Bloemrijke bermen in Leiderdorp behoort bij Speerpuntproject 1 Ecologische verbindingszones uit het Groenstructuurplan Opgesteld door: I. van der Wiel Afdeling: Beleid Datum: 25 augustus 2011
Inleiding Aanleiding Directe aanleiding tot het opstellen van deze beleidsnotitie voor bloemrijke bermen in Leiderdorp is het feit dat de gemeente steeds vaker een (ruige) grasberm omvormt tot een bloemrijke berm in het kader van de gemeentelijke ecologische hoofdstructuur (GEHS). De gemeente hecht samen met de groenbelangenorganisaties belang aan ecologische verbindingen tussen haar grote groenvlakken en haar buitengebied, zodat diverse inheemse planten- en diersoorten zich hier in stand kunnen houden en/ of uitbreiden. Het huidige beheer houdt echter onvoldoende rekening met de specifieke eisen die een bloemrijke berm aan het beheer stelt. Hiervoor zijn speciale beheermaatregelen nodig. De indirecte aanleiding is het Groenstructuurplan dat in 2000 door de gemeenteraad is vastgesteld. Hierin wordt het benoemen en realiseren van ecologische verbindingzones als een grote kans genoemd voor het vergroten van de natuurwaarde van het openbaar groen. De kansen liggen vooral langs water, bermen en stroken bosplantsoen. Dit zijn de drie netwerken voor natuur. Concreet probleem Ruige grasbermen bevatten weinig verschillende plantensoorten en fungeren onvoldoende als verbindingszones tussen de grote groenvlakken zoals Park De Houtkamp en De Bloemerd. Hierdoor kan er onvoldoende kruisbestuiving plaatsvinden tussen planten en dieren vanuit deze parken en de veenweidepolders. Als gevolg hiervan neemt de kwaliteit van de aanwezige ecosystemen af. De soortenrijkdom in de parken wordt minder, de kans op uitwisseling van genen wordt klein, de nog voorkomende soorten worden zwakker en de kans op ziektes neemt toe. Doelstelling Met de omvorming van grasbermen naar bloemrijke bermen en bijpassend beheer willen we bereiken dat de soortenrijkdom in de bermen toeneemt, zodat ze beter als verbindingszones tussen de grote groenvlakken kunnen fungeren. Door deze ecologische verbindingszones voor 2018 te realiseren zorgen we er voor dat de ecosystemen in de kerngebieden van Leiderdorp voldoende biodiversiteit houden en/of krijgen. Afbakening Deze notitie is een vervolg op de beleidsnotitie over de Gemeentelijke Ecologische Hoofdstructuur. Deze notitie geeft de kaders voor de omvorming tot bloemrijke bermen en de invoering van ecologisch bermbeheer. De daadwerkelijke omvorming en het invoeren van het ecologische bermbeheer is een vervolgstap. Er zijn heel veel raakvlakken met het speerpuntproject Natuurvriendelijke oevers. De grasbermen die langs natuurvriendelijke oevers liggen komen meestal in aanmerking voor omvorming tot bloemrijke berm. Daar waar mogelijk worden de werkzaamheden in de uitvoering gecombineerd aangepakt. De uitvoering van de natuurvriendelijke oevers zullen dan leidend zijn voor de planning. Bermen kunnen meerdere functies hebben. Deze notitie richt zich op de ecologische, recreatieve en landschappelijke functies. De verkeerskundige functie en de functie als tracé voor kabels en leidingen worden buitenbeschouwing gelaten. Er zal wel rekening gehouden worden met het zicht van verkeersdeelnemers op kruispunten, in bochten en bij oversteekplaatsen. Dit project heeft ook raakvlakken met het speerpuntproject Groen & Communicatie. Dit project neemt in het uitvoeringsprogramma alleen inspanningen op het gebied van communicatie op, als het gaat om heel specifieke communicatie rond de omvorming en het beheer van bloemrijke bermen. De grotere lijnen en de voorlichting over natuurlijk groen in z n algemeenheid worden via het speerpuntproject Groen & Communicatie uitgewerkt.
Wat is een berm? Een berm is een strook grond gelegen tussen de wegrand en de kavelgrens van het aanliggende terrein of de rand van de aanliggende watergang. Ook de groenstroken tussen twee wegen of tussen weg en vrijliggend fietspad worden berm genoemd. Een berm is meestal begroeid met vegetatie. Natuurlijke bermen Leiderdorp verdeeld de bermen in 2 categorieën onder: Ruige bermen worden twee keer per jaar gemaaid. In de 2e helft van mei begin juni en begin oktober. Bloemrijke bermen worden twee keer per jaar gemaaid. De eerste maaibeurt vindt plaats na de bloei van de margriet (zie ook beheermaatregelen) en de tweede maaibeurt begin oktober. Leiderdorp is sinds 2006 bezig met het actief vergroten van het aantal bloemrijke bermen. Resultaten hiervan zijn onder andere de bloemrijke bermen langs de Gallaslaan en de Leysloot. Hier probeert de gemeente de natuur zoveel mogelijk Leiderdorp binnen te halen. Waarom bloemrijke bermen? In het verleden hadden de weilanden in het voorjaar een kleurrijke bloemenpracht. Tegenwoordig zijn de weilanden meestal egaal groen. De oorzaak ligt in het telkens opnieuw inzaaien met een geselecteerd en geschoond graszaadmengsel, betere bemesting en steeds vroeger maaien. Door een ander beheer van onze bermen kunnen we de planten die vroeger de weilanden kleur gaven nu in onze bermen tegenkomen. De bermen vormen linten door het cultuurlandschap die de grote groengebieden met elkaar verbinden. Door de lintvorm van bermen is het mogelijk dat planten en dieren zich via bermen verplaatsen van het ene groengebied naar het andere of dat vanuit de bermen vestiging in nieuwe groengebieden plaats vindt. De verscheidenheid aan plantensoorten in wegbermen vormt ook de basis voor een rijk dierenleven. Op zonnige dagen kan een grote verscheidenheid aan insectensoorten, zoals diverse soorten dagvlinders, op bloemrijke bermen worden aangetroffen. De betekenis van bermen voor planten en dieren staat of valt met de wijze waarop ze beheerd worden. Om bloemrijke bermen in stand te houden, moeten ze als een ouderwets hooiland beheerd worden. Hierbij wordt een strak maairegime gehanteerd en het maaisel, nadat het gedroogd is, afgevoerd. Zodat grassen niet de overhand kunnen krijgen. Door het afvoeren van het maaisel wordt de bodem schraler en zal de soortenrijkdom toenemen. Niet alleen met algemene soorten, maar ook met zeldzame soorten en door de wet beschermde planten. Wanneer komt een berm in aanmerking voor de categorie bloemrijke berm? Als hij breed genoeg is (> 2 m) Als hij binnen de gemeentelijke ecologische hoofdstructuur (GEHS) ligt Als hij grote groenvlakken met elkaar kan verbinden
Beheermaatregelen voor bloemrijke bermen: Jaarlijks tweemaal maaien en afvoeren van het maaisel. Door het maaisel af te voeren verschraalt de bodem en wordt de vegetatie rijker aan kruiden. Op de overgang naar het water wordt de oevervegetatie gefaseerd gemaaid. I.v.m. verkeersveiligheid wordt alleen de eerste 50 cm vaker maaien De maaiperiode wordt afgestemd op de aanwezige of te verwachten vegetatie. Leiderdorp stemt de 1 e maaibeurt voor bloemrijke bermen af op de margriet. Bij de Achthovenerweg wordt de maaidatum afgestemd op de beemdooievaarsbek. De tweede maaibeurt start begin oktober. Op de startlocatie wordt bekeken of het zaad van de hoofdbloem voldoende is afgerijpt. Pas daarna wordt met maaien begonnen. De bermen worden in een vaste volgorde gemaaid. Door het verschil in tijdstip van maaien zal iedere berm een ander beeld laten zien. Liever niet s morgens vroeg maaien. Vlinders en ongewervelden zijn koudbloedig en kunnen dan ontkomen aan de maaimachine. Dit is in de zomer geen probleem, omdat de zon dan vroeg (rond 5.30 u) opkomt. In het najaar is dit niet haalbaar. Maar Leiderdorp maait de bermen met een schotelmaaier. Deze manier van maaien benaderd het maaien met een zeis en is diervriendelijk. Houd een maaihoogte aan van 5 cm, zodat op de grond levende insecten niet worden gedood of beschadigd. Een hogere maaihoogte is niet gewenst, want dan kunnen de zaden van de kruiden niet meer tot kieming komen en vergrassen de bermen. De oneffenheden in de bodem zorgen voor genoeg schuilmogelijkheden voor de insecten. Het is een wens om in de toekomst niet alles te maaien en 10-20% van het maaisel te laten staan. Maar dit is nu nog niet mogelijk, omdat onze bermen nog te voedselrijk zijn. Dit is op te lossen door langs het bosplantsoen en de slootkanten een strook niet mee te maaien.
Welke bermen zijn al bloemrijk en komen in aanmerking voor specifiek beheer voor bloemrijke bermen? In 2006 is de berm langs de Gallaslaan omgevormd tot bloemrijke berm. En in het kader van het beheerplan zijn in de Bloemerd stroken aangewezen als bloemrijke berm. De bermen van de Nieuwe weg en de Ruigekade zijn van zich zelf al erg bloemrijk. Door het beheer op deze locaties nog beter af te stemmen op de bloeiende kruiden zullen ze nog bloemrijker kunnen worden. Op het kaartje hieronder zijn de bermen aangegeven die op dit moment redelijk bloemrijk zijn en in aanmerking komen voor beheer dat meer is afgestemd op een bloemrijke berm. Bermen die al (redelijk) bloemrijk zijn 1. Achthovenerweg 2. Bloemerd 3. Dijk langs de Dwarswatering (ter hoogte van Visser t Hooft) 4. Gallaslaan 5. Houtkamp 6. Leysloot 7. Nieuwe weg 8. Ockenrode 9. Persant Snoepweg (ter hoogte van Bospoort) 10. Ruigekade 11. Van der Valk Boumanweg 12. Zijldijk
Welke bermen komen in aanmerking voor omvorming tot bloemrijke berm? Met de omvorming van grasbermen naar bloemrijke bermen en het invoeren van bijpassend beheer willen we bereiken dat de soortenrijkdom in de bermen toeneemt, zodat ze beter als verbindingszones tussen de grote groenvlakken kunnen fungeren. Door deze ecologische verbindingszones voor 2018 te realiseren zorgen we er voor dat de ecosystemen in de kerngebieden van Leiderdorp voldoende biodiversiteit houden en/of krijgen. Dit komt overeen met de doelstellingen die we ons zelf gesteld hebben bij het vaststellen van de GEHS. Op het kaartje hieronder zijn de bermen aangegeven die in aanmerking komen om tot een bloemrijke berm omgevormd te worden. Deze bermen liggen binnen de verbindingszones van de GEHS. Bermen die in aanmerking komen voor omvorming tot bloemrijk berm 1. Tollenaersingel 2. Simon Ouwerkerkstraat 3. Dijk langs de Dwarswatering (overig deel) 4. Groenstrook onder de hoogspanningsmasten in Leyhof 5. Randen Leyhof
Bijlage I Info van derden Maaien (info Vlinderstichtig) In het traditionele maaibeheer wordt het terrein in een kort tijdbestek gemaaid, voedsel en dekking verdwijnen en eitjes, rupsen en poppen worden vernietigd of afgevoerd. In bijna alle graslandvegetaties waar een gemechaniseerd maaibeheer wordt uitgevoerd, is een achteruitgang bij diverse diergroepen geconstateerd. Met ander maaibeheer kunnen deze problemen worden voorkomen. Minder vaak maaien Minder vaak maaien is een eerste stap in de goede richting. De meeste planten kunnen er niet tegen wanneer zij wekelijks gemaaid worden. Alleen gras heeft daar geen last van. Bovendien kunnen planten niet gaan bloeien wanneer zij steeds kort worden afgemaaid. Vlindervriendelijke terreinen worden daarom maar een of twee keer per jaar gemaaid. Deze zijn dus veel ruiger dan gemaaide terreinen, maar ook kleurrijker. Gefaseerd maaien Maaien is belangrijk, want zonder maaien groeit terrein helemaal dicht en verdwijnen de bloemen. Bij het gefaseerd maaien blijft een deel van de vegetatie ongemaaid, dit deel wordt bij de volgende maaibeurt meegenomen. De voedselrijkdom van de Leiderdorpse bodem maakt het onmogelijk om grote delen van de bermen gefaseerd te maaien. De vegetatie gaat dan plat liggen en rotten. Dit heeft een averechts effect op de bloemrijkheid van de bermen. In Leiderdorp ondervangen we dit door een strook van de bloemrijke berm langs bosplantsoen en slootkanten tijdens de eerste maaironde te sparen. Afvoeren Het is belangrijk dat maaisel wordt afgevoerd. In het algemeen echter geldt dat het voor insecten en de vegetatie gunstig is om het maaisel een paar dagen te laten liggen. Doordat het een tijdje blijft liggen kunnen de zaden rijpen en uit het maaisel vallen. Dit is goed voor de zaadvoorraad in de bodem. Bovendien krijgen dieren die de maaibeurt overleefd hebben de kans een nieuw plekje te zoeken. Maaien en direct afvoeren is dus nadelig voor flora en fauna. Het is echter ook niet goed om het maaisel te lang te laten liggen. De voedingsstoffen uit het maaisel komen namelijk snel weer terecht in de bodem en dit is niet gunstig voor het ontwikkelen of behouden van een schrale vegetatie. Om dit te voorkomen is het beter om het maaisel binnen een week af te voeren. Ook in de winter Ook in de winter, als er niets meer bloeit, is het belangrijk gefaseerd te maaien. Dat geeft eitjes, rupsen en poppen de kans te overwinteren. Deze spreiding van beheer in ruimte en tijd biedt mogelijkheden voor het ontwikkelen van verschillende structuren. In Leiderdorp wordt het gras in de winterperiode niet gemaaid. Alleen rietkragen worden in strenge winters uitgemaaid, wanneer de ijslaag op de sloten dik genoeg is om het riet vanaf het ijs te kunnen bereiken.