Landgoed Twentseweg Heino

verslag Expertbijeenkomst Landgoed Twentseweg Heino schetsontwerp voor een nieuw landgoed Tiel, 27 mei 2013

Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 3 INHOUD pag. Intro 3 Verslag 4-8 INTRO Op 27 mei heeft u als groep van ca 20 experts inbreng geleverd op methodische en strategische aspecten van het project Duurzame Transportcorridor Betuwe (DTB). De bijeenkomst werd gekenmerkt door grote betrokkenheid. De uitkomsten van deze expertbijeenkomst worden verwerkt in een tussenreportage. Deze reportage ontvangt u na de zomer. Bijlagen 9 - Programma 10-11 - 5 Step Approach 2.0 12-21 - Factsheet DTB 22-23 - Deelnemerslijst 25 Het kernteam (provincie, DLG, WUR, Wing) neemt vooral de volgende grote lijnen mee naar het vervolgproces: Methodisch: Werk vanuit herkenbare opgaven aan de opbouw van gegevens en methodische hulpmiddelen. Benut bestaande initiatieven als voorbeeld en bouw dat verder uit; Ga pragmatisch om met dataverzameling. Gegevens op provinciaal niveau zijn 0nvoldoende voor uitwerking van projecten op lokaal niveau. Maak inzichtelijk en toegankelijk wat er al is; een wiki-achtige structuur biedt perspectief om de kennis en kracht in de samenleving te gebruiken. Breng gelaagdheid aan in methode en data. Op basis van eerste ideeën kan een quick scan op haalbaarheid focus aanbrengen in data die vervolgens (op het geëigende schaalniveau) nodig zijn. Het schaalniveau van gebiedstypes zoals een dorp, een havengebied, houdt het juiste midden tussen hanteerbaarheid en herkenbaarheid en complexiteit. Van hieruit is op en neerschalen naar regio- respectievelijk projectniveau goed mogelijk. Strategisch: Denk vanuit het koppelen van verschillende belangen; laat partijen die nodig zijn in de transitie mede de doelen bepalen Zoek voortdurend balans tussen wat mogelijk is in de markt en bij burgers, en wat nodig is om de ambitieuze doelen dichterbij te brengen Communiceer met verhalen. Hou methodische verantwoording binnenskamers. Zowel de wortel als de stok zullen nodig zijn om voldoende beweging te krijgen. Het middel van een prijsvraag of scherpe uitvraag op publieke projecten is kansrijk om de markt optimaal uit te dagen.

4 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 VERSLAG Introductie DTB (Jeroen Gelinck, Provincie Gelderland) Aan de basis van het DTB-project liggen provinciale energie-opgaven van 14% opwekking uit hernieuwbare bronnen en 20% besparing in 2020 en energieneutraliteit in 2050. DTB is in het leven gekomen, omdat rondom de transportcorridor (Waal, A15, Betuwelijn) kansen voor energie worden gezien én er op dat vlak ook behoefte is aan samenwerking. DTB staat dan ook voor een koppeling van energietransitie en logistiek. Een landschappelijke toegevoegde waarde (ruimtelijke kwaliteit) is hierin een randvoorwaarde. Het doel is om eind 2013 een perspectiefdocument (strategisch, tactisch), een intentieovereenkomst (bestuurlijk) en een programmering (operationeel) in handen te hebben. Provincie wil hierin niet top-down opereren, maar vooral faciliteren en stimuleren. Kennismaking (Jannemarie de Jonge, WING) Deelnemers geven een startstatement over de DTB-factsheet (zie bijlage): wat raakt de kern en wat is minder relevant / klopt niet. Goede doelen: proces goed organiseren energie opgave behoud en versterking ruimtelijke kwaliteit Inzet RO (ruimtelijke structuur en kwaliteit) als middel in deze opgave Zet de uitdaging op de kaart. Het expliciet maken zorgt voor beweging in Energie+Ruimte+Transport Integrale benadering Goed dat er een ambitie ligt voor een duurzame regio Het inspelen op lokale initiatieven Concrete en meetbare doelen Kwantitatieve doelstelling Diversiteit aan partijen aan tafel Het opzoeken van samenwerking in deze opgave Regionale scope. Energieopgave is landelijk, dus ook hier! Ruimtelijke opgave draagt bij aan integraliteit Moedig om deze uitdaging aan te gaan Energietransitie is onontkoombaar. Goed om je daarop voor te bereiden. Biedt mooie innovatiekansen Biedt mogelijkheden voor infra-sector, energiebesparing en mobiliteit/modaliteiten. Welk van deze doelen gaat voor? Wie is precies de sector waar impuls aan wordt gegeven? En hoe? Doelstelling van 14% is met landelijke 16% alweer achterhaald. Aanscherpen! Hoe komt de gewenste integraliteit terug in de lokale initiatieven? Wat is nu de binding en de gemeenschappelijkheid in de regio? Ivm draagvlak? Hoe haal je die doelen in 6 jaar tijd? Niet in het huidige tempo Werk doelen ook kwantitatief uit naar soort energie e.d. Wat kunnen partijen bijdragen? Bedenk samen met partijen welke doelen je kunt waarmaken. Veel doelen Waarom hier? Het is nog geen begrijpbaar verhaal Waar is het bedrijfsleven met hun inbreng in dit project? Waar zijn de mensen die het moeten gaan doen? Waar zit de weerstand? Waar zit de ondersteuning? Contracten tussen overheid en bedrijfsleven laten zeer weinig ruimte voor innovatie. Dit kan beter Hoe verzilver je de kansen van dit project? Concreet. Wat levert deze (provinciale) aanpak op?

Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 5 Toelichting op programma (Jannemarie de Jonge, WING) Het kernteam heeft een stappenplan opgesteld om uiteindelijk tot het perspectiefdocument te komen. Daarbij heeft het strategische, tactische en operationele doelen geformuleerd. In het proces zijn diverse werkateliers ingebouwd om het project te ijken, te verrijken en te verdiepen. Enerzijds met experts vanuit de diverse sectoren, anderzijds met kenners van het gebied en initiatiefnemers in het gebied. Deze expertmeeting is het eerste werkatelier. Met experts op gebied van transport, landschap, energie en transitie staan we vandaag stil bij de vragen: De doelstelling voor duurzame energie is niet te realiseren met het opplussen van bestaande werkwijzen en technieken. Er zullen systeemsprongen moeten worden gemaakt. Welke systeemsprongen zijn denkbaar en kansrijk (energie transport & logistiek)? Wat betekent dat ruimtelijk? hoe kan een methode/typologie de energieke samenleving helpen om kansen voor korte en lange termijn te zien, verbindingen te leggen, en overheden helpen strategieën te bepalen? Zo n strategie moet aan de ene kant een vorm van sturing op collectieve belangen bieden, anderzijds voldoende ruimte om uitnodigend te kunnen werken voor initiatiefnemers. welke (geo)data zijn dan van belang? Welke hebben we minimaal nodig vanuit de belangrijkste componenten energie, transport, landschap/ruimte? Opmerkingen experts Let op. Voor veel partijen is 2050 te ver weg. Opzet is veel vanuit jezelf geredeneerd. Betrek daar ook andere partijen bij. 5-step approach 2.0: systeembenadering via typologieën (Sven Stemke, WUR) Binnen het DTB-project werken we volgens de 5-step approach. In de zoektocht naar integrale lange-termijn ontwerpen is door de WUR de zogeheten 5-step approach (vijf-stappenbenadering) ontwikkeld en reeds in een aantal projecten voor energielandschappen in Nederland toegepast. De 5 stappen van de 5-step approach: 1) Inventarisatie huidige situatie 2) Inventarisatie korte termijn ontwikkelingen. Vooral al gereedliggende plannen. Die zullen voor een deel zeker doorgaan. 3) In beeld brengen van lange termijn scenario s. Sven gebruikt daarvoor veelal WLO-scenario s (Welvaart en LeefOmgeving) 4) Hoe kun je van een mogelijke toekomst een gewenste toekomst maken? Construeer met de scenario s verschillende integrale toekomstscenario s 5) Wat moet er nú gebeuren? Bekijk en vergelijk de verschillende integrale toekomstscenario s en benoem de robuuste ontwikkelingen (die in alle scenario s voorkomen) en risico s wanneer scenario s zich wel of niet gaan voordoen. Vanwege het hoge schaalniveau (hele regio) en de korte doorlooptijd van deze fase van het DTB-project heeft WUR de methode aangepast. Er wordt eerst gewerkt aan zogenaamde typologieën: bouwstenen waarin ruimtelijk relevante kenmerken (zoals huidig energie-/ ruimte-/ infrastructuurgebruik, landschappelijke kenmerken) worden gecombineerd met potentie voor hernieuwbare energie en/of besparing. Het idee is dat je voor elke bouwsteen tot toegespitste strategieën kunt komen. Die gaan we later in het proces toetsen op gevoeligheid voor verschillende lange termijn scenario s.

6 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 Het aantal mogelijke bouwstenen is zeer groot, vanwege de vele parameters. De doelstelling vanmiddag is dan ook om een selectie te maken van parameters en typologieën zodat een hanteerbaar (logisch en beknopt) raamwerk ontstaat, waarmee uiteindelijk strategieën kunnen worden ontwikkeld. Opmerkingen experts Naast directe kosten van energieproductie zijn er ook nog indirecte (maatschappelijke) kosten die zeker ook een rol spelen bij het maken van een keuze. Welke typologieën zijn niet verenigbaar en welke zijn wel met elkaar te combineren? Indelen in typologieën brengt het gevaar dat je oplossingen uitsluit. Dat moet je voorkomen. Hoe gaan we om met de bestaande initiatieven? Waarom nu alles al kwantifi ceren? Belangrijk is te weten waarom bestaande initiatieven zitten waar ze zitten. Welke actoren komen in beeld? En vergeten we dan niets en niemand. Er zijn heel veel parameters! Dit maakt dat typologieën moeilijk kwantifi ceerbaar en moeilijk onderling te vergelijken zijn. Denkoefeningen met voorbeeld Verdeeld over twee groepen zijn de experts met een concreet voorbeeld aan de slag gegaan. Opgave is het realiseren van de DTB-doelstelling. Vraag is welke info/data hiervoor nodig is. Resultaat Groep Enspijk Betreft lokaal initiatief: Enspijk wil energie neutraal worden in 2030. De groep is begonnen met het langslopen van de verschillende energie-typen om te kijken wat deze kunnen bijdragen aan de opgave. Opvallend was dat vooral het schaalniveau de uitslag bepaalt. In reactie daarop is de groep vanuit de actoren naar het gebied en de opgave gaan kijken. Data nodig van zon, wind etc. en van energieverbruik. Voor deze kleine schaal zijn andere data nodig dan de energie atlas van de provincie verstrekt. Laat mensen deze data zelf verzamelen. Ook info-voorziening anders organiseren. Wikipedia-achtig. Belangrijk om eerst het energieverbruik (ook op het goede schaalniveau) te weten. Elektrische auto s lijken hier de oplossing voor het vraagstuk duurzame mobiliteit. Let op de burger en bedrijven niet te overweldigen met opgelegde maatregelen. Ze moeten al aan veel nieuwe normen gaan voldoen. Besef dat ook de overheid een actor is. Er zijn al heel veel data en ook applicaties (denk aan zon zoekt dak ) beschikbaar. Goed om daar een gelaagdheid in aan te brengen en enkele vuistregels op te stellen om het gebruiksvriendelijker te maken. Kijk er ook goed vanuit de ondernemersbril naar: wat wil die weten? Stuur de publieke opinie door goede bedrijven in de schijnwerpers te zetten. En de vervuilers aan de schandpaal. Enspijk zou typologie klein dorp kunnen krijgen. Zoals ook snelweg een aparte typologie kan zijn. De groep komt met een duidelijk aanbeveling voor het proces: 1 Genereer eerst ideeën met/ in het gebied 2 Bepaal met vuistregels de haalbaarheidskansen. 3 Ga vervolgens de diepte in met behulp van meer gedetailleerde data.

Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 7 Resultaat groep havengebied Nijmegen Betreft een locatie met kansen: herstructurering bedrijventerrein is nodig; lokale afvalverwerker profi leert zich sterk als grondstofl everancier (C2C); energiecentrale beraadt zich op toekomst (afbreken of omvormen); wens om huizen te bouwen. Zorg voor commitment op deze roadmap door de groep/coalitie. Elke actor afzonderlijk zal ook een eigen roadmap hebben voor zijn/haar individuele doelen/belangen. Casus is benaderd vanuit de rollen van: overheid - gemeentelijk ambtenaar EZ, verantwoordelijk voor revitaliseren bedrijventerrein. Ondernemers Electrabel (internationaal, energie), ARN (regionaal, afvalverwerker) en Enki Energy (lokale biovergister) Ontwerper HNS Voorstellen voor proces: Welke actoren wil je aan tafel? Hoe krijg je die aan tafel? Ondernemers lopen pas warm als duidelijk is dat zij belang (kans/probleem) hebben. Wie heeft welk probleem/belang? Het moet voor hen aansprekend zijn om mee te doen, sexy. Een goede marketing is nodig voor een goede betrokkenheid: Motivatie maakt actief (informeren is motiveren) Werk met lokale voortrekkers Maak gebruik van succesvolle pilots Het is nodig om eerst goed ambities en voorkeuren (besparen of duurzaam opwekken?) duidelijk te hebben. Breng alle ideeën in beeld. Welke kansen worden niet benut? Welke problemen worden niet opgelost? Participatief proces naar een roadmap. Integreer hierin de verschillende problemen en kansen en werk uit naar het mogelijke, wenselijke en waarschijnlijke. Hierin kan de touchtable prima zijn diensten bewijzen. Binnen dit proces moet de overheid minder zelf bedenken, maar vooral samen met de andere actoren. Denk daarbij Out-of-the-box. Om het proces op gang te helpen, kan de overheid reacties uitlokken (voornemen CO2-belasting, warmtenet, verhandelbare distributierechten (recht om te mogen vervoeren) e.d.). Wat een touchtable moet kunnen Data presenteren tbv (gebieds)analyse: Fysiek ruimtelijke informatie Energiebalans van het gebied. Voor ingreep en erna, om effect te kunnen zien. Bestaande en geplande ontwikkelingen op de kaart (o.a. nieuw warmtenet). Sociaal / cultureel gegevens op kaart Economische gegevens (bv. Werkgelegenheid) Politiek Wetgeving en beleid Emissies Vervoers- en verkeersstromen Energiegegevens per verbruiker. Kan verkregen worden met een wikipedia-achtige structuur Data combineren en modelleren (b.v. subsidie + burgers; initiatief +dakoppervlak) Vastleggen van een ontwerp dat aan de tafel wordt gemaakt.

8 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 Opmerkingen experts Er zijn al roadmaps (gemeenten en Regio). Wat voegt DTB toe? Het verduurzamen van de transportcorridor is een prima legitimatie om met DTB aan de slag te gaan. Waar heb je zeggenschap over? Overheid bewaakt sowieso de RO, dus daar ligt zeggenschap. Waar zitten nu de grote systeemsprongen die we willen? De innovaties? Als we daarvoor de markt willen vragen, wat is dan de vraag/het probleem? Corridor wordt nu als vervelend ervaren in het gebied. Hoe draai je dat om. Hoe zorg je dat bewoners deze corridor gaan omarmen en gebruiken? Welke sector moet in beweging komen? Probleemeigenaar in de corridor is niet de probleemveroorzaker. Dat maakt probleem complexer. Uitvraag aan de markt 3 groepjes buigen zich over de vraag hoe we met het probleem/ de vraag naar de markt kunnen: Leefbaarheid lijkt het grootste probleem hier Markt is te prikkelen door beloning (prijzengeld of een uitnodiging voor een volgend project) of restrictie Hef tol voor gebruik weg en water naar rato van vervuiling. Gebruik dat tolgeld om duurzaamheidsprojecten in het gebied te fi nancieren. Alle vervoerders moeten tanken in de regio. Of anders moeten zij betalen voor hun lozingsrecht (lozen van o.a. fi jn stof, CO2, geluid). Aansprekende slogan: Van lozen naar verpozen! Slotopmerkingen experts Oplossing is de verplichting om duurzaam transport in te kopen Het integrale aspect maakt van het project een heel ingewikkeld verhaal Gebruik de uitvraag voor de 2e Maasvlakte als blauwdruk. Daar is een soortgelijke vraag al eens in de markt gezet. Gebruik restricties en regels als marktprikkel. Wie heeft welk probleem? Wie heeft waar invloed op? Wat is nu precies de overlast van de corridor? Is leefbaarheid wel een probleem? Ik mis de synergie We moeten het ook gewoon in dít gebied oplossen Zoek de mooie verhalen en breng die samen De energie-opgave lijkt veel minder urgent dan milieu en leefbaarheid Van wie is de weg? Zet er een stoplicht op en kijk wat er gebeurd. Geld kan dienen als trigger Hoe kun je de markt benaderen voor een oplossing Het concreet maken van het probleem is stap 1. Roep daarna de markt erbij. Zoek op de markt vooral naar de explorerende bedrijven als partner.

Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 9 BIJLAGEN Programma 10-11 5 Step Approach 2.0 12-21 Deelnemerslijst 22 Factsheet DTB 23-25

10 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 PROGRAMMA

Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 11

12 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 5 STEP APPROACH 2.0

14 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013

22 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 FACTSHEET DTB

24 Duurzame Transportcorridor Betuwe - Verslag Expertbijeenkomst -, Tiel, 27 mei 2013 DEELNEMERSLIJST Expertbijeenkomst Restaurant Buitensporig! Tiel 27 mei, 12:30 17:30 Kristel van Haaren (Heijmans), Anton van Hoorn (Planbureau voor de Leefomgeving), Renee de Waal (WUR), Jan Luijten (gemeente Nijmegen), Flor Avelino (DRIFT), Rob Bremer (Alliander), William Hartman (Warnsdag), Siebe Broersma (TUDelft), Linda de Klein (provincie Noord-Brabant), Marco van Steekelenburg (provincie Zuid-Holland), Nils Leemans, (RWS), Rick Bosman (DRIFT), Dit verslag is een uitgave van: Kernteam Duurzame Transportcorridor Betuwe een samenwerkingsverband tussen Provincie Gelderland, Wing, WUR en DLG juli 2013 Jeroen Gelinck (provincie Gelderland), Jannemarie de Jonge (WING), Sven Stremke (WUR), Dirk Oudes (WUR), Mark Obbink (DLG), Toine Tünnissen (DLG), Joost van Uum (DLG).