Studie grondwaterinfiltratie Hoe te voorkomen dat bij de houten fundering het grondwater te laag blijft staan? Maatregelen in openbaar gebied en/of bij de bouwkundige eenheid? Afkoppelen hemelwaterafvoer plus toevoeging oppervlaktewater of diep grondwater om houten funderingen voldoende waterdekking te geven. Afkoppelen hemelwater wat kan je ermee? En diverse praktijkvoorbeelden 2005.11.08 Eerste uitgave 2006.05.08 Aanvulling 2010.07.09 Aanvulling 2012.03.19 KCAF 2014.01.28 diverse aanvullingen en praktijkvoorbeelden.1 t/m 6 Figuur 1 1
A.. Inleiding Bij de verlening van de bouwvergunning heeft de gemeente het hoogste funderingshout vastgesteld t.o.v. NAP op een niveau ruim onder de van nature laagst voorkomende grondwaterstand. Voor het behoud van de houten fundering is het noodzakelijk dat deze voldoende onder het grondwater blijft staan. Door allerlei oorzaken (zie onder D) is het grondwater gedaald of is aan het dalen en staan houten funderingen droog en rotten weg waardoor de fundering haar draagvermogen verliest. Door maatregelen in het openbaar gebied kan veel schade voorkomen worden. Maar ook particulieren kunnen als maatregelen in het openbaar gebied achterblijven veel doen. Door het afkoppelen van de hemelwaterafvoeren en het gebruiken van dit water voor infiltratie kan een verbetering van de grondwaterstand gerealiseerd worden. Of het hemelwater daar voldoende voor is hangt af van de hoeveelheid die valt en de mate van aanwezige droogstand én het waterverlies (de mate waarin water wegstroomt naar plekken met lagere grondwaterstanden) (o.a. tengevolge van te laag slootpeil, te laag ingestelde drainage of lekke drainerende riolen). In veel gevallen zal alleen aanvoer van hemelwater niet voldoende zijn omdat dit op het meest kritische moment in de zomer niet voorhanden is. Daarom wordt geadviseerd om daarnaast een voeding aan te brengen met water uit een sloot of het aanbrengen van en diepwelpomp of te zorgen voor opslag van een tijdelijk teveel aan hemelwater. Een systeem dat af en toe onvoldoende water geeft, zal tenslotte falen in zijn doelstelling. Te weten het funderingshout continue voldoende onder water te houden. Bij verkoop van een woning is een aanwezig, goed functionerend systeem cq aantoonbaar aanwezige grondwaterdekking erg belangrijk. Een zorgvuldige voorbereiding en uitvoering is wel een vereiste. Lees de hele publicatie goed door en kijk wat in uw situatie mogelijk is. Ga vooral niet zomaar op eigen houtje pionieren, het lijkt eenvoudiger dan het is. Vraag vooral in wat complexere situaties een advies van een geotechnisch adviesbureau dan wel Raadgevend Ingenieursbureau Water/Grond/Milieu en vraag daar iemand die ervaring heeft met dit soort technieken. (info@kcaf.nl) Voorkom schade bij anderen, maar ook bij uzelf. Voor funderingen met een funderingshandhavingstermijn van minder dan 15 jaar mag verwacht worden dat een grondwaterinfiltratie misschien wel vertragend werkt maar dat het geen afdoende oplossing is. Funderingsherstel is en blijft op termijn noodzakelijk. Verhogen van de grondwaterstand bij een te hoge negatieve kleef verbetert wel iets maar is niet genoeg om verdere zakking te voorkomen. De omschreven maatregelen zijn alleen van toepassing als het draagvermogen van de houten palen nog voldoende is. Voorzover bekend op dit moment heeft grondwaterverhoging geen effect op het stoppen van bacteriële aantasting, eenmaal actief gaat dat onder water door. De opbouw van de bodem is in bebouwd gebied uitermate divers. Zie figuur 2. Deze publicatie geeft een algemeen beeld met mogelijke oplossingen. Elke situatie is echter uniek. In deze publicatie adviseren we dan ook het infiltratiegebied zo volledig mogelijk af te schermen. 2
figuur 2 (Bron Wareco) Grondopbouw met straat en rioolcunetten Het is vooral in stedelijk gebied erg moeilijk om te beoordelen wat de factoren zijn die tot een bepaalde grondwaterstand leiden. Voor een leek is het dan ook verraderlijk om ingrepen te plegen in dit grondwatersysteem. Als het om een infiltratie gaat van een bouwblok waar het funderingshout constant of periodiek droogstaat is dit een NOODMAATREGEL die beperkt moet blijven tot het betreffende bouwblok. Of enkele bouwblokken die te isoleren zijn. In deze studie vindt u verschillende oplossingen waarop nog heel veel varianten mogelijk zijn. Er zijn verschillende soorten funderingen met houten palen, Amsterdamse fundering Rotterdamse fundering en houten palen met een betonbalk zijn daarbij de belangrijkste. In de voorbeeldfiguren is een Amsterdamse fundering aangegeven. Uiteraard is het principe ook mogelijk bij een Rotterdamse fundering, een fundering met een betonbalk etc. Infiltratiedrains vragen ook beheer en onderhoud: lees ook deze paragrafen aandachtig door. We hopen met deze studie (publicatie) waaraan diverse deskundigen hebben meegewerkt een bijdrage te hebben geleverd aan het voorkomen van mogelijke funderingsproblemen. Aanvullingen of verbeteringen kunt u aan onderstaand adres zenden. Aan de studie/publicatie kunnen echter geen rechten worden ontleend. Wel staat het een ieder vrij afbeeldingen van deze publicatie met bronvermelding elders te gebruiken. Deze publicatie ontslaat gemeenten niet van haar ZORGPLICHT om het grondwater op het niveau te houden met de grondwaterdekking waarop zij bovenkant funderingshout bij de bouwvergunning of heistaat hebben vastgesteld. Voorkomen moet worden waar dat mogelijk is dat het niveau van het grondwater daalt door o.a. goed rioolbeheer. Ing. Ad van Wensen info@kcaf.nl www.kcaf.nl 3
Dit is een oorspronkelijke publicatie van de Stichting Platform Fundering Nederland (SPFN) welke met toestemming van het bestuur van de SPFN (14.12.2011) is overgenomen door het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en geüpdatet. B.. Inhoudsopgave paragraaf Omschrijving blad A Inleiding 2 B Inhoudsopgave 4 C Funderingshout hoort ruim onder water te staan 5 D Belangrijkste oorzaken van droogstand 5 E Dilemma grondwaterherstel 6 F Huidige wetgeving 6 G Manifest Klimaatbestendige stad 6 H Voordat u gaat beginnen 7 I Aanbrengen infiltratievoorziening 10 J Bladvangers 16 K Als u niet kan graven in het trottoir 17 L Een andere mogelijkheid is het laten uitmonden van de 18 hemelwaterafvoer in de kruipruimte M Hemelwater in de kruipruimte aangesloten op een rondgaande 20 drainagebuis N In alle gevallen peilbuizen aanbrengen 21 O Waarschuwingssysteem 22 P Onvoldoende hemelwater om grondwater voldoende te verhogen 23 Q s Meer robuuste methode en wateropslag 24 R Beheer en onderhoud 29 S Subsidie 29 T Tips 29 U Afscherming met kleidammen, folie of injecties 32 V Diepwelpomp 34 W Tuinontwerp 35 X Hoogwatersloten 38 Y Praktijkvoorbeeld 1 39 Z Praktijkvoorbeeld 2 40 AA Praktijkvoorbeeld 3 41 AB Praktijkvoorbeeld 4 43 AC Praktijkvoorbeeld 5 44 AD Praktijkvoorbeeld 6 45 4
C.. Funderingshout hoort ruim onder water te staan Benodigde grondwaterdekking volgens het F3O funderingsonderzoeksprotocol Aantastingssnelheid D.. Belangrijkste oorzaken van droogstand Lekke drainerende riolering )* Te laag afgestelde drainages )* Verlaging oppervlaktewater )* Inzijging grondwater )* Verdichting )* Grondwateronttrekkingen )* Klimaatverandering )* Grondwateronder- en overlast )* Bacteriële aantasting )* Delfstofwinning )* Aardbevingen, instortende mijnschachten. NIET IN DORDT Bodemdaling )* Ophoging wegen, dijken Negatieve kleef )* Overbelasting en onjuiste verbouwingen Trillingen Alle mogelijke combinaties )* )* = grondwatergerelateerd Beste oplossing: Oorzaak droogstand aanpakken! 5
E.. Dilemma grondwaterherstel In openbare ruimte. MEEST EFFECTIEF Actie bij gemeente, kosten voor gemeente Bouwkundige eenheid Actie bij eigenaren, kosten voor eigenaren F.. Huidige wetgeving Artikel 3.6 Waterwet De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders dragen zorg voor het in het openbaar gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en niet tot de zorg van de beheerder of de provincie behoort. Dit betekent dat de eigenaar van een pand verantwoordelijk is voor het grondwater onder zijn woning. Een technisch zeer onlogische situatie G.. Manifest Klimaat bestendige stad. Oktober 2013 Citaat 1 Wij, de coalities klimaatbestendige stad, doen een appel op overheden en Marktpartijen om hiervoor samen met de inwoners van de stad verantwoordelijkheid te nemen. De vrijblijvendheid voorbij! Citaat 2 Aantasting van funderingen, ongelijkmatige zetting en schade aan groen die het gevolg zijn van een te lage grondwaterstand worden zoveel mogelijk voorkomen. Citaat 3 Bij de Gemeenten staat dat zij: Zich zoveel mogelijk inspannen om structurele problemen als gevolg van een voor de gebruiksfunctie, waaronder funderingen, nadelige grondwaterstand in openbaar bebouwd gebied te voorkomen of te beperken; Voor het downloaden van het Manifest Klik hier Door het Deltaprogramma is een draagvlaktraject ingezet met de intentie dat ALLE gemeenten het Manifest gaan onderschrijven Het KCAF steunt deze actie maar zet ook in om de wet - en regelgeving hierop aangepast te krijgen. 6
H.. Voordat u gaat beginnen Alle grondwaterinfiltratiesystemen uitvoeren voor een complete bouwkundige eenheid. Het voorzien van een tussen of eindwoning van extra grondwater is zinloos en praktisch zeer slecht uitvoerbaar. Let er ook op dat aan naastliggende bouwblokken geen schade wordt toegebracht. Scherm het te infiltreren gebied zo mogelijk volledig af. Informeer omwonenden. Voordat u gaat beginnen moet u een goed beeld hebben van de bodemopbouw. Met een grondboor die u bij een verhuurbedrijf kunt huren kan gekeken worden waar en hoe diep het zand en waar klei-veen aanwezig is. (Tot maximaal 2-3 meter onder het maaiveld Als funderingsonderzoek gedaan is bij het bouwblok staan soms de gegevens daarbij ter plaatse van de ontgravingen. Zorg dat u te weten komt - Wat is de bodemopbouw rondom het bouwblok? - Wat zijn de grondwaterstanden gedurende enkele jaren? Voor gewenste grondwaterstand zie artikel C Voor peilbuizen zie artikel N - Hoe hoog zit bovenkant funderingshout? - Wat is de hoogste en wat is de laagste grondwaterstand? GA NOOIT UIT VAN GEMIDDELDE GRONDWATERSTANDEN! - Hoe hoog ligt de bodem van de kruipruimte? - Hoe hoog ligt de beganegrondvloer en de voor en achtertuin? - Meet alle hoogten zo mogelijk in t.o.v NAP of laat dat doen. - Wat is de oorzaak van de te lage grondwaterstand en is deze oorzaak weg te nemen? - Zijn kabels en leidingen aanwezig en moeten deze omgelegd worden? Zie publicatie omleggen kabels en leidingen (klik hier) voor funderingsherstel (en mogelijk ook voor infiltratiemogelijkheden om grondwater te verhogen) Regel het omleggen van kabels en leidingen ver van te voren. Dit is soms zeer tijdrovend. Denk ook aan de vrij hoge kosten (tot soms > 6.500 per woning) Zet de verkregen informatie in doorsnedetekeningen en kijk met deze publicatie wat de mogelijkheden zijn. Lastig? Vraag een deskundige om te helpen of om advies! Een deskundige kan voor u een volledig uitgewerkt advies maken Soms is het noodzakelijk de kruipruimte(n) en/of de achtertuinen op te hogen om geen wateroverlast te krijgen! Hou rekening met de extra kosten! Voorkom wateroverlast bij infiltratie. Als u bij de voor of zijgevel in het trottoir van de gemeente moet graven dan moet de aannemer eerst beginnen met een KLIC-melding. Een aannemer weet waar hij daarvoor moet zijn. Zelf graven in het trottoir raden we af. Er lopen daar soms erg veel kabels en leidingen. De schade die door graafwerkzaamheden kan ontstaan is erg groot. Wees voorzichtig, u bent hiervoor gewoonlijk niet verzekerd! In een aantal gemeenten is een coördinatiepunt kabels en leidingen aanwezig die u globaal en soms exact kunnen vertellen wat er aan kabels en leidingen in het trottoir ligt. 7
Figuur 3 In het voorbeeld hierboven zit geen ventilatie in de kruipruimte. Dit kan problemen opleveren als het grondwater hoger komt te staan en verdamping optreedt. We raden aan om alvorens de infiltratie wordt aangebracht de ventilatie van de kruipruimte op orde te brengen, zie figuur 4 en de daarbij behorende omschrijving. 8
Figuur 4 Zorg dat deze ventilatie wordt aangebracht voordat u begint met de infiltratie, 2 roosters aan de voor en 2 aan de achtergevel. Meer heeft weinig zin. 9
I.. Aanbrengen infiltratievoorziening Figuur 5 U begint met een sleuf te graven langs alle gevels. Zo mogelijk tot u de klei- of veenlaag heeft bereikt zo dicht mogelijk bij het funderingshout. Zie ook figuur 7 en 8. Maak de sleuf minder steil als dat in verband met de samenhang van de grond nodig is. Als het in het trottoir in verband met de aanwezigheid van kabels en leidingen en de daaraan verbonden huisaansluitingen niet mogelijk is deze sleuf te graven kijk dan naar het hoofdstuk afscherming waarin injecties worden omschreven. Praktijkvoorbeeld 3 Het is handig om peilbuizen aan te laten brengen voordat u verder gaat. De peilbuizen moeten namelijk tussen de waterdichte folie en de gevel aangebracht worden. Een alternatief is om de peilbuizen binnen de woning aan te brengen. Bijvoorbeeld door de begane vloer, zodat u vandaar uit kunt meten. De bovenkant van de peilbuis laten inmeten t.o.v NAP en/of hoogste funderingshout. Als u de maat van bovenkant funderingshout ten opzichte van NAP nog niet heeft laat deze dan gelijktijdig inmeten. 10
Figuur 6 Breng na het graven van de sleuf een waterdichte folie aan die van onder goed aansluit op de kleilaag zie figuur 7. Zorg dat de folie goed in de klei aansluit, dat kan onder andere door iets dieper door te graven (10 cm) en de waterdichte folie om te vouwen. Als geen goede aansluiting wordt gemaakt zal het water blijven wegstromen. Besteed hier dan ook veel aandacht aan bij de uitvoering. Figuur 7 Soms is het nodig om tot een stuk onder bovenkant funderingshout te graven om een goede aansluiting met de kleilaag te kunnen maken. Zie figuur 8. 11
Figuur 8 Bovenkant folie nooit hoger aanbrengen dan 10 cm onder het niveau van de kruipruimte en 50 cm onder de begane grondvloer als er geen kruipruimte is, dit om optrekkend vocht zoveel mogelijk te voorkomen. Niet hoger optrekken van de waterdichte folie is noodzakelijk om te voorkomen dat de kruipruimte blank komt te staan. Het overtollige water verdwijnt boven het niveau van bovenkant waterdichte folie in het wegcunet of de tuin. Soms komt u een leiding tegen van een huisaansluiting waardoor de folie onderbroken moet worden. Hoe u dit kunt oplossen ziet u bij figuur 10. 12
Figuur 9 Breng een waterdoorlatende folie aan van voldoende breedte om het later volgens figuur 12 terug te kunnen klappen en aan de gevel te bevestigen figuur 13. Soms komt u een leiding tegen van een huisaansluiting waardoor de folie onderbroken moet worden. Hoe u dit kunt oplossen ziet u bij figuur 10. Snij de folie door op het hart van de leiding door. Dan zowel onder als boven de leiding een geïmpregneerde houten rachel of een aluminium strip plaatsen waarna met overlap van de folie deze weer zo goed als waterdicht gedicht wordt.. Zo nodig bij de doorvoering van de leiding het gat met PUR-schuim afdichten. Als de waterdoorlatende folie aangebracht is, de sleuf 15-20 cm vullen met grof grind. In de gegraven sleuf legt u op het grove grind wat volgens figuur 9 is aangebracht de drainagebuis. (zo nodig rondgaand om het hele bouwblok). De hemelwaterafvoer(en) worden van de riolering afgekoppeld. Ter plaatse van de afkoppeling de leiding naar het riool afdichten met een passend hulpstuk. Ter plaatse van hemelwaterafvoeren onderbreekt u de drainagebuis en maakt u volgens figuur 11 een aansluiting daarop. Om nu te voorkomen dat bij een teveel aan hemelwater waardoor de drainagebuis het tijdelijk niet kan verwerken of bij een verstopping de goot gaat overlopen moet u in de hemelwaterafvoer een stukje boven het maaiveld of trottoir een T stuk aanbrengen waardoor het water bij verstopping daaruit kan stromen. Aan het T stuk, zie figuur 11 kan zo nodig een bochtje gezet worden. 13
Figuur 10 Gebruik wel roestvrije schroeven en behandeld hout om te voorkomen dat de schroeven wegroesten en het hout rot. Figuur 11 Aan de overloop kunt u desgewenst ook nog een bocht maken. De overloop kan ook gebruikt worden om de leiding periodiek door te (laten) spuiten. Aan de overloop kunt u bij regenval zien of er een verstopping is opgetreden omdat er dan water uit komt. Bij heel forse buien kan de drainageleiding het hemelwater soms ook niet verwerken. Infiltratieunits hebben meer capaciteit. Een tijdelijke wateropslag voorkomt ook overstroming. Voor het tussenvoegen van een syphon. 14
Figuur 12 Als de hemelwaterafvoer (regenpijp) is aangesloten de sleuf tot ongeveer 20 cm (minstens 15 cm) onder het trottoir of maaiveld aanvullen met grind en de waterdoorlatende folie terugvouwen naar de gevel. Het beste is om de folie aan de gevel vast te zetten om te zorgen dat er geen zand in het grindpakket komt. Hoe dat kan ziet u in figuur 13. De ruimte buiten het doek aanvullen met grof zand waardoor het doek minder snel dichtslibt. De grondwaterstand maandelijks controleren via een peilbuis zie paragraaf K en L. Figuur 13 15
J.. Bladvangers Zet op de afvoer in de goot een bladvanger om te voorkomen dat boomblaadjes in de drainage terechtkomen. Zie plaatje hieronder. Figuur 14 - Links bladvanger in regenpijp (hemelwaterafvoer) http://www.regenwater.nl/web/de/produkte/bladvanger.html Een bladvanger wordt ook wel eens loofvanger genoemd - Rechts een bladvanger om in de goot te plaatsen op de afvoerpijp. Er zijn ook draadkorf modellen. Let op, het is ook mogelijk een zogenaamde syphon ertussen te bouwen van hulpstukken waardoor vuil opgevangen kan worden. Het aanbrengen van bladvangers verminderd niet de noodzaak om regelmatig de goten schoon te (laten) maken. 16
K.. Als u niet kan graven in het trottoir Als u door het aantal kabels en leidingen niet kan graven in het trottoir dan zijn er nog wat alternatieven om het hemelwater af te koppelen. Zie onderstaande figuur of de hierop volgende paragrafen waarin een infiltratie in de kruipruimte is aangebracht. In de figuur hieronder is een put van 30-40 cm vierkant gegraven waarbij langs de wanden waterdichte folie is aangebracht en de put gevuld met grind tot een diepte van zo mogelijk 60 cm. Figuur 15 Er zijn ook diverse prefab gootjes in de handel om water op de juiste plaats te krijgen Figuur 16. De hemelwaterafvoer wordt 15-20 cm boven het trottoir afgezaagd De rioolaansluiting wordt netjes met een hulpstuk afgedicht U zet een rij met stenen aansluitend tegen de overblijvende tegels Graaf de ruimte tussen de stenen en de gevel wat uit (niet tot onderkant steen) en vul dit op met grof grind. Omdat we een tegel hebben weggehaald mag verwacht worden dat er minstens 20 cm zand zit waardoor het water snel kan wegvloeien. 17
Voor deze constructie uitgevoerd in gemeentelijke grond raden we u aan eerst toestemming van de gemeente te vragen. Op dit soort constructies zijn tientallen varianten mogelijk. Zo kunt u ook met geperforeerde steen een bodem maken en een gootje creëren of iets van prefab beton maken. Voorwaarde is dat water snel de bodem in kan lopen. Nadeel is dat veel straatvuil en bladeren zich in het gootje ophopen waardoor deze periodiek schoongemaakt moet worden. Nadeel is ook dat veel hemelwater afvloeit naar de riool en straatcunetten afvloeit waardoor het grondwaterstandsverhogende effect bij de houten fundering grotendeels verloren kan gaan. Dit tenzij ergens in het trottoir een waterkerende folie kan worden aangebracht worden waarvan de onderkant zit op de kleilaag of bovenkant funderingshout en de bovenkant 10 cm onder het niveau van de bodem van de kruipruimte. Ook niet hoger dan 50 cm onder de beganegrondvloer, Dit foliescherm kan ook bij de trottoirband aangebracht worden, het is niet uitgesloten dat u daar dieper moet (laten) graven om de kleilaag te bereiken. Overigens zijn er in de tuin wel oplossingen te bedenken om overtollig water tijdelijk te bufferen (op te slaan). L.. Een andere mogelijkheid is het uit laten uitmonden van de hemelwaterafvoer in de kruipruimte 18
Figuur 17 Dit is veruit de meest simpele oplossing om te maken als er een kruipruimte is. Het water zal via de kruipruimte zich verspreiden naar alle houten palen. Het probleem is echter dat in de meeste gevallen het aangevulde water vrij snel zal weglopen naar het lekke drainerende riool of het wegcunet. Om dit te voorkomen zal aan de buitenzijde van de gevel ergens in het trottoir een waterdichte folie aangebracht moeten worden waarvan de onderkant zit op de kleilaag of bovenkant funderingshout en de bovenkant 10 cm onder het niveau van de bodem van de kruipruimte. Ook niet hoger dan 50 cm onder de beganegrondvloer of tuinhoogte Dit foliescherm kan ook bij de trottoirband aangebracht worden, het is niet uitgesloten dat u daar dieper moet (laten) graven om de kleilaag te bereiken. 19
M. Hemelwater in de kruipruimte aangesloten op een rondgaande drainagebuis Figuur 18 (de drainage buis ingraven en niet op de bodem van de kruipruimte leggen. Het probleem is echter dat in de meeste gevallen het aangevulde water vrij snel zal weglopen naar het lekke riool of het wegcunet. Om dit te voorkomen zal aan de buitenzijde van de gevel ergens in de tuin of desnoods in het trottoir een waterdichte folie aangebracht moeten worden waarvan de onderkant zit op de kleilaag of bovenkant funderingshout en de bovenkant 10 cm onder het niveau van de bodem van de kruipruimte. Ook niet hoger dan 50 cm onder de beganegrondvloer of tuinhoogte Dit foliescherm kan ook bij de trottoirband aangebracht worden, het is niet uitgesloten dat u daar dieper moet (laten) graven om de kleilaag te bereiken. Regelmatig de grondwaterstand controleren, ook om wateroverlast te voorkomen zie paragraaf Maak in de hemelwaterafvoer een T stuk en/of een bladvanger. 20
N.. In alle gevallen peilbuizen aanbrengen We adviseren in het geval u een houten paalfundering heeft en deze niet is vervangen door een nieuwe fundering, dus ook bij paalkopverlaging bij elke woning een peilbuis aan de voor en achtergevel te laten aanbrengen. Deze peilbuis in laten meten ten opzichte van NAP en de peilbuizen zelf minstens 1 keer per maand te meten en daarvan een registratie bij te houden. Ook bij latere verkoop van de woning kan dit van belang zijn. Het is niet uitgesloten dat in koopcontracten in de toekomst een waterparagraaf noodzakelijk en/of verplicht wordt. Zie publicatie op website www.kcaf.nl Waar let ik op bij het (ver)kopen van een woning? klik hier Peilbuizen kunt u het beste laten aanbrengen door daarin gespecialiseerde bedrijven. De kosten bedragen ongeveer 500,-- per peilbuis (3 m diep). Als u een waarschuwingssysteem wil aanbrengen laat dan ook een peilbuis in de woning plaatsen. Om kosten te besparen kunt u samen met de buren in een bouwblok een verdeling maken waardoor minder peilbuizen noodzakelijk zijn. Wel afspraken maken wie de peilbuizen meet. Een heel simpele manier om de grondwaterstand te meten. Aan een rondhouten (gordijnroede) (zacht hout) stokje dat u in een bouwmarkt haalt met en lengte net iets minder dan de diepte van de peilbuis maakt u een klosje. Door het klosje kan het stokje niet per ongeluk in de peilbuis vallen. Als u het stokje in de peilbuis hangt en het daarna ophaalt kunt u aan het hout zien welk gedeelte nat is. (bij sommige houtsoorten is dit heel goed te zien, probeer dat uit) Door de afstand van het klosje tot daar waar het nat geworden is te meten weet u hoe laag het water staat onder bovenkant peilbuis Deze maat noteert u en rekent u om met de verkregen maat ten opzichte van NAP van bovenkant peilbuis. Stel: bovenkant peilbuis is 1,10 m NAP en het stokje is onder het klosje nog 90 cm droog dan staat het grondwater op 2,00 m NAP Grondwaterspiegelmeters om peilbuizen te meten zijn ook te koop Een meetband met dompelklokje kost plusminus 35,- excl btw. Door dit in de peilbuis te laten zakken hoort u een plopje op het moment dat het klokje het water raakt. In een lawaaiige omgeving is dit lastig. Een meetband met elektronisch signaal kost plusminus 220,-- excl btw Uit een praktijkcontrole van het KCAF blijkt dat meten ook een kunst is, vooral met dompelklokjes. Verschillen van 3 cm komen voor bij herhaalde metingen door verschillende personen op dezelfde tijd bij 1 peilbuis. 21
Figuur 19 Straatpot voor een peilbuis, alleen het dekseltje blijft zichtbaar. De bovenkant van het deksel wordt normaal gelijk gehouden met de bovenkant van de omringende bestrating en ingemeten ten opzichte van NAP. Bijna elk funderingsonderzoeksbureau kan dit voor u doen. Kosten per peilbuis plusminus 500 Als het deksel wordt opgetild ziet u de bovenkant van de peilbuis en ook deze wordt ingemeten ten opzichte van NAP. De Stichting infrastructuur kwaliteitsborging bodembeheer (SIKB) heeft een protocol 2011 voor het plaatsen van een peilbuis op de website staan http://www.sikb.nl/upload/documents/vkbpr2011-v2-het_plaatsen_van_een_peilbuis.pdf Er is ook nog een Normblad NEN 5766 voor het plaatsen van peilbuizen. Peilbuizen raken op enig moment verstopt (verzanden) Het is dan nodig de peilbuis door te laten spuiten. O.. Waarschuwingssysteem In het geval een peilbuis in de woning gemaakt wordt is het mogelijk om een waarschuwingssysteem aan te brengen. Figuur 20 Op de peilbuis een bij de pijlbuis leverbaar dekseltje waarin een gaatje zit waardoor het draadje kan. Dit om te voorkomen dat er vuil in komt. Aan een niet rekbaar draadje wordt een drijvertje gehangen van voldoende gewicht maar dat toch blijft drijven en niet klem kan komen zitten in de peilbuis. Het draadje over een soepel draaiend katrolletje laten lopen en daar een gewichtje aan hangen om het draadje strak te houden. 22
Het gewichtje gaat omhoog als het water in de peilbuis zakt. Het gewichtje gaat omlaag als het grondwater omhoog komt. Het gewichtje fungeert dus als een aanwijzer. Op een vaste meetlat ernaast kan de veilige zone in het plaatje groen, de zone waarbinnen het grondwater zich mag bewegen aangegeven worden. Zowel te hoog als te laag is niet goed dus deze zones zijn rood gemaakt. Op dit principe kan het ook elektronisch gemaakt worden waarbij een licht en/of geluidssignaal ontstaat als het grondwater buiten de ingestelde bandbreedte komt. Als hier betaalbare apparaatjes voor in de handel zijn horen we dat graag. Stel de bandbreedte niet te klein af. Bij voorbeeld minimale waterdekking boven hoogste funderingshout 20 cm. Gewenste waterdekking 30 cm als die mogelijk is. Figuur 21 (dobbermodel) P.. Onvoldoende hemelwater om grondwaterstand voldoende te verhogen. (Is meestal het geval) Het regent normaal in de winter voor en najaar en in de zomer is het soms erg droog en verdampt ook nog grondwater, en als het regent zijn het soms zeer felle onweersbuien. Dat houdt in dat op het meest kritische moment de grondwaterstand het laagst staat en de behoefte aan water voor de fundering het grootst is maar weinig aanbod van hemelwater aanwezig is. Enkele tips: a. Een naastgelegen bouwblok dat een nieuwe fundering heeft gekregen of een nieuwbouwblok met betonfundering heeft het hemelwater niet nodig. Leidt dit water naar de drainagebuis van uw bouwblok, nadat daarvoor toestemming is verkregen van de betreffende eigenaren. b. Vanuit een sloot kan oppervlaktewater aangevoerd worden. Dit water is meestal niet erg schoon dus er moet op gelet worden dat het water gefilterd wordt voordat het, het systeem in gaat. Dat is ook beter voor de pomp die u daarvoor nodig heeft. c. Soms zoals in Dordrecht in infiltratiegebieden kan door de gemeente water aangeboden worden. Laat echter de installatie en inregeling aan deskundigen over. Voorkomen moet worden dat schade ontstaat bij u of naastgelegen panden. 23
Figuur 22 Een diepwelpomp tot een diepte van waaruit water is op te pompen. Soms 1 e watervoerend pakket Q. Meer robuuste methode Figuur 23 24
In figuur 23 is de opbouw aangegeven In blauw is de infiltatieunit van ongeveer 60 x 60 cm aangegeven. De zwarte lijn is een waterdichte folie. De roze lijn is een waterdoorlatende geotextiel Het water loopt door de geotextiel langs de gevel naar het funderingshout. De waterdichte folie met een strip tegen de gevel vastzetten om te voorkomen dat zand in het systeem komt. Aan de onderzijde de waterdichte folie doortrekken tot in de kleilaag zie figuur 6, 7 en 8. De ruimte tussen bovenkant trottoir of maaiveld en bovenkant infiltratieunit 20 cm (minstens 15 cm) om aanstraten goed mogelijk te maken. De units kunnen als een kruipruimte aanwezig is ook daarin worden geplaatst, het blijft echter nodig tussen de gevel en het (drainerende) riool een waterdichte folie aan te brengen of andere afscherming Figuur 24 Figuur 25 25
Dit is een infiltratie-unit zoals deze geleverd kan worden door NKI kunststoffen uit Neede. Website http://www.nkigld.nl De infiltratieunits worden achter elkaar gekoppeld en zijn ongeveer 60 cm breed en 60 cm hoog, in het midden loopt een infiltratieleiding welke aangesloten kan worden op een hemelwaterafvoer, opslagtank, leiding met pomp naar een sloot, of zo nodig een diepwelpomp. Figuur 26 Opengewerkte infiltratiebuis Deze buizen zijn er in zeer veel diameters. Het ingenieursbureau kan door middel van berekening de benodigde diameter berekenen. Figuur 27 een infiltratieunit van REZO Website http://www.rezo.nl/infiltratiesysteem.htm opslagtanks die onder het hoogste grondwaterniveau worden ingegraven worden voorzien van drijfvleugels om opdrijven te voorkomen. 26
Figuur 28 watervoorraadzakken welke vrij eenvoudig in de kruipruimte gelegd kunnen worden (Plaatje uit H2O 28 okt 2005 (Wiefferink bv)) In de tuin kan ook een tank ingegraven worden, olietanks zijn er in alle soorten en maten. Zorg wel dat als de tank leeg is en hij in het grondwater ligt niet op kan drijven. Figuur 29 Waterbergingen nooit op vloeren in woningen aanbrengen. Zeker niet bij oude woningen. De constructie is daarop niet berekend. Dit soort systemen laten ontwerpen door een erkend adviesbureau. Zij kunnen uitrekenen wat de benodigde pompcapaciteit, leidingdiameter en oppervlakte aan infiltratieunits moet zijn en daarbij de nodige veiligheden inbouwen. 27
Bovengrondse wateropslag Figuur 30 In de tuinelementen is wateropslag mogelijk http://www.rainwinner.nl/ Figuur 31 Figuur 32 Elementen verpakt in een steenkorf Het is uiteraard ook mogelijk de korf met grond te vullen en de korf te laten begroeien. 28
R.. Beheer en onderhoud Drainagebuizen, peilbuizen waterdoorlatende folie en grindaanvullingen slibben na verloop van tijd dicht. Daarvoor zijn geen termijnen te geven omdat een en ander afhankelijk is van de zorgvuldigheid van de uitvoering en activiteiten bij u in de straat ofwel de lokale situatie. Verwacht mag worden dat eens in de 10 tot 15 jaar het systeem grondig gereinigd moet worden of in het uiterste geval vervangen. Peilbuizen minstens 1 keer per maand meten en de meting schriftelijk vastleggen. Vooral in droge zomermaanden niet vergeten te meten. S.. Subsidie De gemeente en het waterschap varen er wel bij als u de hemelwaterafvoeren afkoppelt. Zij hoeven dan het regenwater dat op uw woning valt niet meer te verwerken in het riool en de waterzuivering. Het is derhalve redelijk dat gemeenten subsidies verstrekken voor het ontkoppelen van hemelwater. Vraag daarom bij uw gemeente of het waterschap. Er zijn subsidies bekend van 5 tot 7 euro per m2 afgekoppeld verhard oppervlak. Het verlenen van subsidie ontslaat de gemeente niet van haar ZORGPLICHT om het grondwaterniveau inclusief de benodigde waterdekking te houden op het niveau waarop bovenkant funderingshout is vastgesteld. Ook al krijgt u een subsidie, handhaaf uw aansprakelijkheid. T.. Tips a. Bij stankoverlast of dampspanning vanuit de kruipruimte bent u het goedkoopst uit door in de kruipruimte over het volle oppervlak een plastic folie te leggen en deze op te zetten tegen de muren. 29
Figuur 33 folie om dampspanning te voorkomen tegen de muur opzetten Zie ook publicatie gemeente Rotterdam Kruipruimten op de website www.kcaf.nl Bij wateroverlast in de kruipruimte na het aanbrengen van de infiltratie heeft u mogelijk de waterdichte folie te hoog aangebracht. Zo niet, boor dan enkele gaten door de muur bijna 10 cm onder het niveau van de kruipruimte vloer. b. Milieufreaks zullen bij lozing van hemelwater in het grondwater meteen roepen dat daardoor een vervuiling ontstaat van de loden en zinken goten en of daken van lood, zink of koper. Om deze vervuiling tegen te gaan is het mogelijk om een coating aan te brengen. c. Heeft u een woning waar veel rommel in de goot komt en daardoor het risico van vervuiling van de drainage snel kan optreden? Maak iets wat op een syphon lijkt, zie figuur 34 en 35 Het vuil blijft in het stukje boven de schroefdop zitten en kan vrij eenvoudig verwijderd worden. Maak de schroefdop op een hoogte dat er en emmer onder kan. 30
Figuur 34 Nog slimmer is het om deze constructie met die van een overloop te combineren Figuur 35 Deze constructie is met gebruikelijke hulpstukken in elkaar te zetten. Alle mogelijkheden bij elkaar! 31
Figuur 36 In plaats van de drainageleiding is ook het systeem van de infiltratie units mogelijk. U.. Afscherming met kleidammen, folie of injecties In deze publicatie is consequent uitgegaan van een afscherming met een waterdichte folie. Soms is dat lastig tot niet uitvoerbaar. Dan kan men bijvoorbeeld een kleidam aanbrengen van minstens 40 cm breed. Deze moet wel aansluiten op de kleilaag. Figuur 37 Gewenste grondwaterstand is bovenkant kleidam Kleidammen niet hoger maken dan het niveau waarop u het grondwater wil hebben. De rest stroomt erover naar het lekke riool.. Zie bovenstaande figuur De folie aan de zijde met het lage grondwaterniveau. De kleidam moet verzadigd blijven van grondwater Hieronder is een afscherming getekend met een waterdichte folie. Bovenkant waterdichte folie is gelijk aan de maximaal gewenste grondwaterstand. Het teveel aan water stroomt eroverheen. 32
Figuur 38 (als figuur 7) Vooral in situaties waar geen afscherming met kleidammen of folie gemaakt kunnen worden kunnen injecties met een kleiachtig materiaal, betoniet of waterglas uitkomst bieden. Het injecteren kan alleen door daarin gespecialiseerde bedrijven. Figuur 39 Soms moet de injectie dwars door een bouwblok aangebracht worden om verschillende funderingen bijvoorbeeld paal en woningen op staal te scheiden. 33
V.. Diepwelpomp Figuur 40 De buizen moeten naar een diepte waar water is op te pompen, in stevige kleilagen kan dat het eerste watervoerend pakket zijn. Figuur 41 Geïnstalleerde diepwelpomp Een diepwelpomp kan voor meerdere bouwblokken tegelijk gebruikt worden en aangesloten worden op een opslagtank. Regel het beheer goed! (bij voorkeur bij gemeente anders vereniging van eigenaren) Het is mogelijk de diepwelpomp aan te laten slaan op het moment dat het aanbod van hemelwater ontoereikend is. In sommige gevallen is de kwaliteit van het 34
diepere grondwater niet geschikt, uw filters zullen voortdurend verstoppen door de neerslag van bijvoorbeeld ijzer of mangaan. Dan is alle investering voor niets. Laat het installeren van een diepwelpomp aan deskundigen over en vraag ook wat de vergunningsvereisten zijn. W.. Tuinontwerp Volledig bestrate tuinen zullen alle regenwater afvoeren. Een tuin met lage beplanting maakt infiltratie mogelijk. Behalve hemelwater van het dak opgevangen via de hemelwaterafvoeren kan ook een tuin een element zijn dat in een ontwerp wordt meegenomen. Het project watertuinen in Dordrecht is daar een aanzet toe. Voor de grondwaterinfiltratie is het soms noodzakelijk om de tuin op te hogen, een mooie gelegenheid om een watertuin aan te laten leggen. Volg de ontwikkelingen op de website. Zie ok de publicatie Watertuinen in Dordrecht Klik hier Figuur 42 Een vijver is geen watertuin, het voegt geen water aan het grondwater toe. Het kan zijn dat de achtertuin en die van uw buren eerst opgehoogd moet worden. Zoek dat van te voren uit. Achtertuinen liggen nog al eens te laag door het inklinken van de bodem. (Ophogen van de tuin verhoogt wel de negatieve kleef, deze wordt mogelijk teniet gedaan door de verminderde negatieve kleef van het verhogen van de grondwaterstand bij de palen.) Zie ook paragraaf U het aanbrengen van een watertuin. Haal zo veel mogelijk verharding weg in de tuin, zorg dat zo veel mogelijk hemelwater in de grond kan infiltreren. Wilt u toch verharding en het water dat daarop valt gebruiken dan kan onder de verharding een pakket aangebracht van infiltratieunits die ook onder wegen gebruikt worden. Het water loopt via de voegen van de stenen in het systeem en wordt vertraagd aan de bodem afgegeven. Figuur 43 (regenwateropslagsysteem waterloc Anomij leidingsystemen) 35
Het water in het systeem kan ook naar de fundering geleid worden door onder de units een folie aan te brengen. Tussen de folie en de units ruimte maken door daar een soort tunneltje te creëren. Figuur 44 Sommige grote bomen onttrekken vrij veel grondwater in de groeiperiode. Als u echter de boom wilt rooien heeft u een kapvergunning van de gemeente nodig. Maar u kunt wel de boom in toom houden door tijdig te snoeien, niet alleen boven maar ook ondergronds aan de wortelstelsels. Hoe verwoestend een wortelstelsel kan zijn laat onderstaande foto zien. Advies: plaats vlak bij de infiltratievoorzieningen geen bomen die erg grote wortelstelsels kunnen ontwikkelen. Het is al erg genoeg dat ze bij diverse gemeenten vertakkingen hebben in de betonnen rioolbuizen waardoor deze nog erger gaan lekken. Zie ook de publicatie: Bomen zijn soms een gevaar voor de fundering en riolering klik hier 36
Figuur 45 Zie publicatie Bomen klik hier Figuur 46 37
X.. Hoogwatersloten Vooral bij lintbebouwingen langs polders kan het interessant zijn hoogwatersloten te maken. Deze hoogwatersloot heeft als doel de grondwaterstanden rondom een woning op een voldoende hoog niveau te houden. De peilen in een hoogwatercircuit dienen zo hoog mogelijk te worden ingesteld; verder moeten grote peilfluctuaties voorkomen worden door de hoogwatercircuits ruim te dimensioneren, goed te onderhouden en lange aanvoerroutes te voorkomen Figuur 47 Schematisch getekende hoogwatersloot 38
Y.. Praktijkvoorbeeld 1 Land van Valk Dordrecht In 1997-1998 is in het Land van Valk gemeente Dordrecht een pilot uitgevoerd. In deze wijk staan woningen met houten paalfunderingen en woningen met een fundering op staal gegroepeerd door elkaar. De woningen met een fundering op staal (niet onderheid) zijn verzakt en hadden wateroverlast. Bij de woningen met houten paalfunderingen stonden deze door de lekke drainerende riolen droog. Door Wareco is een plan uitgewerkt. Daarbij is in het hele gebied de riolering vervangen, zijn kleidammen aangebracht in het straatcunet tot in de brandgangen bij de overgang woningen met houten paalfundering en woningen met een fundering op staal. En is het gebied voorzien van een infiltratie en drainagesysteem. Het infiltratiesysteem is instelbaar/nastelbaar gemaakt. Het systeem wordt voortdurend gemonitord. Figuur 48 39
Z.. Praktijkvoorbeeld 2 Singel 67/69 Dordrecht Omdat na funderingsonderzoek bleek dat de houten palen aan de voorzijde van de twee woningen droog stonden is een U-vormige kleidam aangebracht langs de voorgevel en een deel van de zijgevels. Dat bleek in deze situatie goed mogelijk omdat er een grote voortuin aanwezig is, zodat niet in het troitoir met alle kabels en leidingen gegraven hoefde te worden.. Omdat later bleek dat in de klei onder de kleidam kleine zandadertjes zitten en daardoor waterverlies optrad is in de achtertuin een diepwelpomp aangebracht Figuur 49 40
AA.. Praktijkvoorbeeld 3 Singel 380 Dordrecht Ook bij dit pand was bij het funderingsonderzoek geconstateerd dat het grondwater bij de voorgevel te laag stond. (drainerend straatriool). Bij de achtergevel stond het grondwater voldoende hoog. Het losstaande pand grenst direct aan het trottoir met veel kabels en leidingen, hierdoor was het aanbrengen van een kleidam niet mogelijk. Gekozen is voor een kleidam van bollen waterglas welke zijn geïnjecteerd. Deze bollen zijn aangebracht vanaf de kleilaag tot op het gewenste grondwaterniveau Ook in deze situatie is gekozen voor een U-vorm bij de voorgevel en stuk zijgevels Figuur 50 Midden het betreffende pand Figuur 51 De gemaakte injectiedam 41
Figuur 52 Doorsnede Figuur 53 uitvoering injectie 42
AB.. Praktijkvoorbeeld 4 Krommedijk Dordrecht De situatie bij dit bouwblok is dat het ligt op de grens van de pilot Land van Valk (praktijkvoorbeeld 1) De infiltratie lag al in de Krommedijk. De achtertuin ligt bijna een verdieping lager dan de kruin van de Krommedijk. Desondanks was de voeding van uit het infiltratiesysteem onvoldoende om de houten palen goed onder water te krijgen. Er is en aftakking gemaakt door de gemeente aan het infiltratiesysteem met een pomput bij de achtertuin Vanaf de pompput hebben de bewoners een sleuf langs de achtergevel gemaakt folieafscherming drainagebuis kratten etct. Tevens zijn diverse peilbuizen aangebracht met elektronische bewaking welke vanuit een computer is af te lezen. Na realisatie zijn de lage huisaanaansluitingen nagezien en bleek daar een lek hersteld te moeten worden. Het systeem werkt inmiddels perfect. Figuur 54 43
AC.. Praktijkvoorbeeld 5 Wolbrandstraat Dordrecht Ook deze bouwkundige eenheid ligt in het pilotgebied Land van Valk (praktijkvoorbeeld 1) Echter het is binnen het peilvakgebied het enige bouwblok met houteij een aantal woningen met een fundering op staal wordt voortdurend grondwater weggepompt omdat deze woningen blijven zakken en steeds dieper in het grondwater komen te staan. De infiltratieleiding zonder pompmechanisme staat in verbinding met een nabijgelegen sloot naast de spoorbaan. Ook in deze situatie heeft de gemeente een aftakking met put gemaakt. Vandaaruit hebben bewoners een infiltratieleiding in een sleuf midden onder het bouwblok aangebracht De houten palen staan nu onder water en zijn met en peilbuis die in de meterkast gemaakte elektronische bewaking uitkomt voorzien van een door een van de bewoners elektronische bewaking onder controle. 44
AD.. Praktijkvoorbeeld 6 Heijsterbachstraat Dordrecht Deze straat ligt midden in het pilotgebied Land van Valk praktijkvoorbeeld 1. Het infiltratiesysteem ligt midden inde straat maar de houten palen komen niet onder water. DE bewoners hebben midden onder het bouwblok een drainageleiding ingegraven.ven door de voortuin Toen ze de sleuf gingen graven door de voortuin stroomde het infiltratiewater tot onder het bouwblok Het uiteindelijk probleem was dat in de voortuin een verhoogde kleilaag lag die het grondwater tegenhield. 45