MEMO nummer 110-48 Aan Van : Gemeenteraad : Edith van Rossum Datum : 19 augustus 2014 Betreft : Inrichting toegang jeugdzorg 1. Inleiding Inrichting toegang jeugdzorg De gemeente Waterland staat aan de vooravond van een enorme operatie waarbij drie grote decentralisaties of transities in het sociaal domein op het programma staan: de invoering van de Participatiewet, de overgang van de functie begeleiding uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) naar de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de overname van de hele jeugdzorg. Met deze nieuwe taken breiden onze verantwoordelijkheden zich uit naar vrijwel de gehele ondersteuning aan kwetsbare groepen in onze gemeente. De inrichting van de toegang tot deze ondersteuning valt onder het project transities in het sociaal domein. Hiervoor wordt een deelprojectplan toegang opgesteld. De toegang voor de jeugdzorg is hier onderdeel van maar wij hebben er voor gekozen om hiermee nu te gaan proefdraaien om te zorgen dat de toegang voor de jeugdzorg op 1 januari 2015 goed van start kan gaan. Waar het Wmo-loket al draait maar er taken bij krijgt, is er voor de jeugdzorg op dit moment nog geen sprake van één toegangsloket. Deze memo richt zich daarom uitsluitend op de toegangsfunctie voor de jeugdzorgvoorzieningen en geeft het uitgangspunt aan waarmee wij gaan proefdraaien, voortvloeiend uit de reeds ingezette pilot decentrale toegangtaken Bureau Jeugdzorg. Ervaringen uit de praktijk zullen voor een verdere invulling en eventueel ook bijstelling zorgen. Het college en de raad worden op de hoogte gehouden van eventuele bijstellingen. Over de uiteindelijke invulling zal middels het beleidsplan sociaal domein door de raad voor 1 november 2014 een besluit worden genomen. Probleemstelling Hoe geven we de toegang tot de jeugdzorg in Waterland zodanig vorm dat cliënten laagdrempelig geholpen worden en de gemeente geadviseerd wordt over de inzet van de niet-vrij toegankelijke jeugdzorg? Resultaat In de focuslijst van het rijk en de VNG wordt het resultaat van de inrichting van de toegang als volgt omschreven: Toegang is op orde: gemeenten hebben een laagdrempelige, herkenbare, integrale toegang voor jeugd georganiseerd, waar signalen, vragen over en verzoeken om hulp snel wordt geboden of wordt doorverwezen. Zowel deskundigheid als mandaten van de professionals zijn geregeld. Hiertoe behoort ook crisiszorg: van zorgmelding tot 24-uur opvang. Een nieuw jeugdstelsel Het jeugdzorgstelsel is nu versnipperd. Signalen komen op verschillende plekken binnen, op verschillende plekken wordt nagedacht over de juiste hulp voor een kind en gezin en de versnipperde financiering zorgt ervoor dat op verschillende plekken besluiten worden genomen over de inzet van hulp. De gemeente neemt de verantwoordelijkheid voor jeugdzorg over van de ministeries van VWS en Veiligheid en Justitie, de provincies en de zorgverzekeraars. De gemeente heeft daarmee de mogelijkheid om de jeugdzorg eenvoudiger, effectiever en goedkoper te organiseren. Het kabinet wil met de herziening van het stelsel de volgende knelpunten in de huidige jeugdzorg aanpakken: het huidige jeugdzorgstelsel is te versnipperd de samenwerking rond gezinnen schiet tekort de druk op de gespecialiseerde zorg is te groot
afwijkend gedrag wordt te snel gemedicaliseerd de uitgaven blijven stijgen er is sprake van overbehandeling én onderbehandeling In het nieuwe stelsel krijgt de gemeente de verantwoordelijkheid voor alle vormen van jeugdhulp. Dit houdt in: ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en ouders bij: - opgroei- en opvoedproblemen (jeugd- en opvoedhulp) - psychische problemen en stoornissen (Jeugd GGZ) - verstandelijke beperking (Jeugd VB) uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering Dit betekent concreet dat wij per 1 januari 2015 als gemeente deze vormen van jeugdzorg inkopen en dat wij bepalen wie in aanmerking komt voor welke zorg. Daarbij bepalen wij ook welke hulp vrij toegankelijk is voor inwoners en voor welke hulp een beschikking nodig is. Deze voorwaarden (welke hulp is vrij toegankelijk, wie komt daarvoor in aanmerking etc.) worden opgenomen in de verordening jeugdhulp. De verordening jeugdhulp moet, evenals het beleidsplan jeugdhulp, voor 1 november 2014 door de gemeenteraad worden vastgesteld. Op weg naar een nieuw sociaal domein Op 19 december 2013 stelde de gemeenteraad het beleidsplan Op weg naar een nieuw sociaal domein vast. Hierin zijn de uitgangspunten voor de uitvoering van het sociaal domein beschreven. Zoals in het beleidsplan is gesteld, zijn de transities in het sociaal domein, en dus ook de jeugdzorg, feitelijk een transformatie. Een grote verandering, een omvorming van het huidige naar iets nieuws. Wij gaan uit van de eigen kracht van onze inwoners. Indien ondersteuning nodig is, willen wij de toegang hiervoor laagdrempelig vorm geven en hiermee ook zorgen voor minder administratieve lasten voor zowel de inwoners als de gemeente. Het gezin staat centraal en daarbij gaan wij uit van één gezin, één plan. Onze inzet is dat zoveel mogelijk voorzieningen lokaal beschikbaar zijn. Wij zetten sterk in op preventie, signalering en tijdige hulp in de 1e lijn. Jeugdhulpgebruik Waterland Over de exacte aantallen bestaat nog steeds geen volledige duidelijkheid maar als we kijken naar de cijfers die gebruikt zijn voor de verdeling van de gelden bij de meicirculaire 2014 krijgen we het volgende beeld. Over de laatste 3 jaar gezien hebben jaarlijks gemiddeld 97 kinderen contact met Bureau Jeugdzorg. Voor gemiddeld 32 kinderen volgt er uiteindelijk ook een indicatie voor provinciale jeugdhulp. Deze hulp wordt voor het grootste deel uitgevoerd door Spirit. Daarnaast maken volgens cijfers uit 2011 180 kinderen gebruik van een vorm van Jeugd GGZ hulp die door de zorgverzekeraars werd vergoed. Het gebruik van de AWBZ hulp (langdurige GGZ en zorg voor personen met een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap of beperking) door jongeren bedroeg in 2012 50. Het gaat in Waterland totaal dus om ongeveer 327 kinderen/jongeren per jaar die in aanraking komen met jeugdzorg. Van hen krijgen ongeveer 262 cliënten uiteindelijk ook een indicatie voor jeugdzorg. 2. Toegang Kernteam jeugd en gezin Binnen de jeugdzorg is de inrichting van de toegang tot de verschillende jeugdzorgvoorzieningen één van de grootste veranderingen. Wij willen niet alleen de doorverwijzing naar hulp regelen maar ook sturen op een nieuwe manier van werken. Daarom zetten wij in op goede hulp in de eerste lijn om daarmee te veel doorverwijzing naar dure hulpvormen te voorkomen maar wel tijdig de juiste hulp te kunnen bieden. Wij richten een kernteam jeugd en gezin in met professionals die qua expertise het hele jeugdhulpveld bestrijken en die, naast het inschatten van de zorgbehoefte, ook zelf, als team, aan de slag gaan met het gezin. Vanuit het kernteam jeugd en gezin wordt informatie en advies en vrij toegankelijke (waar geen verwijzing voor nodig is), tijdelijke, kortdurende, ambulante hulp geboden. Indien langdurigere, specialistische hulp nodig is, wordt door het kernteam jeugd en gezin een advies opgesteld voor doorverwijzing naar specialistische hulpverlening en/of het gedwongen kader. Het advies wordt beoordeeld door een gemeentelijke coördinator die uiteindelijk de beslissing neemt tot inzet van zorg. 2
Het beoogde resultaat van het kernteam jeugd en gezin is: Een omschakeling naar meer uitgaan van eigen kracht en inzet sociaal netwerk en minder professionele ondersteuning; Een multidisciplinaire samenwerking van professionals in de eerste lijn met als uiteindelijke resultaat een vernieuwende, effectievere en goedkopere wijze van ondersteuning waarbij tijdig de juiste hulp wordt geboden maar niet onnodig doorverwezen wordt naar dure specialistische of gedwongen zorg. Om op 1 januari 2015 de toegang goed vorm te kunnen geven, kiezen wij er voor om vanaf eind juni al proef te draaien met het kernteam jeugd en gezin. Dit geeft ons de gelegenheid om ervaring op te doen en lessen te leren terwijl wij als gemeente nog niet daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor de jeugdzorg. Dit wil echter niet zeggen dat er vanaf 1 januari 2015 geen veranderingen meer zullen optreden. Vanaf 1 januari 2015 zullen wij naar alle waarschijnlijkheid nog verschillende omstandigheden tegenkomen die om aanpassingen vragen. Op basis van het huidige jeugdzorggebruik in Waterland en de deelname in het huidige CJG team hebben wij, in overleg met de partners, ervoor gekozen om van start te gaan met een kernteam jeugd en gezin met de volgende samenstelling: Expertise Deelnemer Maatschappelijke dienstverlening Maatschappelijk werker SMD Schoolmaatschappelijk werk Schoolmaatschappelijk werker SMD Jeugd- en opvoedhulp Jeugdhulpverlener Spirit Gezondheidszorg/psychische problematiek Praktijkondersteuner huisartsen Jeugd-GGZ Jeugd en ouders met een verstandelijke handicap Medewerker MEE Jeugdbescherming en jeugdreclassering (drang en Medewerker Jeugdbescherming regio Amsterdam dwang) Alle partners staan achter de voorgestelde nieuwe werkwijzen en hebben inzet van medewerkers toegezegd vanuit hun huidige financiering. Een gemeentelijk coördinator geeft leiding aan het kernteam jeugd en gezin. De huidige CJG coördinator zal deze rol gaan vervullen in de proefperiode, hiervoor is wel een uitbreiding van het aantal uren nodig. Bij de evaluatie zal ook gekeken worden naar de definitieve invulling van deze functie. Omdat de invulling van de belangrijke functie van coördinator op deze manier vrij kwetsbaar is, gaan wij met regiogemeenten in overleg over mogelijkheden tot onderlinge vervanging van de coördinatoren van de verschillende gemeentelijke teams. Daarnaast wordt er intern gekeken naar ondersteuning voor de coördinator. Deze ondersteuning zou ook een rol kunnen spelen in de procesbewaking binnen het kernteam jeugd en gezin. In de loop van 2014 wordt ook nog gekeken naar de inzet van de jeugdgezondheidszorg en de jongerenwerker. Over de definitieve samenstelling van het kernteam jeugd en gezin zal later dit jaar een beslissing worden genomen (zie bijlage 1 voor de planning). Flexibele schil Om het kernteam jeugd en gezin heen werkt een zogenaamde flexibele schil met aan de ene kant partners van waaruit signalen over kinderen binnenkomen zoals het onderwijs, de kinderopvang, de (jeugd)gezondheidszorg, het jongerenwerk, welzijnsinstellingen, de politie etc. Aan de andere kant zijn er de gespecialiseerde jeugdzorg professionals waar snel mee geschakeld kan worden. Dit zijn o.a. specialisten op het gebied van de psychiatrie, verslavingszorg, zorg voor verstandelijk of lichamelijk beperkten en ernstige gezinsproblematiek. Deze specialisten worden afhankelijk van de problematiek van het kind/gezin ingevlogen in het kernteam jeugd en gezin (fysiek en/of in de vorm van consultatie). Daarnaast kan het nodig zijn om kinderen door te verwijzen voor behandeling of in het uiterste geval voor verblijf bij een specialist of een specialistische instelling. In het volgende plaatje van Partners in Jeugbeleid wordt een toekomstmodel jeugdhulp geschetst waarin deze flexibele schil goed tot uitdrukking komt. 3
Werkwijze kernteam jeugd en gezin De kernteamleden kijken gezamenlijk, generalistisch en integraal naar de hulpvraag van een gezin. Naast informatie en advies wordt vanuit het kernteam jeugd en gezin vrij toegankelijke, tijdelijke, kortdurende, ambulante hulp geboden en indien nodig een advies opgesteld voor doorverwijzing naar specialistische hulpverlening en/of het gedwongen kader. De hulpverlening vanuit het kernteam jeugd en gezin valt onder de vrij toegankelijk hulp. De gemeentelijke coördinator van het kernteam jeugd en gezin is degene die uiteindelijk n.a.v. het advies van het kernteam jeugd en gezin een beschikking afgeeft voor specialistische hulp of via de Raad voor de Kinderbescherming en/of de gecertificeerde instelling het gedwongen kader inschakelt. Daarnaast vervullen de teamleden de rol van casemanager (het aanspreekpunt) voor een gezin en blijven zij betrokken bij het gezin, ook als er specialistische hulp of gedwongen hulpverlening wordt ingezet. De eigen verantwoordelijkheid van een gezin staat centraal en de uitgangspunten voor de werkwijze van het kernteam jeugd en gezin zijn dat er met het gezin samen wordt gewerkt aan een oplossing van de problemen, het versterken van de eigen kracht en dat problemen zo veel mogelijk met het sociale netwerk van het gezin worden opgelost. De veiligheid van een kind moet altijd gewaarborgd zijn. Dit laatste gebeurt door de hantering van LIRIK (Licht Instrument Risicotaxatie Kindermishandeling) en aansluiting met de Raad voor de Kinderbescherming. Gezinnen en jeugdigen kunnen zichzelf melden bij het kernteam jeugd en gezin en er kunnen signalen vanuit vindplaatsen binnenkomen: kinderopvang/ peuterspeelzalen, primair en voortgezet onderwijs, huisartsen, jeugdgezondheidszorg, politie, woningbouwcorporatie, familie/vrienden, buren etc. Waar deze signalen precies binnenkomen zullen wij de komende weken gaan bekijken. Dit zou bijvoorbeeld eerst via de balie van publiekszaken kunnen gaan. Een ander ontwikkelpunt is de aansluiting op de 24-uurs crisisdiensten en het AMHK. Deze worden regionaal op Zaanstreek Waterland niveau vormgegeven en het lokale team moet hier goed op aangesloten zijn. Bij het binnenkomen van vragen of signalen wordt door de coördinator beoordeeld of het nodig is dat het kernteam jeugd en gezin met het gezin aan de slag gaat of dat een vraag in het voorveld kan worden afgehandeld. In het geval er sprake is van complexere en/of meervoudige problematiek wordt het gezin/de jeugdige in het kernteam jeugd en gezin besproken. De exacte beoordelingscriteria voor wel of niet oppakken door het kernteam jeugd en gezin worden in de proefperiode ontwikkelt. De opdracht aan het kernteam jeugd en gezin is om dan breder te kijken dan de eigen organisatie voor een oplossing. Het kernteam jeugd en gezin kijkt integraal, met de focus op eigen kracht en netwerk: wat kan 4
de burger zelf, wat kan vanuit het netwerk, welke algemene voorzieningen zijn voorhanden en wat moet er uiteindelijke aan professionele ondersteuning worden geboden. De teamleden moeten deze brede blik ontwikkelen om op deze wijze generalistisch te gaan werken. Daarom gaan, indien nodig, de teamleden als een duo vanuit verschillende specialismen op huisbezoek. Het kernteam jeugd en gezin maakt vervolgens samen met het gezin een plan van aanpak. De gemeentelijke coördinator heeft een belangrijke rol om deze wijze van werken, kijken en denken te stimuleren. Om deze werkwijze te stimuleren zal ook gezocht worden naar gezamenlijke werkruimte. Voor een schema van de werkwijze van het kernteam voor jeugd en gezin zie bijlage 2. Proefperiode en evaluatie Vanaf juni/juli 2014 wordt er proefgedraaid met het kernteam jeugd en gezin met gesloten beurzen (huidige financieringsstromen vanuit stadsregio, rijk en zorgverzekeraar) en onder eindverantwoordelijkheid van de huidige opdrachtegevers, zodat per 1 januari 2015 gewerkt kan worden met een al in de praktijk getoetste werkwijze. De hierboven beschreven werkwijze zal samen met de partners verder worden ontwikkeld en aangescherpt in de komende maanden. Het kernteam jeugd en gezin is geen overlegstructuur, maar een op handelen gericht team. De uren die er per organisatie worden ingestoken voor het werken in het kernteam jeugd en gezin zijn geen extra uren, maar bestaande uren die deels op een andere manier worden ingestoken. De kernteamleden nemen ook hun eigen caseload mee in het kernteam jeugd en gezin waar het cliënten uit de gemeente Waterland betreft. Het werken in een kernteam is voor veel teamleden nieuw. Dat betekent dat er ook ruimte moet zijn om van elkaar te leren, fouten te maken, te ontwikkelen en te ervaren. Intervisie en gerichte deskundigheidsbevordering op kennis, kunde en vaardigheden worden ingezet om het kernteam jeugd en gezin te ondersteunen. Hiervoor zullen in het begin extra uren ingezet moeten worden. De verschillende instellingen hebben verklaard dat dit geen probleem is en binnen de beschikbare uren past. De kinderopvang, het onderwijs en de huisartsen zijn hele belangrijke partners voor het kernteam. De komende periode zal dan ook veel geïnvesteerd worden in de relatie en de afspraken met deze partners. Zowel naar burgers als naar de verschillende professionele partners wordt een communicatietraject ingezet de komende maanden om bekend te maken dat het kernteam de toegang tot de jeugdzorg gaat vormen. Het kernteam moet goed bekend en zichtbaar zijn in Waterland voor zowel burgers als partners, hierbij kan ook gedacht worden aan spreekuren in verschillende kernen, bijvoorbeeld op scholen. In het najaar vindt een evaluatie plaats van de proefperiode zodat er een beslissing genomen kan worden over de definitieve vormgeving van de toegang per 1 januari 2015 (zie bijlage 1 voor de planning). Een functieprofiel van de teamleden en de coördinator zal hier ook deel van uitmaken. Voor de uiteindelijke samenstelling van het team is ook een werkbare caseload van belang. Daarnaast moeten er een duidelijk omschreven werkproces en selectiecriteria voor het wel of niet oppakken door het kernteam jeugd en gezin worden opgesteld. Andere te beantwoorden vraagstukken zijn (niet limitatief): privacy (gegevensuitwisseling), benodigd ict systeem, wijze van monitoring, huisvesting, aansluiting met crisiszorg en AMHK, communicatie naar burgers en communicatie naar en samenwerking met partners uit het voorveld en de flexibele schil. Raakvlakken met overige gemeentelijke verantwoordelijkheden Dit memo richt zich op de toegangsfunctie voor de jeugdzorgvoorzieningen. Bij complexere problematiek wordt echter door gezinnen vaak op meer gemeentelijke voorzieningen een beroep gedaan. Er zal gekeken worden of wij kunnen komen tot één toegang voor het hele sociale domein. Het is van belang dat van begin af aan de verschillende loketten van de gemeente goed op elkaar aangesloten zijn. Er zal daarom ook geïnvesteerd moeten worden in een goede verbinding die zo snel mogelijk, voor zowel de kernteamleden als de medewerkers van de overige loketten, natuurlijk en vanzelfsprekend moet verlopen. Naast de loketten zijn er nog verschillende medewerkers van de gemeente die direct of indirect met het kernteam jeugd en gezin te maken gaan krijgen. Wij denken hierbij aan leerplicht en de veiligheidsfunctionaris maar ook financiën, juridische zaken en informatisering. De komende maanden zal 5
ook hier aandacht aan besteed worden en zal uiteindelijk de vraag beantwoord worden wat op 1 januari 2015 gevraagd wordt van de gemeentelijke organisatie (zie bijlage 1 voor de planning). Vooralsnog is de enige gemeentelijke vertegenwoordiging in het kernteam jeugd en gezin voor de proefperiode de coördinator van het CJG. De coördinator zal het kernteam jeugd en gezin aansturen, neemt, met advies van het kernteam jeugd en gezin, de beslissingen over inzet van hulp en bewaakt of partners de afspraken nakomen. Daarnaast zal de coördinator een belangrijke rol vervullen om de nieuwe werkwijze te stimuleren en te bewaken of er voldoende aandacht is voor het versterken van eigen kracht en het inzetten van het netwerk. Zoals gezegd wordt er nog bekeken of er vanuit de gemeente ondersteuning voor de coördinator ingezet moet worden. Daarnaast overleggen wij met regiogemeenten over achtervang voor de coördinator. De deelprojectleider toegangsfunctie en de inhoudelijk beleidsmedewerker zullen tijdens de proefperiode wel direct betrokken zijn bij het kernteam jeugd en gezin om een goed advies te kunnen geven over de uiteindelijke samenstelling van het kernteam jeugd en gezin. Risico s Voor de inrichting van de toegang voor de jeugdzorg en het werken met het kernteam jeugd en gezin zijn verschillende risico s te signaleren waarvoor wij vanuit de ervaringen in de proefperiode beheersmaatregelen zullen ontwikkelen. Aan de volgende risico s valt te denken: - Veiligheid van medewerkers - Politieke reactie op incidenten en calamiteiten - Personele bezetting van het team en eventuele kwetsbaarheid hiervan - Organisatiebelangen van de verschillende partnerorganisaties verhinderen de gewenste manier van werken - Het beroep op jeugdzorg is moeilijk te voorspellen wat gevolgen kan hebben voor de caseload van medewerkers en eventuele wachtlijsten - De financiën zijn niet toereikend - Het vinden van medewerkers die in staat zijn op de gewenste manier te werken is moeilijk - Samenwerking in de keten verloopt moeizaam waardoor één gezin, één plan moeilijk te realiseren is - Het vinden van de juiste huisvesting voor het team 6
Bijlage 1 Planning 26 juni Startbijeenkomst kernteam jeugd en gezin 30 juni Klankbordgroep sociaal domein raadsleden en vervolgens raadsinformatiedocument juli-december proefdraaien kernteam jeugd en gezin met evaluatie moment in oktober juli communicatie naar burgers en partners over proefdraaien kernteam jeugd en gezin juli-augustus samenwerkingsafspraken met flexibele schil met speciale aandacht voor huisartsen (omdat zij rechtstreeks kunnen verwijzen naar jeugdhulp) en gemeentelijke loketten oktober inzicht in benodigde logistieke zaken als ICT, huisvesting e.d. en financiële consequenties oktober inzicht in gevolgen gemeentelijke organisatie oktober afspraken gemaakt over aansluiting Raad voor de Kinderbescherming, crisisdienst en oktober AMHK evaluatie proefperiode tot dusver met aandacht voor opstellen werkproces, definitieve samenstelling team, functieprofiel teamleden en coördinator en beheersmaatregelen risico s 1 november besluit over inrichting toegang vanaf 1 januari 2015 via beleidsplan sociaal domein door raad 1 november vaststelling verordening jeugd door raad 1 november eventueel start werven nieuwe teamleden en/of coördinator 1 december vastleggen mandaten teamleden 7
Bijlage 2 schema werkwijze kernteam jeugd en gezin signaal uit voorveld of aanmelding door gezin of jeugdige zelf. Deze signalen en aanmeldingen zouden bijvoorbeeld bij de publieksbalie binnen kunnen komen waar eenvoudige vragen al beantwoord kunnen worden - coördinator bepaalt of het een zaak voor kernteam jeugd en gezin is - ondersteuning voor coördinator heeft ook inzicht in alle zaken en bewaakt het verdere proces doorgeleiding naar voorveld en/of inzet lokaal netwerk bespreking door kernteam jeugd en gezin huisbezoek door duo vanuit het kernteam jeugd en gezin plan van aanpak wordt samen met gezin opgesteld Een combinatie van opties is mogelijk gebruik maken van en stimuleren en mobiliseren van eigen kracht en eigen of lokaal netwerk ambulante hulp vanuit het kernteam jeugd en gezin, indien nodig met drang om gedwongen hulpverlening te voorkomen advies over invliegen van of doorverwijzen naar specialistische hulp of gang naar Raad voor de Kinderbescherming voor raadsonderzoek 8