.585 WKK stil WKK stil Nieuw Mellens 468.089 478.101 - - 5.292 5.943 Nij Bethanië **** 251.222 251.375 126.018 144.311 - - Nij Friesma Hiem 260.080 255.138 77.368 88.262 - - * Berekende waarde m.b.v. graaddagen, is tevens excl. leidingverliezen. ** Incl. energieverbruik aanleunwoningen *** Incl. energieverbruik aanleunwoningen, excl. de 18 wooneenheden in de nieuwbouw **** Incl. gasverbruik van de 8 aanleunwoningen op de 1 ste verdieping Energieverbruik Nieuw Toutenburg De Spiker Jaar 2007 Jaar 2008 Jaar 2007 Jaar 2008 Gas Totaal (ketels+wkk)* m 3 939.663 995.857 139.686 156.498 Gasverbruik Ketels m 3 560.065 584.117 139.686 83.347 Gasverbruik WKK m 3 379.598 411.740 WKK stil 73.151 Elektriciteit Inkoop kwh 433.522 325.089 391.526 330.405 Opgewekte elektriciteit kwh 1.239.719 1.215.954 WKK stil 183.882 Opgewekte warmte GJ 6.139 6.889 WKK stil 989 Geleverde elektriciteit kwh 782.002 747.891 WKK stil 76.139 Elektriciteit eigen gebruik kwh 891.239 793.152 391.526 438.148 * Het hogere gasverbruik is te verklaren door het grotere aandeel koudedagen in 2008 t.o.v. 2007. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 22
Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) De gebruikte energie in de vorm van elektriciteit, gas en warmte wordt hieronder weergegeven in MJ/m 2. Het verbruik van warmte en gas is daarbij gecorrigeerd naar de buitentemperatuur. Het Energetisch Verbruiks Kengetal (EVK) vertegenwoordigt het totale energiegebruik per m 2 vloeroppervlak. Oppervlakte (m 2 ) EVK (MJ/ m 2 ) Locatie 2007 2008 2007 2008 Abbingahiem 13.525 13.525 762 785 Bennema State 8.216 13.732 515 444 Bornia Herne 7.977 7.977 657 674 De Spiker 8.349 8.349 659 575 De Stilen 4.781 4.781 963 925 Erasmushiem * 20.980 20.980 730 725 Meckama State ** 6.924 11.895 779 613 Nieuw Mellens 6.710 7.043 1.109 1.085 Nieuw Toutenburg 19.806 19.806 1.327 1.281 Nij Bethanië *** 6.541 6.541 674 704 Nij Friesma Hiem 3.577 3.577 895 918 Gemiddelde - - 856 801 * incl. energieverbruik aanleunwoningen ** incl. energieverbruik aanleunwoningen, excl. de 18 wooneenheden in de nieuwbouw. *** excl. gasverbruik/ m 2 van de 8 aanleunwoningen op de 1 ste verdieping Energetisch verbruiks kengetal NB 1.400 1.200 EVK (MJ/m2) 1.000 800 600 400 2007 2008 200 0 Abbingahiem Bennema State Bornia Herne De Spiker De Stilen Erasmushiem Meckama State Nieuw Mellens Nieuw Toutenburg Nij Bethanië Nij Friesma Hiem Gemiddelde Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 23
Abbingahiem: de grotere afname van warmte is te verklaren door een koudere winter. Verder zal de EVK in 2009 stijgen doordat in het huidige verbruik de leidingverliezen niet zijn meegerekend. Met de nieuwe meetinrichting die de oude meter vervangt zal dit wel worden meegenomen. Bennemastate: eind 2007 is de nieuwbouw in gebruik genomen. Hierdoor is het aantal m 2 fors toegenomen. In 2007 is echter nog met het oude aantal m 2 gerekend omdat de nieuwbouw pas sinds eind 2007 volledig in gebruik is genomen. Hierdoor is de EVK van 2007 fictief hoger dan die van 2008. Erasmushiem: de stijging in warmteverbruik is te verklaren door een grotere beschikbaarheid van warmte uit de WKK, als gevolg hiervan is er minder gas ingekocht ondanks de koudere winter. De Spiker: in 2008 is de WKK op de Spiker in werking gezet. Door zowel de opwekking van elektra en warmte is een efficiënter verbruik van energie behaald. Meckamastate: begin 2008 is de nieuwbouw in gebruik genomen, hierdoor is het aantal m 2 fors toegenomen. In 2007 is echter nog met het oude aantal m 2 gerekend omdat de nieuwbouw pas sinds begin 2008 volledig in gebruik is genomen. Hierdoor is de EVK van 2007 fictief hoger. Verder zijn er 18 wooneenheden van de nieuwbouw niet meegenomen in de berekening, omdat deze een eigen energievoorziening hebben. Nieuw Toutenburg: de EVK waarde 2007 is gecorrigeerd n.a.v. een correctie op de vloeroppervlakte in dit jaar. De EVK van Nieuw Toutenburg is de hoogste waarde van alle NB locaties, dit komt doordat het om een oud en zeer ruim opgezet complex gaat. Door het grote oppervlak en de relatief slechte isolatie zijn de warmteverliezen groot. Bornia Herne: na het kalibreren van alle meters is er een defect aan de stoommeting Bornia Herne geconstateerd. Als gevolg hiervan zal de EVK van Bornia Herne stijgen i.v.m. hoger uitvallende meetwaarden. Nieuw Mellens: uit nader onderzoek van GTI is gebleken dat door leidingverlies van de CVterreinleiding zo'n 20% van het warmteverbruik toe te wijzen is aan het leidingverlies. Vanuit de praktijkgegevens (GBS) is dit bevestigd. Milieujaarverslag 2008 - Zorggroep Noorderbreedte 24