Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Biologie (2011) 1 Begeleiding wetenschappen 2 Leerplannen en lessentabellen Biologie 2.1 Eerste graad a- en b-stroom 2.2 Tweede graad aso 2.3 Tweede graad tso en kso 2.4 Derde graad aso 2.5 Derde graad tso 2.6 Eigenheid studierichting Wetenschappen tweede graad aso en leerlingenloopbaan 3 Visie op het vak Biologie 4 Beginnende leraren 5 Leermiddelen 5.1 Leerboeken 5.2 Vaklokaal 5.3 Gebruik van ICT 6 Aandachtspunten 6.1 Evaluatie 6.2 Professionalisering en nascholing 6.3 Netwerkvorming en regionale vakvergadering 6.4 Gezondheidbeleid op school 6.5 Onderzoekscompetentie voor de wetenschappelijke richtingen 1 Begeleiding wetenschappen Leraren en directeurs kunnen een beroep doen op de vakbegeleiding voor pedagogische en didactische thema s zoals hulp in verband met de interpretatie en implementatie van leerplannen, leerlijnen, evaluatie, onderzoekscompetentie, informatie over de nodige didactische infrastructuur voor het onderwijs in de biologie, chemie, fysica en natuurwetenschappen. Pedagogisch begeleiders Wetenschappen Biologie Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw Tel. 02 377 19 29 marijke.covens@telenet.be Chemie M.-J. Janssens, Bogaardenstraat 32, 3050 Oud-Heverlee Tel. 016 47 23 44 mariejosee.janssens.mb@kerknet.be Fysica Wim Peeters, Millegemweg 49, 2531 Vremde Tel.: 0485 036128 wim.peeters.fys@telenet.be Natuurwetenschappen Voor de eerste graad aspecten levende natuur Marijke Covens, J. Mehaudensstraat 25, 1600 Sint-Pieters-Leeuw 02 377 19 29 marijke.covens@telenet.be Voor de eerste graad aspecten niet-levende natuur Marie-Josée Janssens, Bogaardenstraat 32, 3050 Oud-Heverlee - 016 47 23 44
- 2 (thuis) of 016 327 327 (KULeuven) mariejosee.janssens.mb@kerknet.be Voor de tweede en derde graad tso en derde graad aso Stefaan Lamonte, Wijngaardstraat 123, 1703 Schepdaal - 02 377 03 41 lamonte.stefaan.mb@kerknet.be - Voor Natuurwetenschappen bestaat er een specifiek vademecum en vakdocumenten. De maandberichten Natuurwetenschappen bevatten informatie voor zowel aso- als tso -richtingen. Vanaf het schooljaar 2010-2011 worden de berichten voor de eerste graad Natuurwetenschappen enkel nog opgenomen in de maandberichten van Natuurwetenschappen. - Maandberichten van de pedagogische begeleiding bevatten ook een afzonderlijke rubriek integrale opdrachten voor Sociaal-Technische wetenschappen (STW). 2 Leerplannen en lessentabellen Biologie Alle leerplannen kan je raadplegen en downloaden op de website www.vsko.be/vvkso onder publicaties, leerplannen. Op elov biologie vind je al een aantal leerplannen in Excel tabellen (kolom en rij versie). 2.1 Eerste graad a- en b- stroom Vanaf het schooljaar 2010-2011 werd Biologie in de eerste graad vervangen door Natuurwetenschappen. Je vindt dan ook alle informatie over en rond het nieuwe leerplan Natuurwetenschappen a- stroom en b- stroom in het vademecum, de vakdocumenten en de maandberichten Natuurwetenschappen. (http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/index.htm. Kies in het menu achtereenvolgens: Vicariaat Mechelen-Brussel Diocesane Pedagogische Begeleiding SO en dan bovenaan in het menu: vakdocumenten - vademecum of maandberichten.) 2.2 Tweede graad aso 2.2.1 Herstructurering tweede graad aso Door herstructurering van de tweede graad werden de lessentabellen aso vanaf 1 september 2002 aangepast. Voor de vakken biologie, chemie en fysica betekent dit één lestijd per week en per vak in de basisvorming van elke studierichting, zowel in het eerste als in het tweede leerjaar van de tweede graad. In de pool Wetenschappen wordt voor biologie, chemie en fysica een tweede lesuur per week voorzien. Dit extra lesuur is bedoeld als een verdieping van de basisvorming aangevuld met extra leerlingenproeven, ICT-toepassingen Deze items zijn alle opgenomen in de aangepaste leerplannen voor de tweede graad. Pas vanaf de derde graad worden de vakinhouden voor de drie natuurwetenschappelijke vakken (bio, chem, fys) in de verschillende studierichtingen duidelijk gedifferentieerd. 2.2.2 Nieuwe vakgebonden en gemeenschappelijke eindtermen Wetenschappen in de tweede graag aso In het schooljaar 2012-2013 worden er aangepaste eindtermen Wetenschappen, Biologie, Chemie en Fysica doorgevoerd. De gemeenschappelijke eindtemen onderzoekend leren en leren onderzoeken (OLLO) hebben een uitgebreide verandering (inkrimping) ondergaan. De specifieke decretale eindtermen (waaronder de SET OC) die van toepassing zijn voor de poolrichtingen blijven behouden. Op dit ogenblik wordt er volop
gewerkt aan aanpassing van de leerplannen van de tweede graad aan deze vernieuwde eindtermen. In de loop van het tweede trimester van het schooljaar 2011-2012 volgt er in ons bisdom op twee plaatsen een toelichting van deze vernieuwde leerplannen. De data worden via de maandberichten door gegeven. Tijdens dit schooljaar 2011-2012 blijven de leerplan 2006/017 (wetenschappen) en 2006/016 (niet wetenschappen) nog van toepassing. 2.2.3 Sportwetenschappen - aso Door een beslissing van de Vlaamse regering (2008) werden de benamingen van de studierichtingen optie Sport aso (tweede graad) en Wetenschappen-sport aso (derde graad) vanaf 1 september 2009 omgezet naar de benaming Sportwetenschappen aso. Sinds 1 september 2010 is het nieuwe leerplan in voege in het 2de leerjaar van de 2de graad. Deze optie (éénpolig) behoort officieel tot de groep van de richtingen nietwetenschappen, omdat voor sportwetenschappen de decretale specifieke eindtermen wetenschappen niet gelden. In het specifiek gedeelte van de lessentabel van het VVKSO staat voor de drie vakken van de (aangepaste) VVKSO-lessentabel ook telkens 1 uur. De directeurs van de scholen met sport zijn overeengekomen om de drie complementaire uren aan wetenschappen te besteden om zo het leerplan met 2 lestijden 2006/017 (ipv 2006/016) te realiseren. In de lessentabel wordt dus naast het complementaire uur verwezen naar het leerplan voor 2 lestijden (D /2006/0279/017). De overheid kondigde in 2008 ook nieuwe specifieke eindtermen aan voor deze eenpolige richting. Op 7 april 2011 bracht de VLOR advies uit over het voorstel van deze specifieke eindtermen sportwetenschappen voor de tweede en derde graad. Je kan dit advies nalezen op http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/rso-rso-adv-012.pdf. Omdat de eindtermen pas tegen 31 januari 2012 bij de onderwijsinspectie worden ingediend adviseert de VLOR om de invoering zeker uit te stellen tot september 2013. Het VSKO wacht op de goedkeuring van de eindtermen Sportwetenschappen en stelt de ontwikkeling van nieuwe leerplannen voorlopig uit. De scholen met deze aso-richting SPORTWETENSCHAPPEN uit het studiegebied Sport blijven dus tot nader order werken met de bestaande lessentabellen en leerplannen 2.2.4 Leerplannen van tweede graad aso - 3 Tweede graad AV Biologie Economie Grieks Grieks-Latijn Humane wetenschappen Latijn Sportwetenschappen * D/2006/0279/016 Raadplegen AV Biologie Wetenschappen D/2006/0279/017 Raadplegen In de richting Wetenschappen wordt voorlopig zowel in het 3de als in het 4de jaar 2 uur biologie gegeven wordt. Dit gebeurt met een leerplan dat in 2006 werd aangepast(2-
uur versie 2006/017). De niet-wetenschappelijke richtingen hebben slechts één uur biologie in elk jaar (2006/016). Het grote verschil tussen de 1- en de 2-urige cursus ligt in: - de sterkere uitdieping van de leerinhouden (bv. meer inzicht in de werking van de zintuigen in het 3e jaar, bv. het deel classificatie in het 4e jaar); - de verplichte practica. In het derde jaar aso is een biosociaal probleem als apart verplicht item opgenomen. In het vierde jaar aso is het praktische werk van de verplichte terreinstudie bruikbaar om zowel de classificatie van soorten als de ecologie te ondersteunen. Na overleg met de onderwijsinspectie werd eind juni 2002 afgesproken dat het aantal uren practica in de nieuwe leerplannen aso tweede graad vanaf 1 september 2002 als volgt wordt ingevuld: - de studierichtingen met 1 uur biologie zijn dit minimaal 2 uur practica, bij de studierichtingen met 2 uur biologie zijn dit minimaal 7 uur practica. - In de richting Wetenschappen moeten de decretale Specifieke eindtermen onderzoekscompentie (SETOC)gerealiseerd worden. - De gemeenschappelijke eindtemen onderzoekend leren en leren onderzoeken (OLLO) moeten zowel in de wetenschappelijke als niet-wetenschappelijke richtingen gerealiseerd worden (zie ook 6.3). 2.3 Tweede graad tso en kso 2.3.1 Lestabellen in tso In tso maken de vakken biologie, chemie en fysica plaats voor het vak NATUURWE- TENSCHAPPEN, waarin de drie wetenschapsvakken geïntegreerd worden gegeven. Meer uitleg en een overzichtstabel vind je in het vademecum Natuurwetenschappen 2011-2012. Voor natuurwetenschappen tso tweede graad kunnen leraren gewenste informatie inwinnen bij de pedagogisch begeleiders. Andere studierichtingen tweede graad tso - 4 AV Biologie en TV Toegepaste biologie TV Toegepaste biologie Techniek - wetenschappen D/2001/0279/009 Raadplegen Land- en tuinbouwtechnieken D/2003/0279/026 Raadplegen 2.3.2 Leerplannen en eindtermen tso/kso De aanpassing van de eindtermen wetenschappen voor tso wordt uitgesteld tot volgend schooljaar. De aanpassing van de leerpannen tweede graad tso en kso zal dus ook even worden uitgesteld. De invoering van deze vernieuwde leerplannen zal in tso/kso vermoedelijk gebeuren in het schooljaar 2013-2014. 2.4 Derde graad aso 2.4.1 Lessentabel derde graad aso Vanaf het schooljaar 2004-2005 zijn in de derde graad aso een nieuwe lessentabel en aangepaste leerplannen van kracht.
- 5 Studierichtingen zonder wetenschappen en zonder wiskunde In de studierichtingen zonder wetenschappen en zonder wiskunde is het vak natuurwetenschappen met 2 lestijden per week bedoeld voor eenzelfde leraar. Het is de bedoeling dat de verschillende wetenschapsvakken biologie, chemie en fysica worden geïntegreerd in één vak. In het leerplan 2006/0279/012 komen in elk van de vier verplichte contextgebieden leerplandoelstellingen uit minstens twee vakken aan bod. Bruikbaar lesmateriaal en een nascholingsproject worden aangeboden door het VVKSO. Meer informatie hierover vind je in het Vademecum, Vakdocumenten van natuurwetenschappen en de Maandberichten Natuurwetenschappen. Studierichtingen met wiskunde en zonder wetenschappen In de studierichtingen met wiskunde en zonder wetenschappen wordt er voor elk drie vakken (biologie, chemie en fysica) één lestijd per week en per vak aangeboden. Uitbreiding naar meer lestijden kan eventueel via de vrije ruimte. - Studierichtingen met wetenschappen In de studierichtingen met wetenschappen wordt een cluster van 14 graaduren wetenschappen aangeboden: 3 uren aardrijkskunde, biologie en chemie en 4 uren fysica. Het veertiende lesuur mag toegekend worden aan aardrijkskunde, biologie of chemie. De onderzoekscompetentie wetenschappen moet in deze pool van de richting gerealiseerd worden. 2.4.2 Overgangen naar de studierichtingen met de component Wetenschappen in de derde graad aso De studierichtingen in de derde graad met een component Wetenschappen zijn duidelijk geprofileerd als studierichtingen met sterk natuurwetenschappelijke vakinhouden, specifiek voorbereidend op hoger onderwijs met een belangrijke natuurwetenschappelijke component in de aanvangsjaren: biologie, chemie, fysica, fysische aardrijkskunde, geneeskunde, farmacie, biomedische wetenschappen, bio-ingenieur Een combinatie met een goede wiskundebasis wordt daarbij bijzonder aanbevolen. Omwille van de polyvalente tweede graad wat betreft wetenschappen dienen al de leerplannen biologie, chemie, fysica en natuurwetenschappen derde graad aan te sluiten op de leerplannen biologie, chemie en fysica tweede graad met 1 lestijd per week. Overgangen van een niet-wetenschappelijke studierichting in de tweede graad naar een wetenschappelijke studierichting in de derde graad zijn wettelijk mogelijk en vereisen geen inhaalmanoeuvre. De klassenraad oordeelt of een leerling voldoende gemotiveerd en competent is om de overgang te maken. 2.4.3 Enkele suggesties voor een mogelijke invulling van de vrije ruimte voor wetenschappen. Algemeen biedt een vakoverschrijdende invulling van de vrije ruimte unieke kansen om een groot deel van de vakoverschrijdende eindtermen te bereiken langs de dagelijkse lespraktijk. Mogelijke invullingen vanuit een natuurwetenschappelijke vorming kan je vinden in de inspiratiemap Werken in de vrije ruimte uitgegeven bij Garant. 2.4.4 Leerplannen : derde graad aso
Vanaf 1 september 2004 zijn in de derde graad de vernieuwde leerplannen ingevoerd. Deze leerplannen zijn voor twee jaar goedgekeurd en houden rekening met de vakspecifieke eindtermen voor biologie, de vakoverschrijdende eindtermen en de decretale eindtermen wetenschappen. - 6 Derde graad AV Biologie AV Biologie Studierichtingen met component wetenschappen Grieks-wetenschappen Latijn-wetenschappen Moderne talen-wetenschappen Wetenschappen-sport Wetenschappen-wiskunde D/2006/0279/034 D/2006/0279/035 Studierichtingen zonder de component wetenschappen, met de component wiskunde Economie-wiskunde Grieks-wiskunde Latijn-wiskunde Moderne talen-wiskunde AV Natuurwetschappen Studierichtingen zonder wiskunde en zonder wetenschappen in hun component Economie-moderne talen Latijn-Grieks Latijn moderne talen D/2006/0279/012 Voor meer info hierover verwijzen wij naar het Vademecum natuurwetenschappen. 2.5 Derde graad tso In een heel aantal richtingen (studiegebied Handel III: Handel, Secretariaat-talen, Boekhouden-informatica) in tso werden met ingang van 1 september 2008 nieuwe lestabellen en bijbehorende leerplannen ingevoerd. De vakken biologie, chemie en fysica maken plaats voor natuurwetenschappen, waarin de drie wetenschapsvakken geïntegreerd worden gegeven. Het leerplan is thematisch opgebouwd. Naast de twee verplichte thema s voortplanting en erfelijkheid moeten er nog minstens twee thema s gekozen worden uit een groep van zes: evolutie, water, kunststoffen, geluid en licht, kernfysica, hygiëne en gezondheid. Leraren kunnen de leerplannen downloaden van http://ond.vvkso.be Ga naar Publicaties, dan naar Leerplannen. Meer uitleg vind je in het vademecum Natuurwetenschappen Andere studierichtingen derde graad tso AV Biologie en Techniek - wetenschappen (D/2004/0279/075). Raadplegen TV Toegepaste biologie TV Toegepaste Land- en tuinbouwtechnieken (D/2003/0279/031). Raadplegen biologie
- 7 2.6 Eigenheid studierichting Wetenschappen tweede graad aso en leerlingenloopbaan De doorgevoerde herstructureringen van de 2e en 3e graad aso beogen enerzijds een polyvalente basisvorming voor de tweede graad en een gedifferentieerde vorming voor de derde graad. Om de realisatie van de eindtermen mogelijk te maken wordt er één lestijd per week voor het 1e en 2e leerjaar van de tweede graad van alle studierichtingen ingericht In de opleiding Wetenschappen van de tweede graad worden twee lestijden per week besteed aan elk van de vakken biologie, chemie en fysica. Dit tweede lesuur is bedoeld als een kwalitatief en didactische verdieping van de leerinhoud van de basisvorming. De respectievelijke leerinhouden en eindtermen uit de basisvorming worden hier zinvol aangevuld met extra leerinhouden en leerlingenproeven die weliswaar geen ondersteuning zijn voor het vervolgonderwijs in een opleiding met de pool Wetenschappen in de derde graad. Het is pas in de derde graad dat er een differentiatie gebeurt voor biologie in een voortgezette basisvorming (twee graaduren) voor de richtingen met wiskunde en zonder wetenschappen in hun component of in de eigenlijke vakbiologie (3 of 4 graaduren) van de studierichtingen met wetenschappen in hun component. De overgang vanuit om het even welke studierichting aso in de tweede graad naar een opleiding met de pool Wetenschappen in de derde graad mogelijk is voor alle leerlingen die voldoende bekwaam worden geacht, onafhankelijk van de gekozen vooropleiding in de tweede graad. Tevens dient te worden opgemerkt dat de keuze voor Wetenschappen in de tweede graad de schoolloopbaan van een leerling kan hypothekeren. In vele scholen leidt deze keuze bijna uitsluitend tot een studierichting met de pool Wetenschappen in de derde graad. De klassenraden op het einde van het tweede jaar van de eerste graad dienen hun adviezen naar de richting Wetenschappen in de tweede graad goed te overwegen om de leerlingen niet te hinderen in hun keuze op het einde van de tweede graad 3 Visie op het vak Biologie De vormende waarde van het vak Biologie omvat twee algemene en basisdoelstellingen: de inhoudelijke kennisdoelstelling en de formele doelstelling. Zij zijn sterk met elkaar verbonden en kunnen samen worden gerealiseerd. Inhoudelijk wil het vak biologie kennis en inzicht meegeven in bouw en functies van levende wezens. Er wordt kennis en inzicht verworven in de relaties tussen levende wezens onderling en met de omgeving. Het formele doel omvat het verwerven van inzicht in het natuurwetenschappelijke denken en redeneren, de ontwikkeling van vaardigheden (observeren, experimenteren, conclusies formuleren en verklaringen opbouwen...). De ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft vormt een direct aanknopingspunt voor gezondheids- en milieueducatie. 4 Beginnende leraren Beginnende leraren worden begeleid door de vakwerkgroep van de school en/of scholengemeenschap. Ze kunnen verder ook raad vragen bij hun opleidingsinstituut. De diocesane pedagogische begeleiding richt ook specifiek haar aandacht naar de beginnende leraren. Elk jaar worden er twee ontmoetingsdagen georganiseerd voor beginnende lera-
ren. Beide namiddagen zijn aanvullend en bieden de mogelijkheid ervaringen uit te wisselen, specifieke vragen te stellen en problemen op te lossen. Die zijn dit schooljaar gepland op woensdagnamiddag 28 september 2011 en woensdagnamiddag 25 januari 2011. 5 Leermiddelen 5.1 Leerboeken De realisatie van leerplandoelstellingen staat boven de inhoud van leerboeken en zelf samengestelde leer- en werkteksten. Alhoewel het gebruik van een leerboek aan te bevelen is boven zelf samengestelde werken leerteksten moeten in eerste plaats de leerplandoelstellingen en de leerboekinhouden kritisch vergeleken worden. De educatieve uitgeverijen leveren duidelijk inspanningen om leer- en werkboeken op de markt te brengen die: logisch opgebouwd zijn; nauw aansluiten bij het leerplan van de specifieke richting; aangepast zijn aan de studierichting waarvoor ze geschreven zijn; voorzien zijn van een inhoudstafel en een synthese; voorzien zijn van voldoende leermiddelen (foto s en duidelijke tekeningen, cd-rom); voorzien zijn van een lerarenhandleiding; rekening houden met recente onderwijstendensen van vernieuwde werk- en evaluatievormen. Maar de leerboeken geven vaak ook veel inhoud buiten de leerplandoelstellingen. We mogen echter niet vergeten dat de leerplandoelstellingen voorrang hebben op het gebruikte leerboek. Een nieuwe checklist (dd 2010) met beoordelingscriteria voor handboeken is bij de vakbegeleiding verkrijgbaar. 5.2 Vaklokaal De leraren moeten kunnen beschikken over een aangepast vaklokaal. Het Actieplan Natuurwetenschappen en de nieuwe leerplannen van de eerste en tweede graad vermelden de minimale vereisten voor het vaklokaal en de leermiddelen en verwijzen naar de brochure 'Didactisch materiaal voor het onderwijs in de natuurwetenschappen - BIOLOGIE', uitgegeven door het VVKSO in 1996. Hoewel men in deze brochure nog steunt op de leerplandoelstellingen van het vroegere leerplan, gelden de meeste gegevens ook voor het huidige leerplan. Om een goed overzicht te krijgen van de middelen die noodzakelijk zijn bij de evenwichtige uitbouw van de lessen biologie kan je voor elk leerplan van elke graad uitgaan van de leerplandoelstellingen met de hieraan verbonden didactische wenken. Leraren en schooldirecteurs worden ertoe aangespoord om de didactische infrastructuur voor biologie (vaklokaal, voorbereidingsruimte voor de leraren, elementair labomateriaal, specifieke leermiddelen en toestellen,...) te verbeteren waar nodig! Bij het opstellen van een eigen financieel en organisatorisch plan wordt van de scholen verwacht dit plan verder concreet uit te werken om de vormingscomponent biologie in hun onderwijs alle kansen te geven. Voor suggesties in verband met het inrichten en de uitrusting van een biologie lokaal en bijbehorend preparatielokaal kan je steeds een beroep doen op de begeleiding. Bij schoolbezoeken zal wat betreft het vaklokaal speciale aandacht gaan naar: inrichting lokaal + veiligheidsvoorzieningen; gebruik van audiovisuele middelen leerboeken en vakliteratuur. - 8
5.3 Gebruik van ICT De evolutie in de informatica maakt het gebruik van de computer in de lessen dwingend. De invulling hangt van vele factoren af zoals het aantal leerlingen in de klas, infrastructuur, beschikbaarheid van software en de computerconfiguratie. Enkele voorbeelden waarbij de computer kan gebruikt worden: maken en geven van een presentatie; animaties en simulaties van processen en verschijnselen; opzoeken van informatie in elektronische gegevensbanken (op cd-rom of internet); actief en ontdekkend leren aan de hand van bijvoorbeeld vraaggestuurde presentaties; inoefenen van concepten en vaardigheden met behulp van digitaal lesmateriaal; e-learning (elektronische leeromgeving), gebruik van een webquest. Het leerplatform https://elov.vvkso.be heeft voor leraren biologie een ondersteunende community waar voor de verschillende jaren materiaal kan gevonden worden. Je kunt zelf ook materiaal ter beschikking stellen via de community leiders. Je hoef geen lid van elov te zijn. Iedereen kan gebruik amen van de community biologie. Surf naar https://elov.vvkso.be kies info (bovenaan rechts in beeld voorbeelden kies vakcommunity biologie (eerste vakcommunty). De vakcommunity BIOLOGIE van het leerplatform van Smartschool is enkel toegankelijk voor gebruikers van Smartschool. Je vind er eveneens veel materiaal. 6 Aandachtspunten 6.1 Evaluatie Uit de peilingtoetsen (2006) blijkt dat biologie teveel 'cerebraal' wordt gegeven en bevraagd. Er zijn nog teveel bondige 'weet(jes)vragen' met een minimale vraagvorm. Er wordt gepleit voor een vraagstelling waarbij de vraag wordt ingeleid (contextrijk)en waarbij de gegevens duidelijk geformuleerd worden o.m. met afbeeldingen, figuren, tabellen,... Het is ook aangewezen verschillende deelvragen te stellen rond een bepaald onderwerp. Het vragen naar verbanden en verklaringen is slechts mogelijke indien er voldoende uitgangsgegevens aanwezig zijn. De evaluatie moet in nauwe relatie staan tot de didactische aanpak van het lesgebeuren. Er moet bij de vraagstelling voldoende aandacht besteed worden aan een correct en begrijpbaar taalgebruik. De begeleiding beschikt over een uitgebreide handleiding in verband met evalueren. Deze handleiding omvat naast een theoretische basis ook een heel aantal concrete evaluatie-instrumenten. Wij zijn steeds bereid deze brochure te komen voorstellen. 6.2 Professionalisering en nascholing Terreinwerk staat verplicht op het programma van de tweede graad. Deze terreinstudie geeft de gelegenheid om aan natuur- en milieueducatie te doen. De biologische studie van de mens geeft de mogelijkheid om de gezondheidsproblematiek te behandelen. De biologieleraar kan bijdragen tot de uitwerking van de vakoverstijgende domeinen van gezondheid en milieu. Om deze nieuwere didactische aanpak te verwerven, is het aanbevolen een gepaste nascholing te volgen waar invulling en interpretatie van de leerplannen worden gegeven. Deze nascholing wordt georganiseerd in de diocesane pedagogische centra van de verschillende bisdommen (Eeckhoutcentrum-Kortrijk, Pedic-Gent). Ook de K.U.Leuven in de Vliebergh-Sencieleergangen biologie (www.kuleuven.ac.be/vsc) en de Universitaire Instelling Antwerpen-Centrum voor nascholing onderwijs (www.ua.ac.be/cno) organiseren nascholing op maat. De verschillende natuur- - 9
educatiecentra bieden eveneens gepaste opleidingen aan (o.a. De Vroente in Kalmthout en De Helix in Geraardsbergen). - 10 Syllabi van studiedagen georganiseerd aan de K.U.Leuven zijn tegen kostprijs te bestellen bij Academische Lerarenopleiding biologie, K.U.Leuven, Naamsestraat 61, 3000 Leuven (tel.: 016 32 42 90 - fax 016 32 42 58). Het programma van de studiedagen kun je vinden op: http://www.kuleuven.ac.be/vliebergh 6.3 Netwerkvorming en regionale vakvergadering De belangrijkste informatiebron voor beginnende leraren is vaak de oudere collega in de eigen school. Vakvergaderingen kunnen leiden tot een continuïteit van denken en handelen. Ze bevorderen de samenwerking tussen de leraren van het eerste tot het zesde leerjaar (verticaal) en de samenwerking tussen de leraren die lesgeven in hetzelfde leerjaar (horizontaal). Het verhoogt het inzicht en de kennis van leerinhouden in de andere leerjaren. Het stimuleert ook het inzicht in de biologie. Soms biedt de eigen schoolvakgroep echter onvoldoende antwoord. Ik heb mogen ervaren dat collega s zich soms geïsoleerd voelen in hun vak en school. Van gedachten wisselen met vakcollega s in een specifieke graad van andere scholen werkt stimulerend. Ik merkte tot nu toe ook dat collega s veel moeite doen om hun lessen gevarieerd en aanschouwelijk te maken. Ze leggen ook meestal veel enthousiasme aan de dag en hebben een warm hart voor hun vak en leerlingen. Daarom wil ik jullie zeker graag ondersteunen om via een netwerk contacten te leggen. Volgend schooljaar worden er weer een aantal regionale vakvergaderingen gepland waarin de uitwisseling van ideeën en materiaal tussen collega s kan gebeuren. De vergaderingen zullen per graad en per thema geordend worden. Onderwerpen, doelgroep, data en plaatsen zullen in de Maandberichten meegedeeld worden. Het aanbod van de nascholingen biologie kan je al raadplegen op www.nascholing.be > Aanbod > DPB-OND Mechelen-Brussel > secundair onderwijs. Je hebt de schoolcode nodig om te schrijven. De maandberichten worden maandelijks naar je persoonlijk email adres gestuurd. Je kan aan deze mailinglijst toegevoegd worden door je mailadres doorsturen naar marijke.covens@telenet.be. Vermeld aan welke lijst je wil toegevoegd worden (bio/nw). Je kan/mag mij ook altijd contacteren voor individuele vragen. De vragen hoeven niet noodzakelijk via de directeur gesteld te worden. 6.4 Gezondheidbeleid op school Vanaf september 2008 wordt er extra aandacht besteed aan een gezondheidsbeleid op school. Vanuit het vak biologie kan de ontwikkeling van een positieve attitude tegenover al wat leeft een direct aanknopingspunt voor gezondheidseducatie vormen. Uitgebreidere informatie over dit thema kun je terugvinden op www.vlor.be. Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie biedt een brochure aan Werken aan een gezondheidsbeleid op school met nuttige tips en informatie. Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) vulde de actieve voedingsdriehoek aan met informatie voor de Turkse en Marokkaanse gemeenschap in Vlaanderen. Hoe praat je over gezonde en evenwichtige voeding met Turkse en Marokkaanse ouders? Je
kan de twee affiches download met de aangepaste voedingsdriehoek of bestellen voor twee euro per stuk. Er zijn ook twee gidsen met gezondheidstips. Download de gids voor de Turkse gemeenschap (pdf 1,5 mb, 46 p.) http://www.vig.be/content/pdf/vd_gids_turks.pdf Download de gids voor de Marokkaanse gemeenschap (pdf 1,6 mb, 48 p.) http://www.vig.be/content/pdf/vd_gids_marok.pdf Download of bestel de affiches http://www.vig.be/publication.asp?nav=themas_voeding - 11 6.5 Onderzoekscompetentie voor de wetenschappelijke richtingen De inspectie besteedt aandacht aan het aspect van de ontwikkeling van onderzoekscompetentie zoals deze in de Specifieke decretale eindtermen (SET) vermeld staan. Het VVKSO ontwikkelde een basistekst met een aantal bijlagen rond deze onderzoekscompetentie. Deze tekst kan je terug vinden bij de mededing :M-VVKSO-2008-043: Onderzoekscompetentie in leerplannen van de derde graad aso (gewijzigd op 2009-11-19 Aanpassing i.v.m. de onderzoekscompetentie voor de pool wetenschappen). Mededingen kan je enkel via de inlogcode van de directie bekijken en lezen. Onderzoek is eigen aan de natuurwetenschappelijke methode: vanuit een hypothese of vanuit een onderzoeksvraag gegevens verzamelen via metingen of via waarnemingen bij experimenten, de bekomen resultaten ordenen/een verband zoeken ter staving van de hypothese of om de onderzoeksvraag te beantwoorden, conclusie trekken, rapporteren, onderzoek eventueel bijsturen of overgaan naar een daaruit vloeiende vraag. Het expliciteren van de natuurwetenschappelijke-onderzoeksmethode, het duiden van de verschillende stappen in het onderzoek, hoort bij de didactiek van een demonstratieexperiment. Het zijn de eerste stappen in leren onderzoeken. De eindtermen in verband met onderzoekscompetentie voor de wetenschappelijke studierichtingen van het aso zijn gekoppeld aan de leerplandoelstellingen rond practica. Tijdens de practica komen zowel het onderzoekend en ontdekkend leren als leren onderzoeken aan bod. Het onderzoekend leren is een noodzakelijk opstapje naar het leren onderzoeken. Hoe de onderzoekcompetentie concreet ontwikkeld wordt, is de vrijheid van de leraar maar de aandacht voor de onderzoekscompetentie(-s) dient zichtbaar te zijn in de uitwerking van de practica. Ook bij ICT-opdrachten en actieve werkvormen (BZL) kunnen open onderzoeksopdrachten aan bod komen. Al de onderzoeksopdrachten gebeuren in lesverband op school, bij voorkeur met de infrastructuur van de school. Een extra bezoek en contacten met een onderzoekslabo kan daarbij zeer waardevol zijn. Een verplichting voor een uitgebreide onderzoeksopdracht bovenop de practica werd NIET opgenomen in onze leerplannen. Het is de vrijheid van de vakgroep een vakoverschrijdend practicum te organiseren of te opteren voor een onderzoeksproject(je) met aspecten uit verschillende vakken waar tijdens eenzelfde week in de verschillende lessen van de onderscheiden vakken wordt aan gewerkt, dus de spreiding van eenzelfde onderzoek over verschillende vakken. Uiteraard kan ook in de 'vrije ruimte' extra tijd worden besteed aan de onderzoekscompetentie. Een document met veel gestelde vragen (FAQ s) kan je terug vinden op elov biologie evenals een aantal onderzoeksopdrachten voor zowel de tweede als derde graad. In de leerplannen aso D/2006/0279/017 2 de graad biologie 2u-2u staan de SET rond onderzoekscompetentie nog niet aangegeven. Ze worden hieronder vermeld.
- 12 Onderzoekscompetentie nr SET onderzoekscompetenties De leerlingen kunnen onder begeleiding Nr LPDST leerplan D/2006/0279/017 2 de graad biologie 2u-2u 31 voor een gegeven onderzoeksprobleem onderzoeksvragen formuleren. 32 op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven onderzoeksvraag, op een systematische wijze informatie verzamelen en ordenen. 33 een gegeven probleem met een aangereikte methode onderzoeken. 34 onderzoeksresultaten verwerken, interpreteren en conclusies formuleren. 35 volgens een gegeven stramien over de resultaten van de eigen onderzoeksactiviteit rapporteren. 36 reflecteren over de bekomen onderzoeksresultaten en over de aangewende methode. 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 87, 92, 97 61, 62, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 83, 86, 92, 97 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 86, 87, 92, 97 39, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92, 98 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 83, 87, 92 3 de graad Biologie Onderzoekscompetentie Nr SET Onderzoekscompetentie De leerlingen kunnen Nr LPDST leerplan D/2006/0279/035 3 de graad A biologie 1u-2u 29 aan de hand van diverse methoden, waaronder geautomatiseerde, informatie verwerven en verwerken: verbaal, grafisch, in tabelvorm en wiskundig. 30 over een eenvoudig natuurwetenschappelijk probleem een opdracht plannen, uitvoeren en evalueren. 31 over onderzoeksresultaten en methode reflecteren en erover rapporteren. 2, 3, 13, 14, 27, 29, 31, 40, 62 1, 7, 13, 14, 20, 27, 62 1, 2, 5, 7, 13, 14, 20, 27, 30, 40 Met vriendelijke groeten Marijke Covens Pedagogisch begeleider biologie J. Mehaudensstraat 25 1600 Sint-Pieters-Leeuw Tel.: 02 377 19 29 marijke.covens.mb@kerknet.be P.S. Raadpleeg ook onder Vakdocumenten de algemene visie op het vak biologie.