Bankieren met de menselijke maat Jaarverslag 2015
SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement 147 6.6 MARKTRISICO EDTF 2 EDTF 3 Het marktrisico is het risico dat het vermogen, het resultaat of de continuïteit van SNS Bank worden bedreigd door bewegingen in marktprijzen (rentetarieven, kredietopslagen, koersen van aandelen en vreemde valuta). Het marktrisico ontstaat doordat SNS Bank contracten afsluit en verplichtingen aangaat met klanten en professionele tegenpartijen. We gaan deze contracten en verplichtingen aan ten behoeve van de dienstverlening aan klanten, alsmede ten behoeve van het aantrekken van financiering, het uitzetten van gelden en overige transacties als onderdeel van balanssturing. Marktrisico treedt op in het handelsboek en in het bankboek. 6.6.1 RISICOPROFIEL EDTF 24 Voor marktrisico in het bankboek streven we naar een gematigd risicoprofiel. Het marktrisico in het bankboek bestaat voornamelijk uit renterisico. Het aandelenrisico in het bankboek is zeer beperkt met een aandelenpositie van 26 miljoen, en het vreemde-valutarisico is geminimaliseerd doordat dit risico op dagbasis wordt overgebracht van het bankboek naar het handelsboek. In het handelsboek, dat beperkt is van omvang, worden vreemde-valutaposities integraal bewaakt en bijgestuurd binnen de kaders van de Value-at-Risk limieten. Belangrijkste ontwikkelingen in 2015 In 2015 is de marktrente op een zeer laag niveau gebleven. Daardoor zijn relatief veel hypotheken vervroegd afgelost of omgezet naar een langere rentevaste looptijd. Het omzetten van hypotheken naar een langere looptijd zorgt voor een toename van het renterisico. Gedurende 2015 heeft SNS Bank de toename van het renterisico gemitigeerd door bij te sturen met renteswaps. Hypotheken met een lange rentevaste looptijd brengen relatief meer risico met zich mee dan korter lopende hypotheken. Daarom heeft SNS Bank een risicobereidheid bepaald ten aanzien van hypotheken met een rentevaste looptijd langer dan 12 jaar. In het verlengde daarvan zijn in 2015 obligatie posities met een looptijd langer dan 15 jaar teruggebracht. 6.6.2 MANAGEMENT RENTERISICO EDTF 7 EDTF 25 Renterisico bankboek Het doel van renterisicomanagement is het beschermen en optimaliseren van de economische waarde van de huidige en toekomstige rentekasstromen en het realiseren van een stabiel renteresultaat. Daarbij wordt een optimale rentepositie ingenomen rekening houdend met portfolio-en economische verwachtingen waarbij steeds wordt gekeken of deze positie past bij het risicoprofiel dat de bank nastreeft. De belangrijkste maatstaven waarop we de rentepositie en het renterisico van het bankboek sturen zijn 'Economic value of Equity' (EVE) en het renteresultaat (Earnings). De sturing van het renterisico vindt plaats op het totaal van rentedragende activa en passiva inclusief rentederivaten die worden gebruikt voor bijsturing van de rentepositie. Als sturingsmaatstaven voor de EVE hanteren we duration van het eigen vermogen, key rate durations en het outlier criterium. De belangrijkste maatstaf voor de gevoeligheid van de economische waarde is de duration van het eigen vermogen. Die meet de procentuele daling van de economische waarde van het eigen vermogen bij een parallelle rentestijging van 100 basispunten (1 procent). De bandbreedte voor de duration van het eigen vermogen is in 2015 bepaald op 0 tot 6. Voor de duration sturing binnen de limieten stelt het ALCO maandelijks een tactische bandbreedte vast op basis van het beoogde risicoprofiel en marktverwachtingen.
148 SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement De EVE sturen we ook op basis van key rate durations, die de rentegevoeligheid per looptijd weergeven. Hiermee maken we de gevoeligheid voor niet-parallelle bewegingen van de rentecurve inzichtelijk. De key rate durations worden gebruikt voor het bepalen van de looptijden in het geval de rentegevoeligheid wordt bijgestuurd. Een andere belangrijke sturingsmaatstaf voor EVE is het outlier criterium. Deze maatstaf, voorgeschreven door DNB, rapporteren we op kwartaalbasis aan DNB. Het outlier criterium betreft het maximale verlies in economische waarde uitgedrukt als percentage van het toetsingsvermogen bij een parallelle rentestijging of -daling van 200 basispunten (2 procent). Voor het outlier-criterium geldt een limiet van 20 procent. De 'Earnings at Risk' (EaR) is de belangrijkste sturingsmaatstaf voor het meten van de gevoeligheid van het renteresultaat. De EaR meet het maximale verlies in het renteresultaat binnen een jaar bij bepaalde rentescenario s (directe, geleidelijke en inverse rentebewegingen), rekening houdend met de verwachte balansontwikkeling in de komende twaalf maanden. In de EaR-meting houden we rekening met de mate waarin klanttarieven van direct opvraagbaar spaargeld meebewegen met de marktrente en de daaruit resulterende margeverkrapping. De mate van margeverkrapping is afhankelijk van het rentescenario. De maatstaven voor het renterisico worden maandelijks aan het ALCO gerapporteerd. Bij de vaststelling en het beheer van het renterisico houden we onder andere rekening met toekomstige vervroegde aflossingen op hypotheekleningen, vervroegde herzieningen van de hypotheektarieven, de gedragstypische aspecten van direct opvraagbaar spaargeld, embedded opties, alsmede de renteomgeving en de verwachte ontwikkeling van de renteomgeving. Renterisico handelsboek EDTF 8 Het renterisico in het handelsboek wordt dagelijks gemeten met behulp van 'Value at Risk' (VaR) en stresstesting. Deze worden gebruikt voor interne monitoring en limitering. Zowel voor de VaR als de stresstest wordt één dag vooruit gekeken (1-daags horizon). Het gehanteerde betrouwbaarheidsinterval is 99 procent. De VaR-methodologie is gebaseerd op Monte Carlo-simulaties, waarbij de onderliggende kansverdelingen zijn gebaseerd op historische data. De VaR-modellen houden rekening met rente, credit spreads, valutarisico en aandelenkoersrisico in de Monte Carlo-simulaties. Voor de stresstesting wordt gebruikt gemaakt van vijftien stress-scenario s. 6.6.3 MARKTRISICOPROFIEL IN CIJFERS EDTF 22 EDTF 23 EDTF 24 6.6.3.1 Marktrisico exposure handels- en niet-handelsrisico Onderstaand overzicht toont de balans van SNS Bank gesplitst naar de risico s die betrekking hebben op het bankboek en de handelsportefeuille.
SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement 149 Marktrisico blootstelling verhandelde en niet-verhandelde risico's Boekwaarde Marktrisicomaatstaven Boekwaarde Marktrisicomaatstaven Primaire risicogevoeligheid in miljoenen euro's Niet- Verhandeld Niet- Verhandeld verhandeld risico verhandeld risico risico risico 2015 2015 2015 2014 2014 2014 ACTIVA ONDERHEVIG AAN MARKTRISICO 668 -- 668 817 1 816 rente, wisselkoers, Beleggingen: handelsdoeleinden credit spread Beleggingen: voor verkoop 5.708 5.708 -- 6.184 6.184 -- beschikbaar rente, credit spread 1.993 1.797 196 2.702 2.524 178 rente, wisselkoers, Derivaten credit spread Vorderingen op klanten 49.217 49.217 -- 52.834 52.834 -- rente Vorderingen op banken 2.081 2.081 -- 2.604 2.604 -- rente Kas en kasequivalenten 2.259 2.259 -- 1.968 1.968 -- rente Activa aangehouden voor verkoop 110 16 94 149 24 125 rente, wisselkoers, rentecurve Overig 654 654 -- 901 901 -- Totale activa 62.690 61.732 958 68.159 67.040 1.119 PASSIVA ONDERHEVIG AAN MARKTRISICO Achtergestelde schulden 493 493 -- 40 40 -- rente Schuldbewijzen 6.941 6.941 -- 11.252 11.252 -- rente, wisselkoers Derivaten 2.189 1.984 205 3.266 3.082 184 rente, wisselkoers, credit spread Spaargelden 36.860 36.860 -- 35.666 35.666 -- rente Overige schulden aan klanten 10.580 10.580 -- 10.542 10.542 -- rente Schulden aan banken 1.000 1.000 -- 2.099 2.099 -- rente Overig 4.627 4.627 -- 5.294 5.294 -- Totale passiva 62.690 62.485 205 68.159 67.975 184 Het overzicht toont aan dat SNS Bank gezien haar activiteiten vooral gevoelig is voor het renterisico in het bankboek. De posities in de handelsportefeuille zijn beperkt van omvang. 6.6.3.2 Marktrisicoprofiel bankboek Renterisico Specificatie renterisico 2015 2014 limiet Duration eigen vermogen 1,8 3,2 0 tot 6 Earnings at Risk (mln) 26 30 45 Outlier criterium 7,8% 13,4% 20% De voornaamste maatstaven voor renterisico zijn hierboven weergegeven. Vanwege de lage en vlakke rentecurve en het risico op een rentestijging is besloten de duration van het eigen vermogen laag te houden op 1,8 ultimo 2015 (ultimo 2014: 3,2). Veel klanten hebben in 2015 voor een langere rentevaste looptijd gekozen. Dit duration verlengende effect hebben we gedurende het jaar actief teruggestuurd met behulp van rentederivaten.
150 SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement Ontwikkeling duration eigen vermogen 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 dec-14 jan-15 feb-15 mrt-15 apr-15 mei-15 jun-15 Ultimo 2015 is de EaR 26 miljoen (ultimo 2014 30 miljoen). Het renteresultaat is het meest gevoelig voor het butterfly down scenario. In dit scenario blijft de 12- maands punt op de rentecurve gelijk. Zowel de rentepunten korter dan 12 maanden als de rentepunten langer dan 12 maanden dalen geleidelijk met maximaal -200 basispunten. In de figuur hieronder is grafisch weergegeven welke renteschok in dit scenario per looptijd op de rentecurve wordt toegepast. De gevoeligheid voor dit scenario wordt met name veroorzaakt door het effect van de daling van de korte rente op de liquide middelen en de variabele hypotheekportefeuille. jul-15 aug-15 sep-15 okt-15 nov-15 dec-15 Butterfly down scenario 100 Renteschok in basispunten 0-100 -200-300 0 2 4 6 8 10 12 36 60 84 108 Looptijd in maanden Het outlier criterium beschrijft de verandering van de economische waarde van het eigen vermogen na een parallelle verschuiving van de rentecurve met 200 basispunten. De outlier is in 2015 gedaald als gevolg van een afgenomen rentepositie en als gevolg van het hogere toetsingsvermogen. Het toetsingsvermogen is vooral gestegen door winstbijschrijving en door de uitgifte van achtergesteld Tier 2-papier. Ultimo 2015 bedroeg de outlier 7,8 procent (ultimo 2014: 13,4 procent), wat ruim binnen de toezichtshouderslimiet van 20 procent is. Gevoeligheidsanalyses illustreren het renterisico van de bankactiviteiten. Hieronder wordt het effect gemeten van een directe parallelle verschuiving van de rentecurve met +100 of -100 basispunten op de reële waarde van het eigen vermogen, het renteresultaat en het IFRS eigen vermogen.
SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement 151 In de kolom Reële waarde eigen vermogen staat de gevoeligheid van de waarde van het eigen vermogen inclusief embedded opties. In de kolom Renteresultaat staat de gevoeligheid van het renteresultaat voor rentebewegingen weergegeven voor de eerste 12 maanden. In de kolom IFRS eigen vermogen komt tot uitdrukking wat de gevoeligheid is voor een parallelle rentestijging of -daling met 100 basispunten vanuit de 'Beschikbaar voor verkoop' beleggingsportefeuille en de derivaten onder cashflow hedging omdat het effect voor deze beide op reële waarde gewaardeerde posten rechtstreeks zichtbaar is in het eigen vermogen. De uitkomsten zijn na belasting met uitzondering van de rentegevoeligheid van de reële waarde van het eigen vermogen. Deze bedragen zijn voor belasting. Gevoeligheid rente Reële waarde eigen vermogen Renteresultaat IFRS eigen vermogen in miljoenen euro's 2015 2014 2015 2014 2015 2014 Rente + 1% 5-54 4-14 -106-242 Rente - 1% 101 63-25 -13 113 169 Bij een rentestijging ontstaat er een klein positief effect van 5 miljoen op de reële waarde van het eigen vermogen. Een rentedaling heeft een positief effect van 101 miljoen op de reële waarde van het eigen vermogen. Alhoewel dagelijks opvraagbaar spaargeld bij een rentedaling een negatief effect op de reële waarde van het eigen vermogen toont, wordt dit beperkt als gevolg van de veronderstelling dat klantrentes niet negatief zullen worden. Bij een rentestijging ontstaat er ultimo 2015 een beperkt positief effect op het renteresultaat van 4 miljoen. Het positieve effect vanuit de liquiditeitspositie wordt grotendeels ongedaan gemaakt door het geleidelijk doorprijzen van deze rentestijging in de klanttarieven van direct opvraagbaar spaargeld. Het negatieve effect bij een rentedaling van 25 miljoen ontstaat voornamelijk uit dezelfde liquiditeitspositie. De negatieve impact voor een rentedaling wordt echter beperkt door een rente-afkap op het niveau van minus 0,25 procent. De rentegevoeligheid van het IFRS eigen vermogen vanuit de 'Beschikbaar voor verkoop' beleggingsportefeuille en de cashflow hedge reserve is ultimo 2015 gedaald ten opzichte van ultimo 2014 door het afbouwen van de portefeuille staatsobligaties met een looptijd langer dan 15 jaar en door het unwinden van cashflow hedge derivaten.
152 SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement 6.6.3.3 Marktrisicoprofiel handelsboek In onderstaande tabel staan de limieten van het handelsboek. Deze interne limieten worden dagelijks vergeleken met de gemeten VaR en stress. Marktrisico handelsportefeuille Value at Risk (99% op dagbasis) Stresstest in miljoenen euro's 2015 2014 2015 2014 LIMIET SNS Financial Markets 2,2 2,2 6,7 6,7 SNS Securities 1,0 1,0 3,0 3,0 Totaal 3,2 3,2 9,7 9,7 De totale VaR-limiet van het handelsboek bedroeg zowel eind 2015 als 2014 3,2 miljoen. Voor SNS Securities 9 wordt het spreadrisico ook onder een VaR-limiet gemeten en ingeperkt. 9 Op 18 december 2015 is bekendgemaakt dat we met NIBC Bank N.V. overeenstemming hebben bereikt over de overname van SNS Securities N.V. door NIBC Bank N.V. De transactie zal waarschijnlijk in het tweede kwartaal van 2016 worden afgerond en is onder voorbehoud van goedkeuring van toezichthouders en ondernemingsraden.
SNS Bank N.V. Jaarverslag 2015 > Risicobeheer, liquiditeit en kapitaalmanagement 153 6.7 LIQUIDITEITSMANAGEMENT EN FINANCIERING EDTF 2 EDTF 3 Liquiditeitsrisico is het risico dat SNS Bank op korte of lange termijn niet kan beschikken over voldoende liquide middelen om te kunnen voldoen aan haar financiële verplichtingen, zonder dat dit gepaard gaat met onaanvaardbare kosten of verliezen. Dit geldt zowel onder normale omstandigheden als in tijden van stress. 6.7.1 ALGEMEEN SNS Bank streeft naar een gematigd risicoprofiel. Dit komt tot uiting in ons risicomanagement. In dit kader besteedt SNS Bank intensieve aandacht aan het beheersen van het liquiditeitsrisico, om voortdurend aan haar financiële verplichtingen te kunnen voldoen. Daartoe houdt SNS Bank toereikende liquiditeitsreserves aan. De liquiditeitspositie wordt zodanig beheerd dat deze de gevolgen van bankspecifieke stressfactoren zoals spanningen op de geld- en kapitaalmarkten kan opvangen. Belangrijkste ontwikkelingen in 2015 SNS Bank heeft in 2015 haar sterke liquiditeitspositie gehandhaafd. De toegang tot de financiële markten is aanzienlijk verbeterd door de ontvlechting van SNS REAAL en de daaropvolgende verplaatsing van SNS Bank naar de Nederlandse Staat. Dit is aangetoond door de uitgifte van een Tier 2-transactie van 500 miljoen. De financiering van SNS Bank, die grotendeels bestaat uit spaartegoeden, is hiermee verder gediversificeerd en versterkt. De 'Loan-to-Deposit'-ratio daalde van 113 procent ultimo 2014 naar 105 procent ultimo 2015. Dit is met name het gevolg van een stijging van de hoeveelheid spaargeld van particuliere klanten in combinatie met een afname van de uitstaande hoeveelheid verstrekte leningen. De 'Liquidity Coverage Ratio' (LCR) en de 'Net Stable Funding Ratio' (NSFR) bleven ruim boven het wettelijk minimum van 100 procent. De liquiditeitspositie in 2015 voldeed aan zowel de interne targets als externe regelgeving. 6.7.2 LIQUIDITEITSMANAGEMENT EDTF 4 EDTF 7 EDTF 8 EDTF 18 Het beheer van de liquiditeit ondersteunt de strategie van SNS Bank. Op grond van onze strategie, regelgeving en de verwachtingen van externe belanghebbenden stellen wij onze risicobereidheid vast. Dit is vastgelegd in ons Risk Appetite Statement. Vervolgens bepalen wij onze strategie voor de invulling van de liquiditeitsbehoefte. Het stelsel van kaders en richtlijnen waarbinnen wij liquiditeitsmanagement uitvoeren is vastgelegd in het liquiditeitsrisicobeleid. SNS Bank heeft haar sterke liquiditeitspositie gehandhaafd in 2015 Het managen van liquiditeitsrisico begint met het vaststellen van de gewenste hoeveelheid liquiditeit. Deze dient in lijn te zijn met ons risicoprofiel en wordt vastgesteld door stresstesten op de liquiditeitspositie van de bank. Vervolgens wordt de aanwezige hoeveelheid liquiditeit gestuurd naar de gewenste hoeveelheid. De liquiditeitsbehoefte vullen we in aan de hand van businessplannen en de vereisten van toezichthouders, rating agencies en investeerders. De aantrekkelijkheid van SNS Bank voor investeerders alsmede ontwikkelingen op de financiële markten bepalen onder andere de mate van toegang tot de kapitaalmarkten en de haalbaarheid van liquiditeitsacties.