De OCMW op weg naar 2020 in sociaal woelige tijden Prof. dr. Koen Hermans Projectleider Armoede en Welzijn LUCAS / Onderzoeksgroep Sociaal Werk
Inhoud Een korte terugblik Het OCMW anno 2011: Sociaal woelige tijden 4 mogelijke antwoorden Een zicht op het OCMW in 2020
Een korte terugblik 3
OCMW-wet 1976: vertrek van een nieuw maatschappijproject Artikel 1: Elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid Van willekeur naar een afdwingbaar recht op dienstverlening Van armoedebestrijding naar menselijke waardigheid Professionalisering = erkenning van maatschappelijk werk Artikel 59 : Als publieke instelling vervult het OCMW zijn opdracht volgens de meest aangepaste methoden van het maatschappelijk werk
Periode 1980-2000 Jaren 80: OCMW al snel terug naar kernopdracht, armoedebestrijding? Onvoorwaardelijkheid van het recht? Raad heeft beslissingsbevoegdheid over individuele dossiers Lokale autonomie en dus verschillen qua dienstverlening Jaren 90: Sterke toename en verjonging van het BM-gerechtigden Bestaansminimum : vooral in de steden Asielzoekers en verkleuring van populatie Opkomst van het activeren Schaalgrootte van OCMW neemt toe Veel creativiteit op het lokale niveau
Jaren 2000 Recht op maatschappelijke integratie: Bevestiging van activering Tewerkstelling primeert op leefloon Sterk stijgend aantal studenten vanaf 2003 Interculturalisering zet zich verder door (Carpentier, 2011): Brussels Gewest: 20 % van LL en equiv LL in België geboren Waalse Gewest : 47 % in Vlaanderen : een derde in België geboren (32 %). Maatschappelijk werkers: hoe omgaan met andere culturen?
Wat is constant gebleven in de laatste 30 jaar? Bijstandsuitkeringen lopen steeds achterop Uitkeringen onder EU-grens Samenstelling van de Raad Raad beslist over individuele sociale dossiers Leefloon : 50 % gefinancierd door federale overheid Maatschappelijk werker: Waarde van sociaal onderzoek? Centrale spanningsveld: gelijkheid versus maatwerk Gebrek aan tijd om aan volwaardig maatschappelijk werk te doen 7
Het OCMW anno 2011 in sociaal woelige tijden 8
Financiële crisis economische crisis nieuwe sociale kwestie? Nieuwe sociale kwestie vanaf eind jaren 90: Groeiende kloof tussen laag- en hooggeschoolden Kloof tussen uitkeringsgerechtigden en werkenden Antwoord: actieve welvaartsstaat Laatste 5 jaar: working poor in Belgie 20 % van de armen werkt Let op : relatie tussen arbeid en armoede Huidige crisis = versterking van nieuwe sociale kwestie? 9
Economische crisis in de consumptiesamenleving Bauman (2003): consumptiesamenleving Van een samenleving van spaarboekjes naar een samenleving van Visa-kaarten Consumeren als middel om identiteit te verwerven en om erbij te horen. Consumeren leidt tot nieuwe armoede (schulden) 10
Nieuwste sociale kwestie? Guy Standing: The precariaat (2011) Onzekerheid alom Ook werkende middenklasse wordt geraakt Sociale mobiliteit remt af Hooggeschoolden worden geraakt Draagvlak voor solidariteit daalt Huidige crisis is fundamenteler 11
Gevolgen voor het OCMW Sterke toename van leefloongerechtigden RMI:85.000 in 2005, 92.000 in 2008 105.000 in 2010 Leefloon : 75.000 in 2005, 80.000 in 2008 95.000 in 2010 30 % is jonger dan 25 jaar 12
Toename van de kinderarmoede 4 op 10 eenoudergezinnen leven in armoede 16,5 % jonger dan 6 jaar is arm 36,6 % van alle arme kinderen leven in een eenoudergezin 37,1 leeft in een groot gezin (meer dan drie kinderen) 35,5 % van alle arme kinderen leeft in een werkloos huishouden Bijna 20 % leeft in een gezin waar het niet mogelijk is om nog meer te werken, omdat dit al gedaan wordt (Vranken, 2010) 13
Enorme druk op OCMW en op maatschappelijk werkers 25 % meer leefloners 25 % meer personeel? Toename op een moment dat gemeenten en steden moeten besparen Hoe kwaliteitsvolle hulpverlening garanderen binnen deze context? Opsporen van sociale fraude Economische crisis naar kerntaak, met name toekennen van financiële hulp? 14
4 mogelijke antwoorden op de huidige crisis 15
Oplossing 1: sociale voorzieningen zijn niet oplossing maar probleem (Dalrymple) Individualiseren van sociale problemen: Hulpverlening steekt mensen in slachtofferrol Hulpverlening bestendigt afhankelijkheid Sociale voorzieningen zijn niet de oplossing, maar de oorzaak Oplossing: sociale voorzieningen (sterk) afbouwen Voorbeelden: Groot-Britannië, Nederland 16
Oplossing 2: Voor wat, hoort wat (Janssens, 2011) Tegenover aanbod vanuit sociaal beleid (onderwijs, huisvesting, leefloon) hoort een wederdienst Verdienste belangrijker dan rechten Onderliggende logica: Cliënten nemen zelf geen initiatief om inspanningen te leveren Maatschappelijk werkers werken niet aan verandering Sanctionering bij gebrek aan inspanningen Sancties leiden tot tegenovergesteld gedrag Maatschappelijke kost van sancties op langere termijn 17
Oplossing 3: actieve inclusie (EU-discours) Actieve inclusie : Een gewaarborgd minimuminkomen Maximale inschakeling op de arbeidsmarkt Effectieve toegang tot sociale diensten OCMW spelen centrale rol bij deze drie doelen Onduidelijk: Hoogte van een minimuminkomen? Verhouding tussen inkomen en activering Wat is kwaliteitsvolle inschakeling op arbeidsmarkt? 18
Effecten van activering van leefloongerechtigden? In 2008 : 28,3% van het totaal aantal leefloners in België in een activeringsmaatregel (CSB, 2010) Overgrote meerderheid via artikel 60 7 Hoe duurzaam is activering? 19
Raeymaeckers e.a. (2010): uitstroom na activering % Duurzaam werkend 19 Gebroken duurzaam werkend 7 Hoofdzakelijk werkzoekend 47 Leefloon 8 Uitkering (pensioen, invaliditeit of loopbaanonderbreking) 13 Activering via RVA 5 Belang van 1 ste maand na beëindiging van activering! 20
Oplossing 4: sociale investeringsbeleid Actieve inclusie vertrekt nog steeds van focus op achtergestelden 2010: Wilkinson, Marmot (WHO), Förster (OESO): Niet enkel armoedebestrijding strijd tegen sociale ongelijkheid Blijvende aandacht voor herverdeling Sociale investering: effecten op korte en lange termijn Combinatie van nationaal en lokaal beleid 21
5 Hefbomen van sociale investeringsbeleid Huisvestingsbeleid : 40 % uit budget naar huisvesting Energiebeleid Vroege interventies op jonge leeftijd (Heckman, 2005): Kinderopvang : sociale functie Onderwijs en opleiding OCMW als integratiemachine Rol van OCMW op deze vier terreinen? Aandacht voor preventie door structurele maatregelen 22
OCMW anno 2020 23
OCMW 2020 OCMW 2020 = terugkeer naar het verleden? iedereen recht heeft recht op maatschappelijke dienstverlening, om in de mogelijkheid te zijn een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid. Realisatie van oude aanbevelingen van 1967 (Jooris) en 1970 (Heene) Eerste contact moet met sociaal assistent zijn Professionaliseren van de besluitvorming Diversiteit in personeel Oog voor langetermijneffecten van sociale investeringen 24
Preventie Investeren in 5 hefbomen: Huisvesting Energie Onderwijs en opleiding Integratie Kinderopvang OCMW als facilitator, coördinator en initiatiefnemer 25
Maatschappelijk werk in OCMW in 2020 Bewust omgaan met spanningsveld tussen gelijkheid en maatwerk Voldoende ruimte en tijd om basishouding te realiseren: Erkenning en respect Betrouwbaarheid aandacht voor wat cliënt kan, waarop hij vooruitgang maakt Aandacht voor het levensverhaal Dialoog, overleg en inspraak Mondelinge en begrijpelijke informatie Transparantie over eigen rol in OCMW 26