Beleidsplan Stichting Groene en Blauwe Diensten Inleiding Overijssel heeft prachtige landschappen; landschappen die de identiteit van de streken van Overijssel in belangrijke mate bepalen, zoals Salland, Twente, de Kop van Overijssel, het Vechtdal. De landschappen bieden een mooie leefomgeving, dragen bij aan de cultuurhistorische identiteit en zijn ook belangrijk voor planten en dieren. De landschappen zijn een samenstel van vele landschapselementen. Landschapselementen hebben actief beheer nodig omdat anders de kans groot is dat deze anders sluipenderwijs verdwijnen en daarmee de landschappen wezenlijk worden aangetast. Door duurzaam landschapsbeheer kunnen de typerende landschapselementen, die het landschap bepalen, worden behouden. Zo blijft Overijssel rijk aan haar prachtige landschappen. Stichting Groene en Blauwe Diensten Overijssel Actief beheer is nodig om de waarden van het landschap in stand te houden. Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost werken samen in de Stichting Groene en Blauwe Diensten Overijssel (SGBDO) om actief beheer van het landschap te organiseren. De aanleiding om de SGBDO in 2008 op te richten was het beleid Groene en Blauwe Diensten van de provincie Overijssel. De SGBDO is een private stichting, gevestigd op landgoed De Horte te Dalfsen, met een bestuur van twee personen. De bestuursleden worden benoemd door Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost. Momenteel bestaat uit het bestuur uit: Henk Hengeveld, voorzitter Jos Roemaat Daarnaast heeft de SGBDO een Raad van Toezicht die momenteel bestaat uit: Jan Gorter Jannie Lamberts Jaap Starkenburg De SGBDO heeft geen personeel in dienst. Personeel wordt ingehuurd. Momenteel worden basistaken uitgevoerd door medewerkers Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost. Daarnaast wordt veel veldwerk uitgevoerd door lokale gebiedsmakelaars. Visie en doelstelling Van Dale beschrijft het landschap als landelijke omgeving zoals men die in één blik overziet, zoals zij zich in haar samenstel vertoont. Het landschap is een samenstel, het is een ensemble, bestaande uit veel verschillende en ook vaak kleine landschapselementen. De landschapselementen zijn veelal in eigendom van meerdere particuliere eigenaren, naast het bezit van gemeenten en provincies. Het landschap heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld omdat deze landschapselementen een nutsfunctie hadden voor de (landbouw-)bedrijven en landgoederen. Wij spreken dan ook van agrarisch cultuurlandschap. De nutsfunctie is tegenwoordig verdwenen, want de verwarming gaat op gas en hout koop je bij de doe-het- 1
zelf winkel, en daarmee is het vanzelfsprekende onderhoud door de grondeigenaren verdwenen. Landschap is een collectief goed, zoals ook de Task Force Financiering Landschap Nederland schreef: Van een mooi landschap kan iedereen gratis genieten. Niemand hoeft te betalen voor een wandeling of een fietstocht door mooie landschappen. Kortom, het landschap is een collectief goed, waar vraag en aanbod niet via een markt gereguleerd kunnen worden. Private inspanningen om het landschap te onderhouden leveren geen opbrengsten op en de inspanning van een grondgebruiker is van weinig waarde als de omliggende grondgebruikers niet mee doen. Er wordt in Nederland evenwel al jaren gestudeerd op de financiering van aanleg, herstel en onderhoud van het landschap. In Overijssel is daarvoor het unieke stelsel van Groene en Blauwe Diensten ingevoerd. De waarde van het landschap is niet altijd in geld uit te drukken. Dit maakt dat het lastig wordt om de waarde van het landschap te vervatten in een businesscase, zoals nu veelal de trend is. Dit is voor onderdelen zeker waardevol, maar in zijn totaliteit doet het geen recht aan de vele collectieve waarden die het landschap herbergt. Wij spreken daarom liever van een waardecase voor het landschap. De volgende vijf metaforen geven volgens ons de waarden van het landschap voor ons mooie weer: Landschap, onze natuurlijke fabriek Landschap, ons decor Landschap, onze allesreiniger Landschap, ons medicijn Landschap, ons thuis Actief beheer van landschap is nodig om de kwaliteit daarvan te behouden, dus de waarden die het landschap voor ons heeft. De SGBDO wil actief beheer van landschapselementen stimuleren om zodoende de waarde van het landschap in stand te houden en te versterken. Doel Het (doen) realiseren van een duurzaam, structureel en hoogwaardig beheer van het landschap, de natuur en het water in de provincie Overijssel, zulks binnen het beleidskader dat ook wel bekend staat als Groene en Blauwe Diensten en/of vergelijkbare kaders. Voorbeelden van Groene en Blauwe Diensten zoals hiervoor bedoeld zijn: a. het aanleggen van nieuwe landschapselementen b. het herstellen van bestaande landschapselementen en c. het duurzaam beheren van bestaande landschapselementen De SGBDO ziet zichzelf als belangrijke uitvoerder van Groene en Blauwe Diensten in Overijssel. We zijn een partner voor gemeenten en provincie in de uitvoering van Groene en Blauwe Diensten. Onze ambitie is om dit kader landschapsfondsen op te richten. We kunnen hiervoor de volgende activiteiten doen: 1. overeenkomsten sluiten met grondeigenaren en gebruikers; 2. het beheer dan wel het toezien op het beheer van de financiële middelen in de landschapsfondsen; 3. het voeren van een passende administratie. 2
Landschapsfondsen Als grondeigenaren hun landschapselementen onderhouden, die onderdeel zijn van het grotere ensemble dat het landschap vormt, dan leveren zij in feite een dienst aan de samenleving: iedereen kan dan immers gratis genieten van het landschap. In Overijssel heeft de provincie daarom het systeem van groene en blauwe diensten ontwikkeld. De grondeigenaren krijgen een vergoeding voor aanleg, herstel en duurzaam onderhoud op basis van een contract van 20 tot 30 jaar. Contracten worden met de eigenaren gesloten vanuit lokale landschapsfondsen, die vermogen langjarig hebben vastgelegd om te verzekeren dat gedurende de gehele contractperiode de kosten kunnen worden vergoed. Het Overijsselse systeem bestaat er uit dat lokaal beschikbaar geld door de provincie wordt verdubbeld 1. Lokaal geld kan bestaan uit gemeentelijk geld en privaat geld.. Werkwijze De SGBDO wil haar doelstelling bereiken door 1. het (doen) opzetten, operationeel krijgen en instandhouden van een systeem van zogenoemde Groene en Blauwe Diensten of vergelijkbaar instrumentarium in de provincie Overijssel; 2. het enthousiasmeren en aanjagen van gebiedspartijen, om te zorgen dat gemeenten, particulieren, grondeigenaren en grondgebruikers en anderen deel gaan nemen aan het systeem van Groene en Blauwe Diensten of vergelijkbaar instrumentarium; 3. het faciliteren van gebiedsinitiatieven, door het deelnemen in overleggen en het begeleiden van plan- en ontwikkelingsprocessen; 4. het opzetten van een back-office voor het (doen) verzorgen van de administratie en het beheren van contracten voor duurzaam, structureel en hoogwaardig beheer van landschap, water en natuur; 5. het werven van fondsen; 6. het opzetten van een kenniscentrum Groene en Blauwe Diensten. 7. Indien gewenst het bestuur vormen van lokale fondsen De belangrijkste partner voor de SGBDO voor de landschapsfondsen zijn de gemeenten. Met gemeenten worden samenwerkingsovereenkomsten afgesloten waarin wederzijdse verplichtingen worden vastgelegd. De SGBDO bestuurt de volgende landschapsfondsen: - Dalfsen - Haaksbergen - Hardenberg - Hellendoorn - Hof van Twente - Ommen - Nationaal Landschap Noordoost Twente (gemeenten Tubbergen, Dinkelland, Oldenzaal, en Losser) - Netwerkstad (gemeenten Almelo, Borne en Hengelo) - Rijssen-Holten - Staphorst - Steenwijkerland 1 Ter extra stimulering is in de jaren 2011 en 2012 de provinciale cofinanciering het drievoudige 3
- Twenterand Ondersteuning van vergelijkbare stichtingen De SGBDO ondersteunt andere vergelijkbare stichtingen in Overijssel in de uitvoering van hun werkzaamheden. Per stichting maakt de SGBDO afspraken over de ondersteuning die kan worden geleverd. De werkzaamheden kunnen variëren van leveren van kennis, projectleiding tot het voeren van een passende administratie. SGBDO ondersteund de volgende landschapsfondsen: - Stichting Kostbaar Salland (in de gemeenten Deventer, Raalte, Olst-Wijhe) - Stichting IJsseldelta (in de gemeenten Kampen, Zwartewaterland en Zwolle) - Stichting Landschapsfonds Enschede Administratieve Organisatie De SGBDO heeft een Administratieve Organisatie (AO). Hierin staan de administratieve processen binnen de Stichting Groene en Blauwe Diensten Overijssel beschreven. In de AO staat beschreven hoe er bij de SGBDO wordt gehandeld en wie waartoe bevoegd is, de functiescheiding en het optimaliseren van de interne controle. Toekomst In 2013 loopt het pmjp en daarmee ook de financiering van nieuw te sluiten contracten Groene en Blauwe Diensten af. Dit betekent dat voor de huidige contracten de focus ligt op de continuïteit van het beheer. De belangrijkste doelgroep is hierbij primair de contractanten en op de tweede plek de financiers (vnl. gemeenten en provincies) De SGBDO ziet echter nieuwe kansen voor de toekomst. Deze zijn: 1. Een professionele organisatie met inhoudelijke kennis die een meerwaarde is voor de opzet en uitvoering van toekomstige regelingen Groene en Blauwe Diensten, professionele collectieven en de vergroeningsopgave uit pijler 1 van het GLB De SGBDO heeft een apparaat en kennis van de uitvoering van regelingen voor Groene en Blauwe Diensten. Daarnaast hebben de bij de SGBDO aangesloten partijen veel inhoudelijke kennis (o.a. ecologie, cultuurhistorie, gebiedskennis) 2. Het geven van adviezen aan contractanten en gebiedspartijen De SGBDO heeft in haar netwerk inhoudelijke kennis over landschaps- en natuurbeheer. Waardevol voor andere partijen is o.a. de kennis over de volgende onderwerpen. Uitvoering (begeleiding &uitvoering) Financieringsmogelijkheden Planvorming 3. Fondsenwerving en beheer De SGBDO beheert momenteel 11 landschapsfondsen. Deze landschapsfondsen hebben de potentie voor extra fondswerving. Daarbij denken we aan Het verbeteren van het rendement Opzetten streekrekening met als trigger money rekening courant geld uit landschapsfondsen Verevening vanuit KGO via landschapsfondsen 4
4. Nieuwe diensten ontwikkelen Naast groene diensten komen er kansen voor nieuwe soorten diensten. Wij zien goede kansen voor watergerelateerde diensten en randenbeheer. Het maakt volgens ons niet welke regeling dit uit voort komt omdat je in het landschap niet ziet met welke regeling het beheer betaald wordt. 5. Inzet van vrijwilligers In de betrokken organisaties bij de SGBDO zijn vel vrijwilligers actief. Wij zien goede mogelijkheden om vrijwilligers meer te betrekken bij het landschapsbeheer. Dit zorgt ook voor sociale betrokkenheid bij het landschap. Wij denken aan activiteiten als: Vrijwillige zaagploegen Natuurwerkdagen Buurtlandschappen Monitoring Verbinding met sociale economie en gezondheidszorg Financiering De SGBDO ontvangt momenteel financiering vanuit meerdere bronnen. De landschapsfondsen worden gefinancierd door overheden en minder mate door private partijen. Met de financiers van de landschapsfondsen is de afspraak gemaakt dat minimaal 85% van het ingelegde en renderende fondsvermogen wordt ingezet voor de financiering van de contracten. Het resterende deel wordt aangewend voor uitvoeringskosten van de SGBDO. Voor de provinciebrede taken zoekt de SGBDO aparte financiering. Tot op heden zijn deze activiteiten gefinancierd door de provincie Overijssel. Voor de ondersteuning van andere stichtingen in Overijssel zijn afspraken met deze stichtingen gemaakt over de financiering van de werkzaamheden. Jaarrekening en accountantsverklaring De SGBDO stelt jaarlijks een jaarrekening op en laat dit door een accountant controleren. Communicatie De SGBDO communiceert over haar werkzaamheden. Er wordt (jaarlijks) een communicatieplan opgesteld waarin op basis van doelgroepen een communicatiestrategie wordt uitgezet. Belangrijke communicatiemiddelen voor de SGBDO zijn: 1-op-1 contact met de contractanten Website www.groeneenblauwedienstenoverijssel.nl Persberichten (Regio)bijeenkomsten Vastgesteld door bestuur SGBDO op 28 november 2013 te Dalfsen. 5