Haktueel 09 06 Een speciale uitgave van A. Hak Beheer B.V. nummer 6 In deze uitgave: > Alles begint met vertrouwen > A. Hak Infranet is klaar voor de toekomst > Drie jaar durend waterleidingproject aan de Rode Zee > Gas naar de zoutkoepels - en terug > Intelligent pigging kan rampen voorkomen
Alles begint met vertrouwen In de vorige editie van Haktueel waarschuwde directeur Rob Groenendijk op deze plaats nog voor te veel optimisme. Hij is er nog altijd de man niet naar om het succes van de daken te schreeuwen, maar deze keer kan en wil hij er toch niet onderuit: het gaat veel beter met A. Hak. De resultaten over 2006 lijken op een goed niveau uit te komen en ook de vooruitzichten voor 2007 zijn ronduit zonnig. Onze inspanningen worden beloond. Meer volume De divisie Infranet heeft een roerige tijd achter de rug. De herstructurering heeft als resultaat gehad dat Infranet nu beschikt over drie sterke, regionale kantoren. Bovendien trekt de vraag flink aan. Groenendijk: We hadden het de afgelopen twee jaar moeilijk, maar we hebben dit gebruikt om ons te hergroeperen. Dat is de juiste aanpak gebleken. We krijgen het nu druk en in de nieuwe structuur zijn we daar goed op voorbereid. Daarnaast worden de telecomactiviteiten nu vanuit een aparte vennootschap uitgevoerd. Al met al kunnen we zeggen dat in de markt waarin Infranet opereert het volume toeneemt. En eindelijk beginnen ook de prijzen in de buurt van een aanvaardbaar niveau te komen. Met al het werk dat op ons afkomt, keert voor ons en voor onze collega s overigens ook een probleem terug dat we nog kennen van een paar jaar geleden: een tekort aan vakmensen. Meer gasleidingen Ook de divisie Leidingbouw bevindt zich in een groeimarkt. In de leidingbouw hebben we samen met drie collega s een mooie opdracht van Gasunie verworven, vertelt Groenendijk. De gasleiding, 48 doorsnee en 80 kilometer lang, loopt van Grijpskerk naar Workum. Daarmee zijn we voor het eerst sinds lange tijd weer met een écht grote leiding in Nederland aan de slag en daar zijn we heel blij mee. Het transport van gas neemt in Europa steeds grotere vormen aan. Omdat hier veel technische knowhow en gasbehandelingscapaciteit aanwezig is om de verschillende calorische waarden met elkaar te mengen, speelt Nederland in die ontwikkeling een grote rol. In de nabije toekomst zijn op de leidingbouwmarkt dan ook een flink aantal aansprekende projecten te verwachten, waar wij onze expertise en ervaring graag voor willen inzetten. Over de grens Ook voor A. Hak International zijn de vooruitzichten goed. Door de toenemende dichtheid van het gasleidingennet in Europa zijn nieuwe leidingtracés geprojecteerd in landen als Duitsland, Polen, Frankrijk en Italië. Groenendijk: Wij willen geen grote buitenlandse organisatie. We gaan alleen de grens over als zich een mooi project voordoet, waarbij we kunnen samenwerken met een lokale partner die de markt kent, makkelijk contact kan leggen met de klant en op de hoogte is van de gebruiken in het land. Onze toegevoegde waarde ligt dan in de technische en organisatorische expertise. Voor gasleidingen ontbreekt het bij buitenlandse aannemers vaak aan ervaring met grote diameters en hoge druk. Die ervaring hebben wij wel en daarmee zijn de voorwaarden aanwezig voor een succesvol partnership. Hoe belangrijk de Europese vooruitzichten ook zijn, de aandacht gaat bij de divisie International op dit moment natuurlijk vooral uit naar Saoedi-Arabië. Groenendijk steekt zijn enthousiasme over dit megaproject niet onder stoelen of banken: Als deze Haktueel verschijnt, is het kamp voor de medewerkers klaar en zullen we binnen enkele weken de eerste las gaan leggen. Dit project is door zijn omvang op zichzelf al iets om trots op te zijn, maar bovendien is de kans aanwezig dat er weer nieuwe waterleidingprojecten in Saoedi-Arabië uit voortkomen. Ook op andere plaatsen in de wereld zijn we in toenemende mate actief en komen diverse projecten steeds dichterbij. En dat zijn niet alléén van die hele grote werken. Zo zijn we in samenwerking met Boskalis op een paar plaatsen in de wereld aan het werk. Naast het werken met partners is een tweede pijler onder ons buitenlandbeleid, dat we een partnership als het even kan op kleine schaal beginnen. Bij het samenwerken met partners hebben we wel het een en ander geleerd van de cultuur in het Midden-Oosten. Alles begint met wederzijds vertrouwen. Als je van elkaar op aan kunt, hoef je niet meer iedere afspraak tot in de kleinste details in dikke contracten vast te leggen. Het gevolg is dan bovendien, dat samenwerkingsverbanden heel lang stand kunnen houden. Dat geldt voor de samenwerking met Al Rashid, maar bijvoorbeeld ook voor partnerships met bedrijven in Syrië, Frankrijk en Italië. Industrieel onderhoud afgestoten A. Hak heeft de onderhoudsactiviteiten van de divisie Industrie deze zomer verkocht aan technisch dienstverlener Imtech. Groenendijk vertelt waarom: De grote opdrachtgevers in de industriële onderhoudsmarkt geven steeds grotere, gecompliceerde opdrachten aan een steeds kleinere groep contractors. Om mee te kunnen blijven doen in die markt, zouden we voor grote, meerjarige contracten samenwerking moeten zoeken met andere, grote contractors. Bovendien Bij het samenwerken met partners hebben we wel het een en ander geleerd van de cultuur in het Midden-Oosten zouden we fors moeten investeren in onze eigen organisatie. Tegelijkertijd trekt de markt voor onze kernactiviteiten, met name de leidingbouw in binnen- en buitenland, duidelijk aan. Ook daar zijn dus investeringen nodig. We moeten strategische keuzes maken en na een zorgvuldige afweging hebben we besloten ons te concentreren op onze core business. Imtech heeft juist de ambitie om een zo breed mogelijke industriële dienstverlener te zijn en was dus een prima kandidaat om onze onderhoudsactiviteiten over te nemen. De 214 werknemers in het industriële onderhoud zijn medio augustus in dienst van Imtech. A. Hak Industrie behoudt de activiteiten Tankbouw en Offshore, waar we op korte termijn goede mogelijkheden zien. Vertrouwen De nabije toekomst ziet er rooskleurig uit voor A. Hak en Rob Groenendijk heeft er alle vertrouwen in dat de onderneming ook op wat langere termijn goede tijden tegemoet gaat. En zoals gezegd: alles begint met vertrouwen. 2 3
Streven naar beter Herstructurering succesvol Drie regio s plus één landelijk aanspreekpunt voor data en telecom A. Hak Infranet is klaar voor de toekomst De divisie Infranet van A. Hak heeft de afgelopen maanden de organisatie opnieuw vormgegeven en gestroomlijnd. Op het eerste gezicht is er voornamelijk sprake van een geografische herindeling: Infranet heeft voortaan drie in plaats van vijf regio s. Maar er is beduidend meer veranderd. Naast de aangepaste geografische structuur hanteert A. Hak Infranet voortaan ook marktdisciplines als organisatorisch uitgangspunt. Zo is als onderdeel van Infranet een aparte BV opgericht die zich landelijk richt op projecten en prospects op het gebied van telecommunicatie: A. Hak Telecom. De nieuwe organisatiestructuur stelt Infranet in staat om beter en efficiënter in te spelen op behoeften in de markt. 4 5
Telecom BV op te richten. Jo Maas schetst de ontwikkelingen die leidden tot de oprichting van het bedrijf waarvan hij inmiddels de eerste directeur is: In de telecommarkt heb je te maken met landelijke spelers. De regiostructuur van Infranet paste daar steeds minder goed bij. De tijd was rijp om die discipline eruit te trekken en ervoor te zorgen dat we bij ieder project een overzicht zouden hebben van alles wat er speelt. We kunnen nu iedere opdracht faciliteren met één point of contact. van de stap die we hebben genomen. De telecombranche groeit flink en we hebben al een aantal grote werken kunnen scoren. KPN heeft Infranet inmiddels aangemerkt als preferred supplier en dat levert vanzelfsprekend werk op. Maar KPN is zeker niet de enige opdrachtgever van belang. De ontsluiting van glasvezelnetwerken zal flinke vormen aannemen en daar zijn veel verschillende partijen bij betrokken. Voor al die ondernemingen kan Infranet Telecom een belangrijke toegevoegde waarde vertegenwoordigen. Wat is er veranderd? A. Hak Infranet bestaat voortaan uit drie regio s: Het divisiehoofdkantoor A. Hak Infranet is eveneens gevestigd aan het adres in Zwolle. Nieuwe koers Divisiedirecteur Robbert Wittmaekers is blij met de nieuwe regio-indeling, maar vooral met de koerswijziging die daarmee gepaard gaat. Tot voor kort was de structuur van onze organisatie louter en alleen gebaseerd op een geografische indeling. Daarmee doe je je opdrachtgevers tekort. Daarom hebben we nu gekozen voor een opzet die in geografisch opzicht logisch is, maar tegelijkertijd sterk in disciplines wordt ingericht zoals bijv. Stadsverwarming, We kunnen op een vraag van een klant sneller reageren dan voorheen Telecom, Nuts en MS- en HS-montage. Voor onze opdrachtgevers heeft dat eigenlijk alleen maar positieve gevolgen. Het is onze taak om klanten volledig te ontzorgen. Die taak kunnen we nu in de praktijk tot uiting brengen door ons volledig te richten op een volwassen productieapparaat. In dienst van de klant en inspelend op de situatie in de markt. In de praktijk zullen onze klanten er overigens nauwelijks iets van merken dat we voortaan met drie regio s werken. Met onze veldlocaties zitten we overal in het land nog altijd héél dicht bij onze opdrachtgevers. En dat blijft zo. De regiodirecteuren Tjeerd Dijkstra is directeur van de nieuwe Regio Noord-Oost. Net als Robbert Wittmaekers ziet hij in de nieuwe structuur uitsluitend positieve kanten: De nieuwe inrichting van de organisatie stelt ons in staat om veel beter gebruik te maken van de synergievoordelen, terwijl we ons naar klanten toe duidelijker kunnen positioneren. We zijn voor opdrachtgevers een aantrekkelijker partner geworden. Ook omdat de lijnen korter zijn geworden, zowel binnen de eigen regio als interregionaal. We kunnen op een vraag van een klant sneller reageren dan voorheen. In de regio Midden-West staat Peter van der Ploeg aan het roer. Hij ziet binnen Infranet al een duidelijke resultaatverbetering optreden, mede als gevolg van de nieuwe structuur: We zijn er natuurlijk nog niet. Nog niet iedereen zit op de juiste plek, er zijn hier en daar nog vacatures. Maar de grote lijnen beginnen voor iedereen duidelijk te worden, óók voor opdrachtgevers. Het werk neemt toe, we krijgen het steeds drukker. Het economische klimaat zit natuurlijk mee, maar we hebben een duidelijker gezicht gekregen en dat werpt zeker zijn vruchten af. Op de langere termijn biedt rendementsverbetering ruimte om de dienstverlening te blijven verbeteren. En dat is weer in het belang van onze klanten. Volgens Wim van der Heijden, directeur van de Regio Zuid, levert de nieuwe structuur veel helderheid op. Wij kunnen onze meerwaarde duidelijker naar voren brengen. Er is nu voor iedere discipline één aanspreekpunt. Zo hebben we binnen onze regio nu aparte hoofduitvoerders voor infra en verlichting. Als klant weet je daardoor, dat je voortaan altijd iemand aan de telefoon krijgt die een volledig overzicht heeft van het betreffende werkgebied. Nu data en telecom een afzonderlijke activiteit is geworden, is er in de regio méér aandacht voor deze markt; niet alleen van Telecom BV, maar ook binnen onze districtsorganisatie. Want Telecom blijft natuurlijk nauw samenwerken met de ondersteunende diensten in de regio s. Die wisselwerking zorgt voor een kwaliteitsimpuls. Hetzelfde geldt voor werkterreinen als stadsverwarming en midden- en hoogspanning. Vanuit de disciplinegerichte organisatie kunnen we daaraan nu meer aandacht besteden, op een hoger niveau. Telecom Voor de meeste werkterreinen waarop A. Hak actief is, vormt de regio-indeling een logische structuur. De markt voor dataen telecommunicatieprojecten ontwikkelde zich echter zodanig dat een andere benadering noodzakelijk werd. Opdrachtgevers bundelden hun krachten en het aantal contracten met een landelijke spreiding nam toe. Voor A. Hak Infranet was dat het sein om binnen de divisie Infranet Onze opdrachtgevers reageren goed op de nieuwe aanpak De afsplitsing van Telecom BV betekent niet dat er geen contact meer is met de Infranet regio s. Jo Maas: Integendeel. Het montage- en meetwerk is de verantwoordelijkheid van de telecomspecialisten, maar aan ieder telecomproject zit ook een civiele kant. Daarin werken we nauw samen met onze Infranet-collega s in de drie regio s. Na jaren van relatieve rust is de telecommarkt dit jaar in een stroomversnelling geraakt. De oprichting van Telecom BV komt dan ook precies op tijd. Wat er nu in de markt gebeurt, onderstreept de noodzaak A. Hak Telecom gaat zich positioneren als een echte specialist. Het bedrijf houdt zich bezig met ontwerp, aanleg, realisatie en onderhoud van netwerken in de meest brede zin. Voltooid Hoewel de herstructurering nog vers is, lijkt de nieuwe koers van A. Hak Infranet in de markt nu al positief te worden ontvangen. Robbert Wittmaekers: Onze opdrachtgevers reageren goed op de nieuwe aanpak. We hebben sterk de indruk dat we op deze manier beter kunnen inspelen op vragen uit de markt. De belangrijkste stappen in het herstructureringsproces zijn inmiddels gezet. Tegen het eind van dit jaar zullen in ieder geval op divisieniveau alle essentiële bedrijfsprocessen zijn ingericht. Ook het optimaliseren van de bedrijfsprocessen binnen de regio s zal dan in grote lijnen voltooid zijn. Midden- West Zuid A. Hak Infranet Regio Midden-West James Wattstraat 17 2809 PA Gouda Telefoon 0182-680 800 Fax 0182-680 801 A. Hak Infranet Regio Noord-Oost Pascalweg 2 8013 RC Zwolle Telefoon 038-467 27 30 Fax 038-467 27 31 A. Hak Infranet Regio Zuid Lage Landstraat 6 5462 GJ Veghel Telefoon 0413-362 926 Fax 0413-362 929 Aanvullend op de nieuwe regio-indeling heeft A. Hak Infranet een nieuwe dochteronderneming opgericht: A. Hak Telecom BV Pascalweg 2 8013 RC Zwolle Telefoon 038-467 27 30 Fax 038-467 27 31 Noord-Oost 6 7
Project Drie jaar durend waterleidingproject aan de Rode Zee Leidingen, pompstations en reservoirs A. Hak schrijft geschiedenis in Saoedi-Arabië Het is zover. A. Hak International is aan het werk gegaan in Saoedi-Arabië. En hoe! Samen met lokale partner Al Rashid is de onderneming begonnen aan een project dat zijn weerga in de bedrijfsgeschiedenis niet kent. A. Hak legt in drie jaar tijd een leidingstelsel aan van bijna 350 kilometer lengte, in diameter variërend van 44 tot 80, veelal dwars door de woestijn, dat miljoenen mensen gaat voorzien van drinkwater. Het project is het grootste werk dat A. Hak ooit verwierf. De vijftiende maart van 2006, de dag waarop in Riyadh de handtekeningen werden gezet onder het mega-contract, vormt een nieuwe mijlpaal in de toch al rijke historie van A. Hak. 8 9
Het project in Saoedi-Arabië biedt A. Hak een prachtige gelegenheid om alle registers open te trekken. De kennis en ervaring die de onderneming in de afgelopen tientallen jaren heeft opgebouwd, komt in Saoedi- Arabië volledig tot zijn recht. De logistieke operatie die bij een dergelijk omvangrijk project hoort, is inmiddels in volle gang. Als iets er niet is, of de kwaliteit is onvoldoende, dan importeren we het wel Logistiek Als een grote opdracht eenmaal een feit is, kunnen de voorbereidingen van start gaan. In eerste instantie gaat het dan om praktische zaken. Enkele ervaren mensen van A. Hak zijn ter plaatse gaan onderzoeken wat er - letterlijk - te koop is. Handschoenen, werkschoenen, werkkleding, gereedschap, kabels. Maar ook vrachtwagens, bussen, graafmachines en onderdelen voor lasdiesels. Peter van der Spoel, Manager Operations, legt uit: Alles wat we op locatie kunnen aanschaffen, hoeven we niet in te voeren. Dat scheelt transportkosten en invoerrechten. Maar als het er niet is, of de kwaliteit is onvoldoende, importeren we het wel. Met die inventarisatie zijn we een maand bezig geweest. Overigens brengen we het specifieke pijpleiding-equipment, zoals kranen en lastractoren, vrijwel allemaal uit Nederland mee. Vaak wordt het modulair verscheept en zetten we het in Saoedi-Arabië weer in elkaar. Arbeidskrachten Daarnaast wordt in diverse landen gewerkt aan het rekruteren van mensen. Peter van der Spoel is ook bij dit aspect van de voorbereiding nauw betrokken. We zijn al in februari begonnen om contacten te leggen met onderaannemers, leveranciers en manpower-bureaus. Dat betekent heen en weer vliegen, ter plekke rondkijken, met mensen praten. Op basis daarvan maak je dan een selectie. Om de risico s te beperken zetten we nooit al onze kaarten op één leverancier. Dat geldt dus ook voor het werven van mensen. We werken met twee manpower-bureaus. Die schakelen op hun beurt weer rekruteringsbureaus in verschillende landen in. Die gaan hun bestanden aanspreken, advertenties plaatsen en op basis daarvan een voorselectie maken. De eerste helft van september zijn we in India geweest om definitief mensen aan te nemen, vooral lassers en machinisten. We hebben daar een proefopstelling in een loods, waar iedereen kan laten zien wat ie kan. En dan is het een kwestie van paspoortnummers noteren en een kruisje zetten: ja of nee. De mensen die we aannemen, kunnen meteen naar Saoedi waar we ze ter plaatse verder gaan opleiden. In de tussentijd hebben we een ander praktisch probleem opgelost, namelijk het verkrijgen van de visa. Daarbij heb je met de autoriteiten te maken en moet je dus geduld opbrengen. Begin augustus hebben we de eerste 300 visa voor elkaar gekregen. Die visa worden per land aangevraagd: 150 voor India, 50 voor Nepal, enzovoort. Met de visa die we nu hebben, kunnen we voorlopig vooruit. Al Rashid, de consortiumpartner van A. Hak, is inmiddels bezig met het bouwen van een kamp voor de vele honderden Jeddah Quaiza Mekka Mina Taif Aantal medewerkers Voor de eerste fase van het werk in Saoedi-Arabië zet A. Hak een groot aantal technische medewerkers uit verschillende landen in. Het gaat daarbij voornamelijk om lassers, fitters en kraanmachinisten. Uit Nederland 21 Uit India 80 Uit de Filipijnen 181 Uit Nepal 35 Tussen nu en medio 2009 zal A. Hak het aantal medewerkers in Saoedi-Arabië met nog eens 150 mensen uitbreiden. Jeddah Benodigde equipment 60 binnenklemmen 2 76 /80 binnenklemmen 3 44 binnenklemmen 2 44-80 buitenklemmen 20 Paywelders 16 Lasdiesels 120 Kranen (80-180 ton) 10 Hydraulische graafkranen 8 Sidebooms D594 4 Vrachtwagens 10 Bussen 8 Facing machines 4 Het lasmateriaal heeft een totaalgewicht van ongeveer 250 ton Shoaiba Quaiza Mekka Mina Taif Shoaiba Het project in het kort Water uit de Rode Zee Bij Shoaiba, aan de Rode Zee, bouwt de Saline Water Conversion Corporation (SWCC), een staatsonderneming van het Koninkrijk Saoedi-Arabië, een enorme ontziltingsinstallatie. Deze installatie moet steden als Shoaiba, Jeddah, Quaiza, Mina, Mekka en Taif gaan voorzien van drinkwater. SWCC heeft de opdracht voor Fase 3 van het Shoaiba Water Transmission System verleend aan het consortium waarin A. Hak International en lokale partner Al Rashid deelnemen. Deze fase bestaat uit de aanleg van vier transportleidingen: Van Shoaiba naar Jeddah: lengte 80,105 km; diameter 60. Van Shoaiba naar Quaiza: lengte 109,420 km, diameter 76. Van Shoaiba naar Mina: lengte 112,116 km, diameter 80. Van Mekka naar Taif: lengte 42,528 km, diameter 44. Het project bestaat overigens niet alleen uit de aanleg van leidingen. Ook pompstations, reservoirs, communicatie- en controlesystemen, opslag- en overslagtanks en meetstations maken deel uit van de opdracht. Volgens planning zal A. Hak International het werk in 2009 opleveren. 10 11
Omdat de opdrachtgever met een Europees ingenieursbureau werkt, zijn ook de eisen vergelijkbaar medewerkers die bij het project betrokken zijn. Peter van der Spoel: In oktober begint de aanleg van de 60 -leiding van Shoaiba naar Jeddah. Het eerste kamp wordt gebouwd bij Shoaiba. Is het werk halverwege, dan verhuist het merendeel van de medewerkers naar een kleiner kamp in de buurt van Jeddah. Ook voor de andere trajecten worden verschillende kampen ingericht. Bij een kamp moet je je overigens geen tenten voorstellen. In afwachting van de oplevering van het kamp heeft een aantal mensen in hotels gezeten, maar uiteindelijk verblijft iedereen in units die voor huisvesting geschikt gemaakt zijn. Overleg A. Hak legt in Saoedi-Arabië een leidingstelsel aan dat aansluit op een ontziltingsinstallatie aan de Rode Zeekust. Er vindt regelmatig overleg plaats met de consortiumpartners, de ingenieursbureaus en de opdrachtgever. A. Hak voert de opdracht uit als EPC-contract. De engineering voor de aanleg van de leidingen is in handen van IBG Engineering in Zürich. Namens opdrachtgever SWCC is ILF Beratende Ingenieure, gevestigd in München en Innsbruck, belast met het constructietoezicht. Maandelijks vindt intern overleg plaats in Zürich, meestal één dag later gevolgd door een vergadering in München of Innsbruck met SWCC en ILF. Het engineering-overleg heeft uiteraard vooral betrekking op de bovengrondse installaties, maar ook het werk van A. Hak komt ruimschoots aan bod. Of het nu gaat om tekeningen, documentenlijsten, hydraulische rapporten, wanddiktes of wijzigingen in tracés; er is altijd meer dan genoeg te bespreken. Op het gebied van veiligheid en kwaliteit is er voor A. Hak geen verschil tussen werken in Europa en in Saoedi-Arabië. Omdat de opdrachtgever met een Europees ingenieursbureau werkt, zijn ook de eisen vergelijkbaar. Hetzelfde geldt voor de omvang van het papierwerk. Al sinds juli vindt ook een wekelijks overleg op de bouwplaats zelf plaats. Gaat het in de engineering-meetings vooral over de grote lijnen, op de plaats van het werk zelf komen ook de details aan bod. De pijp De pijp zelf vormt uiteraard een belangrijk onderdeel van het werk. De leidingstukken worden geproduceerd in een gloednieuwe fabriek in Damman. Omdat het om een waterleiding gaat, moeten de pijpen ter bescherming inwendig worden voorzien van cementlining. Het cementeren gebeurt 1200 kilometer verderop, in Shoaiba, waar de afgelopen zomer speciaal voor dat doel een andere plant uit de grond gestampt is. Vanaf begin september rijdt een onafzienbare rij vrachtwagens (één leidingstuk van 16 meter lengte per truck) heen en weer tussen Damman en Shoaiba om de ruim 21.000 stukken pijp op de plaats van bestemming te krijgen. Klant aan het woord Joint venture: Tebodin en Fabricom Op het behandelstation komt het echt aan op vakwerk Gas naar de zoutkoepels en terug Dit voorjaar heeft A. Hak Leidingbouw op de grens van Nederland en Duitsland een bijzonder project afgerond. A. Hak legde een omvangrijk leidingstelsel aan dat NUON in staat stelt relatief goedkoop gas in te kopen en op te slaan om het vervolgens in gezuiverde vorm te kunnen leveren wanneer er in de markt veel vraag is naar gas. Directe opdrachtgever van A. Hak was de joint venture Tebodin-Fabricom. Haktueel sprak met projectdirecteur Siebe Boersma. De aansluiting tussen ondergronds en bovengronds leidingwerk in de installatie, bleek verrassend goed te zijn. 12 13
De energiemarkt is volop in beweging. De prijzen van olie en gas bereiken recordhoogtes, terwijl min of meer tegelijkertijd de liberalisering van de Europese energiemarkt(en) het spel van vraag en aanbod stevig in beroering brengt. Voor een grote aanbieder als NUON is het aantrekkelijker dan ooit om snel te kunnen inspelen op vraagfluctuaties in de markt. Om die reden slaat NUON gas op in ondergrondse zoutkoepels (kavernes), net over de grens in Duitsland. NUON kan daardoor uit voorraad leveren als de vraag naar gas (en daarmee de prijs) stijgt. Geen alledaagse klus Voor Tebodin-Fabricom bestaat het project uit drie delen. Siebe Boersma: Om te beginnen moet het gas van de aansluiting bij het Gasunienet bij Enschede naar de kavernes worden getransporteerd. Daarvoor is een leiding van zo n 11 kilometer aangelegd. Maar het opgeslagen gas moet ook weer kunnen worden terug geleverd aan het Nederlandse gasnet. Het gas dat we uit de kavernes oppompen kan niet onbehandeld terug naar de hoofdtransportleiding. Daarom bouwen we dicht bij de kavernes een behandelstation waar het gas wordt gemeten en klaargemaakt voor levering. En wat bijzonder is: ook het vullen van de kavernes behoort tot ons werk. De compressoren staan al een paar maanden te ronken en pompen tientallen miljoenen kubieke meters gas in de vier kavernes. Geen alledaagse klus voor een aannemer. Partner van het eerste uur A. Hak was al in de eerste fase van de (Europese) aanbesteding betrokken bij het project. Bij een dergelijk omvangrijk werk kun je niet alles vanuit de eigen organisatie aanbieden en ga je samenwerking zoeken. A. Hak was een van de Over Tebodin-Fabricom partners van het eerste uur. Uiteindelijk heeft A. Hak de hoofdleiding, de vier leidingen naar de kavernes en het ondergrondse deel van het leidingenstelsel op het behandelstation gelegd. Daarnaast heeft A. Hak Industrie nog een aantal prefab-elementen geleverd voor de leidingen van het bovengrondse deel van het behandelstation. Uitdaging Bij het verschijnen van deze editie van Haktueel zal het gasbehandelstation vrijwel zijn voltooid. Voor Tebodin-Fabricom vormt dit station het hart van de werkzaamheden Tebodin is een advies- en ingenieursbureau met ongeveer 2.300 medewerkers. Het bedrijf opereert vanuit ruim 40 vestigingen in binnen- en buitenland. Fabricom is een aannemingsbedrijf van werktuigbouwkundige en E&I-installaties. Ook Fabricom is internationaal actief en biedt werk aan zo n 7.000 mensen. Speciaal voor het NUON-leidingproject tussen Enschede en Epe richtten Tebodin en Fabricom een joint venture op. en is de technische uitdaging het grootst. Siebe Boersma: Het gas dat naar dit station wordt gepompt, moet onder de juiste druk de kaverne in worden gepompt. De druk wordt opgevoerd tot circa 200 bar voordat het de kavernes in gaat. Wanneer het gas weer uit de kavernes stroomt om aan het Nederlandse net te worden geleverd, wordt het eerst verwarmd en daarna wordt de druk teruggebracht tot de druk in het Gasunienet. Omdat er altijd een hoeveelheid vocht meekomt, moet het gas ook gedroogd worden. Dat gebeurt in drie droogtorens. Het gas wordt daar behandeld met glycol, dat het vocht opneemt en vervolgens wordt afgevoerd. Veiligheid Dat gas risico s met zich meebrengt behoeft geen toelichting. Een groot gedeelte van de installatie bestaat dan ook uit veiligheidsvoorzieningen. Siebe Boersma: De verhouding tussen de investeringen in functionele apparaten en veiligheidsinstallaties is aanzienlijk. En we hebben onlangs kunnen constateren dat het ook werkt. Bij bouwwerkzaamheden werd een luchtleiding geraakt, niet door iemand van A. Hak overigens. Alle kleppen in de installatie moeten bij een calamiteit automatisch in de veilige stand gaan. Voor de hoofdklep en de tussenkleppen is dat dicht, terwijl de kleppen naar de afblaasinrichting juist open moeten gaan. Het werkte perfect. Een ongewenste, maar wel geruststellende test. Uitstekende samenwerking Het leidingproject is bijzonder soepel uitgevoerd. Ik ben halverwege het project ingestapt en op dat moment lag A. Hak al drie maanden voor op de planning. Blijkbaar heeft A. Hak kans gezien om in de voorbereidingsfase veel tijd te winnen. Ook bij de kaverneleidingen lagen ze enigszins voor op schema. Tebodin heeft in het verleden regelmatig met A. Hak gewerkt, bijvoorbeeld in opdracht van de NAM, maar voor mij persoonlijk was het de eerste keer dat ik met ze te maken had. Ik moet zeggen dat me dat goed is bevallen. De samenwerking verliep uitstekend. Overigens is niet alleen A. Hak Leidingbouw bij dit project betrokken geweest. De joint venture heeft ook een aantal prefabwerken besteld bij A. Hak Industrie. Mooie score Ik denk dat het bijzondere van dit werk niet heeft gezeten in de 11 kilometer tussen Enschede en Epe. Dat zal voor een ervaren bedrijf als A. Hak tot op zekere hoogte routinewerk zijn. De kaverneleidingen zijn al wat lastiger met vrij veel bochtwerk en een meer complexe piste. Maar hier op het behandelstation komt het echt aan op vakwerk. Het ondergrondse leidingwerk zal bovengronds op de millimeter nauwkeurig moeten aansluiten op het prefab-leidingwerk. Je hebt daarbij natuurlijk alle kans dat er kleine verschuivingen optreden, maar dat gebeurde niet. Dat vond ik bijzonder en ik was niet de enige. A. Hak had een goed team rondlopen. Tijdens het hele project zijn slechts enkele spools (prefab leidingstukken) versneden. Dat is een mooie score. Tijdens de wekelijkse projectvergaderingen met NUON werd daar overigens opvallend veel aandacht aan besteed. De projectdirecteur van NUON had veel affiniteit met het leidingwerk en alsof het de beurskoersen waren, hadden we het iedere week over het aantal lassen dat A. Hak foutloos had gelegd. Het succespercentage werd nauwkeurig bijgehouden en dat lag aanzienlijk hoger dan in het contract als minimum was vastgelegd. 14 15
A. Hak Industrial Services biedt een totaalpakket Intelligent pigging kan rampen voorkomen Wordt de zwakke plek niet onderkend, dan zijn de gevolgen nauwelijks te overzien Begin augustus van dit jaar ontdekken medewerkers van BP Exploration in Prudhoe Bay, Alaska ernstige corrosievorming op de wanden van een olietransportleiding. Hier en daar zijn al de eerste sporen van lekkage te zien. BP neemt het zekere voor het onzekere en treft voorbereidingen om het grootste olieveld in de Verenigde Staten volledig stil te leggen. De oliemaatschappij voorkomt daarmee een grootschalige milieuramp, maar de economische schade is enorm. Zo gaat de reparatie van de leiding BP zo n 100 miljoen dollar kosten. Maar er zijn ook kosten voor het internationale bedrijfsleven, dat de olieprijs nog dezelfde dag scherp ziet stijgen. Bovendien loopt de staat Alaska per dag ruim 6 miljoen dollar aan belastinginkomsten mis. Na enkele weken wordt duidelijk dat een volledige sluiting bij nader inzien waarschijnlijk niet nodig is. Desondanks verwacht BP dat het maanden kan duren voordat Prudhoe Bay weer het maximale productieniveau zal halen. 16 17
Pig aan het werk A. Hak Industrial Services maakt bij het inspecteren van een (voorheen) non-piggable leiding een tijdelijke aansluiting en brengt een lanceertrap aan. De pig wordt vanuit de lanceertrap in de leiding gebracht. De intelligent pig is voorzien van een ultrasone meetkop. In de kop zit een spiegeltje met een transducent. Het spiegeltje draait met een hoge snelheid rond en het ultrageluid weerkaatst tussen de leidingwand en het spiegeltje. In de nabije toekomst voorziet A. Hak de pig ook van een GPS-systeem om de locatie van de pig nog nauwkeuriger te kunnen bepalen. Een glasvezelkabel verbindt de pig met de lanceertrap en zorgt ervoor dat een computer die buiten de leiding staat alle data direct ontvangt. Terwijl de ultrasone meetkop zijn werk doet, verschijnt direct een visuele weergave van de wanddikte op het computerscherm. De wanddikte wordt daarbij omgezet in een kleurenschaal, variërend van blauw (sterk) tot rood (zwak). Op basis van de druk in de leiding en de normen van, bijvoorbeeld, ASME-code B31G is het vervolgens mogelijk om te berekenen of de wanddikte van de leiding nog acceptabel is. Overigens stelt de meetkop ook vast of een eventueel probleem zich aan de binnenkant of de buitenkant van de leiding bevindt. Ook een pig heeft zijn beperkingen. De glasvezelkabel heeft een maximale lengte van 12 kilometer. Is de te inspecteren leiding aan twee kanten toegankelijk, dan is de maximale inspectielengte 24 kilometer. De pig van A. Hak Industrial Services is namelijk bidirectioneel: na afloop van de inspectie kan het instrument worden teruggepompt naar de lanceertrap. De problemen met de transportleiding in Alaska zijn op zichzelf niet bijzonder. Iedere olie- of productleiding vertoont na verloop van tijd slijtage. Maar wordt de zwakke plek niet onderkend, dan zijn de gevolgen nauwelijks te overzien. Het vervangen van een leiding vergt immers enorme investeringen. Vroegtijdige ontdekking van slijtage kan veel materiele en immateriële schade voorkomen. Repareren is nu eenmaal minder kostbaar dan vervangen. Voor de eigenaar is het dan ook van groot belang om eventuele problemen in het leidingnetwerk tijdig te signaleren. Dat gebeurt met behulp van een pig (pipeline inspection gauge), een Veel moderne leidingnetwerken zijn voorbereid op inspectie door pigs meetinstrument dat zich door de leiding voortbeweegt. A. Hak Industrial Services richt zich sinds 1998 met name op het inspecteren van moeilijk toegankelijke leidingen (m.b.v. intelligent pigging) en is op dat terrein inmiddels toonaangevend. Hans Gruitroij was vanaf het eerste begin bij het pionierswerk betrokken en zag hoe de techniek én de markt zich in een hoog tempo ontwikkelden. Als de voortekenen niet bedriegen, staat intelligent pigging aan de vooravond van een doorbraak. Piggable or not piggable, that s the question Een pig beweegt zich door een leiding en verzamelt gegevens over de kwaliteit en onderhoudstoestand van de leiding. Veel moderne leidingnetwerken zijn voorbereid op inspectie door pigs. Deze piggable pipes zijn voorzien van launchers en receivers. Ook bij het design van de bochten en aftakkingen is rekening gehouden met een probleemloze inspectie middels een pig. Het gaat hier voornamelijk om langere transportleidingen, variërend van 20 tot 300 kilometer. Maar met name de kortere netwerken, die in veel gevallen verbonden zijn met de langere transportleidingen, zijn doorgaans niet voorbereid op inspectie. Voor deze non-piggable pipes heeft A. Hak Industrial Services een intelligent en flexibel inspectie-instrument ontwikkeld. De flexibiliteit van deze intelligent pig stelt ons in staat om leidingen te onderzoeken die voorheen niet te inspecteren waren, licht Hans Gruitroij toe. Het instrument neemt moeiteloos 1D 180 o bochten en kan daardoor bijvoorbeeld spiraalvormige pijpen in fornuizen inspecteren. Door deze flexibiliteit worden allerlei leidingen plotseling piggable. Drinkwater en stadsverwarming A. Hak Industrial Services heeft zich met het ontwikkelen van leidinginspectiesystemen tot dusverre met name gericht op de olie- en gasindustrie. Die markt zou op korte termijn wel eens aanzienlijk kunnen groeien. Hans Gruitroij: Ook voor de drinkwaterindustrie en de stadsverwarming wordt het steeds interessanter om intelligent pigging in te zetten voor een efficiënt beheer van het leidingnet. Nieuwe wetgeving legt de verantwoordelijkheid voor de integriteit van het drinkwaternet volledig bij de beheerder. Daarmee wordt ook de behoefte aan betrouwbare metingen ongetwijfeld groter. Samen met diverse waterleidingbedrijven doen we onderzoek om de diverse leidingmaterialen te inspecteren. Zo onderzoeken we voor het Noord-Hollandse waterleidingbedrijf PWN de mogelijkheden om gecementeerde stalen leidingen door het cement heen te meten. Bij dat onderzoek werken we samen met TNO-TPD. Stadsverwarming is voor A. Hak al sinds jaar en dag vertrouwd terrein. Hans Gruitroij: Als wij beschikken over efficiënte tools ligt het voor de hand om die in deze markt aan onze dienstverlening toe te voegen. De techniek heeft zich sterk ontwikkeld en met name de software is aanmerkelijk verbeterd. Daardoor zijn we in staat de gegevens nauwkeuriger en sneller te analyseren. Inmiddels zijn we heel ver met de ontwikkeling van klantensoftware, die opdrachtgevers in staat moet stellen om zelf direct aan de slag te gaan met de inspectieresultaten. Totaalpakket Bij A. Hak Industrial Services heeft het vergroten van kennis een hoge prioriteit. Maar we hebben er ook belang bij dat het kennisniveau bij onze (potentiële) opdrachtgevers hoger wordt. Daarom nodigen we sinds kort ook opdrachtgevers en andere betrokkenen uit voor de cursus Pijpleidinginspectie. We zien steeds meer dat opdrachtgever, aannemer, engineeringbureau en overheid onderkennen dat er op het gebied van transportleidingen gezamenlijke problemen liggen die we met een geïntegreerde aanpak moeten oplossen. In die geïntegreerde aanpak liggen ook de kansen voor A. Hak. Wij hebben veel méér in huis dan een slim inspectieconcept. Wij doen óók het voorbereidende werk, het schoonmaken, het drogen van de leiding, noem maar op. We bieden een totaalpakket aan. Dat kunnen we doen omdat we geen inspectiebedrijf zijn, maar een leidingbouwbedrijf dat aan zijn kernactiviteit een baanbrekende inspectiemethode heeft toegevoegd. Wij hebben veel méér in huis dan een slim inspectieconcept. We bieden een totaalpakket Had het anders kunnen lopen? In 2003 bracht Hans Gruitroij namens A. Hak Industrial Services een bezoek aan BP Exploration in Prudhoe Bay, Alaska. Op basis van wat hij in Alaska aantrof, legde Gruitroij BP een uitgebreid inspectie- en onderhoudsplan voor. De plannen werden nooit uitgevoerd, omdat BP de voorkeur gaf aan het oude inspectieplan. Drie jaar later moest de oliemaatschappij naar aanleiding van de problemen met de transportleidingen laten weten dat er 14 jaar geleden (!) voor het laatst een pig in de gewraakte leidingen was geweest. Een beter inspectiebeleid had veel onheil kunnen voorkomen. 18 19
Haktueel nieuws Open Dag in Zwolle Elders in deze editie van Haktueel kunt u alles lezen over de achtergronden van de herstructurering van A. Hak Infranet. Op vrijdag 3 november hebt u ook de mogelijkheid om het nieuwe Infranet - samen met alle andere divisies van A. Hak - van dichtbij te bekijken. Het nieuwe hoofdkantoor van de divisie A. Hak Infranet (tevens regiokantoor Noord-Oost) opent dan speciaal voor relaties van A. Hak zijn deuren. Tijdens de Open Dag kunt u presentaties en demonstraties van Infranet, Leidingbouw, International en Industrial Services verwachten, evenals van enkele leveranciers. U ontvangt binnenkort een officiële uitnodiging voor de Open Dag. A. Hak op vernieuwde InfraTech 2007 Van 16 tot en met 19 januari 2007 is de complete grond-, water- en wegenbouwsector te vinden in Ahoy Rotterdam. De nationale vakbeurs is vernieuwd en daar mag het eveneens vernieuwde A. Hak Infranet uiteraard niet ontbreken. InfraTech is dit jaar ingedeeld op basis van een zevental thema s: Infrastructuur (onder meer no-dig techniek), Infra materieel, Stad, Energie, Water en beheer, Mainports en Kennis & Innovatie. Iedere beursdeelnemer kan op diverse manieren onderdeel uitmaken van een of meer van de genoemde thema s. Voor bezoekers biedt deze indeling meer overzicht, zodat sneller duidelijk is welk onderdeel of onderwerp aansluit bij zijn of haar markt en/of werkgebied. In een speciale ruimte op de beursvloer, het Infra Theater, kunnen exposanten en opdrachtgevers zichzelf presenteren en hun visie geven op de markt. Van die mogelijkheid zullen onder meer Hoogheemraadschap Delfland, Waternet, Provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat gebruik maken. InfraTech vindt iedere twee jaar plaats en trekt ruim 15.000 bezoekers uit de grond-, weg- en waterbouw. De beurs richt zich op de complete sector: infrastructuur, infratechniek, geotechniek, grondverzet, bodembeheer, bodemonderzoek, bodemsanering en bodemmanagement. A. Hak Infranet B.V. heeft standnummer 510. Frycap legt gasleiding tussen Grijpskerk en Workum NV Nederlandse Gasunie heeft de opdracht voor aanleg van een gastransportleiding tussen Grijpskerk en Workum verleend aan Frycap, het samenwerkingsverband van A. Hak Leidingbouw, Nacap, Visser & Smit Hanab en Denys. Het gaat om een ondergrondse pijpleiding over een afstand van zo n 80 kilometer en met een diameter van 48 (DIN 1200). De nieuwe leiding vormt een belangrijk onderdeel van de rotonde die Gasunie in en om Nederland tot stand wil brengen. Met een gasleiding van Grijpskerk naar Workum en vervolgens naar de Wieringermeer creëert Gasunie aanvullende transportcapaciteit naar West-Nederland. Een aansluiting van deze leiding op de Balgzand-Bactonleiding moet gaan zorgen voor gasaanvoer naar het Verenigd Koninkrijk. De werkzaamheden tussen Grijpskerk en Workum zijn in juli 2006 van start gegaan en kunnen naar verwachting in augustus 2007 worden afgerond. De totale waarde van het project bedraagt meer dan 200 miljoen euro. In de volgende editie besteedt Haktueel ruim aandacht aan de relatie van A. Hak met de Gasunie en aan de totstandkoming van een Europese gasrotonde in Nederland. Tankbouw in de hoogste versnelling Nu A. Hak Industrie de werktuigbouwkundige onderhoudsactiviteiten heeft afgesloten, kan de divisie zich volledig concentreren op tankbouw en offshore. In de tankbouwsector heeft Industrie dit jaar veel uitdagende opdrachten verworven. Zo is bij Total in Vlissingen de bodem van een tank met een doorsnee van 43 meter volledig vervangen, terwijl bovendien de terp is gerenoveerd. Om dat te kunnen realiseren, heeft A. Hak de tank opgevijzeld en na het vervaardigen van de nieuwe bodem weer neergelaten en aan de nieuwe bodem gelast. Voor dezelfde opdrachtgever is de bodem van een geïsoleerde tank (Ø 45 m) gerepareerd, terwijl bovendien de 7e (op één na onderste) ring volledig vervangen werd en de trappen werden verstevigd. Ook bij een kleinere tank (Ø 24 m) zijn reparaties uitgevoerd. Voor Total in Feluy, België, heeft A. Hak het dak van een tank (Ø 54 m) vervangen en de bodem gerepareerd. Ook in België, in Lommel, wordt momenteel gewerkt aan de nieuwbouw van 6 tanks voor Bio Energy in Lommel. Het gaat om voedingsmiddelentanks met een diameter van 18 (2), 15, 9 en 4 meter plus een watertank. 20 A. Hak Beheer B.V. Steenoven 2-6 4196 HG Tricht Postbus 151 4190 CD Geldermalsen T 0345-579 211 F 0345-576 443 E info@a-hak.nl I www.a-hak.nl Realisatie & Productie Waal aan de Maas, Barendrecht Tekst Paul van Mieghem Fotografie Kees Stuip e.a.