Duurzame Stedelijke Distributie, de stap naar de praktijk
Inhoud Praktische ondersteuning voor gemeentes 3 Stedelijke distributie 5 Gemeentes aan zet 5 Het Stedelijke Distributie coach team 7 Lean and Green Award voor gemeentes 8 Pilots, experimenten, hulpmiddelen 9 Model Stedelijke Distributie 20 WikiMobi 21 City Logistics Spel 22 2
Praktische ondersteuning voor gemeentes Het programma Duurzame Logistiek ondersteunt alle partijen die bijdragen aan het verduurzamen van de logistieke ketens. Daarbij gaan de doelen minder uitstoot, minder verspilling en daardoor minder kosten, hand in hand. Meer dan 100 koplopende bedrijven hebben al concrete plannen met meetbare doelstellingen in werking gezet, wat gewaardeerd is met de Lean and Green Award. Maar niet alleen bedrijven zijn aan zet. Het slimmer en schoner maken van de distributie van goederen in onze stedelijke omgeving vraagt ook van gemeentes een actieve rol. Steeds meer gemeentes plaatsen duurzame stadsdistributie op de bestuurlijke agenda en komen daar allerlei praktische vraagstukken in tegen. Deze brochure vertelt waar kennis en kunde te krijgen is voor het oplossen van die vraagstukken, en welke hulp een gemeente kan verwachten bij het ontwikkelen van een plan. En ook: hoe een goed plan kan leiden tot een Lean and Green Award voor een gemeente. 3
Nijmegen is de eerste gemeente in Nederland die de Lean and Green Award mocht ontvangen. Deze Lean and Green Award geldt als erkenning en stimulans voor de uitgevoerde inspanningen en de plannen van de gemeente Nijmegen op het gebied van verduurzaming van het stedelijk vervoer. Zo werkt Nijmegen aan verschoning van het eigen wagenpark, duurzame aanbesteding en het introduceren van hoogwaardig openbaar vervoer met hele lage emissies. De ambitie is hoog: het doel is om in 2020 de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal te laten opereren. Daarnaast stimuleert Nijmegen vervoersmanagement bij bedrijven, en de ontwikkeling en inzet van alternatieve brandstoffen, zoals groen gas en groene stroom. Er zijn plannen voor een beloningssystematiek voor bedrijven die hun distributie duurzaam invullen, bijvoorbeeld door meer mogelijkheden te geven aan deze bedrijven. Dit geldt voor de binnenstad én voor de bedrijventerreinen, die immers voor veel verkeersbewegingen zorgen. Er wordt gewerkt aan een samenhangende aanpak, die met het lokale bedrijfsleven wordt opgezet en uitgevoerd. Wethouder Henk Beerten (Verkeer) heeft op 11 november 2010 de Lean and Green Award in ontvangst genomen. Bij de uitreiking verwoordde hij wat met het behalen van de prijs in gang was gezet: De uitdaging van de Lean and Green Award was om alle lopende en bedachte acties met het doel in verband te brengen. Die prikkel was voor onszelf heel leerzaam, een belangrijke motivatie voor alle betrokkenen. 4
Stedelijke distributie Stedelijke distributie heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen op politiek niveau. Voorbeelden hiervan zijn: de Nota Mobiliteit en het advies van de commissie Lemstra ( Stedelijke distributie, samen gaan voor resultaat ), de commissie Stedelijke Distributie en de aanstelling van de Ambassadeur Stedelijke Distributie. Daarnaast zijn er overal in het land op lokaal niveau mooie experimenten, pilots en initiatieven ontstaan. Tijd om die ervaring overal in de praktijk te brengen. Voor het bedrijfsleven is duurzaamheid een belangrijke zakelijke doelstelling geworden. Dat blijkt wel uit het groeiende aantal ondernemingen dat een Lean and Green Award verworven heeft. Niet alleen omdat besparing van brandstof en kilometers rechtstreeks geld oplevert, maar ook omdat de maatschappij anders tegen bedrijven aan begint te kijken: de zogenaamde license to operate heeft sterk aan belang gewonnen. Gemeentes aan zet Des te meer reden voor gemeentes om nu een eigen plan en de eigen rol goed te definiëren. De uitdaging voor een lokale overheid is om meerdere doelen met elkaar te verenigen: een vitale stad met een bloeiende economie, en tegelijk toch een reductie van de uitstoot en de overlast door goederenvervoer. Een goede doorstroming van het verkeer, terwijl de lee aarheid en de veiligheid voor de bewoners steeds beter worden. Die rol is voor de gemeente weggelegd, in samenwerking met alle belanghebbenden. 5
Een gemeente kan deze rol op allerlei manieren invullen. Het loont vaak al snel om weer eens met een frisse blik naar heel eenvoudige en praktische zaken te kijken. Om niet alleen van verkeersoogpunt of alleen vanuit het milieu-oogpunt, maar met een integrale blik te bekijken of keuzes uit het verleden nu nog wel passend zijn. Om een paar voorbeelden te noemen: zijn de laad- en losplaatsen op de goede plek, is de fysieke inrichting nog wel passend, dienen de lengte-, gewichts- en toegangsbeperkingen het gewenste doel, wat kan er nog met bijvoorbeeld straatmanagement opgelost worden? Maar er is meer in ontwikkeling. Op allerlei plaatsen en in allerlei pilots worden nieuwe vormen en nieuwe regulering van stedelijk distributie uitgeprobeerd, als antwoord op lokale vraagstukken. Dat reikt van het anders organiseren van de logistieke keten (Lange Zware Voertuigen, bundelingsinitiatieven, specialistische stadsdistributeurs, etc.), het inzetten van extra schone technologie (zoals elektrische voertuigen en CNGtrekkers), tot het inzetten van geavanceerde technologie (camera s met kentekenherkenning, track-and-trace systemen) om beter te meten en flexibeler toegang-op-maat te geven. Initiatieven waar gemeentes een eigen rol in kiezen, waar heel wat van te leren valt: wat gaat goed en wat werkt niet? Want ook bij de verladers en de winkeliers staat de tijd niet stil, wat zijn effecten op de vervoersbewegingen heeft. 6
Het Stedelijke Distributie coach team Voor gemeentes die daar hun weg in willen zoeken is er hulp beschikbaar. Niet alleen in de vorm van waardevolle studies en leidraden, maar ook in de vorm van praktijk en acties. Vanaf 15 februari 2011 staat het Stedelijke Distributie coach team klaar om hulp te bieden. Ten eerste om gemeentes snel en effectief op weg helpen. Het team weet waar heel veel kennis en ervaring te vinden is: hoe werkt de probleemanalyse, wat zijn valkuilen en eyeopeners? Waar is goede informatie, passende ervaring en zijn best practices te vinden, waar de referenties over welke ambities reëel zijn, en hoe de trends in de technologie en het bedrijfsleven zijn? Ten tweede om de innovatieve pilots en projecten te ondersteunen in het zoeken naar de beste oplossing, en om die kennis weer te delen met andere gemeentes die dezelfde soort vraagstukken hebben. Die kennis wordt in een vrij toegankelijke vorm via internet beschikbaar gesteld. Voor sommige vraagstukken (als voorbeeld: regionale afstemming van venstertijden) is het belangrijk regionaal én landelijk de goede verbanden te leggen. Hier zal de Ambassadeur Stedelijke Distributie een belangrijke rol in vervullen. Het Stedelijke Distributie coach team is een onderdeel van het programma Duurzame Logistiek dat Connekt in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu uitvoert. Het team is speciaal opgericht om gemeentes in de praktijk te ondersteunen. 7
Daartoe wordt nauw samengewerkt met de Ambassadeur Stedelijke Distributie, de branche organisaties EVO en TLN, en de bedrijven die her en der pilots opzetten en uitvoeren. Het team bestaat uit een vaste kern en een flexibele schil van experts. Lean and Green Award voor gemeentes Als extra stimulans is er ondersteuning mogelijk voor het verkrijgen van de Lean and Green Award. Dit is een erkenning vanuit de Stedelijke Distributie voor de inspanning om een samenhangend plan voor Duurzame Stedelijke Distributie te ontwikkelen. De ambitie hierin is om in een periode van 5 jaar de uitstoot en overlast te reduceren, samen met concrete maatregelen voor aspecten als veiligheid en lee aarheid, maar ook bereikbaarheid. 8
Pilots, experimenten, hulpmiddelen Voor een indruk van wat er al praktisch gebeurt, staat hier een kleine selectie van pilots, experimenten en initiatieven beschreven. Het is zeker geen uitputtende lijst, er gebeurt nog veel meer wat de moeite waard is, bij grote en kleine gemeentes, met grote vervoerders en startende ondernemers. Ondanks de verschillen in aard, omvang en insteek is het evident dat er bij elk project sprake is van een aantal basisingrediënten. Deze zijn: de durf om van het gebaande pad af te gaan: Al is nog niet alles van te voren bekend en het resultaat nog onzeker, toch maken partijen een bewuste keuze om te gaan leren hoe het anders kan. de wil tot samenwerking: Partijen zoeken elkaar op, terwijl dat voorheen niet voor de hand lag. En proberen door die samenwerking iets mogelijk te maken wat eerder niet denkbaar was. de moed om te investeren: Nieuwe technologie kost geld. De business case voor bijvoorbeeld elektrisch vervoer, aardgastrekkers of milieuvriendelijke koelsystemen steunt op het geloof dat binnenkort stadsdistributie anders georganiseerd gaat en moet worden. Het is niet gezegd dat alle pilots een succes zullen blijken. Wat wel buiten kijf staat, is dat alle initiatiefnemers en betrokken partijen een zodanig heldere visie hebben op duurzame stedelijke distributie, dat zij de stap waagden. Die getoonde moed verdient hoe dan ook bewondering en kan dienen als inspiratie voor toekomstige pilots. 9
Amsterdam - 020 Stadsdistributie.nl L.A.J. Duncker uit Amsterdam is specialist voor fijnmazige distributie van koel- en vriesproducten. In de zoektocht naar kostenreductie en CO2-besparing ging het bedrijf in oktober 2009 onder de naam 020 Stadsdistributie.nl een samenwerking aan met twee partners: zusterbedrijf Vroegop Windig (groothandel/importeur van verse producten) en Netko, logistiek dienstverlener in geconditioneerd vervoer, uit Raalte. Elke partner verdicht zijn eigen route door stops in de kerngebieden van de andere twee partners ook door hen te laten uitvoeren. Deze minder rendabele stops worden zo tegen lagere kosten gemaakt. Dit geldt zowel voor ophalingen als het uitrijden van zendingen. Goederenstromen die binnen de Amsterdamse ring moeten worden geleverd, worden verzameld en gebundeld op de distributielocatie van 020 Stadsdistributie.nl, waarna ze gebundeld worden uitgereden. In dit samenwerkingsverband vult 020 Stadsdistributie.nl het koel- en vriestransport in voor adressen binnen de ring A10. Elektrisch vervoer is hierbij een speerpunt: de nieuwe trucks hebben geen ronkende dieselkoeling maar een ultramodern, stil cryogeen koelsysteem dat vloeibaar koolzuur als koudemiddel gebruikt en geen CO2-uitstoot kent. Alle partijen noemen onderling vertrouwen en openheid als basis voor het succes, dat na een jaar al een reductie van 15% opleverde. In de toekomst wordt uitbreiding van het project verwacht. 10
Venlo - Regiomagazijnen en duurzame stadsdistributie Deze pilot werd in 2010 uitgevoerd, op initiatief van (ondernemers-, resp. brancheorganisatie) MODINT en CBW-Mitex en retailer Intres, allen actief in fashion en lifestyle. De bedoeling is uiteindelijk om landelijke regiomagazijnen op te zetten. Zij dienen als verzamelpunt voor de verschillende verladers/vervoerders. Van daaruit vindt gebundeld transport plaats naar andere regiomagazijnen vlak buiten de steden, die weer via groene voertuigen (bio- en aardgas) the last mile verzorgen. Als opstap hiernaar is de pilot in Venlo gestart, om de business case en de CO2-effecten voor deze stad in kaart te brengen. In de pilot is de verlader Intres en de vervoerder, de lokaal bekende Janssen Distribution Services. De gemeente is actief betrokken om een privilegebeleid toe te passen. Het geraamde besparingspotentieel in CO2-uitstoot ligt tussen de 20 en 30%. Omdat in de fashion en lifestyle branches ruime levertijdvakken gelden, geeft sturing op de levertijden mogelijk tientallen procenten vervoersreductie. 11
GreenCityDistribution GreenCityDistribution profileert zich als een ona ankelijke, groene stadsdistributeur, waaraan de landelijke grote vervoerders hun goederen voor de binnensteden kunnen overdragen. Zendingen die op tijd worden afgeleverd op een van de depots van GreenCityDistribution, worden dezelfde dag op de eindbestemming gebracht, onder het motto groen en goedkoper. GreenCityDistribution heeft een franchiseconcept ontwikkeld waardoor het mogelijk wordt zeer snel andere steden aan te sluiten. Dit gaat via een webbased applicatie en bijhorende scanapparatuur. In oktober 2009 startte een eerste pilot in Tilburg (met onder meer vervoerders DHL, Van Maanen, Versteijnen en Jan de Rijk). Ook in Breda wordt een pilot uitgevoerd. Een aantal lokale initiatieven voor duurzame stadsdistributie, zoals 020 Stadsdistributie.nl in Amsterdam en Cargohopper in Utrecht (zie elders in deze brochure), zijn complementair aan het GreenCityDistribution-concept. 12
Eco2City/Binnenstadservice Binnenstadservice is een concept waarbij de winkelier zijn afleveradres verlegt naar het adres van Binnenstadservice. Vervolgens worden de goederen voor de binnenstad slim gebundeld en schoon vervoerd. Alle goederen die op bestelling worden gekocht kunnen direct vanuit Binnenstadservice worden afgeleverd bij de consument. Deze goederen komen de binnenstad niet meer in. Er is een Binnenstadservice actief in Nijmegen, Arnhem, Gouda, Maastricht, Rotterdam, Utrecht en Tilburg. Om lokale overheden en initiatiefnemers die in hun stad met Binnenstadservice willen gaan werken te ondersteunen, is de Stichting ECO2CITY in het leven geroepen. De stichting biedt middels een soort franchiseovereenkomst lokale starters ondersteuning en maakt het mogelijk om gezamenlijk het automatiseringssysteem te gebruiken. Bovendien deelt de stichting alle kennis die benodigd is om de opstart soepel te laten verlopen. 13
Test: Distributie met een aardgastrekker: wat levert het op? In 2010 is in samenwerking met een supermarktketen, een vervoerder en een gemeente een test uitgevoerd. Gedurende 9 maanden zijn een deel van de ritten van een regionaal distributiecentrum naar diverse winkels in Rotterdam uitgevoerd met een aardgastrekker, tussen 3.00 en 22.00 uur s avonds. Op deze wijze was te bepalen welke dagen en tijdstippen de snelste rijtijden opleverden. De rijtijd en het brandstofverbruik bleken bijna te verdubbelen onder invloed van files. De besparingen die met dagranddistributie te halen zijn, liggen in minder brandstofverbruik, minder loonkosten en minder uitstoot van CO2, NOx en fijnstof in de stad. Niet alle ritten zijn te verplaatsen naar de dagrand, en de besparingscijfers zullen per locatie verschillen. Maar in deze specifieke situatie bleek 16% brandstof- en dus CO2-besparing mogelijk, en een even grote besparing aan personeelskosten. 14
Utrecht - Cargohopper: trein in de binnenstad Sinds april 2009 distribueert de Cargohopper in de Utrechtse binnenstad allerlei zendingen. De Cargohopper is een op zonne-energie rijdende minitrein, met een totale lengte van 16 meter en een breedte van slechts 1,25 meter. Het project is een initiatief van het Utrechtse transportbedrijf Hoek en is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de gemeente Utrecht. De Cargohopper kent geen CO2-uitstoot en levert een besparing op van ruim 30 ton CO2-uitstoot per jaar, door de slimmere bevoorrading van het stadscentrum. Vanuit het logistieke centrum van Hoek Transport (op het Utrechtse industrieterrein Lage Weide) brengt een grote oplegger de goederen naar de Cargohopperstandplaats. Deze is direct gelegen aan de rand van de binnenstad. Daarvandaan rijden de treintjes het centrum in. Cargohopper hoeft geen rekening te houden met de venstertijden. Het is bovendien een open systeem, waar ook collegavervoerders of winkelketens met eigen vervoer gebruik van kunnen maken. Sinds de introductie in 2009 heeft Cargohopper een stijgende succeslijn gekend. 15
Zutphen - Delta Stadsdistributie Delta is een bedrijf in Zutphen waar mensen werken met een afstand tot de arbeidsmarkt. In oktober 2009 lanceerde het bedrijf Delta het product Stadsdistributie, als franchisenemer van GreenCityDistribution. Inmiddels zijn Delta en TNT een samenwerking aangegaan. Vervoerders kunnen hun zendingen afleveren aan de Handelskade in Zutphen, omdat deze losplaats minder opstoppingsgevoelig is dan de gebruikelijke plekken in de binnenstad. Medewerkers van Delta stappen vervolgens in een elektrisch voertuig en leveren de bestelling af. Ook buiten de reguliere venstertijden mogen zij het voetgangersgebied inrijden. De ambitie is om duurzame stadsdistributie beter en breder op de kaart te zetten, via het platform Stedendriehoek. Hierbij zijn aangesloten de gemeentes Apeldoorn, Deventer en Zutphen. Met brancheorganisaties TLN en EVO, transporteurs en Connekt, plus andere kenniscentra, wordt gekeken naar de kansen tot verankering van duurzame stadsdistributie in het regionale beleid. Een van de doelstellingen is om de cirkel rond te krijgen : het centraliseren van goederenstromen naar en afvalstromen uit de binnenstad. 16
Delft - Gezamenlijke inkoop In Delft wordt een pilot voorbereid onder de naam Maatwerkdistributie. De inkoopkracht van de lokale ondernemers wordt benut om de (fijn)distributie in de binnenstad van Delft onder te brengen bij een dienstverlener die via een tenderprocedure wordt geselecteerd. De verwachting is dat dienstverleners met een bestaand overslagpunt hierbij de beste papieren hebben. Het doel is om goederenstromen te combineren met voertuigen die al de stad inrijden, op basis van kosten, kwaliteit en mogelijkheden. De te kiezen dienstverlener verzorgt dan de goederenontvangst van de leverancier en de uitlevering naar de binnenstad van Delft. Na beschikbaar komen van deze distributieservice wordt de toegankelijkheid van de binnenstad voor losse transporten verder beperkt door de gemeente Delft. In het project wordt voor een deel van de binnenstad de toepassing van Maatwerkdistributie beproefd. Daarbij wordt intensief samengewerkt met de ondernemers in het gebied en wordt gebruik gemaakt van gedetailleerde gegevens over de goederenstromen naar het gebied. Het project wordt afgesloten met een praktijkproef en monitoring van de resultaten. 17
Nijmegen - Bundelen van stromen In Nijmegen loopt het Groene Hub-project. Dit project is in het kader van het Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden (IKS), gericht op duurzame brandstoffen uit lokale afvalstromen en duurzame stedelijke distributie. Groene Hub In deze fase wordt bekeken of er een samenwerkingsverband mogelijk is tussen een aantal vervoerders (van klein tot groot), welke gebundeld vervoer in en uit de stad samen kunnen gaan uitvoeren en vermarkten. Een van die partijen is Binnenstadservice, die al langer bezig is met het bundelen van stromen voor winkeliers in de binnenstad. Een van de vragen die leeft bij ondernemers betreft de mededingingswetgeving. Ze zijn tenslotte concurrenten: samenwerking bij bundeling en verdeling van lading kan leiden tot juridische problemen. Het SD-coachteam ondersteunt de koplopers bij het vinden van de juiste oplossingen, en indien nodig toetsing vooraf. Verschillende marktpartijen zijn partner in het deelproject Stedelijke Distributie, waaronder Cornelissen Transport, Binnenstadservice, Micodo en VeloCity. De gemeente werkt nu een nieuw toegangssysteem voor de binnenstad uit met kentekenherkenning, plus een beleid voor de rest van de stad, zoals dagranddistributie. Het plan is om alle bedrijven, die als koploper risico nemen en investeren in een duurzame aanpak, extra mogelijkheden te gunnen, zodat de business case verbetert. 18
Cornelissen Transport BV uit Nijmegen werkt sinds midden 2009 met LinX: een eigen terminal aan de rand van de stad, die 24 uur per dag bereikbaar is en geen beperking kent door venstertijden. Aanvoer naar LinX gebeurt met de zogenaamde Lange Zware Voertuigen (LZV s), welke veilig, schoon, en geluidsgecertificeerd (Piek) zijn. Vervolgens rijden gastrekkers (Eindsprinters, met gasmotor CNG of LNG) naar het stedelijk gebied voor de grote partijen. Elektrische bezorgvrachtauto s (CityShoppers) worden ingezet voor de kleine partijen naar winkels of particulieren. Vanuit de stad kunnen deze voertuigen retourstromen laden en afvoeren naar LinX. Het kan gaan om afval, karton, plastic, glas, statiegeldgoederen, enzovoorts. Deze retouren kunnen op het koppelpunt worden gesorteerd voor een eerste verwerking. Goederen worden gegroepeerd verzonden. Per LZV is een besparing van CO2-uitstoot mogelijk van 42.000 kg/jaar. Er gaat daardoor 40 tot 60% minder vrachtverkeer richting de Stadsregio. De aanvoerroute kent een reductie in vrachtverkeer van circa 30%. Met de inzet van een LZV zijn de kosten per pallet zo n 20% lager. 19
Model Stedelijke Distributie Het Model Stedelijke Distributie is vooral bedoeld voor gemeentes. Het model leidt op eenvoudige wijze tot een indicatie van de omvang van bevoorradingstromen in het kernwinkelgebied in de eigen gemeente. Ook geeft het een inschatting van de effecten van verschillende logistieke maatregelen voor een schonere en efficiëntere bevoorrading van een gemeente. Met deze rekenmodule zijn kwantitatieve analyses mogelijk van verschillende beleidsmaatregelen in een stedelijke omgeving. De basisgegevens zijn altijd actueel. Voor wie een algemene indruk wil van de goederenstromen in zijn gemeente, is het model een handig hulpmiddel. De module is in opdracht van Stedelijke Distributie ontwikkeld door Buck Consultants. Het Model Stedelijke Distributie is te vinden op website www.duurzamelogistiek.nl onder Stedelijke Distributie. 20
WikiMobi WikiMobi is een wikipedia speciaal voor duurzame mobiliteit. WikiMobi is een levende website. Net als in de Wikipedia kan iedereen in WikiMobi informatie vinden over duurzame mobiliteit, en die er zelf aan toevoegen. Niet alleen over energiebronnen en aandrijftechnologie, maar ook over stedelijke distributie en logistiek. De eerste bijdrages over duurzame stedelijke distributie zijn al geplaatst en het doel is dat Wikimobi een verzamelplaats wordt informatie die alle pilots en projecten zelf kwijt willen. www.wikimobi.nl 21
City Logistics Spel Efficiënte en schone stadsdistributie is vooral een kwestie van samenwerken. Zoals in elk geslaagd project is het van groot belang dat alle betrokken partijen begrip krijgen voor elkaars acties en beweegredenen. TNT en ArgusI willen dat begrip een handje helpen: samen ontwikkelden zij het City Logistics Spel. Hierin kruipen medewerkers van een gemeente in de huid van de diverse partijen die bij de ontwikkeling van stadsdistributie betrokken zijn. Wethouders voor economie en milieu en logistieke dienstverleners zitten opeens zij aan zij met winkelketens en een projectontwikkelaar. Allen krijgen te maken met de vele mogelijke ontwikkelingen op het gebied van stadsdistributie in een gemodelleerde stad. Gemeentes die het City Logistics Spel willen gebruiken kunnen via TNT of Connekt meer informatie krijgen. 22
23
Voor meer informatie over wat het Stedelijke Distributie coach team u kan bieden: neem contact op via het onderstaande telefoonnummer of emailadres. Het programma Duurzame Logistiek wordt uitgevoerd door Connekt. dsdcoach@connekt.nl www.duurzamelogistiek.nl telefoon 015-251 65 65