Memo 3 vmbo-kgt Hoofdstuk 5 De Koude Oorlog Oriëntatie 1 Jaartallen Naam gebeurtenis 1914-1918 Eerste Wereldoorlog Welke landen? 1917-1991 Communisme Sovjet-Unie 1939-1945 Tweede Wereldoorlog Duitsland en Oostenrijk-Hongarije tegen Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland en de Verenigde Staten. Duitsland, Italië en Japan tegen Groot- Brittannië, de Verenigde Staten en de Sovjet- Unie. 2 Tanks, bommenwerpers, gifgas en andere wapens verschenen op de slagvelden. 3 Het aantal slachtoffers werd steeds groter; er vielen miljoenen doden en gewonden. 4 B 5 a Duitsland onder Hitler. b De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. 6 a De atoombom. b Door de aanval op de Japanse steden was bekend hoe verschrikkelijk de gevolgen waren. Burgers waren bang dat de atoombom ook in Europa gebruikt kon worden. 7 a Het was geen echte oorlog met vuurgevechten tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. b A, D 8 a Het IJzeren Gordijn. b Duitsland. 1 De Koude Oorlog begint Intro 1 a Over de waterstofbom, een soort atoombom. b Dan had Duitsland de oorlog misschien wel gewonnen. 2 Verenigde Staten, 1945, Nagasaki, Tweede Wereldoorlog, Japan 3 a De atoombom is veel krachtiger en geeft radioactieve straling. b Onder de tafel schuilen heeft weinig zin. 4 De schuilplaats: zoek bescherming in een ondergrondse betonnen schuilkelder. Welk voedsel is veilig: let op dat eten en drinken niet vergiftigd zijn door straling. Malmberg 2012 1
1.1 Samen tegen Hitler 5 a Japan en Italië. b De Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en Groot-Brittannië. 6 a A, C, E b De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten worden vijanden. Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de Sovjet-Unie veel invloed in Europa. 7 a Churchill, Roosevelt en Stalin. b Gebieden in Oost-Europa kwamen in de Russische invloedssfeer. Duitsland en Berlijn werden verdeeld onder de geallieerden. 8 a Roemenië, Polen, Hongarije, Oost-Duitsland. b Bij de westerse/amerikaanse invloedssfeer. 1.2 Het einde van de samenwerking 9 C 10 a Het kapitalisme. b Ze lagen in de Russische invloedssfeer. 11 a Door verkiezingen. b Daar was een eenpartijstaat. 12 Ja, je kunt uit meerdere partijen kiezen. 13 a Vrijemarkteconomie, kapitalisme. b A Is alle winst voor de ondernemer. B Juist. C Verdienen niet hetzelfde. D Juist. 14 a Bij het kapitalisme. b A, B, D c Propaganda. 15 De staat bezit de grond en fabrieken en bepaalt wat er geproduceerd wordt. 16 West Oost Belangrijkste land Verenigde Staten Sovjet-Unie Systeem Kapitalisme Communisme Belangrijkste idee Vrijheid Gelijkheid Soort bestuur Democratie Eenpartijstaat Economie Vrijemarkteconomie Planeconomie Malmberg 2012 2
1.3 Oost tegenover West 17 C, D 18 A: Algemene Vergadering, B: oorlog, C: Veiligheidsraad, D: vijf, E: Verenigde Staten, Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, Frankrijk en China, F: Srebrenica. 19 a De Koude Oorlog. b B c Bewaakt, mogelijk. d Tsjechoslowakije, Bulgarije. 20 Oostblok Westblok Grootmacht Sovjet-Unie Verenigde Staten Belangrijkste kenmerk Communistisch Democratisch/ kapitalistisch 21 a Om oorlogen in de toekomst te voorkomen gingen West-Duitsland en Frankrijk steeds meer samenwerken. b De Euro. 22 a China, Noord-Korea en Noord-Vietnam. b D 23 a In 1949, toen probeerden de Russen of hun atoombom het deed. b B, D c De Sovjet-Unie had toen ook een atoombom. 24 A, C, D 25 E, B, A, D, C 26 Dan was het communisme ingevoerd. 27 a C b B, D 28 a Een verwoest land met veel dode mensen. b B, D c Grote delen niet. 29 Communistisch, het Warschaupact, Sovjet-Unie. Malmberg 2012 3
30 2 Examentrainer: Veranderingen 1 a De Koude Oorlog. b De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Malmberg 2012 4
2 Stappenplan veranderingen bron 6 1 Waar gaat de bron over? Over de verovering van land in Oost- Europa door de Russen. 2 Uit welk jaar is de bron? Vanuit welke kant vertelt de senator zijn verhaal? 3 Wat is er volgens de senator veranderd? 4 Was dat een politieke, een economische of sociale 5 Was dat een grote of een kleine 6 Was de verandering plotseling of geleidelijk? 1945. De Amerikaanse kant. In plaats van Hitler zijn nu de Russen veroveraars geworden. Een politieke verandering. Een grote verandering. Plotseling. 3 Stap bron 1 1 Waar gaat de bron over? Over de Koreaoorlog. 2 In welk jaar was dit? Welk land begon de actie en wat deden ze? 3 Wat veranderde er in de houding van de grootmacht die actie ondernam? 4 Politieke, economische of sociale 1950. De Verenigde Staten sturen troepen om de communisten tegen te houden. De Verenigde Staten stuurden troepen naar Korea. Politiek. 5 Grote of kleine Grote verandering. 6 Plotselinge of geleidelijke Plotseling. Stap bron 2 1 Waar gaat de bron over? Hongaarse opstand. 2 In welk jaar was dit? Welk land begon de actie en wat deden ze? 3 Wat veranderde er in de houding van de grootmacht die actie ondernam? 4 Politieke, economische of sociale 1956. De Sovjet-Unie stuurde tanks. De Sovjet-Unie greep in toen de Hongaren meer vrijheid eisten. Politiek. 5 Grote of kleine Grote verandering. 6 Plotselinge of geleidelijke Plotseling. Malmberg 2012 5
Stap bron 3 1 Waar gaat de bron over? De Cubacrisis. 2 In welk jaar was dit? Welk land begon de actie en wat deden ze? 3 Wat veranderde er in de houding van de grootmacht die actie ondernam? 4 Politieke, economische of sociale 1962. De Verenigde Staten eisten dat de raketten weggingen. De Verenigde Staten kwamen in actie tegen de Sovjet-Unie. Politiek. 5 Grote of kleine Grote verandering. 6 Plotselinge of geleidelijke Plotseling. Stap bron 4 1 Waar gaat de bron over? Over een opstand in Praag voor meer democratie en persvrijheid. 2 In welk jaar was dit? Welk land begon de actie en wat deden ze? 3 Wat veranderde er in de houding van de grootmacht die actie ondernam? 4 Politieke, economische of sociale 1968. De Sovjet-Unie stuurde tanks. De Sovjet-Unie greep in toen de Tsjechen meer vrijheid eisten. Politiek. 5 Grote of kleine Grote verandering. 6 Plotselinge of geleidelijke Plotseling. Stap bron 5 1 Waar gaat de bron over? Over de Vietnamoorlog. 2 In welk jaar was dit? Welk land begon de actie en wat deden ze? 3 Wat veranderde er in de houding van de grootmacht die actie ondernam? 4 Politieke, economische of sociale 1965. De Verenigde Staten stuurden een half miljoen soldaten. De Verenigde Staten stuurden troepen naar Vietnam. Politiek. 5 Grote of kleine Grote verandering. 6 Plotselinge of geleidelijke Plotseling. Malmberg 2012 6
4 Bron Actie van Hoe reageerde de andere grootmacht? bron 1 VS Niet. bron 2 SU Niet. bron 3 VS SU haalt raketten weg. bron 4 SU Niet. bron 5 VS Niet. 5 De Cubacrisis, want als de Sovjet-Unie de raketten niet had teruggehaald was dat misschien een oorlog geworden. 3 Duitsland verdeeld Intro 1 a Nee, de Berlijnse Muur hield vluchtelingen tegen. b De regering van Oost-Duitsland. 2 Van 1945 tot 1961, dus 16 jaar. 3 Berlijn, Oost-Duitsers, Russen 4 a C, D b Je werd niet teruggestuurd. 5 a Toen Conrad vluchtte, was er nog geen muur. b Zij moesten vluchtelingen doodschieten. 3.1 Duitsland in geallieerde handen 6 Groot-Brittannië, Frankrijk, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. 7 a De Britse, de Franse en de Amerikaanse. b De (Russische) Sovjetzone. c Berlijn werd ook in vier zones verdeeld. d D 8 Eens over: de bezetting van Duitsland; het uitroeien van nazi-ideeën. Oneens over: de schadevergoeding die Duitsland moest betalen. 9 economische crisis - werkloosheid - armoede 10 a Er was honger, armoede en chaos. b De Verenigde Staten wilden veel geld geven om Europa er weer bovenop te helpen. 11 a A: West, B: Marshall, C: Oost, D: Koude Oorlog, E: communisme, F: Duitsland. b A, C 12 a West-Duitsland, waar de economie groeide. b Het Wirtschaftswunder. Malmberg 2012 7
13 Het westen van Duitsland Het oosten van Duitsland Wirtschaftswunder staatsbedrijven Marshallhulp communisme welvaart kapitalisme 3.2 Twee Duitse landen 14 a Duitsland. 15 B b Er waren versperringen en prikkeldraad. 16 a ID, IIB, III A, IVC. b A, D 17 a De deling van Duitsland. b De Russische leider (Stalin) en westerse leiders (onder andere de Amerikaanse president). c De westerse leiders, want zij hebben het deel dat eet en bijt. 18 a De Bondsrepubliek Duitsland en de Duitse Democratische Republiek. 19 b A, B, D West-Duitsland Nieuwe naam BRD DDR Oost-Duitsland Soort bestuur Democratie Communistische eenpartijstaat Soort economie Militair bondgenootschap Vrije markt, kapitalisme NAVO Communisme, planeconomie Warschaupact 3.3 De Berlijnse Muur 20 a B, C, D b Nee, ze vond dat de Duitsers uitgebuit werden door de Russen. c A 21 a Niets, landverraders. b De Muur was een gevangenismuur. 22 a Van de 200.000 vluchtelingen gingen er 150.000 via Berlijn. Dat is 150.000 : 200.000 x 100 = 75% b Daar werd in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 mee begonnen. Malmberg 2012 8
23 a Het is een afkorting van Staatssicherheit. b B c Via informanten. Door af te luisteren en post te controleren. Door chantage. 24 In de BRD had je inspraak op het bestuur. Er was meer welvaart in de BRD. 25 a A verkiezingen. B winst C burgers D lerares E journalist F demonstreren G staat b C en G. 26 a, b Zonder muur 1945-1961, Conrad Schuman. Met muur 1961-1989, Peter Fechter. 27 a A: werk, B: laag, C: huren, D: gratis. b D c Kapitalisme en vrijemarkteconomie 30 Eigen antwoord (toneelstuk) 4 Het einde van de Koude Oorlog Intro 1 a Zij vinden dat een dom vooroordeel. De Trabant was een goed product. b Eigen antwoord. 2 a Die waren in de DDR niet te koop (en alleen kapitalisten konden die betalen). b Mensen in communistische landen hadden geen hoge inkomens en geen luxe. c industrie gemaakt. 3 a A, D b Zij wilden vrijheid en inspraak en de mogelijkheid om te gaan en te staan waar ze wilden. 4 Zij hadden geen bevel gekregen om in te grijpen. 4.1 De Koude Oorlog wordt te duur 5 a Producten zijn van slechte kwaliteit. Harde werkers verdienen net zoveel als luilakken. b B, C 6 Corruptie, drankmisbruik en arbeidsverzuim. 7 1 Perestrojka 2 vraag en aanbod. Malmberg 2012 9
8 West-Duitsland Oost-Duitsland BRD DDR Welvaart Armoede Mercedes Trabant Kohl Honecker Luxe warenhuizen Eenvoudige staatswinkels 9 Er werd niet hard gewerkt; iedereen verdiende hetzelfde; de fabrieken waren ouderwets. 4.2 Wij zijn één volk 10 1 Glasnost 2 democratie. 11 a President Reagan. b Hij riep Gorbatsjov op om de Berlijnse Muur af te breken. c A, B, D 12 a Kernwapens. b Meeste, groter, einde 13 D 14 IB, IIC, IIIE, IVA, VD 15 a Voor vrije verkiezingen. b Dan werden ze opgepakt of beschoten. c B 16 a Er kwam meer democratie. b Juni: Polen September: Hongarije November: DDR, Tsjechoslowakije, Bulgarije December: Roemenië 17 Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: het afbreken van de Berlijnse Muur. 4.3 Ossies en Wessies 18 a De DDR (Oost-Duitsland) en de BRD (West-Duitsland) werden weer één staat. b Het Oost-Duitse parlement stemde voor opheffing van de DDR. De staat ging op in de Bondsrepubliek Duitsland. 19 E, B, A, D, C. 20 a A, C, D b Bijvoorbeeld over de Stasi. Malmberg 2012 10
21 West-Duitsland was welvarend en stak veel geld in de opbouw van Oost- Duitsland. 22 a Producten werden niet verkocht. Fabrieken sloten. b van de staat, de ondernemers, meer. 23 a Zonder muur: 1945-1961. Met muur: 1961-1989. b De periode 1990 nu, want Duitsland is weer een eenheid. Er bestaat geen IJzeren Gordijn of Berlijnse Muur meer. 24 a Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië, Spanje. b Om ervoor te zorgen dat er nooit meer oorlog komt. c Door de invoering van de euro. 25 a Oostblok. b A: Europa, B: Oost, C: oorlog. 26 De Ossies zijn de Oost-Duitsers en de Wessies de West-Duitsers. 27 IC, IID, IIID, IVA. 28 A Niet gunstig, want zij verloren hun macht en hun voorrechten. B Gunstig, want zij konden in een vrij land opgroeien. C Niet gunstig, want zij kregen te maken met boze burgers. D Gunstig. E Niet gunstig. 29 Eigen antwoord. 5 Examentrainer: Wat zeggen cartoons over de grote veranderingen? 1 Stap bron 6 1 Welke periode? 1948-1949. 2 Wat zie je? De Amerikaanse adelaar en de Russische beer botsen over Berlijn. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? Dat twee grootmachten ruziemaken over Berlijn. Met de blokkade van Berlijn in 1948-1949 en de blokvorming tussen Oost en West. Malmberg 2012 11
2 Stap bron 1 1 Welke periode? 1985-1991. 2 Wat zie je? Er is geen worst in de aanbieding maar wel tanks, vliegtuigen, troepen en verse grondwet. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? De hervormingen zijn prima maar de mensen in Rusland moeten ook nog gewoon eten. Er waren toen voedseltekorten in de Sovjet-Unie. Met persvrijheid en de mogelijkheid om kritiek te uiten, met de ontwapening. Stap bron 2 1 Welke periode? 1985-1989. 2 Wat zie je? Een vriendelijk meisje (perestrojka) dat aan de deur klopt, maar wordt tegengehouden door angstige Oost-Duitse leiders. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? Dat de perestrojka niet meer tegen te houden is. Met de wens van mensen in Oost-Duitsland voor democratische hervormingen. Stap bron 3 1 Welke periode? 1985-1989. 2 Wat zie je? Gorbatsjov duwt één dominosteen om en de rest gaat ook. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? Dat de communistische leiders in de Oostbloklanden een voor een hun macht verliezen. Met de wens voor meer democratie en vrijheid in de Oostbloklanden als gevolg van perestrojka en glasnost. Stap bron 4 1 Welke periode? 1989-1991. 2 Wat zie je? Een (trieste) beer die in de steek wordt gelaten door de andere landen van het vroegere Oostblok. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? Dat de Oostblokstaten zich allemaal losmaken van de (communistische) Sovjet- Unie. Met de democratisering van de Oostblokstaten. Malmberg 2012 12
Stap bron 5 1 Welke periode? November 1989. 2 Wat zie je? Gorbatsjov wordt afgebeeld als Superman of Batman, die heeft gezorgd voor de val van de Berlijnse Muur. 3 Wat wil de tekenaar duidelijk maken? 4 Met welke grote verandering heeft de spotprent te maken? Dat de grote veranderingen in Oost-Europa vooral aan Gorbatsjov te danken waren. Met de val van de Berlijnse Muur en de eenwording van Duitsland. 3 a B, C b Ze waren het wel eens met de ontwikkelingen in de richting van meer vrijheid en democratie. c Positief. 4 De tekenaars tekenden grote veranderingen in het Oostblok die vooral aan Gorbatsjov en zijn ideeën te danken waren. In West-Europa was men positief over die ontwikkelingen. Gorbatsjov werd hier gezien als een held of een superman. 6 Amerikaanse invloed Intro 1 a Ze waren tegen de NAVO en vonden dat er bij de taptoe te veel militair vertoon was. b Pacifisme. 2 a Uit 1974. b Het was de laatste keer dat de taptoe werd gehouden. c Dat mensen anders gaan denken over de NAVO en niet zomaar meelopen, zoals vroeger de Duitsers achter een leider aanliepen. 6.1 Amerikaanse dollars 3 a De Marshallhulp. b De Amerikanen wilden voorkomen dat nog meer landen communistisch werden. De Verenigde Staten kregen zo een afzetmarkt in Europa. 4 De Verenigde Staten dwongen Nederland om Indonesië op te geven. 5 a Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië, West-Duitsland en Nederland. b De Sovjet-Unie wilde geen Amerikaans geld voor het Oostblok. c Om grondstoffen te kopen, waarvan producten werden gemaakt voor de export. Malmberg 2012 13
6 Neutraliteit had vóór de oorlog niet geholpen; je kon je beter aansluiten bij andere landen. 7 a DAF maakte legervoertuigen in opdracht van de NAVO. b Het verdedigen van de vrije wereld. 8 Confessionelen, liberalen. 9 1 De Amerikanen waren de bevrijders. 2 De Verenigde Staten beschermden de NAVO-landen tegen de Sovjet-Unie. 3 Door het Marshallplan kwam de economie weer op gang. 6.2 Een kritische bondgenoot 10 a Zij waren het eens met ideeën over gelijkheid. Zij waren het oneens met ondemocratisch, bestuur en onderdrukking. b A, C, D 11 De bewapeningswedloop kostte veel en duurde al erg lang. De schadelijke gevolgen van kernwapens werden steeds meer bekend. 12 a De pacifisten wilden dat er vrede kwam. b Uit het socialisme. 13 Zij wilden verhinderen dat Zuid-Vietnam communistisch werd. 14 a Dat er een einde kwam aan de Amerikaanse bombardementen op (Noord)Vietnam. b B, C, D 15 Ze vonden dat tegenstellingen niet met wapengeweld uitgevochten moesten worden. 16 a Uit 1971. b De Koude Oorlog en de wapenwedloop. c Je ziet dat partijen achter zandzakken zitten en wapens hebben. d Er zitten groepjes partijen bij elkaar. e socialisten: PvdA, PPR en D 66 liberalen: VVD confessionelen: ARP, KVP en CHU f De PSP. 17 a Standpunt van In jaren vijftig In jaren zestig Confessionelen Trouw Kritisch Liberalen Trouw Trouw Socialisten Trouw Kritisch Communisten Tegen Tegen Pacifisten (Groep bestond nog niet) Tegen b Nederland wilde dat de vrijheid en democratie in het Westen bleven bestaan. Dit kon alleen met de NAVO en de Verenigde Staten. Malmberg 2012 14
18 a Het is een protest tegen kernwapens. b Confessionelen. 19 D, E, A, C, B. 20 Nederlanders protesteerden tegen de plaatsing van kruisraketten. 6.3 Rock- n-roll en cola 21 A, C 22 a De Verenigde Staten hadden geholpen Europa te bevrijden. De Amerikanen gaven Marshallhulp. b Voor de Oostbloklanden. c De Sovjet-Unie werd gezien als onderdrukker. Onder het communisme was minder welvaart. d Voor de communisten. 23 a Een consumptiemaatschappij. b Omdat toen pas de lonen gingen stijgen en mensen door de welvaart meer konden kopen. 24 a Auto, televisie, koelkast en stofzuiger. b Popmuziek, films en kleding. c Cola drinken, kauwgom kauwen en hamburgers eten. 25 a Vetkuif, spijkerbroek, T-shirt, leren jack, brommer rijden en rock- n-rollmuziek luisteren. b Veel ouderen vonden het verkeerd en wilden het verbieden. 26 Eigen antwoord. 27 a Elvis Presley, Michael Jackson, Lady Gaga. b Door naar de radio te luisteren en via het internet. 28 Soaps op tv, rapmuziek, videoclips, games, fastfoodrestaurants. Malmberg 2012 15