Cochleaire implantatie stap voor stap Because sound matters
Inhoud Inleiding... 3 Hoe horen werkt... 4 Verschillende soorten gehoorverlies... 5 Wat is een cochleair implantaat?... 6 Hoe werkt het cochleair implantaat?... 7 Wat mag ik verwachten van een cochleair implantaat?... 8 Wie kan er baat hebben bij een cochleair implantaat?... 10 Bestaat er een ideale leeftijd voor een cochleair implantaat?... 10 Wanneer is een cochleair implantaat niet geschikt?... 11 Wat zijn de factoren voor succes?...12 Bilaterale implantatie...12 Stap voor stap cochleaire implantatie...13 Het belang van logopedie... 16 Leven met een cochleair implantaat... 18 Communiceren... 18 Reizen...19 Sporten...19 Medische onderzoeken en behandelingen...19 Hoe selecteert u een cochleair implantaat?... 20 Aantekeningen... 22 Inleiding Fundamenteel onderzoek dat leidde tot de eerste cochleaire implantaties vond plaats in de jaren 50. Eind jaren 70 en 80, nam het aantal klinische testen toe. Sinds die tijd hebben onderzoek en ontwikkeling bijgedragen aan de voortdurende verbetering van de resultaten van patiënten in de gehoorimplantaattechnologie met een gemeenschappelijk doel: mensen die getroffen zijn door een ernstig tot zwaar perceptief gehoorverlies of zelfs totale doofheid, te laten horen. Vandaag is cochleaire implantatie een veilige en bewezen procedure die bijdraagt tot de verbetering van het gehoor en de levenskwaliteit van meer dan 300.000 mensen over de hele wereld. Dit boekje is gemaakt om u een inzicht te geven in de werking van een cochleair implantaat, de medische indicaties en een stap voor stap beschrijving van de weg naar beter horen. 2 3
Hoe horen werkt Het buitenoor De oorschelp ontvangt het geluid en stuurt het naar de gehoorgang. Het middenoor Het geluid laat het trommelvlies trillen en de gehoorbeentjes werken vervolgens als een hefboom om de versterkte trillingen naar het binnenoor te brengen. Verschillende soorten gehoorverlies Wanneer een deel van de gehoorweg is beschadigd, kan de geluidsinformatie niet optimaal naar de hersenen worden gebracht en treedt gehoorverlies op. Er zijn verschillende soorten testen die de mate van gehoorverlies meten, van Niet-hoorbare geluidsniveaus volgens type gehoorverlies Doof 130 db licht tot zwaar, en het soort gehoorverlies, ingedeeld als Het binnenoor De vloeistoffen in het binnenoor vangen deze trillingen op en brengen daarmee de speciale haarcellen in beweging. De beweging van deze haarcellen produceert uiteindelijk de elektrische signalen in de gehoorzenuw. geleidings-, perceptief en gemengd gehoorverlies. Geleidingsgehoorverlies betreft gehoorverlies in het buitenof middenoor. Perceptief gehoorverlies of sensorineuraal gehoorverlies Ernstig slechthorend 90 db wordt veroorzaakt door problemen met het binnenoor of de Buitenoor Middenoor Binnenoor Gehoorzenuw zenuwbanen. Gemengd gehoorverlies is een combinatie van geleidingsen perceptief gehoorverlies. Matig slechthorend 70 db Afhankelijk van het soort en de mate van gehoorverlies Haarcellen zijn er verschillende behandelingen en oplossingen beschikbaar. Deze omvatten hoortoestellen, middenoor implantaten, botverankerde hooroplossingen en cochleaire implantaatsystemen. Licht slechthorend 40 db Trommelvlies Slakkenhuis Gehoorbeentjes Normaal gehoorvermogen 20 db 4 5
Wat is een cochleair implantaat? Een cochleair implantaat is een elektronisch medisch apparaat dat ontwikkeld is voor mensen met ernstig tot zwaar perceptief gehoorverlies, en voor wie hoortoestellen geen bevredigende resultaten opleveren. Hoortoestellen vangen het geluid op, versterken het en sturen het door het normale gehoorkanaal. Ze zijn ontworpen voor mensen met licht tot middelmatig perceptief gehoorverlies. Bij een ernstig tot zwaar gehoorverlies zijn hoortoestellen vaak niet krachtig genoeg. Wanneer het oor te ernstig beschadigd is, heeft een versterking van het geluid met een traditioneel hoortoestel geen effect. Het cochleair implantaat omzeilt dit door het signaal rechtstreeks naar de gehoorzenuw te sturen. In tegenstelling tot traditionele hoortoestellen omzeilen cochleaire implantaten de beschadigde delen van het oor. Ze vangen het geluid op, verwerken het en stimuleren de gehoorzenuw elektrisch. Voorbeeld van een cochleair implantaatsysteem Het cochleair implantaatsysteem bestaat uit twee delen: Het inwendige gedeelte (A) is een ontvanger die operatief in het temporaal bot onder de huid is geïmplanteerd, en een elektrodenbundel die in de cochlea is geplaatst. Het uitwendige gedeelte (B) bestaat uit een achter-het-oor geluidsprocessor en een snoer dat de processor met de antenne verbindt. De antenne is met een magneet boven het inwendige gedeelte aan de huid bevestigd. Hoe werkt een cochleair implantaat? 1. De geluidsprocessor vangt het geluid op en digitaliseert het. 2. De antenne is met een magneet aan de huid bevestigd. Het brengt het gedigitaliseerde geluid van de geluidsprocessor naar de implantaatontvanger over. 3. De magnetische implantaatontvanger wordt direct onder de huid onder de antenne aangebracht. Het zet de digitale informatie om in een elektronisch signaal dat naar de cochlea wordt verzonden. 4. De elektrodenbundel wordt in de cochlea gebracht. Elke elektrode op de bundel komt overeen met een signaalfrequentie. 5. De gehoorzenuw wordt gestimuleerd wanneer het gecodeerde signaal naar de bijbehorende elektrode wordt gestuurd. 6. De hersenen ontvangen het geluid dat via de gehoorzenuw wordt doorgegeven. De geluidsprocessor wordt geactiveerd met behulp van fitting software dat op maat gemaakte programma's voor iedere gebruiker creëert. 2 1 3 5 6 4 Inwendig gedeelte: implantaat (A) Uitwendig gedeelte: geluidsprocessor (B) 6 7
Wat mag ik verwachten van een cochleair implantaat? Cochleaire implantaten verbeteren de levenskwaliteit van duizenden mensen over de hele wereld. Onderzoek en ontwikkeling op het gebied van cochleaire implantatie hebben in de laatste dertig jaar opmerkelijke vooruitgang geboekt. De eerste cochleaire implantaten zorgden er slechts voor dat geluiden werden waargenomen. Daarna verbeterden ze de spraakverstaanbaarheid in rustige omgevingen. Dit werd gevolgd door enorme verbetering van de geluidskwaliteit van het signaal, zodat gebruikers beter spraak kunnen verstaan in complexe luistersituaties en naar muziek kunnen luisteren. De huidige cochleaire implantaten zijn ontworpen om, afhankelijk van het eigen gehoorvermogen van de persoon, spraakverstaanbaarheid in alle soorten geluidsomgevingen te bieden. Gebruikers kunnen een groot aantal geluiden in hun dagelijks leven horen van een kinderlach tot geluiden van de natuur. Veel geluiden die ze dachten nooit meer te kunnen horen. In het algemeen helpen cochleaire implantaten gebruikers hun dagelijks leven te beheren: Betere spraakverstaanbaarheid Televisie kijken Telefoneren Deelnemen aan tafelgesprekken Cochleaire implantaten helpen kinderen bij spraakontwikkeling en sociale integratie zodat ze deel kunnen nemen aan het normale schoolsysteem en later verder kunnen studeren. Naarmate kinderen met cochleaire implantaten taalvaardigheden ontwikkelen, worden ze zelfzekerder en zelfstandiger. Resultaten kunnen echter variëren en zijn afhankelijk van meerdere factoren, zoals: de oorzaak van het gehoorverlies en de mogelijke fysiologische gevolgen de duur van het gehoorverlies de inspanningen van de persoon en zijn naasten om de hersenen te stimuleren en te revalideren om geluidssignalen te ontvangen Het is belangrijk om op te merken dat het succes van een cochleair implantaat afhankelijk is van de inzet van een persoon bij de fitting- en revalidatiesessies, evenals hun geduld, inspanning en motivatie. Elke persoon is uniek 8 9
Wie kan er baat hebben bij een cochleair implantaat? Cochleaire implantaten zijn ontwikkeld voor mensen met ernstig tot zwaar perceptief gehoorverlies, en voor wie hoortoestellen geen bevredigende resultaten opleveren. De meeste mensen beginnen met een afspraak bij een KNO-arts (keel-neus-oorarts) als ze moeilijkheden ondervinden met horen of het volgen van een gesprek ondanks het gebruik van een hoortoestel. Ze zijn vaak uitgeput door de inspanning die nodig is om te communiceren of ze moeten zelfs liplezen om een gesprek te kunnen begrijpen. De KNO-arts kan de eerste evaluatie uitvoeren en advies geven. Als een cochleair implantaat een geschikte oplossing blijkt te zijn, verwijst de KNO-arts hen naar een cochleair implantatiecentrum. Het multidisciplinaire medisch team van het implantatiecentrum voert de nodige tests uit voordat er een beslissing over implantatie wordt gemaakt. Bestaat er een ideale leeftijd voor een cochleair implantaat? Voor kinderen, met name voor kinderen met prelinguale doofheid, is vroege cochleaire implantatie rond 12-18 maanden aanbevolen omdat horen de ontwikkeling van de taalvaardigheid bevordert. Cochleaire implantatie op jonge leeftijd biedt schoolgaande kinderen de beste kans om regulier onderwijs te volgen. Voor volwassenen is er geen maximale leeftijdsgrens voor cochleaire implantatie. Een voorafgaande psycho-cognitieve beoordeling is echter essentieel bij ouderen. Voor ouderen is het behoud van onafhankelijkheid en sociale interactie het belangrijkste voordeel van een cochleair implantaat. Vergoedingen voor cochleaire implantaten kunnen per land verschillend zijn. Raadpleeg een cochleair implantatiecentrum voor meer informatie. Wanneer is een cochleair implantaat niet geschikt? Hoewel cochleaire implantatie een gehooroplossing is, kan het door het implantatiecentrum in bepaalde gevallen ongeschikt worden geacht. Cochleaire implantatie kan, behalve op grond van medische indicatie, ook worden uitgesloten als: de resultaten met hoortoestellen voldoende blijken te zijn om spraak te kunnen verstaan. de gehoorzenuw ernstig beschadigd of afwezig is, of als de cochlea verbeend is of niet de hoofdoorzaak van het gehoorverlies is. Er kunnen dan andere oplossingen worden voorgesteld (bijvoorbeeld een hersenstamimplantaat). de gezondheid van de patiënt zodanig is dat hij/zij geen ingreep kan ondergaan. de motivatie van de patiënt of de ondersteuning van de familie als onvoldoende worden beschouwd. 10 11
Wat zijn de factoren voor succes? Het is van essentieel belang dat kandidaten zich hun leven 'na de implantatie' proberen voor te stellen. Realistische verwachtingen dragen bij aan het succes van de implantatie. Ze moeten begrijpen dat cochleaire implantaten een gehooroplossing bieden en dat ze, ondanks de vooruitgang in deze technologie, het natuurlijke gehoor niet zal herstellen. Revalidatie en fittingen vragen een persoonlijke inspanning om een optimaal gehoor te verkrijgen. Kinderen dienen goed ondersteund te worden door hun familie om hen te motiveren bij de spraak- en taalontwikkeling. Alvorens een beslissing over implantatie te nemen, kan het nuttig zijn om met andere cochleaire implantaatgebruikers te praten. Er kan contact met hen worden opgenomen via verenigingen voor cochleaire implantaatgebruikers. Deze verenigingen spelen tevens een belangrijke rol bij het informeren en ondersteunen van kandidaten en hun families. Bilaterale implantatie Een tweede implantaat verbetert het vermogen om een geluid te lokaliseren, om woorden in een lawaaierige omgeving te verstaan en om geluiden stereofonisch waar te kunnen nemen. Het is mogelijk om beide zijden te implanteren in één operatie. De meeste bilaterale implantaties worden echter afzonderlijk uitgevoerd, waarbij de tweede implantatie enkele maanden, soms zelfs jaren na de eerste plaats vindt. Patiënten die al één implantaat dragen kunnen ook kandidaat zijn voor een bilaterale implantatie. Maar dit is een keuze die u met uw implantatiecentrum moet bespreken. Merk op dat bilaterale implantatie niet in alle landen vergoed wordt. Neem contact op met een cochleair implantatiecentrum in uw land voor meer details. Stap voor stap cochleaire implantatie 1. Afspraak bij een cochleair implantatiecentrum De huisarts, KNO-arts of audioloog verwijst de patiënt door naar een cochleair implantatiecentrum met een multidisciplinair implantatieteam dat bestaat uit: Een chirurg met ervaring in otologische chirurgie Een KNO-arts Een audioloog of technische audioloog, verantwoordelijk voor de audiometrische evaluaties en fitting van de geluidsprocessor Een logopedist, verantwoordelijk voor de beoordeling van taal, follow-up en revalidatie Een psycholoog, verantwoordelijk voor het beoordelen van de psychologische geschiktheid voor cochleaire implantatie 2. Evaluaties Het implantatieteam moet een reeks testen en onderzoeken verrichten om te beoordelen of een cochleair implantaatsysteem geschikt is voor de patiënt. Waaronder: een gedetailleerd audiologisch onderzoek van het gehoorvermogen en de werking van de gehoorzenuw verschillende medische onderzoeken om de algemene gezondheidstoestand van de patiënt vast te stellen. Een CT- scan en/of MRI van het binnenoor psychologische beoordeling van de motivatie voor implantatie van de patiënt en/of familie en de verwachtingen spraak- en taalonderzoek om de taalvaardigheid en het vermogen tot liplezen te beoordelen 12 13
3. Chirurgische ingreep Het interne gedeelte van het implantaatsysteem wordt ingebracht door middel van een chirurgische ingreep. Zoals bij elke chirurgische ingreep gaat het inbrengen van een cochleair implantaat met risico's gepaard, die met name gebonden zijn aan de algemene anesthesie. Cochleaire implantatie is echter een veilige en bewezen procedure die doorgaans ongeveer 2 uur duurt. 4. Herstel Na de operatie hoeft de patiënt maar een paar dagen in het ziekenhuis te blijven. De genezingsperiode duurt 3 tot 5 weken en er zal slechts een klein litteken achter het oor overblijven, dat echter meestal verborgen wordt door het haar. Gedurende deze periode hervatten de meeste patiënten hun normale activiteiten. Ze kunnen echter nog steeds niet horen. Na toediening van de algemene anesthesie maakt de chirurg een kleine incisie achter het oor om het cochleaire implantaat onder de huid te schuiven. Afhankelijk van het type implantaat, worden er verschillende chirurgische technieken gebruikt om de ontvanger van het implantaat te bevestigen. Er wordt een opening in de cochlea gemaakt om de elektrodenbundel voorzichtig in te brengen. De chirurg controleert de juiste werking van het implantaat vóór het hechten van de incisie en het voltooien van de operatie. 5. Activering en de eerste geluiden Na de herstelperiode krijgt de patiënt de geluidsprocessor. Voordat de eerste geluiden gehoord kunnen worden, moet de audioloog de geluidsprocessor aanpassen aan de behoefte van de gebruiker. Met behulp van fittingsoftware kan de audioloog een "geluidsmap" creëren. Dit bepaalt voor elke elektrode de drempel waarop het gehoor zo aangenaam mogelijk is. Elke ervaring van activering is uniek en het duurt een tijdje voordat de hersenen zich aanpassen aan dit nieuwe type van stimulatie. 6. Fittingen en revalidatie De verbetering van het gehoor na cochleaire implantatie hangt gedeeltelijk af van de inspanningen die door de gebruiker en zijn/ haar naasten worden gedaan. Het is daarom zeer raadzaam om nauwgezet het logopedische revalidatieprogramma te volgen en naar alle fittingsessies voor de geluidsprocessor te gaan. In het begin zijn deze sessies vrij frequent maar naarmate de instellingen geoptimaliseerd worden, verloopt er meer tijd tussen de sessies. Uiteindelijk is er nog een jaarlijks bezoek nodig om vooruitgang te controleren en verder fijn af te stellen. 14 15
Het belang van logopedie Logopedie is uiterst belangrijk om de beste resultaten met een cochleair implantaat te bereiken. De duur ervan kan verschillen tussen gebruikers, afhankelijk van het type doofheid, hun leeftijd en motivatie. Voor een volwassene met postlinguaal gehoorverlies duurt revalidatie gemiddeld zes maanden tot een jaar, hoewel sommige patiënten zelfs langer logopedie blijven volgen. Revalidatie kan vooral moeilijk zijn voor patiënten die een relatief lange periode van auditieve deprivatie achter de rug hebben. Voor kinderen met prelinguaal gehoorverlies die op jonge leeftijd een implantaat kregen, kan de taalverwerving en begrijpen meerdere jaren in beslag nemen. Voor kinderen met postlinguaal gehoorverlies (ten gevolge van meningitis bijvoorbeeld) worden vaak snel bemoedigende resultaten bereikt met cochleaire implantatie, op voorwaarde dat de ingreep vrij snel nadat het gehoorverlies optrad, wordt uitgevoerd. Tieners of volwassenen met een prelinguaal gehoorverlies die op latere leeftijd een implantaat krijgen, zullen zich pas na een revalidatieperiode van meerdere jaren op hun gemak voelen en beter spraak verstaan. Ze zullen echter nog altijd hun implantaat moeten combineren met liplezen. 16 17
Leven met een cochleair implantaat Het cochleaire implantaatsysteem helpt mensen om via verbeterd gehoor (opnieuw) een betere levenskwaliteit te ontdekken. Bij de meeste mensen maakt de geluidsprocessor al snel een natuurlijk onderdeel van hun dagelijkse leven uit en ze kunnen gemakkelijk telefoneren, televisie kijken, naar muziek luisteren en een actieve levensstijl beoefenen. Het cochleair implantaatsysteem wordt geleverd met een brede reeks accessoires voor optimaal dagelijks comfort, onderhoud en draadloze communicatie. Communiceren De snelle ontwikkeling van communicatienetwerken betekent dat veel cochleaire implantaatgebruikers toegang willen tot moderne communicatiemedia voor grotere zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Kunnen telefoneren staat hoog op het lijstje van dingen die mensen verwachten van cochleaire implantatie. Tegenwoordig kan het cochleair implantaatsysteem rechtstreeks via accessoires of bluetooth verbonden worden met apparaten zoals de telefoon of televisie. Sporten Met een cochleair implantaat kunnen de meeste sporten beoefend worden. Het implantaat en de geluidsprocessor moeten echter wel tegen schokken en vocht beschermd worden. Sporten met een hoog risico op stoten tegen het hoofd dienen vermeden te worden. Het implantatiecentrum kan advies geven over het deelnemen aan sportactiviteiten, het implantaatsysteem en welke specifieke voorzorgsmaatregelen er genomen moeten worden. Fabrikanten kunnen tevens nuttige informatie geven over de speciale kenmerken van hun producten. Medische onderzoeken en behandelingen De meeste medische onderzoeken zijn mogelijk op voorwaarde dat het uitwendige gedeelte van het implantaatsysteem wordt verwijderd. We raden sterk aan om voor elke operatie of medisch onderzoek, bijvoorbeeld bij een MRI, het implantatiecentrum te raadplegen, ook al zijn er weinig medische beperkingen verbonden aan het dragen van een cochleair implantaat. Reizen Cochleaire implantaten beletten het reizen over land, zee of lucht niet. Het is raadzaam om het uitwendige deel van het implantaatsysteem uit te schakelen tijdens het opstijgen en landen van het vliegtuig. Gebruikers dienen altijd de aanbevolen instructies voor verzorging te volgen, met name in andere klimaten. Voor een betere gemoedsrust bieden fabrikanten doorgaans een leengeluidsprocessor aan. Het wordt ook aanbevolen dat gebruikers hun "implantaat-identificatiekaart" bij zich dragen en deze laten zien als ze op het vliegveld door de veiligheidscontrole gaan en bij medisch onderzoek. 18 19
Hoe selecteert u een cochleair implantaat? Kiezen voor een cochleair implantaatsysteem is een beslissing met een levenslange impact. Voordat u een besluit neemt dient u rekening te houden met de betrouwbaarheid van het implantaat en de geluidsprocessor, evenals de verschillende aspecten van de geleverde diensten, zoals ondersteuning van de fabrikant, klantenservice en de kosten van eventuele accessoires. Overwegingen m.b.t. het implantaat De schokbestendigheid en algemene betrouwbaarheid Het type operatie voor uw oorstructuur: het bevestigingssysteem, de afmeting en het type implantaat De compatibiliteit van de geluidsprocessor en signaalverwerking met de technologische vooruitgang Overwegingen m.b.t. de geluidsprocessor De prestatie, geluidskwaliteit en compatibiliteit met moderne communicatiesystemen, bijv. draadloze communicatie met mobiele telefoons en TV's, directe aux-uitgang en de mogelijkheid om instellingen voor verschillende geluidsniveaus aan te passen Gebruiksgemak en onderhoud, bijv. het vervangen van de batterij Comfort en esthetische vormgeving Overwegingen m.b.t. de fabrikant De fabrikant van het cochleair implantaat speelt levenslang een rol bij de dagelijkse uitdagingen van de gebruiker. Hun oplossingen moeten van hoge kwaliteit zijn en compatibel met alle toekomstige generaties van producten, zodat gebruikers van cochleaire implantaten toegang blijven hebben tot de beste technologie. Dit zorgt ervoor dat de kwaliteit van de service en van de dienst na verkoop belangrijke voorwaarden zijn om aan de verwachtingen van gebruikers en professionals te voldoen. Wilt u meer informatie? Dit boekje is bedoeld om een overzicht te bieden van cochleaire implantatie. Indien u meer informatie wenst, neem dan contact op met een implantatiecentrum, een vereniging van cochleaire implantaatgebruikers of uw lokale kantoor van Oticon Medical of distributeur. Voor meer informatie kunt u terecht bij oticonmedical.nl. 20 21
22 Aantekeningen
Because sound matters Oticon Medical is een wereldwijde onderneming op het gebied van implanteerbare hooroplossingen, die zich er volledig op toelegt om mensen in elke levensfase de magische wereld van geluid te laten ervaren. Als lid van een van de grootste groepen hoorzorg ondernemingen, hebben we een nauwe band met Oticon en rechtstreeks toegang tot de nieuwste ontwikkelingen in gehooronderzoek en technologieën. Onze deskundigheid omvat meer dan honderd jaar ervaring in de audiologie en geluidsverwerking en tientallen jaren pionierswerk in de technologie van oorimplantaten. Door samen te werken met patiënten, artsen en andere professionelen in de hoorzorg, zorgen we ervoor dat iedere oplossing die we maken ontwikkeld wordt op basis van de behoeften van de eindgebruiker. Wij zetten ons voortdurend in om innovatieve oplossingen en ondersteuning aan te bieden die de levenskwaliteit van mensen verbetert, waar het leven hen ook brengt. Omdat we weten hoe belangrijk geluid voor je is. M80560NL versie A Oticon Medical Neurelec S.A.S 2720 Chemin Saint-Bernard 06220 Vallauris - Frankrijk Tel. +33 (0) 4 93 95 18 18 Fax + 33 (0) 4 93 95 38 01 E-mail: info@oticonmedical.nl www.oticonmedical.nl