Werkboek van de Rivierflikken Naam.............................
Inhoudsopgave 1. Troep langs de Maas 3 2. De rivierflikken op pad 4 2.1 Teams 4 2.2 manier van werken 5 3. De resultaten van het onderzoek 6 3.1 Soorten vuil 7 3.2 Waar? 9 3.3 Etiketten en opschriften 10 4. Interviews 12 5. Kunstwerk 13 6. Achtergronden 14 6.1 Stroomgebied van de Maas 14 6.2 Overstromingen en vuil 15 6.3 Organisaties 17 2
1. Troep langs de Maas Bij ieder hoogwater worden de oevers van de Maas overspoeld met een grote hoeveelheid afval. Het ziet er vies uit en het is bovendien gevaarlijk voor de runderen en paarden die er grazen. Ook sluizen, stuwen, waterkrachtcentrales en havens hebben last van het drijfvuil in de rivier. Langs de Grensmaas is het probleem het allergrootst. Na een overstroming liggen op de oevers duizenden flessen, dopjes, zakjes, blikjes, piepschuim en stukjes plastic. Dit wordt afgewisseld met grote spullen zoals autobanden, bumpers, olievaten, stoelen, televisies of fietswrakken. De gekste dingen kom je tegen. Ook de bomen en struiken op de oever hangen vol met plastic. Het lijken wel kerstbomen. De hoeveelheid vuil die aanspoelt is niet ieder jaar even groot. Hoe groter de overstroming, des te meer troep er meekomt. Bij een fikse overstroming kan de hoeveelheid afval op beide oevers van de Grensmaas al snel oplopen tot zo n 20.000 ton. Dat is echt super veel. De oevers van de Grensmaas hebben elk jaar een grote schoonmaakbeurt nodig om het aangespoelde vuil te verwijderen. De schoonmaak kost niet alleen veel tijd, maar ook héél véél geld. De natuur- en landbouwgebieden langs de Grensmaas lijden zeer onder het vuil. Mensen die in het voorjaar willen komen genieten van het landschap en de natuur, schrikken zich een hoedje als ze zien hoeveel rotzooi er weer is aangespoeld. Bovendien eten de grazers, zoals de Konik-paarden en Galloway-runderen die in de natuurgebieden leven, van het plastic. Het kan de dieren hun leven kosten. Het is daarom hoog tijd dat de rivierflikken in actie komen! De rivierflikken verzamelen vuil, bestuderen etiketten, proberen te achterhalen waar het vuil vandaan komt en praten met gebruikers en eigenaren van de oevergronden. Van hun bevindingen maken ze een rapport. Het rapport wordt op 15 juni in Luik aangeboden aan de leden van de Internationale Maascommissie. Deze commissie wil zorgen voor een gezonde Maas met een goede waterkwaliteit, goede leefgebieden voor planten en dieren en veiligheid voor mensen. De rivierflikken vragen aan de commissie om te helpen met het vuilprobleem. Voorkómen is beter dan genezen. Daarom vragen de rivierflikken aan de commissie om zich in te zetten dat er geen vuil meer in de rivier belandt. Dan kan het ook niet meer aanspoelen, en dan blijven de oevers vanzelf schoon. 3
2. De rivierflikken op pad De rivierflikken zijn ijverige speurneuzen rneuzen. Het zijn tóp-rechercheurs! Ze verzamelen drijfvuil langs de Maas én de zijrivieren. Ze brengen het vuil in beeld en ze speuren naar de herkomst van de rommel. Ze interviewen ook mensen. 2.1 Teams De rivierflikken werken in teams. De teams worden gevormd door schoolklassen uit Nederland en België. * Grensmaas teams Er zijn twee Grensmaas-teams. Een klas uit Nederland en een uit Vlaanderen. * Beken teams Er zijn ook twee beken-teams. De Maas heeft honderden zijbeken. Ook langs de zijbeken ligt vuil, dat meegevoerd kan worden naar de Maas. * Vesdre team Tenslotte is er nog een Vesdre-team. De Vesdre is een zijrivier van de Maas. De Vesdre stroomt in de Ardennen en mondt uit in de Ourthe. De Ourthe zelf komt bij Luik in de Maas. 4
2.2 Manier van werken Voorbereiding op school 1. Lees eerst het werkboek door 2. Vorm op school al tweetallen, die buiten samen gaan werken 3. Denk aan geschikte werkkleding en schoeisel 4. Vraag thuis of vader, moeder, opa of oma mee wil als begeleider Buitenwerk 1. verzamel zo veel mogelijk vuil en wees voorzichtig met oprapen 2. noteer welk soort vuil je hebt gevonden in je werkboek (zie hfst 3) 3. verzamel etiketten opschriften voor in het eindrapport 4. lees etiketten en opschriften, en noteer wat erop staat 5. maak foto s van het vuil, en vergeet ook niet de klas te fotograferen Benodigdheden ( krijg je ) 1. grote vuilniszak 2. klein vuilniszakje 3. werkhandschoenen 4. zonnepetje 5.. fototoestel 6. werkboek + potlood Terug op school 1. Maak met je klas samen één eindrapport 2. Plak foto s en opschriften in het eindrapport 3. Maak met het vuil een kunstwerk Afronding 1. De klas gaat op 15 juni met een bus naar Luik 2. De andere teams komen ook naar Luik 3. Het Kunstwerk gaat op schip van Stichting Reinwater mee naar Luik 4. De teams bieden hun rapporten aan en tonen het kunstwerk. 5
3. Resultaten van het onderzoek Onderzoeksteam:.. Plaats veldonderzoek:.. Datum veldonderzoek:.. 6
3.1 Soorten vuil 1. Wat heb je gevonden? O aansteker O autoband O blikje O dierlijke resten O dop O emmer O fiets O fiets onderdeel O glazen fles O jerrycan O kleding O landbouw plastic O matras O nummerbord O olievat O plantenresten O piepschuim O plastic fles O plastic potjes en bakje O plastic sliert O plastic stukje O plastic zak O schoen O schuimrubber O snoeppapier O speelgoed O spuitbus O ton O touw O tube O verfblik O visdraad O. O.. O. O.. O. O. O.. O.. O.. O.. O.. O 7
2. Wat is het grootste dat je heb gevonden? 3. Wat is het gekste dat je hebt gevonden?. 4, Wat is het gevaarlijkste dat je hebt gevonden?. 5. Wat is het smerigste dat je hebt gevonden?. 6. Wat is het leukste dat je hebt gevonden?. 7. Welk afval heb je het meeste gevonden?... 8. Uit welke materialen bestaat het aangespoelde vuil? O plastic O ijzer/metaal O hout O stof O rubber O glas O iets chemisch.. O iets anders 9. Welk materiaal komt het meeste voor? 10. In welke categorieën hoort het opgespoorde afval volgens jou thuis? O huishoudelijk afval O landbouw afval O afval van recreanten O autosloop O industrie afval O ander afval... 8
3.2 Waar? 1. Waar heb je overal afval gevonden? O langs de Maas O langs de beek O langs de grindplas O in de afrastering O op het grind O op het zand O op de klei O op het gras en tussen de lage planten O in de takken van struiken O in de mond van een dier O in vogelnestjes O op een steiger O. O. O. O. O. O. O. O. O. 9
3.3 Etiketten en opschriften Op sommige flessen, zakjes, potjes of blikjes staan opschriften. Die vertellen misschien iets over de mogelijke herkomst van het vuil. Lees de etiketjes en opschriften nauwkeurig. Bewaar ze om in het eindrapport te plakken. 1. Welke merknamen stonden op de etiketten en opschriften?.. 2. In welke taal waren de opschriften? Turf ook hoe vaak. (Kijk naar de hoofdtaal) O Nederlands O Frans O Duits O Engels O O...... 3. Heb je ook afval gevonden waar een adres op stond? O NEE O JA, zo ja welk?.. 10
Plak van elke taal die je hebt gevonden een of meer etiketten en opschriften in het eindrapport. Plak ook de foto s die je hebt gemaakt in het eindrapport. 11
4. Interviews Vraag aan een klasgenoot, voorbijganger of kennis/familielid die vaak naar de Maas gaat: 1. wat ze van het Maasvuil vinden. 2. wat we eraan zouden moeten doen. Klasgenoot Voorbijganger Kennis / familielid 12
5. Kunstwerk Van het verzamelde vuil wordt een kunstwerk gemaakt. Het kunstwerk gaat 15 juni mee naar Luik, op het dek van het schip van Stichting Reinwater. Het wordt daar getoond aan de Internationale Maascommissie. Het kunstwerk moet natuurlijk indruk maken, en laten zien hoe het in jouw ogen gesteld is met de Maas. Maak een ontwerp. We vragen een kunstenaar van het meest geschikte ontwerp een soort geraamte te maken. Jullie team en de andere teams mogen het geraamte straks volhangen met het verzamelde vuil. O N T W E R P 13
6. Achtergronden 6.1 Maas stroomgebied De Maas ontspringt in Noord-Frankrijk bij Langres. Ze stroomt van Frankrijk via België naar Nederland. Tal van beken en riviertjes uit Frankrijk, België, Luxemburg, Duitsland en Nederland komen uit in de Maas. Samen vormen ze het stroomgebied van de Maas. 14
6.2 Overstromingen en vuil Regenrivier De Maas is een regenrivier. Als het veel en lang regent, gaat de Maas stijgen. Het vollopen van de Maas gebeurt als volgt: regenwater dat in Noord-Frankrijk en de Ardennen valt, verzamelt zich daar in kleine beekjes. Deze beekjes monden uit in de zijvieren van de Maas. De zijrivieren brengen het regenwater naar de Maas. Ook de beekjes bij ons voeren regenwater naar de Maas. Als er dan ook nog een flinke portie smeltwater uit de Ardennen met de beekjes meekomt, zal er een fiks hoogwater ontstaan. Bij hoogwater is de Maas niet alleen hoog maar ook breed. Men spreekt dan van een overstroming. Het stroomgebied van de Maas Het gebied waar de Maas en haar zijrivieren met zijbeekjes stromen, heet het stroomgebied van de Maas (zie 6.1). Het regenwater uit het stroomgebied van de Maas komt bij Rotterdam in de Noordzee. Het water heeft dan een hele reis afgelegd. Onderweg naar zee neemt de Maas behalve water ook steentjes, zand en klei mee. Bij een overstroming legt de rivier het op de oevers. Ook neemt de rivier zaadjes, takjes, blaadjes en kleine diertjes mee. Die worden bij een overstroming eveneens op het land gelegd. Troep langs de Maas Soms gooien mensen afval in of langs de rivier. Bijvoorbeeld recreanten zoals vissers, zwemmers, kampeerders, mensen in een bootje of wandelaars. Ze laten bijvoorbeeld verpakkingsmateriaal van eten of drinken achter. Dat is erg vies. Als de Maas overstroomt, neemt ze het vuil dat op de oevers ligt mee. Een gedeelte gaat helemaal door tot de Noordzee en vervuilt de zeebodem. Een ander gedeelte spoelt een eindje verderop aan, en vervuilt de oevers opnieuw. Bij extreem hoog water, zoals in 1993, 1995 of 2003, komt de Maas op plekken waar ze normaal zelden stroomt. Bijvoorbeeld op plekken waar mensen wonen, (oude) bedrijfjes liggen of in landbouwgebied of campings. Alles wat daar ligt of los staat, kan de rivier dan meenemen. Dat kunnen de gekste, de vieste en de gevaarlijkste dingen zijn, variërend van verfblikken tot vuilniszakken, van bloempotjes tot bedspiralen, of van tennisballen tot televisies. Bij een gemiddeld hoogwater is de hoeveelheid vuil meestal minder dan bij een extreem hoog water, maar de hoeveelheid is zelfs in droge jaren schrikbarend. Hoe was het hoogwater afgelopen winter? Kijk in de tabel op blz. 16 O extreem hoog O extreem laag O ongeveer gemiddeld 15
Tabel 1. Jaarlijks piek in de waterafvoer. JAAR MAAND PIEK AFVOER (m3/sec) 1980 februari 1440 1981 maart 1250 1982 januari 1330 1983 april 980 1984 februari 2470 1985 april 860 1986 januari 1160 1987 januari 1540 1988 maart 1820 1989 december 1130 1990 februari 1430 1991 januari 1780 1992 december 1200 1993 december 2960 1994 januari 1600. 1995 januari 2700 1996 december 740 1997 februari 1050 1998 november 1760 1999 december 2050 2000 maart 1160 2001 januari 1830 2002 februari 2230 2003 januari 2550 2004 januari 1210 2005 februari 1080 2006 maart 1040 2007 januari 1590 GEMIDDELD 1570 In de tabel lees je hoeveel kubieke meter water per seconde door de Maas stroomt, op de dag dat de Maas het hoogste staat (piekafvoer). Ieder jaar is dat weer anders. Het ene jaar is de piek hoger dan het andere jaar. De maand waarin de hoogwaterpiek voorbij komt verschilt ook van jaar tot jaar. Meestal is het in de winter, najaar of vroege voorjaar. 16
6.3 Organisaties Internationale Maascommissie De Internationale Maascommissie bestaat sinds 1994. Hierin zitten vertegenwoordigers uit Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. In 2002 hebben de vier landen van het Maasstroomgebied het Verdrag Gent ondertekend. Daarmee beloven ze samen te werken aan een gezonde Maas met een goede waterkwaliteit, goede leefgebieden voor planten en dieren en veiligheid voor mensen. De Internationale Maascommissie houdt één grote vergadering per jaar en een aantal kleinere vergaderingen in Luik. Tijdens de vergaderingen praten ze o.a. over Europese wetten, hoogwater of riviervervuiling. Ook werken ze samen aan een actieprogramma dat ervoor moet zorgen dat de Maas in de verschillende landen goed wordt beheerd. Stichting Reinwater en ARK Natuurontwikkeling willen graag dat de Maascommissie in het actieprogramma meer aandacht gaat besteden aan zwerfvuil, zodat de landen ervoor gaan zorgen dat het zwerfvuil niet meer in de Maas terechtkomt. Stichting Reinwater Dé zoetwaterorganisatie in Nederland, die zich inzet voor schone en natuurlijke wateren, waar mensen en dieren volop van kunnen genieten. ARK Natuurontwikkeling ARK zet zich in voor landschappen waarin natuur de vrijheid krijgt. Bijvoorbeeld vrijheid voor beken en rivieren om te meanderen, of vrijheid voor rondtrekkende grazers. En ook vrijheid voor mensen om van de wilde natuur te genieten! Reinwater en ARK werken hiervoor samen met Waterschap Roer en Overmaas en Rijkswaterstaat in het project Schone Maas. Tevens wordt dit project financieel ondersteund door het Ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), de Provincie Limburg en de Nationale Postcode Loterij. 17
Ik zie het echt niet zitten met die nieuwe mode, Berta Maar t staat je toch leuk, Rosa Jongens, wat heb ík me nu weer op mijn op de hals gehaald? Op het hoofd, om de nek of in de bek? Nééé, vuil hoort op een andere plek! 18
19
20