Gevolgen op de uitkering uit het Gemeentefonds bij een voorziene herindeling van Opdrachtnemer: PAUW B.V. Wilgenbos 2 3311 JX Dordrecht www.pauw-gemeentefonds.nl Senior Consultant: Dirk Jans
Inhoudsopgave 1 Opdracht... 3 2 Managementsamenvatting... 4 3 Algemene uitkering 2014... 7 4 Analyse van het verschil 2014... 9 5 Meerjarenramingen algemene uitkering... 10 6 Frictie-uitkering... 14 7 Besparingen... 15 8 Bijlagen... 16 7.1 maatstaven herindelingsgemeente(n) 7.2 uitkeringen per gemeente voor herindeling 7.3 uitkering herindelingsgemeente(n) na herindeling 7.4 berekening meerjarenraming herindelingsgemeente(n) 7.5 berekening frictie-uitkeringen 2
1 Opdracht Ingevolge uw opdracht van 24 september 2013 zijn de gevolgen van een voorziene gemeentelijke herindeling per 1-1-2018 van 7 noord-groninger gemeenten in beeld gebracht, voor zover deze van toepassing zijn op de uitkering uit het Gemeentefonds. Daarvoor moeten de volgende varianten worden aangebracht: Indeling in twee clusters, namelijk o Cluster Hoogeland. Hieronder vallen de gemeenten Bedum, De Marne, Winsum en Eemsmond (zonder Eemshaven). o Cluster Eemsdelta. Hieronder vallen de gementen Delfzijl, Appingedam en Loppersum. Tevens zal de Eemshaven tot dit cluster gaan behoren. Eén nieuwe gemeente met alle huidige 7 gemeenten In de offerte van 17 september 2013 is de volgende aanpak aangeboden: Het berekenen van de algemene uitkering in PAUW van de nieuw te vormen gemeente(n) voor de jaren 2014 t/m 2018 op basis van de zgn. septembercirculaire 2013. Om appels met appels te kunnen vergelijken wordt voor de uitkeringsfactor rekening gehouden met zgn. constante prijzen voor alle gemeenten, zowel de huidige gemeenten als de herindelingsgemeente(n). Het jaar 2014 wordt afgezet tegen de afzonderlijke 7 gemeenten vòòr de herindeling met een verschillenanalyse; Het berekenen van de herindelingsbijdragen in de twee bovengenoemde varianten. In de variant van de clusters Hoogeland en Eemsdelta zal tevens de nieuwe regelgeving omtrent splitsing (van Eemsmond) worden meegenomen. Het overdragen van de fictieve gemeenten in PAUW aan de opdrachtgever waarbij de berekeningen bewaard blijven; In de offerte is verder aangeboden dat de werkzaamheden kunnen starten per 30 september 2013 met een doorlooptijd van 3 weken. De werkzaamheden zullen resulteren in een conceptrapport dat telefonisch besproken zal worden. Uiterlijk 25 oktober wordt het rapport dan definitief opgeleverd. De zeven gemeenten hebben de heer Meijer van de gemeente Eemsmond als contactpersoon aangewezen. Met hem is in mailverkeer afgesproken dat de belangrijkste conclusies worden gedeeld uiterlijk woensdag 16 oktober in verband met een vergadering met vertegenwoordigers van de herindelingsgemeenten op donderdag 17 oktober. Voor de benodigde basisgegevens (WOZ-waarden, aantal inwoners, jongeren, woonruimten, leerlingen, bijstandsontvangers, lage inkomens en dergelijke) is gebruik gemaakt van de bekende gegevens in PAUW (Product Algemene Uitkering op het Web), onze internetapplicatie voor de berekening en analyse voor het gemeentefonds waar alle 7 gemeenten die betrokken zijn in dit onderzoek op geabonneerd zijn. Wat betreft de splitsing van de gemeente Eemsmond in een deel inclusief en exclusief de Eemshaven heeft de gemeente Eemsmond de gegevens aangeleverd. We praten dan over WOZ-waarde van niet-woningen (891.902.000) en oppervlakte (1.130 ha). Daarnaast is een prognose opgevraagd bij het CBS van een aantal basisgegevens zoals die zullen ontstaan na de herindeling. Te denken valt aan lokaal en regionaal klantenpotentieel, omgevingsadressendichtheid, diverse bodemfactoren, percentage slechte grond, oppervlakte buitenwater enzovoort. 3
De regelgeving en informatie die bekend is volgens de septembercirculaire 2013 is leidend. Dat betekent onder andere dat: De rijksmaatregelen ter waarde van 6 miljard zijn verwerkt zoals opgenomen in de miljoenennota 2014. Het recent gesloten herfstakkoord is niet meegenomen. Dat geldt ook voor alle nog komende rijksmaatregelen in de aanloop van 2018. Er (afgezien van enkele invoeringskosten) geen middelen zijn opgenomen voor de zgn. 3 D operatie, de taakoverdracht aan gemeenten vanaf 2015 voor jeugdzorg, AWBZ en Participatiewet. De uitbreiding van de frictie-bijdrage van 25% in het jaar voorafgaand aan de herindeling is verwerkt. De effecten van de herijkingsoperatie van clusters in 2014 en daaraan gekoppeld de harmonisatie van de definitie woonruimte zijn niet meegenomen. Deze worden in januari 2014 bekend. 2 Managementsamenvatting Verdeelmaatstaven De omvang van de algemene uitkering wordt bepaald door een groot aantal verdeelmaatstaven. De eenheden van de verdeelmaatstaven zullen in de meeste gevallen bij een herindeling van de bij de herindeling betrokken gemeente bij elkaar geteld kunnen worden zodat een nieuwe unieke maatstaf ontstaat voor de nieuwe gemeente. Toch leiden niet alle bij elkaar opgetelde eenheden tot een evenredige stijging. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de maatstaven schaalvoordeel en nadeel WWB. Deze maatstaven gelden ter compensatie van de uitkvoeringslasten van bijstandsverlening. In de formule van de maatstafberekening zit een drempel waardoor de nieuwe gemeente een lager bedrag ontvangt. Naarmate het aantal bijstandsontvangers toeneemt wordt het verschil steeds groter, vanuit de veronderstelling dat een grotere gemeenten efficiëncywinsten kunnen behalen. Voor cluster Hoogeland is de verlaging 545.000, voor cluster Eemsdelta 525.000 en voor de 7 gemeenten samen is het 1.625.000. Zo n drempel is ook aan de orde bij de sterke groei van leerlingen Voortgezet Onderwijs. Hier moet ten opzichte van 10 jaar geleden een drempel van 10% worden overschreden. In de huidige situatie krijgen drie van de zeven gemeenten een uitkering. Als de zeven worden samengevoegd is dat niet meer het geval. Een andere maatstaf met een groot effect is het buitenwater. Daar is een maximum aan gebonden van 10.000 ha. Met name als de 7 gemeenten worden samengevoegd gaan veel hectaren verloren. Dat kost ± 500.000. De laatste maatstaf die we in dit verband noemen is de krimpgemeenten. Ook hier een drempel, van 1% ten opzichte van het aantal inwoners 7 jaar geleden. Dat kost het cluster Hoogeland 121.600 en daarmee de 7 gemeenten samen ook. Het meest in het oog springend is uiteraard het vaste bedrag van ± 400.000 dat iedere gemeente ontvangt voor kosten als salaris burgemeester, maken van verordeningen en dergelijke. Zo n vaste component ad ± 26.000 zit ook in de WMO-uitkering. Hierdoor ontvangt het cluster Hoogeland 1.285.000 minder, cluster Eemsdelta 857.000 minder en de 7 gemeenten 2.570.000. Het verlies van de vaste bedragen heeft bij relatief kleine gemeenten zoals in het onderhavige geval een groot effect. Bij samenvoeging van grotere gemeenten is dat verlies relatief kleiner. In een aantal gevallen is de verdeelmaatstaf herberekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In paragraaf 3 is te lezen welke maatstaven dat zijn. Zo is bij het percentage slechte grond, bodemfactor gemeente, bodemfactor buitengebied, 4
bodemfactor woonkernen en de omgevingsadressendichtheid een nieuw gewogen gemiddelde berekend. Algemene uitkering 2014 Op basis van de september-circulaire 2013 is voor de zeven gemeenten in twee varianten de algemene uitkering voor 2014 berekend vanuit de veronderstelling dat dit het eerste jaar na de herindeling op 1 januari is. Uiteraard is bekend dat de huidige planning uitkomt op 2018, maar voor het maken van berekeningen is het nodig dat maatstafgewichten (en uitkeringsfactoren) herleidbaar zijn uit circulaires van het ministerie BZK. Die maatstafgewichten voor het jaar 2018 worden echter niet genoemd in de september-circulaire. Deze uitkeringen voor het jaar 2014 bij elkaar opgeteld bedragen als volgt: Cluster Voormalige Nieuwe Waarvan verschil gemeenten gemeente effect Eemshaven Hoogeland 54.165.300 53.049.905 1.267.596-1.115.395 Eemsdelta 57.545.105 55.086.865-1.267.596-2.458.240 7 gemeenten 111.710.405 106.617.997-5.092.408 Ter toelichting op de tabel het volgende: De eemshaven wordt afgesplitst van het cluster Hoogeland en gaat naar cluster Eemsdelta. Dat is al in de cijfers verwerkt. Men zou kunnen denken dat een groter gebied een hogere uitkering tot gevolg heeft. Dat is echter maar een deel van het verhaal. De haven bevat grote bedrijfspanden met, absoluut gezien, hoge WOZ-waarden. Die WOZ-waarden zijn een aftrekpost in het gemeentefonds. De nieuwe gemeente Eemsdelta kan dat in meerdere of mindere mate compenseren door OZB te heffen. Het verschil is voor de 7 gemeenten groter dan voor de beide clusters samen. Dat komt doordat de maatstaven als bodemfactoren die een andere gemiddelde krijgen. Het gemis aan vaste bedragen veroorzaken het grootste deel van de verschillen. Dat is voor Eemsdelta ± 850.000, voor Hoogeland ± 1.285.000 en voor de 7 gemeenten samen 2.570.000. In de frictie-uitkering wordt dit tijdelijk gecompenseerd. Meerjarenramingen algemene uitkering De algemene uitkering voor de nieuwe gemeente is doorgerekend voor de jaren 2014-2018 op basis van de september-circulaire 2013. De resultaten ziet u in onderstaande tabel. De berekeningen zelf zijn weergegeven in bijlage 3. Er is rekening gehouden met uitkeringsfactoren tegen constante prijzen (2015: 1,422 ; 2016: 1,398 ; 2017: 1,383 ; 2018: 1,359). Dat betekent dat de groei ontdaan is van het effect van inflatie. Meerjarenraming Algemene Uitkering 2014 2015 2016 2017 2018 Cluster Hoogeland 53.049.905 49.367.676 48.674.363 48.164.467 47.459.124 Cluster Eemsdelta7 55.086.865 51.177.350 49.733.841 49.026.559 48.133.937 7 gemeenten samen 106.617.997 99.119.858 97.026.691 95.845.094 94.251.226 5
Zie verder paragraaf 5 van dit rapport. Frictie-uitkering De frictie-uitkering is de vergoeding voor tijdelijke uitgaven verband houdend met de herindeling. In paragraaf 6 wordt dat verder toegelicht. De vergoeding is afhankelijk van het werkelijke aantal inwoners op 1 januari van het jaar voorafgaand aan de herindeling alsmede de uitkeringsfactor in dat jaar T-1 (i.c. 1.402). Daar hebben we een inschatting van gemaakt. De uitkomst is dus richtinggevend. Frictie-uitkering T-1: 25% T: 40% T+1: 20% T+2: 20% T+3: 20% Samen Cluster Hoogeland 3.003.608 4.805.773 2.402.887 2.402.887 2.402.887 15.018.042 Cluster Eemsdelta 1.984.974 3.175.956 1.587.978 1.587.978 1.587.978 9.924.963 7 gemeenten samen 6.074.460 9.719.133 4.859.566 4.859.566 4.859.566 30.372.290 6
3 Algemene uitkering 2014 Zoals eerder beschreven kunnen niet de eenheden van alle maatstaven bij elkaar worden opgeteld. In een aantal gevallen is de verdeelmaatstaf een herberekening van de formule door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uitgevoerd. herberekend nieuwe gemeente Effect gemeentefonds Maatstaf, cluster Hoogeland E B DM W Meerkernigheid 13 3 16 9 41 0 Kernen minimaal 500 adressen 4 1 4 3 12 0 Omgevingsadressendichtheid 360 621 150 405 373-4.742 Klantenpotentieel lokaal 14.860 8.720 8.320 11.500 43.490 + 6.890 Klantenpotentieel regionaal 2.910 1.830 320 2.150 7.620 +9.444 Bodemfactor woonkernen 1,08 1,36 1,10 1,22 1,14-21.792 Bodemfactor buitengebied 1,35 1,27 1,05 1,21 1,10-11.784 Bodemfactor gemeente 1,32 1,26 1,06 1,22 1,11-60.963 Percentage slechte grond 6 88 0 73 36-122.638 Totaal -205.585 herberekend nieuwe gemeente Effect gemeentefonds Maatstaf, cluster Eemsdelta D A L Meerkernigheid 11 1 16 27-26.920 Kernen minimaal 500 adressen 3 1 2 5-41.933 Omgevingsadressendichtheid 605 980 186 626 +15.564 Klantenpotentieel lokaal 26.550 13.050 7.520 47.560 + 37.513 Klantenpotentieel regionaal 20.090 8.320 320 37.310 +193.948 Bodemfactor woonkernen 1,29 1,31 1,22 1,28-1.212 Bodemfactor buitengebied 1,23 1,32 1,18 1,22-4.854 Bodemfactor gemeente 1,24 1,32 1,19 1,22 +21.053 Percentage slechte grond 64 82 62 64-39.099 Totaal +154.058 herberekend nieuwe gemeente Effect gemeentefonds Maatstaf, 7 gemeenten samen H E Meerkernigheid 41 27 68-26.920 Kernen minimaal 500 adressen 12 5 17-41.933 Omgevingsadressendichtheid 373 626 498 +17.372 Klantenpotentieel lokaal 43.490 47.560 91.020 + 42.107 Klantenpotentieel regionaal 7.620 37.310 45.410 +214.449 Bodemfactor woonkernen 1,14 1,28 1,20-60.237 Bodemfactor buitengebied 1,10 1,22 1,14-39.958 Bodemfactor gemeente 1,11 1,22 1,15-53.398 Percentage slechte grond 36 64 45-245.802 Totaal -194.320 NB. De bedragen in de laatste kolom van deze tabel zijn inclusief de uitkeringsfactor ad 1,488. 7
De definitie van de maatstaf kernen moet niet worden verward met bebouwde kom. Het gaat hier om zgn. rastervierkanten van 500 bij 500 meter met minimaal 25 woningen. Als deze aan elkaar grenzen worden ze als 1 kern gerekend. Dat is het geval bij de kernen Delfzijl en Appingedam. Dit geldt dan tevens voor de maatstaf kernen met minimaal 500 adressen. Dat kost samen bijna ± 70.000. Wat betreft klantenpotentieel worden de nieuwe gemeenten in de verschillende varianten volgens de definitie van de maatstaf aantrekkelijker dan de huidige afzonderlijke, zowel voor de eigen bevolking als het achterland. Alle zeven de gemeenten hebben een slappe bodem. De geeft extra kosten en daarmee ook een hogere vergoeding uit het gemeentefonds. Bij alle vier maatstaven die daar betrekking op hebben is het door het CBS herrekende gewogen gemiddelde lager dan het rekenkundig gemiddelde. Dat komt omdat de huidige gemeenten met de meest slappe bodem een relatief klein grondgebied hebben. Voor de afzonderlijke gemeenten bedraagt de algemene uitkering voor 2014: Eemsmond: 18.118.024 Bedum: 9.620.631 De Marne: 12.768.306 Winsum: 13.658.339 Subtotaal: 54.165.300 Cluster Hoogeland 53.049.905 Verschil 1.115.395 Aandeel Eemshaven 1.267.596 Totaal: 2.382.991 Delfzijl 30.958.215 Appingedam 15.054.161 Loppersum 11.532.729 Subtotaal 57.545.105 Cluster Eemsdelta 55.086.865 Verschil 2.458.240 Aandeel Eemshaven - 1.267.596 Totaal 1.190.644 Gemeenten in cluster Hoogeland 54.165.300 Gemeenten in cluster Eemsdelta 57.545.105 Subtotaal 111.710.405 Nieuwe berekening 7 gemeenten 106.617.997 Verschil 5.092.408 Voor de goede orde merken wij op dat de frictie-uitkering, zoals die later in dit rapport wordt berekend, niet is meegenomen in de vergelijking. 8
4 Analyse van het verschil 2014 Het verschil wordt grotendeels verklaard uit het wegvallen van het vaste bedragen in de uitkering. In onderstaande tabel is een totaal analyse opgenomen. Per afzonderlijk vermeld bedrag is de uitkeringsfactor al begrepen in het berekende bedrag. Cluster Hoogeland Verschil Effect Eemshaven +1.267.597 Krimpgemeenten -121.607 10a, 10b WWW schaalvoor- en nadeel -545.373 Buitenwater -194.791 15b extra groei leerlingen -30.200 Maatstaven met herberekening volgens CBS, zie vorige paragraaf -205.585 39 vast bedrag -1.207.436 62 Vast bedrag WMO -78.000 Totaal -1.115.395 Cluster Eemsdelta Verschil Effect Eemshaven -1.267.597 Krimpgemeenten 0 10a, 10b WWW schaalvoor- en nadeel -524.352 Buitenwater +36.607 15b extra groei leerlingen 0 Maatstaven met herberekening volgens CBS, zie vorige paragraaf +154.058 39 vast bedrag -804.958 62 Vast bedrag WMO -52.000 Totaal -2.458.241 7 gemeenten samen Verschil Effect Eemshaven 0 Krimpgemeenten -121.607 10a, 10b WWW schaalvoor- en nadeel -1.623.222 Buitenwater -502.083 15b extra groei leerlingen -80.302 Maatstaven met herberekening volgens CBS, zie vorige paragraaf -194.320 39 vast bedrag -2.414.874 62 Vast bedrag WMO -156.000 Totaal -5.092.409 9
5 Meerjarenramingen algemene uitkering De algemene uitkering voor de nieuwe gemeente is op basis van de septembercirculaire 2013 doorgerekend voor de jaren 2014-2018. De resultaten ziet u in onderstaande tabel voor de situatie met samenvoeging van 7 gemeenten. In de berekening van het meerjarenperspectief is uitgegaan van uitkeringsfactoren tegen constante prijzen. Dat betekent dat de cijfers zijn ontdaan van inflatie. De berekeningen zelf zijn weergegeven in bijlage 3. Meerjarenraming Algemene Uitkering 2014 2015 2016 2017 2018 eindstand 106.617.997 99.119.859 97.026.692 95.845.094 94.251.227 In onderstaande tabel zijn de verschillen tussen de uitkeringsjaren weergegeven. NB. In de meerjarenberekening is de frictie-uitkering voor de herindeling niet meegenomen. Het meerjarenperspectief van de frictie-uitkering is uiteengezet in hoofdstuk 6. De berekeningen zijn gemaakt op basis van constante prijzen. Bedragen x 1000,-. Bedragen onder 5.000,- worden niet vermeld. De eindstand van jaar T is de beginstand van jaar T+1. Vergelijking september-circulaire 2013 tussen de uitkeringsjaren 2014 2015 2016 2017 2018 berekening beginstand, bedragen x 1.000 104.050 106.618 99.120 97.027 95.845 Uitkeringsfactor Accressen 2013 t/m 2018 3.944-859 263 658 66 Algemene compensatie accres NGRU sociale zekerheid 68 132 Regionale omgevingsdiensten, generieke korting -136 BCF BTW verhoging -1.020-1.718 Nominale ontwikkelingen 2015-2018 in Septembercirculaire 2013-1.189-658 -526-461 Lagere apparaatskosten (opschaling gemeenten) -330-329 -329-329 Plafond BTW-Compensatiefonds 925 66 132 Onderuitputting 2012, incidenteel effect 1.088 Verdeelreserve -66-132 Ontwikkeling uitkeringsbasis Ontwikkeling uitkeringsbasis 2013 e.v. in Septembercirculaire 2013-884 -1.255-856 -921-790 Hoeveelheidsverschillen -10-291 -1.077 73 77 taakmutaties Armoedebeleid 2013-128 10
Aanvullende bijstand voor 65 jarigen en ouder -9-6 Transitiekosten decentralisatie AWBZ begeleiding naar de wmo 24-184 Ingroeiregeling OnderwijsHuisVesting -31-26 -28 Uitvoeringskosten inburgering -47 mgba -74 Maatschappelijke stages -105 Scootmobielen -95-61 -149 Korting onderwijshuisvesting -1.248 Dualiseringskorting -109 Nationaal uitvoeringsprogramma -888 711 IU/DU/SU Integratie Wet Uitkering Wegen 11 8 10 26 54 Art. 12 uitkering Loppersum -330 OZB suppletieuitkering 136 66 66 Suppletieregeling OZB -454-135 -130-140 -140 Wet maatschappelijke ondersteuning (IU) 897 Invoeringskosten decentralisatie jeugdzorg (DU) -307-74 Vervallen verfijningsregeling rioleringen -61 WOZ WOZ-herwaardering en aanpassing rekentarieven -560 WOZ stijging waarden ten opzichte van vorig jaar 391 10 Kleine verschillen en afronding Kleine verschillen (redenen met bedragen onder 5.000) -1-4 -6-5 Totaal verschil 2.568-7.498-2.093-1.182-1.594 berekening eindstand (x 1.000) 106.618 99.120 97.027 95.845 94.251 NB De beginstand is de hoogte van de algemene uitkering van het jaar t-1. De eindstand geeft de algemene uitkering voor het betreffende jaar (t). De plus en minbedragen ertussen zijn de mutaties tussen het jaar t en het jaar t-1. De vergelijking is een vergelijking tussen de jaren en niet ten opzichte van eerdere circulaires! Een mutatie in enig jaar loopt structureel door als hij niet in de andere jaren gecorrigeerd wordt. In tegenstelling tot de andere tabellen in dit rapport moeten de bedragen met 1.000,- vermenigvuldigd worden. Hieronder zullen de achtergronden van de diverse mutaties per categorie kort uiteengezet worden. Ad uitkeringsfactor: Binnen het gemeentefonds is de normeringssystematiek van toepassing, beter bekend als samen de trap op, samen de trap af. Geeft de rijksoverheid meer uit, dan krijgen gemeenten daar een deel van gecompenseerd. Het jaar 2014 is een gunstig jaar omdat er de nodige infrastructurele werken worden uitgevoerd. In de gepresenteerde cijfers is het pakket rijksmaatregelen verwerkt met een waarde van 6 miljard, nog niet de aanpassing erop als genoemd in het zgn. herfst-akkoord. 11
Naast het accres wordt ook nog een algemene compensatie verstrekt wegens onvolkomenheden in het systeem van de Netto Gecorrigeerde RijksUitgaven ten aanzien van het onderdeel sociale zekerheid. Gemeenten worden gekort door de verhoging van het BTW-percentage van 19 naar 21%. Die kunnen ze declareren bij het BCF, maar het kabinet vindt dat de gemeenten dit zelf moeten opvangen. Vandaar de korting op het gemeentefonds. De korting op de regionale omgevingsdiensten is een generieke korting geworden nadat de VNG niet volledig instemde met het bestuursakkoord in 2011 tegen de achtergrond van de naderhand controversieel verklaarde Wet Werken naar Vermogen. In de september-circulaire 2013 wordt voor de prijsontwikkeling uitgegaan van ± 0,.75 %. Voor de herindelingsgemeente is uitgegaan van een uitkeringsfactor tegen constante prijzen, daarom moet met ingang van 2015 de inflatie uit het nominaal effect van het accres gecorrigeerd worden. Wat overblijft is reëel besteedbaar Het kabinet wil stimuleren dat gemeenten gaan fuseren en daarmee minder apparaatslasten gaan maken. Vreemd genoeg wordt een korting opgelegd aan alle gemeenten, ook die gaan fuseren of al zijn gefuseerd. De rijksoverheid wil af van de open-eind regeling van het BTW Compensatie Fonds. Daarom is een plafond ingesteld van 2,8 miljard. De rijksoverheid raamt thans dat dit plafond wordt onderschreden en daarom wordt het meerder teruggestort in het gemeentefonds. De rijksoverheid hanteert sinds 2013 een ander systeem van afrekening van oude jaren. In 2012 had de rijksoverheid minder geld uitgegeven dan verwacht, en dat leidt samen de trap af tot een korting op het gemeentefonds. Dat heeft een uitwaaiereffect naar 2014. Ad Ontwikkeling uitkeringsbasis. Met deze term wordt bedoeld dat op landelije niveau rekening wordt gehouden met stijging van het aantal inwoners, woonruimten, leerlingen, bijstandsontvangers enzovoort. Als dezelfde geldhoeveelheid wordt verdeeld en de aantallen stijgen, dan moet de prijs per eenheid dalen. Dat vertaalt zich in een daling van de uitkeringsfactor. De herindelingsgemeente kan dat nadeel zelf compenseren door waar mogelijk evenredig mee te groeien met de landelijke trend. Dat is geschied, evenwel niet in het landelijk tempo. In 2016 is nog een min van ruim een miljoen door het vervallen van de maatstaf krimpgemeenten. Ad Taakmutaties Compensaties worden gegeven voor nieuwe taken of uitbreiding van bestaande taken. Anderzijds worden gelden uit het fonds genomen als taken worden afgestoten of naar het oordeel van de fondsbeheerders efficiënter kunnen worden uitgevoerd. De gemeente staat voor de keuze mutaties aan de uitgavenzijde van de begroting aan te brengen. De grote posten zijn het NUP en de korting onderwijshuisvesting. Het NUP houdt verband met de stimulans die rijksoverheid wil geven om te investeren in digitale dienstverlening. Dat kan doelmatigheidswinsten opleveren, zijnde het verschil tussen 2015 en 2016. Er wordt gebruik gemaakt van het systeem van de kasschuif, een instrument uit de methodiek van de rijksoverheid dat gemeenten niet kennen. Wat betreft de korting op onderwijshuisvesting kan gezegd worden dat de rijksoverheid die doorvoert omdat 12
gemeenten macro minder aan dat doel uitgeven dan ze ontvangen via het gemeentefonds. Op lokaal niveau kan dat heel anders uitpakken, zeker als een gemeente in het verleden buitengewoon heeft afgeschreven op de investeringen. Ad IU/DU/SU In het fonds worden integratie-uitkeringen, decentralisatie-uitkeringen en suppletieuitkeringen gegeven. Veelal is sprake van voormalige specifieke uitkeringen van vakdepartementen. De WMO kent in 2014 een grote toename van bijna 9 ton. Voor uitvoeringslasten van de taakoverdracht in 2015 is nog niets opgenomen. Wel een compensatie voor invoerkosten van de jeugdzorg. In dit item is tevens opgenomen de artikel 12 bijdrage die Loppersum nog tot en met 2013 ontvangt. De twee posten van de suppletieregeling OZB kunnen worden gesaldeerd. Het een rudiment uit 2007 toen het gebruikersdeel van de OZB werd afgeschaft. De gemeenten in het onderzoek hieven minder dan het landelijk gemiddelde en werden daardoor gekort. De regeling wordt afgebouwd tot 2020. Ad WOZ De inkomsten-maatstaven WOZ gelden als een aftrekpost in het gemeentefonds. Als gevolg van de herwaardering en het nieuwe WOZ-tijdvak per 1-1-2013 zijn per 2014 de rekentarieven verhoogd, in de veronderstelling dat de waarden zijn gedaald in het jaar 2012. Het effect van de rekentarieven is 560.000 negatief. De waardedaling in de herindelingsgemeente is evenwel minder hoog dan het landelijk gemiddelde van 5,7% voor woningen en 4,4% voor niet-woningen. De herindelingsgemeente compenseert ± 400.000. Daarnaast gaat de rijksoverheid er sowieso vanuit dat de inflatie van 1,2% via de OZB wordt verhaald. In de meerjarenraming is vanaf 2015 geen rekening gehouden met waardestijging noch met een aanpassing van het rekentarief. Wel is rekening gehouden met een waardestijging door bijbouw. 13
6 Frictie-uitkering Als gevolg van een gemeentelijke herindeling ontstaan gedurende de eerste jaren kosten die als frictiekosten benoemd kunnen worden. Voor deze tijdelijke kosten wordt een frictie-uitkering ontvangen. Te denken valt aan externe begeleiding in de voorbereiding, automatiseringskosten, harmonisatie van verordeningen, desintegratie van personeel, open houden van servicepunten in de dorpen enzovoort. De vergoeding is afhankelijk van het werkelijke aantal inwoners op 1 januari van het jaar voorafgaand aan de herindeling alsmede de uitkeringsfactor in dat jaar T-1 (i.c. 1.402). Daar hebben we een inschatting van gemaakt. De uitkomst is dus richtinggevend. Die frictie-uitkering werd tot voor kort uitgekeerd in 4 termijnen vanaf het jaar van herindeling (het jaar T), in porties van 40 20 20 20%. Thans is een regeling in de maak waarbij het jaar voorafgaand aan de herindeling een extra bijdrage wordt gegeven van 25% die gelijkelijk wordt verdeeld onder de gemeenten die in de herindeling worden betrokken. In het cluster Hoogeland krijgt dus iedere afzonderlijke gemeente in het jaar T-1 750.000, in het cluster Eemsdelta is dat 660.000, en als de 7 gemeenten samen gaan is het 870.000. Frictie-uitkering T-1: 25% T: 40% T+1: 20% T+2: 20% T+3: 20% Samen Cluster Hoogeland 3.003.608 4.805.773 2.402.887 2.402.887 2.402.887 15.018.042 Cluster Eemsdelta 1.984.974 3.175.956 1.587.978 1.587.978 1.587.978 9.924.963 7 gemeenten samen 6.074.460 9.719.133 4.859.566 4.859.566 4.859.566 30.372.290 Hoewel de nieuwe clusters ongeveer evenveel inwoners krijgen, krijgt Eemsdelta een veel lagere frictie-uitkering dan Hoogeland. Dat houdt verband met de formule, waarin het aantal herindelingsgemeenten een rol speelt (hoe meer, hoe hoger de uitkering) en de grootste gemeente in de berekening buiten beschouwing blijft. NB. Momenteel is tevens een regeling in de maak waarbij ingeval van splitsing een extra vergoeding wordt gegeven van 10% boven een reguliere herindeling. Er is echter alleen van splitsing sprake als er meer dan 10% van het grondgebied over gaat naar de nieuwe gemeente. Daaronder wordt het een grenscorrectie genoemd, en wordt geen (extra) vergoeding gegeven. In de situatie van de gemeente Eemsmond wordt de Eemshaven afgesplitst, doch gaat het om minder dan 10% van het grondgebied. Daar heb ik dus niets mee gedaan. Voor de berekening wordt verwezen naar bijlage 5. 14
7 Besparingen Welke variant in combinatie van gemeenten ook gekozen wordt, altijd zal de nieuwe gemeente het in structurele zin moeten doen met minder geld dan in de oude situatie. Zoals gezegd komt dat vooral door het gemis van het zgn. vaste bedrag. Er zijn echter ook besparingen denkbaar. Denk vooral aan bestuurskosten zoals burgemeesters, gemeentesecretarissen, griffiers, raadsleden, verordeningen en huisvesting. Maar ook minder kosten aan beleidsontwikkeling en uitvoering. Ervaring in andere herindelingsgemeenten levert al gauw 10 tot 15% minder ambtenaren op. Wel zullen ze van een hoger niveau moeten zijn, want functioneren in een grotere organisatie vergt veelal een ander abstractieniveau van denken. 15
8 Bijlagen Bijlage 1 Eenheden 16
Bijlage 2 Uitkeringen per gemeente voor herindeling 17
Bijlage 3 Uitkering gemeentefonds na herindeling 18
Bijlage 4 Berekening meerjarenraming herindelingsgemeente 19
Bijlage 5 Berekening frictie-uitkering 20