inspiratiedag beheerlijke bermen

Transcriptie

1 inspiratiedag beheerlijke bermen Arnout Zwaenepoel expert natuur en landschap WVI BARON RUZETTELAAN BRUGGE T E wvi@wvi.be

2 inspiratiedag beheerlijke bermen

3 BELANG VAN WEGBERMEN Korte historische schets: bermbesluit Belang van wegbermen Wegbermenquête

4 KORTE HISTORISCHE SCHETS: HET BERMBESLUIT VAN 27 juni 1984 Gebruik van biociden is verboden Maaien na 15 juni, eventuele 2de maaibeurt na 15 september Afvoer van maaisel binnen 10 dagen Vlaams minister bevoegd voor Leefmilieu kan afwijking toestaan Afwijking obv ecologische onderbouwing, verkeersveiligheid, nutteloosheid Opmaak van bermbeheerplan is niet verplicht maar wordt gestimuleerd

5 ECOLOGISCH BELANG VAN WEGBERMEN Kwaliteit en kwantiteit van de open ruimte voor natuur is achteruit gegaan Bermen zijn migratieroute Leef- en voedselgebied voor fauna Heel wat planten en dieren overleven in bermen De totale opp bermen (ca ha) is niet veel kleiner dan de totale opp van alle natuur- en bosreservaten (ca ha)

6 ECOLOGISCH BELANG VAN WEGBERMEN Onbemeste graslanden zijn zeldzaam in Vlaanderen Soortenrijkdom is hoog Goed uitgevoerd bermbeheer is cruciaal voor behoud Aanleg is ook zeer belangrijk (geen stenige verstevigingslaag, geen voedselrijke toplaag)

7 DAAROM Verbod op biocidengebruik Aangepaste maaidata Afvoeren van het maaisel

8 ECOLOGISCH BELANG Meer dan 850 plantensoorten (> 50% Belgische flora) 20 zoogdieren: veldmuis 3 reptielen 5 amfibieën 40 vogels 25 dagvlinders 60 bijen 60 zweefvliegen 10-tallen soorten loopkevers 100-den soorten kevers 10-tallen soorten spinnen 100-den soorten paddenstoelen

9 Kasteel van Oostkerke: adellijke motte met opper- en neerhof Het Kasteelken in Dudzele: site met walgracht, opper- en neerhof Dorpskern Ramskapelle: geen terpdorp

10 Kasteel van Oostkerke: adellijke motte met opper- en neerhof Het Kasteelken in Dudzele: site met walgracht, opper- en neerhof Dorpskern Ramskapelle: geen terpdorp

11 ECOLOGISCH BELANG Grote brandnetel: voedselplant voor 20 soorten insecten Margriet: 145 soorten insecten Bijvoet: 134 soorten insecten Akkerdistel: enkele honderden soorten insecten

12 ECOLOGISCH BELANG Atalanta Landkaartje Kommawortelmot Kleine bijvlieg

13 ZIJN WEGBERMEN NATUURRESERVAATJES? Nee; vooral algemene soorten planten en dieren Vaak te smal, verstoord, voor optimale leefomstandigheden Wél aanvullend als biotoop op natuurreservaten (met zeldzame soorten), als verbindingselement en als refugium Natuurreservaten alleen zijn onvoldoende om soorten te beschermen In intensief landbouwgebied enige resterende biotoop voor de meeste wilde planten

14 ZIJN WEGBERMEN NATUURRESERVAATJES? Steeneppe Nee. Toch een aantal specifieke zeldzaamheden: Aardaker, Beverneltorkruid, Blauw walstro, Pijpbloem, Rapunzelklokje, Paarse morgenster, Steeneppe, Pijpbloem Aardaker Paarse morgenster

15 WEGBERM-ENQUÊTE WEST-VLAAMSE GEMEENTEN + MEETJESLAND OOST-VLAANDEREN West-Vlaamse gemeenten en 14 gemeenten Oost-Vlaanderen bevraagd 26 gemeenten vragenlijst beantwoord 23 West-Vlaamse en 3 Oost-Vlaamse 25 vragen over bermbeheerplan, ecologisch beheer, kosten, machines, actoren, Vragenlijsten behoorlijk ingevuld, maar onvolledig vooral op vlak van prijzen

16 IS ER EEN BERMBEHEERPLAN AANWEZIG IN DE GEMEENTE? Deze enquête 2016 Limburg 2009 Vlaanderen 2009 Bermbeheerplan 50% 71% 66% Geen bermbeheerplan 50% 29% 34% Conclusie: we scoren een beetje minder goed dan de rest van Vlaanderen

17 DOOR WIE EN IN WELK JAAR OPGEMAAKT? 3,5 Aantal bermbeheerplannen per jaar 3 2,5 2 1,5 getal 1 0,5 0 Conclusie: we zijn traag op gang gekomen

18 ALS ER GEEN BERMBEHEERPLAN IS: WAAROM NIET? KOSTPRIJS: 6/13 GEEN PRIORITEIT/ 3:13 GEEN BELANGSTELLING: 2/13 GEEN DUIDELIJKE REDEN: 2/13 Conclusie: Kostprijs is belangrijkste oorzaak

19 WORDT ER EEN ECOLOGISCH BEHEER UITGEVOERD? 4/26 = 15%: nee 22/26 = 85%: ja Variatie van 0 tot 100% Gemiddeld 55% van de bermen 6/26 = 23% voeren 100% ecologisch bermbeheer Strikt genomen: 77% houdt zich niet aan de bepalingen van het bermbesluit Conclusies: zelfs al is er geen beheerplan, toch voeren meeste gemeenten wél (gedeeltelijk) ecologisch bermbeheer bepalingen bermbesluit blijken zeer lastig uitvoerbaar

20 SINDS WANNEER IS HET BERMBEHEER GESTART? : 9/ : 14/26 Conclusies: We zijn traag op gang gekomen Ook al is er een beheerplan, daarom starten we nog niet meteen

21 WANNEER WORDT ER GEMAAID? juni en 15 september 50% Aangepaste maaischema s 50% Vroeger 46% Later 4% Conclusie: er wordt vaak van de mogelijkheid gebruik gemaakt om al op 1 à 15 mei te maaien, wat in de bloemrijkere bermen meestal een goede zaak is (bloeiperiode meer gerespecteerd)

22 WAAR GAAT HET BERMMAAISEL NAAR TOE? 1. Naar composteerbedrijf 88% Niet naar composteerbedrijf 12% Eigenaardige conclusie: 3 West- en Oost-Vlaamse gemeenten voeren het maaisel af naar Arendonk in de Antwerpse Kempen???

23 MET WELK TOESTEL WORDT ER GEMAAID? 100% van de gemeenten gebruikt een klepelmaaier 15% gebruikt daarnaast ook nog een cirkelmaaier of een Herder-toestel Conclusies: de in 1984 sterk gepromote meer ecologische apparatuur is er hoegenaamd niet in geslaagd de markt te veroveren het systematisch opzuigen van het maaisel in dezelfde werkgang is wél sterk doorgebroken

24 IS ER EEN APART BEHEER VOOR HET ZWERFVUIL? 58% van de gemeenten voert een expliciet zwerfvuilbeheer met aparte campagnes, meestal net vóór de maaibeurt 19% voert meerdere acties per jaar Acties gebeuren door groendienst, zwerfvuilploeg, MOP-team OCMW, sociale werkplaats

25 PRIJZEN (exclusief BTW) MAAIEN ZONDER AFVOEREN: GEMIDDELD MAAIEN ZONDER AFVOEREN/ VARIATIE 0,056 euro/m 0,03 0,1 euro/m MAAIEN MET AFVOEREN: GEMIDDELD MAAIEN MET AFVOEREN/ VARIATIE 0,126 euro/m 0,115 0,14 euro/m MAAIEN, AFVOEREN, VERWERKING: GEMIDDELD MAAIEN, AFVOEREN, VERWERKING: VARIATIE 0,138 euro/m 0,0814 0,25 euro/m VERWERKING: GEMIDDELD VERWERKING: VARIATIE 22,88 euro/ton 11,15 33,88 euro/ton

26 PRIJZEN (exclusief BTW) Conclusies: Afvoeren is de grootste kost Verwerking is opvallend goedkoop: 0,012 euro/m Gemiddeld circa 1906 lopende meter voor één ton maaisel Kostprijs is geen belemmering voor ecologisch bermbeheer voor 50% van de gemeenten Kostprijs is wél belemmering voor andere 50%

27 WORDT ER REKENING GEHOUDEN MET PLANTEN EN DIEREN BIJ HET BERMBEHEER? Slechts 9/26 = 35% houdt rekening met planten of dieren Er worden 16 planten, 1 vogel, 2 keer bijen en 2 vlindersoorten genoemd Planten Vogels Bijen Vlinders Bijenorchis, Bokkenorchis, Gestreepte klaver, Groot streepzaad, Klavers, Kleine ratelaar, knolboterbloem, Margriet, Muskuskaasjeskruid, Muursla, Orchideeën, Pinksterbloem, Rode dopheide, Smalle rolklaver, Weidekerveltorkruid, Zaagblad IJsvogel Honingbij Argusvlinder, Bruin blauwtje

28 Bijenorchis Bokkenorchis Kleine ratelaar Weidekerveltorkruid

29 Pinksterbloem Rode dophei Zaagblad Groot streepzaad

30 Honingbij Argusvlinder Bruin blauwtje IJsvogel

31 CONCLUSIES PLANTEN EN DIEREN: Zeer beperkte aandacht voor soorten Flora is nochtans meestal basis in bermbeheerplan Wordt blijkbaar snel vergeten Ook aaibare soorten als vlinders worden amper vermeld IJsvogel is geen relevante soort voor wegbermen Ook Honingbij slechts twee keer vernoemd Maaidata zijn wél gebaseerd op planten en dieren en worden vaak toegepast, maar er wordt niet meer stilgestaan bij de planten en dieren zelf

32 EVOLUTIE ZICHTBAAR IN VEGETATIETYPES OF SOORTEN? Slechts 27% gemeenten zag evolutie Evaluatie gebeurt meestal zeer oppervlakkig: visueel Concreet: één keer maaien levert meer bloei dan 2 keer maaien; boerenbeheer is positief; Orchideeën en Zaagblad zijn toegenomen; grotere soortenrijkdom, maar niet spectaculair Conclusie: Monitoring soorten en vegetatietypes is zeer zwak

33 IS ER AL EEN EVALUATIE GEBEURD VAN HET HELE BERMBEHEERPLAN? Slechts 31% van de gemeenten Ook weer zeer oppervlakkig Geen enkele echte studie 7/26 via visuele controle 1/26 bekeek gewicht bermmaaisel

34 CONCLUSIES VAN DE EVALUATIES? 1 keer: bermen soortenrijker 1 keer: maaidata moeten aangepast worden voor Margriet 1 keer: één keer maaien per jaar levert meer bloeiende planten op 1 keer: verschuiving richting type 14 (Scherpe boterbloem-rode klaver-type) 1 keer: geen toename bloemen 1 keer: geen afname biomassa Slechts 19% voerde aanpassing beheer door na evaluatie

35 WIE IS DE TREKKER? 11/26 technische dienst 10/26 milieuambtenaar 8/26 groendienst 2/26 schepen Vaak combinatie van 2 instanties Conclusie: als de technische dienst alleen trekker is, is er duidelijk minder ecologisch beheer, minder aandacht voor planten en dieren

36 ZIJN ER VRIJWILLIGERS BETROKKEN? Slechts 5/26 = 19% Vrijwilligers: Natuurpunt, milieuraad, landbouwraad Conclusies: bij afwezigheid vrijwilligers is er minder aandacht voor soorten planten en dieren bij combinatie milieuraad-landbouwraad wordt de ene vaak als waakhond voor de andere gebruikt: meestal niet zeer positief

37 WAT IS DE HOUDING VAN HET GEMEENTEBESTUUR? 10/26 = 38% gemeentebestuur positief ingesteld 5/26 = 19% neutraal 5/26 = 19%: eerder negatief of niet geïnteresseerd 3/12 = 12% is niet tegen, maar properheid domineert op ecologische 3/12 onduidelijk

38 BESLUITEN Belang van wegbermen neemt nog altijd toe door achteruitgang natuur elders Bermbesluit inmiddels > 30 jaar, maar nog altijd onvoldoende opgevolgd: blijvende stimulering noodzakelijk

39 WVI BARON RUZETTELAAN BRUGGE T E wvi@wvi.be