Cochleaire Implantatie (CI) bij volwassenen

Transcriptie

1 Cochleaire Implantatie (CI) bij volwassenen

2 Het team Het Cochleair Implantatieteam Rotterdam is in 2000 ontstaan uit een samenwerkingsverband tussen de afdeling KNO van het Erasmus MC en de Koninklijke Auris Groep. Inmiddels vervult het CI-team Rotterdam een belangrijke regionale functie voor deze ingreep bij kinderen en volwassenen. Het advies om een CI te plaatsen, de operatie, en de begeleiding bij het (opnieuw) leren horen met een CI is teamwerk. U krijgt met een aantal disciplines te maken: KNO-arts, audioloog, logopedist, maatschappelijk werker en psycholoog. Het CI-team bepaalt middels diverse onderzoeken en gesprekken of u in aanmerking komt voor een CI. Dit is van verschillende factoren afhankelijk, zoals de mate en aard van de slechthorendheid, de plaats van de afwijking in het gehoororgaan en van een aantal medische en psychologische factoren. Om u een zo duidelijk mogelijk beeld te geven hoe een CI werkt, wordt uitgelegd hoe een normaal gehoororgaan werkt en bij welke gehoorstoornissen een CI geschikt kan zijn. Werking van het gehoororgaan Het gehoororgaan bestaat uit vier onderdelen (de nummers zijn terug te vinden in figuur 1 op bladzijde 3): 1. De oorschelp (1) met de gehoorgang (2) vormt het buitenoor. Geluidsgolven gaan via de gehoorgang naar het trommelvlies. 2. Het middenoor bestaat uit het trommelvlies (3) en de middenoorbeentjes (4): hamer, aambeeld en stijgbeugel. Het middenoor is, in een gezonde situatie, gevuld met lucht en staat in verbinding met de neus- en keelholte via de buis van Eustachius (5.) Als het trommelvlies beweegt (door geluidstrillingen), worden deze trillingen via de gehoorbeentjes doorgegeven aan het binnenoor. 3. Het binnenoor bestaat uit het slakkenhuis (cochlea)(6) en het evenwichtsorgaan (7). Het slakkenhuis is een opgerolde buis met ongeveer drie windingen. Het is onderverdeeld in drie ruimten, elk gevuld met vloeistof. Geluid wordt opgesplitst naar toonhoogte, waarbij de hoge tonen bewegingen geven aan het begin van het slakkenhuis en lage tonen aan het einde. 4. Het slakkenhuis is verbonden met de gehoorzenuw (8). De zenuw geeft het signaal door aan de hersenen. Vervolgens worden we ons bewust van geluid doordat de hersenen begrijpen wat deze stroompjes in de zenuwbanen betekenen en horen we een geluid. 2

3 Figuur 1 Gehoorstoornissen Een gehoorstoornis ontstaat als er problemen zijn in één van de delen van ons gehoororgaan. Problemen in het middenoor Als in het middenoor afwijkingen zijn, wordt het geluid minder goed naar het binnenoor overgebracht. We spreken dan van een geleidingsverlies. Als er sprake is van een geleidingsverlies kan met versterking van bijvoorbeeld een hoortoestel een voldoende hard signaal aan het slakkenhuis worden doorgegeven. Ook kan het kan zijn dat behandeling door een KNO-arts nodig is. Een CI is voor dit soort gehoorverliezen niet geschikt. Problemen in het slakkenhuis Bij afwijkingen in het slakkenhuis zijn er meestal haarcellen kapot waardoor de trillingen niet meer worden omgezet in stroomstootjes. Dit soort gehoorverlies wordt een cochleair gehoorverlies genoemd. Als de haarcellen (vrijwel) allemaal niet functioneren, is er sprake van ernstige slechthorendheid of zelfs doofheid. Een CI kan in dit geval een goede optie zijn. Problemen in de gehoorzenuw Afwijkingen aan de gehoorzenuw komen veel minder voor dan afwijkingen in het slakkenhuis. Als er een afwijking is, betekent dit dat de stroomstootjes wel gemaakt worden maar niet meer goed worden doorgegeven door de gehoorzenuw. Als dit het geval is, helpt een CI vaak niet om beter te horen. 3

4 Wat is een cochleair implantaat en hoe werkt het Een CI bestaat uit twee delen; het inwendige deel en het uitwendige deel. Het inwendige deel bestaat uit 2 onderdelen (figuur 2): Een klein plat doosje dat wordt geplaatst achter het oor in het bot van de schedel. In het doosje zit een chip, die ervoor zorgt dat de signalen naar de elektroden worden gestuurd. Deze signalen komen binnen via de ontvangstspoel. In het midden hiervan bevindt zich een magneet die de uitwendige zendspoel op zijn plaats houdt. Een dun siliconen draadje waarop zich elektrische contactpuntjes (elektroden) bevinden. Deze draad wordt in het slakkenhuis geplaatst. De elektroden zorgen voor het opwekken van de stroomstootjes in de gehoorzenuw. Figuur 2 4 Het uitwendige deel is onder te verdelen in (figuur 3): - Een "oorhanger"(ook wel processor genoemd) die lijkt op een groot hoortoestel. Hierin bevindt zich de microfoon en elektronica die het geluid geschikt maakt om over te sturen naar het inwendige deel. - De zendspoel. Dit kan er uit zien als een schijfje of een wieltje en bevat een magneet om de spoel op zijn plaats op de ontvangstspoel te houden. De zendspoel stuurt de signalen door de huid naar het inwendige deel. - Een snoertje waarmee de onderdelen met elkaar verbonden zijn. Figuur 3

5 Werking van een CI Een CI zet geluid om in kleine stroomstootjes en brengt deze direct over op de gehoorzenuw. Via de zenuw komt de informatie in de hersenen. Vervolgens wordt het geluid gehoord. De bewerkingen in de processor van het uitwendige deel van een CI vervangen dus de bewerkingen van het geluid in het slakkenhuis. Op deze manier wordt het gebrek aan functie in de haarcellen (zenuwcellen) opgeheven. Helaas is de geluidskwaliteit van een CI altijd minder dan van een normaal horend oor omdat enkele elektrodes niet hetzelfde kunnen bereiken als duizenden haarcellen zoals aanwezig in een goedhorend oor. Electro-akoestische stimulatie (EAS) Wanneer een cochleair implantaat in het slakkenhuis wordt geplaatst, gaat de oorspronkelijke functie van het slakkenhuis verloren. Meestal is dat geen probleem, omdat het slakkenhuis toch al niet of nauwelijks meer functioneert. Soms werkt een deel van het slakkenhuis echter nog goed: de hele lage frequenties zijn nog min of meer hoorbaar maar de hogere tonen worden niet meer gehoord. Bij deze vorm van slechthorendheid kan soms gebruik worden gemaakt van een ander soort cochleair implantaat. Dit type bestaat uit een speciale elektrode. Door zeer voorzichtig te implanteren, kan het gehoor in de lage tonen soms gespaard blijven. De hogere tonen worden hierna elektrisch opgewekt terwijl de lagere tonen door een luidspreker in de gehoorgang worden doorgegeven, zoals bij een gewoon hoortoestel. Het uitwendige deel van een CI (de processor) bestaat dan eigenlijk uit een combinatie van een CI en een normaal hoortoestel. Deze manier van horen wordt electro-akoestische stimulatie (EAS) genoemd. Als u voor dit type implantaat in aanmerking komt, wordt dit door de KNO-arts en de audioloog met u besproken. Wie komt er voor een cochleair implantaat in aanmerking De wereld van doven en slechthorenden verandert ingrijpend door het weer horen na implantatie van een CI. Rolpatronen veranderen en afhankelijkheden verminderen of verdwijnen zelfs. Het is verstandig om een keer met uw partner en familie stil te staan bij deze veranderingen en wat de mogelijke consequenties hiervan zouden kunnen zijn. Vanwege de eisen die het CI-team stelt aan een CI-kandidaat is een goede selectie nodig en moet u uitvoerig getest worden. Dit gebeurt tijdens de selectieprocedure. De criteria voor cochleaire implantatie zijn de afgelopen jaren veranderd. Dit komt omdat de resultaten met een CI verbeteren. Hieronder staan een aantal criteria vermeld. Per patiënt wordt naar de criteria gekeken. Momenteel gelden de volgende algemene criteria: - Er is sprake van een (zeer) ernstig gehoorverlies aan beide oren waarvan de oorzaak in het slakkenhuis is gelegen. Het is belangrijk dat de gehoorzenuw goed werkt. - Een hoortoestel kan het spraakverstaan niet of nauwelijks verbeteren. Dit moet blijken uit een recente proef met één of twee hoortoestellen. De KNO-arts of audioloog kan 5

6 besluiten dat een proef met (andere) hoortoestellen moet worden opgestart als onderdeel van de selectieprocedure. - Er is sprake van een gesproken spraak- en taalontwikkeling. - De CI-kandidaat is gemotiveerd voor de revalidatie. De revalidatie vraagt veel inzet, aandacht en doorzettingsvermogen. - Het is belangrijk dat de CI-drager met teleurstellingen om kan gaan en inzicht heeft in de eigen grenzen. Naast de winst van het beter horen komen er bij iedere CI-drager momenten voor dat hij/zij op grenzen stuit en dus niet meer beter kan gaan verstaan. - De kandidaat is in redelijke tot goede gezondheid en communicatief ingesteld. De selectieprocedure Tijdens de selectieprocedure zult u een aantal onderzoeken en gesprekken doorlopen. Deze worden hieronder kort besproken: Audiometrisch onderzoek Met de volgende testen wordt het gehoor onderzocht. De testen worden niet altijd allemaal uitgevoerd. Dit is per patiënt verschillend. - Toonaudiometrie: dit onderzoek is bedoeld om vast te stellen wat het zachtste geluid is dat u nog kunt horen bij verschillende toonhoogten. - Spraakaudiometrie: bij dit onderzoek wordt bepaald wat de kwaliteit is van het (rest) gehoor voor één van de belangrijkste taken van ons gehoor: het verstaan van spraak. Indien u hoortoestellen draagt, wordt er ook gemeten wat u nog kunt verstaan met uw toestellen. - Brainstemonderzoek (hersenstamaudiometrie): Door middel van 4 plakkers op uw hoofd wordt gemeten of het geluid dat in uw binnenoor aankomt, wordt omgezet in zenuwactiviteit en of deze signalen goed aankomen in uw hersenen. - Oto-akoestische emissies: Er kan vastgesteld worden of uw binnenoor nog functioneert. - Tympanometrie: dit is een meting van de middenoorfunctie en is bedoeld om vast te stellen of er afwijkingen in het middenoor zijn die vooraf verholpen moeten worden. Intakegesprek Het eerste gesprek over CI hebt u met een audioloog en een KNO-arts. Hierbij komen de volgende onderwerpen aan de orde: - het ontstaan van uw slechthorendheid en hoe uw leven zich daarna ontwikkeld heeft (u krijgt vooraf een vragenlijst toegestuurd; u wordt vriendelijk verzocht de vragenlijst thuis in te vullen en mee te brengen naar dit gesprek) - de uitkomst van de audiometrische testen - de uitkomst van de testen van het spraakverstaan in de spreekkamer - inspectie van de oren door de KNO-arts - uitleg over het verdere verloop van de selectieprocedure 6

7 - algemene uitleg over de operatie, revalidatieperiode en de te verwachten resultaten voor uw situatie. Er wordt ook toestemming gevraagd om bij andere instanties informatie op te vragen die voor dit traject van belang kunnen zijn. Na het gesprek worden de eventuele vervolgafspraken ingepland. Hiervoor krijgt u een oproep thuisgestuurd. Radiologisch onderzoek Om na te gaan of het slakkenhuis en rotsbeen normaal zijn aangelegd is een scan van het hoofd nodig. Meestal is dit een CT-scan, soms is een MRI-scan nodig. Hoe dit onderzoek verloopt kunt u lezen in de aparte folder. Deze wordt meegestuurd met de oproep voor dit onderzoek. Evenwichtsonderzoek Soms vindt een evenwichtsonderzoek plaats. De reden om het onderzoek wel of niet te doen hangt af van de oorzaak van de slechthorendheid en de klachten die u heeft. Als er een evenwichtsonderzoek voor u wordt ingepland, en u gebruikt medicijnen, dan zal de KNO-arts met u bespreken met welke medicijnen u tijdelijk moet stoppen voor een goed resultaat van dit onderzoek. Proef met een (ander) hoortoestel Als u hoortoestellen draagt, beoordeelt de audioloog of de huidige hoortoestellen optimaal zijn ingesteld. Zo nodig worden ze bijgesteld of wordt een nieuw (harder) toestel voorgeschreven. Als blijkt dat het horen en verstaan met een hoortoestel of een ander soort hulpmiddel beter is dan met een CI verwacht kan worden, dan wordt het CI-traject beëindigd. Blijken de huidige hoortoestellen nog weinig meerwaarde te hebben, of verwachten we met een CI betere resultaten, dan wordt het CI-traject vervolgd. Logopedisch onderzoek De logopedist gaat na wat het verloop is van uw gehoorverlies en hoe op dit moment de communicatie verloopt. Tevens worden enkele testen afgenomen om te bepalen hoe u op dit moment met uw gehoorverlies (eventueel met hoortoestellen) functioneert. De logopedist bespreekt tevens met u het verloop van de revalidatie en wat u daarin kunt verwachten. Gesprek maatschappelijk werker Het is van belang om het gesprek met de maatschappelijk werker samen met uw (oefen) partner te voeren. De maatschappelijk werker bespreekt met u en uw (oefen)partner uw sociale omstandigheden, hoe u omgaat met uw slechthorendheid en de mogelijke invloed van een CI op uw leefsituatie (werk, gezin, hobby, sociaal leven). Tijdens het gesprek maakt de maatschappelijk werker samen met u een inschatting in hoeverre u in staat bent om de 7

8 operatie en de revalidatieperiode goed te doorlopen. Naast de functionele veranderingen na implantatie is in het gesprek ook aandacht voor zowel de tijdsinvestering als voor de inspanningen die dit voor u en uw omgeving met zich mee gaat brengen. Gesprek psycholoog Op indicatie van het CI-team wordt er soms een kort psychologisch onderzoek ingepland. Het onderzoek bestaat uit een gesprek, eventueel het invullen van een vragenlijst en het doen van enkele testjes. Het onderzoek is gericht op het inzicht krijgen in aspecten van de persoonlijkheid die van belang zijn voor het kunnen doormaken van de operatie, de revalidatie en de consequenties daarvan. De psycholoog kijkt naar uw emotioneel functioneren, sociaal functioneren, communicatieve vaardigheden, doorzettingsvermogen en het kunnen omgaan met tegenslagen. Teambespreking De resultaten van alle bovenstaande onderzoeken en gesprekken worden tijdens de teamvergadering in het CI-team besproken. Er wordt een zorgvuldige afweging gemaakt over het wel of niet plaatsen van een CI. Ook worden eventuele aandachtspunten voor het eindgesprek, de operatie en/of het revalidatietraject vastgesteld. Eindgesprek Tijdens het eindgesprek nemen de KNO-arts en de audioloog de bevindingen en aanbevelingen van de teambespreking met u door en hoort u of u wel of niet in aanmerking komt voor een implantatie. Als u voor implantatie in aanmerking komt, wordt de operatie met u besproken. Ook wordt de procedure rondom de opname en de verwachte operatiedatum besproken. De verpleegkundige maakt op de polikliniek enkele afspraken, zoals de beoordeling door een anesthesist. Deze beoordeelt uw algehele gezondheid en eventuele voorzorgsmaatregelen die voor de operatie moeten worden getroffen. Tijdens het eindgesprek maakt u een keuze over het merk en de kleur van de processor (zie figuur 3). Omdat er mogelijk sprake kan zijn van een iets verhoogde kans op hersenvliesontsteking (meningitis) wordt u geadviseerd om u voorafgaand aan de implantatie te laten inenten. Daarvoor krijgt u een brief mee die u aan uw huisarts kunt geven. U kunt uiteraard op elk moment tijdens de selectieprocedure zelf beslissen te stoppen met de onderzoeken, om welke reden dan ook. Soms kan blijken dat u niet in aanmerking komt voor implantatie. In dat geval zoeken wij samen met u naar andere mogelijke oplossingen. 8

9 Gang van zaken rond de operatie Voor de operatie U wordt opgenomen op de dag van operatie. De operatie De implantatie van een cochleair implantaat vindt plaats onder narcose en duurt ongeveer 3 uur. Er wordt een snede achter de oorschelp gemaakt. Het bot achter de oorschelp wordt opengemaakt om de draad met de elektroden in het slakkenhuis te kunnen schuiven. De aangezichtszenuw, waar ook de smaakzenuw van aftakt, wordt tijdens de hele operatie met een speciaal apparaatje in de gaten gehouden, zodat de kans op beschadiging zo klein mogelijk is. Na de operatie Na de operatie kunt u misselijk en wat duizelig zijn. Als alles goed gaat, kunt u de dag na de operatie weer naar huis. Om de kans op een ontsteking van de wond of het implantaat te voorkomen krijgt u tijdens de operatie antibiotica toegediend. Na de operatie moet de wond genezen. Ongeveer een week na de operatie komt u terug op de polikliniek om het oorverband en de hechtingen te laten verwijderen. U moet er rekening mee houden dat het herstel ongeveer 4 weken duurt. In die periode draagt u het uitwendige deel van de CI nog niet en geeft het implantaat dus nog geen geluid. Als u nog een hoortoestel voor het andere oor heeft, kunt u dit gewoon dragen. Risico s Aan de implantatie van een cochleair implantaat is een kleine kans op risico s verbonden: - Beschadiging van de aangezichtszenuw. Deze zenuw bestuurt het ooglid, de mond en het voorhoofd. De kans op beschadiging wordt geschat op minder dan 1%. - Beschadiging van de smaakzenuw. Dit kan een zoute smaak of een metaalsmaak op de zijkant van de tong veroorzaken. Deze kans wordt geschat op ongeveer 4%. - Verstoring van het evenwicht. Dit is doorgaans een tijdelijke klacht, hoewel deze bij sommige patiënten langer kan aanhouden. Deze kans is moeilijk in te schatten. - Hersenvliesontsteking. De indruk bestaat dat mensen met een CI een iets verhoogde kans hebben op hersenvliesontsteking (meningitis) hebben. Daarom wordt u geadviseerd om zich voorafgaand aan de implantatie te laten inenten. - Wondinfectie: in zeldzame gevallen treedt een ontsteking van het wondgebied op. Om deze reden krijgt elke patiënt direct voorafgaand aan de operatie eenmalig antibiotica toegediend. - Problemen van technische aard. Hoewel alle cochleaire implantaten onder zeer strikte omstandigheden gefabriceerd worden en voldoen aan allerlei kwaliteitseisen, is er in de loop der tijd een kleine kans op een technisch mankement aan het implantaat. 9

10 Resultaten Uit jarenlange ervaring is gebleken dat de resultaten op het gebied van het verstaan van spraak met een CI tussen patiënten erg verschillen. Wanneer u al van jongs af aan doof bent, is de verwachting dat u met een CI meer omgevingsgeluiden kunt gaan horen, maar niet tot spraakverstaan zult kunnen komen. Het kan wel ondersteunend zijn bij het spraakafzien. Bent u pas op latere leeftijd ernstig slechthorend of doof geworden, dan is er een redelijke kans dat ook het verstaan van spraak verbetert (ook zonder liplezen). Enkele patiënten lukt het zelfs om te telefoneren of om van muziek te genieten. Er is gebleken dat hoe langer iemand volledig doof is geweest en/of geen hoortoestel heeft gebruikt, hoe minder goed de resultaten met een CI zullen zijn. Personen die tot een zeker moment goed hebben gefunctioneerd met hoortoestellen, hebben de beste prognose. Zij zullen gesprekken in een rustige omgeving weer soepel kunnen gaan volgen. Gesprekken in een rumoerige omgeving blijven lastig, maar zullen wel gemakkelijker gaan dan met hoortoestellen. De hoorrevalidatie Revalidatieperiode Tijdens de eerste afregeling bij de audioloog wordt de processor aangesloten. Vervolgens komt u bij de logopedist die zal bekijken wat u al hoort met uw CI. Geluiden zullen heel anders klinken dan u gewend bent. U kunt na de eerste afregeling ook nog niet verstaan met uw CI. Het verloop van de hoorrevalidatie is per persoon verschillend. De revalidatie bij de logopedist en audioloog wordt aangepast aan uw voortgang. Er worden oefeningen meegegeven om geluiden, klanken, woorden en zinnen van elkaar te leren onderscheiden en te interpreteren. Deze oefeningen doet u thuis met uw oefenpartner. Aan het einde van de revalidatieperiode wordt gekeken of er eventueel nog extra afspraken bij de audioloog en/of de logopedist nodig zijn. Ervaring leert dat in de eerste drie maanden na de eerste afregeling de grootste vooruitgang wordt geboekt. Na deze eerste drie maanden zal het functioneren met uw CI zich echter nog verder ontwikkelen. Nazorg Na de revalidatieperiode wordt u één keer per jaar opgeroepen voor nazorg. De eerste afspraak hiervoor wordt ongeveer een jaar na de eerste afregeling gepland. De logopedist neemt testen bij u af om te bepalen hoe goed u kunt verstaan met uw CI. De audioloog kijkt de instellingen en het technisch functioneren van de CI na. Eventueel vinden aanpassingen van de instellingen plaats. 10

11 Veelgestelde vragen CI-kandidaten (en gebruikers) hebben vaak veel vragen over wat wel en wat niet kan met een implantaat. Hieronder hebben we enkele veelgestelde vragen op een rijtje gezet. Voordat het revalidatietraject start wordt ook nog de folder richtlijnen voor het gebruik van een CI opgestuurd waarin veel zaken wat uitgebreider worden besproken. Kan ik mijn CI uitzetten? Door het verwijderen van de spoel of door de processor uit te zetten, functioneert het CI niet meer. U hoort dan niets meer met dat oor. Kan ik met een CI douchen of zwemmen? Nadat de huid na de operatie genezen is, zit het inwendige deel volledig vast in het lichaam. Door de processor te verwijderen kunt u gewoon douchen of zwemmen. Uiteraard hoort u dan niets aan die zijde. Bij sommige processoren zijn accessoires beschikbaar die ook de buitenzijde waterdicht maken, zodat u ermee kunt zwemmen of douchen. Kan ik met een CI sporten? Sporten met een implantaat is mogelijk. Het inwendige deel beperkt het sporten niet. Wel moet u besluiten of u de processor zult dragen of niet. Als dit gedragen wordt, moet u er voor zorgen dat de processor goed op het hoofd blijft zitten. Kan de CI-gebruiker verstaan wat andere mensen zeggen zonder ze aan te kijken? In het begin niet. De CI-gebruiker weet dat iemand tegen hem/haar praat, maar weet niet precies wat de ander zegt als spraakafzien niet mogelijk is. Als iemand voor de slechthorendheid goed heeft gehoord, wordt verwacht dat spraakverstaan redelijkerwijs mogelijk is zonder dat iemand wordt aangekeken. Dit kan alleen in een rustige omgeving. Er zijn zelfs CI-gebruikers die met het implantaat kunnen telefoneren, maar dit kunnen wij niet garanderen. Er zijn anderen die aangewezen blijven op spraakafzien. Over het algemeen kunnen mensen gesprekken in een rustige omgeving goed volgen. Kan muziek aangenaam zijn voor CI-gebruikers? Muziek klinkt anders dan dat de meeste mensen zich kunnen herinneren. Ze horen het ritme en dit helpt hen om muziek van spraak te onderscheiden. Sommige CI-gebruikers vinden het prettig om weer naar muziek te luisteren, anderen beleven er geen plezier aan. Beïnvloedt een CI het oorsuizen? Veel gebruikers van een CI zeggen dat ze minder last van oorsuizen hebben wanneer ze de processor dragen. Meestal is dit alleen het geval aan de kant van het implantaat. Soms blijft de vermindering van het oorsuizen nog enkele uren bestaan nadat het CI wordt uitgeschakeld. Niet alle CI-gebruikers ondervinden een vermindering van oorsuizen. 11

12 Vragen Heeft u nog vragen na het lezen van deze folder of de website, dan kunt u altijd contact met ons opnemen. Telefoon: (010) Fax: (010) ci@erasmusmc.nl Meer informatie Het CI-team heeft een uitgebreide website: Cochleair Implantatieteam Rotterdam is een samenwerkingsverband van het Erasmus MC en de Koninklijke Auris Groep Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 07/15 Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend