SCOOTER SLUIPMOORDENAAR Rapport over de aantallen vervuilende scooters in Amsterdam, en slimme maatregelen Oktober 2013, De Gezonde Stad INZET VAN HET BELEID ZOU HET STIMULEREN VAN ELEKTRISCHE SCOOTERS EN FIETSEN MOETEN ZIJN OM DE GEZONDHEIDSSCHADE ZO VEEL MOGELIJK TE BEPERKEN. GROENER, SCHONER, SLIMMER
02 03 04 05 06 07 08 INHOUDSOPGAVE 09 INLEIDING ACHTERGROND AANTALLEN SCOOTERS VERVUILING DOOR SCOOTERS AANPAK TELLINGEN RESULTATEN CONCLUSIES AANBEVELINGEN INLEIDING Al jaren is bekend dat scooters een onevenredig aandeel hebben in de gezondheidseffecten door luchtvervuiling in de stad. Het beleid van de gemeente om de luchtkwaliteit te verbeteren richt zich echter vooral op het halen van Europese normen en hebben uitsluitend effect op automobiliteit en vrachtverkeer. De scooter blijft dus consequent buiten schot. De gedachte hierachter is dat het aandeel scooters relatief klein is en de oude meest vervuilende scooters vanzelf uitsterven. De eerste aanname, dat het aandeel scooters relatief laag is, is aantoonbaar onjuist. Er hebben in 2013 nog nooit zo veel scooters gereden in de stad en het aantal stijgt. Het tweede, verwoord door verantwoordelijk wethouder Wiebes, was aanleiding voor De Gezonde Stad om een telling te doen op straat om zo inzicht te krijgen in het aandeel 2-takt en 4-takt scooters op straat. Dit rapport geeft een verslag en duiding van deze tellingen. Het blijkt dat het aandeel 2-takt nog immer ruim bomen de 40% ligt. Aanzienlijk dus. De verwachting is dan dus ook niet dat het de 2-takt scooter vanzelf uit het straatbeeld verdwijnt. Tenslotte doet De Gezonde Stad een aantal aanbevelingen om het beleid op dit punt aan te scherpen. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-2 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
ACHTERGROND Rapporten die de schadelijkheid van de uitstoot door scooters aantonen stapelen zich op. TNO schreef er rapporten over in 2009 en 2013. Ook de Fietsersbond deed eigen onderzoek naar de scooter en toonde aan dat scooters meer fijnstof uitstoten dan vrachtwagens. In het Verenigd Koninkrijk is de verkoop van 2-takt scooters inmiddels geheel uitgebannen. In sommige Italiaanse steden zijn ze niet meer welkom wegens de bijdrage aan ongezonde lucht. Europa doet onderzoek naar de mogelijkheden de vervuiling door scooters aan banden te leggen. Het stadsbestuur van Amsterdam heeft geen beleid gericht op het voorkomen van vervuiling door 2-takt motoren. De gemeente stelt zich op het standpunt dat schadelijke 2-takt scooters vanzelf verdwijnen. Nieuw verkochte scooters zijn immers vrijwel allemaal 4-takt. In 2009 voorspelde het toenmalige College al dat het aandeel 2-takt rond deze tijd verwaarloosbaar geworden zou zijn. Blijkbaar gaat het gemeentebestuur er vanuit dat er anno 2013 geen of amper nog 2-taktscooters meer in de stad rijden. Uit ons netwerk kwamen diverse geluiden van kenners die zeiden dat eendere tot de helft van de scooters nog steeds 2-takt zijn. Dat verbaasde ons. Gezien het belang voor de gezondheid van Amsterdammers en bezoekers van de stad, met name die zich lopend of fietsend door de stad bewegen, besloten we tot een onderzoek. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-3 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
AANTALLEN SCOOTERS Amsterdam is inmiddels een echte scooterstad. Er rijden er op dit moment meer dan 85.000 scooters en brommers. Op dit moment heeft 11 % van de Amsterdammers een scooter. Dat aantal stijgt nog steeds. Naast de drukte die de scooters geven op het voetpad zorgt het voor ongezonde lucht juist op de plekken waar fietsers en voetgangers zich begeven. Scooters zijn echter ook een logisch midden tussen de fiets en auto. Inzet van het beleid zou het stimuleren van elektrische scooters en fietsen moeten zijn om de gezondheidsschade zo veel mogelijk te beperken. De komende jaren moet de stad rekening houden met een groei van het aantal elektrische fietsen ten opzichte van scooters. Nu al zijn er betaalbare elektrische fietsen op de markt die met gemak 45 km/u kunnen. Deze ontwikkeling geeft aan dat er letterlijk ruimte gegeven moet worden aan snelle en schone tweewielers, náást de langzamere fietser. INZET VAN HET BELEID ZOU HET STIMULEREN VAN ELEKTRISCHE SCOOTERS EN FIETSEN MOETEN ZIJN OM DE GEZONDHEIDSSCHADE ZO VEEL MOGELIJK TE BEPERKEN. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-4 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
VERVUILING DOOR SCOOTERS TNO schreef al in 2009: Hoge fijnstofconcentraties dicht bij de brommer, in combinatie met het gebrek aan een norm en mogelijk grote gezondheidseffecten zijn goede redenen om toch maatregelen te nemen... Fijnstof bestaat uit schadelijke stoffen die zo klein zijn dat je ze inademt, maar niet meer uitademt. In het lichaam kan fijnstof leiden tot ongeneeslijke longziekten als astma en COPD. Nieuw onderzoek van TNO (2013) naar twee- en viertakt brom- en snorscooters toont aan dat snorscooters door de snelheidsbegrenzers vier keer zoveel fijnstof uitstoten als gewone bromscooters. Deze stoten op hun beurt weer vier maal zoveel fijnstof uit als de zeer vervuilende, maar nieuwe euro 5 dieselauto s. Omdat snorscooters op fietspaden moeten rijden, ondervinden fietsers hier nog eens extra hinder van, temeer omdat fietsers vaak diep inademen omdat zij bezig zijn met een fysieke inspanning Scooters kennen een typegoedkeuring, een norm voor de toegelaten uitstoot van schadelijke stoffen. Er zijn echter geen zogenaamde permanente eisen waarop de gemeente of de inspectie dient te toetsen en handhaven. Wat in ieder geval vaststaat is dat scooters veel meer schadelijke stoffen uitstoten dan ze volgens de typegoedkeuring zouden mogen doen. Nadat ze uit de fabriek komen wordt er nog flink aan gesleuteld. Vooral het afknijpen van de maximum snelheid om te voldoen aan de norm, voor snorscooters maximaal 25 km/u, zorgt voor een grotere emissie van schadelijke stoffen (TNO, 2013). Uit onderzoek van de Fietsersbond (januari 2011) bleek al dat 96 % van de snorscooters harder rijdt dan toegestaan. Dat geeft dus niet alleen verkeersonveilige situaties op fietspaden, maar ook een buitenproportioneel aandeel in de ongezonde lucht. Deze schadelijke stoffen bestaan vooral bij 2-tact ook nog eens uit ultrafijnstof of roet. Voor deze fractie van fijnstof (kleiner dan 0,1 micron) gelden geen normen, terwijl juist dit deel veel schadelijker is omdat het dieper doordringt in het lichaam. Ultrafijnstof wordt bij normering en meting van fijnstof in de omgevingslucht grotendeels over het hoofd gezien, omdat criteria daarvoor gesteld zijn in massa-eenheid. De mate van schadelijkheid zit echter niet in de massa maar in de aantallen. Dat ultrafijnstof ondanks forse hoeveelheid, toch weinig gewicht in de schaal legt bij gewone fijnstofmetingen, onderstreept juist hun gevaar: hoe kleiner, hoe schadelijker. Uit eerdergenoemd TNO-onderzoek blijkt dat brom- en snorscooters bij lange na niet aan de euro 3 norm voldoen die verplicht is bij typegoedkeuring. Ze overschrijden deze norm met een factor 6 tot 10. Vooral 2-tact scooters kunnen zelfs met aanpassingen niet meer aan de norm voldoen waarmee ze toegelaten zijn als type. Dat betekent dat juist dit type scooter een groter gevaar vormt voor de volksgezondheid dan tot nu toe werd herkend en erkend. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-5 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
AANPAK TELLINGEN De Gezonde Stad heeft een aantal vrijwilligers gevraagd om aan de hand van een standaard telformulier in alle stadsdelen scooters op straat te rangschikken naar 2-takt en 4- takt en aan te geven of het een snor- of bromscooter betreft. De tellingen zijn uitgevoerd tussen 10 augustus en 28 september, in het weekend en op doordeweekse dagen, zowel s middags als s avonds. In totaal zijn meer dan duizend scooters geteld, steeds in aantallen van 100. Dat maakt deze telling representatief voor het totale scooterpark in de gemeente Amsterdam. Uitspraken over het verschil tussen stadsdelen kunnen op basis van deze telling niet worden gedaan. De telling maakte onderscheid tussen snor en bromscooters (blauw of geel kenteken) en 2- en 4-takt. Dit laatste was te zien door het vuldopje voor olie dat onderaan, apart van de benzinetank te vinden. Dit is een typische eigenschap voor 4-takt scooters. Bij 2-takt wordt de oliesmering immers toegevoegd aan de brandstof. TWEE DETAILS VAN EEN SCOOTER MET VULDOPJE VOOR HET VULLEN VAN DE OLIE, TYPISCH VOOR 4-TAKT DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-6 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
RESULTATEN In totaal zijn er 1109 scooters geteld en gerangschikt naar motortype en blauw of geel nummerbord. De resultaten staan in onderstaande tabel. West Centrum Zuid Oost Noord Zuid Oost Totalen Percentages 4 takt blauw 135 37% 58% 75 38% 50% 26 35% 62% 22 32% 51% 86 33% 48% 66 48% 64% 410 37% 4 takt geel 76 21% 25 13% 20 27% 13 19% 42 16% 22 16% 198 18% 2 takt blauw 87 24% 41% 55 28% 48% 16 22% 38% 16 23% 48% 95 36% 50% 28 20% 34% 297 27% 2 takt geel 64 18% 40 20% 12 16% 17 25% 37 14% 19 14% 189 17% Elektrisch 3 1% 4 2% 0 0% 1 1% 4 2% 3 2% 15 1% Totaal 365 199 74 69 264 138 1109 100% Totalen % % Over de hele stad genomen is meer dan 44 % van de scooters 2-takt, en is 64% van de scooters een snorscooter. Het aandeel elektrische scooter is met ruim 1% nog teleurstellend laag. 4 takt blauw 410 37% totaal 4-tact 608 55% totaal brom 387 35% 4 takt geel 198 18% 2 takt blauw 297 27% totaal 2-tact 486 44% totaal snor 707 64% 2 takt geel 189 17% Elektrisch 15 1% Totaal 1109 100% DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-7 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
CONCLUSIES De scooter is de meest vervuilende vorm van vervoer in de stad. De scooter stoot meer vervuilende stoffen uit dan een vrachtwagen per gereden kilometer. Daarbij is de 2-takt scooter nog eens extra vervuilend. Eigenschap van deze verouderde technologie is dat bij een 2-takt motor de mengsmering via de benzine in de motor wordt gebracht en dus mee verbrand in de verbrandingskamer. Dit levert veel extra fijnstof en vooral roet op. Vooral roet wordt gezien als de boosdoener van schadelijke luchtvervuiling in de stad. De inschatting van het stadsbestuur dat het aandeel vervuilende 2-takt scooters in de stad gedaald zou zijn tot hooguit een paar procent lijkt niet te stroken met de werkelijkheid. Hoewel de aantallen verkochte 2-takt scooters inderdaad gedaald zijn, lijkt dit type scooters onverwoestbaar en blijven zij dominant aanwezig in het straatbeeld. De aantallen 2-takt scooters ten opzichte van 4-takt en elektrische scooters blijken minimaal een factor tien hoger dan het stadsbestuur wil doen geloven: 44 %. Het lijkt er dan ook op dat 2-takt scooters voorlopig niet weg zijn. Dat betekent dat dit type scooters nog jaren een aanzienlijke gezondheidsschade zullen veroorzaken, tenzij de overheid maatregelen neemt. De Gezonde Stad doet hiertoe aanbevelingen in dit rapport. HET LIJKT ER OP DAT 2-TAKT SCOOTERS VOORLOPIG NIET WEG ZIJN. DE GEZONDE STAD DOET HIERTOE AANBEVELINGEN IN DIT RAPPORT. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-8 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
AANBEVELINGEN De Gezonde Stad stelt een aantal maatregelen voor die zullen leiden tot de noodzakelijke verbetering van de gezondheid van de lucht, en dan vooral op plaatsen waar veel mensen zijn. Mensen die vaak een fysieke inspanning doen, zoals fietsen of lopen, en daardoor meer vervuilde lucht door hun longen laten gaan dan anderen. Stel een verbod in op 2-takt scooters. Dit kan door een verkoopverbod, zoals eerder dit jaar is bepleit door de Fietsersbond, Milieudefensie en Natuur & Milieu, of door het instellen van een milieuzone voor 2-takt scooters met ingang van bijvoorbeeld 2017. Op deze manier hebben huidige berijders van deze verouderde type scooters tijd om een nieuwe, liefst elektrische scooter, aan te schaffen. Stel een schone scooter regeling in, waaronder een sloopregeling voor 2-taktscooters als men deze inruilt of vervangt door een elektrische scooter, zoals in Zaanstad en Rotterdam. Dring aan op versnelde invoering van de strengere Europese eisen voor motorfietsen en scooters zodat de strengste eisen (Euro 5) niet pas in 2020 van kracht worden maar al in 2015 of 2016; Zorg voor voldoende oplaadfaciliteiten in de stad voor elektrische tweewielers Stel groene, doorlopende en aaneengesloten fietsroutes in waar scooters niet mogen komen, zoals nu al in het Vondelpark en Westerpark, en handhaaf erop dat het verbod wordt nageleefd. Keur scooters periodiek dan wel via straatcontroles op het niet overschrijden van permanente emissie-eisen die niet alleen moeten gelden bij de verkoop van scooters, maar ook bij gebruik, en stel een inbeslagname of WOK-status in bij overschrijding van de norm; Verbied snorscooters op het fietspad, en zorg voor veilige 30 kilometer rijbanen zodat de scooters overal bij het overige gemotoriseerde verkeer op de rijbaan blijven; Denk na over een toekomstige infrastructuur voor snelle en langzame tweewielers, bijvoorbeeld door het verbreden van de fietsinfrastructuur zodat daarop veilig met verschillende snelheden kan worden gereden. DE GEZONDE STAD OKTOBER 2013-9 - SCOOTER SLUIPMOORDENAAR
KEIZERSGRACHT 253 1016 EB AMSTERDAM T +31 (20) 624 15 22 E INFO@DEGEZONDESTAD.ORG COLOFON TEKST Jupijn Haffmans BEELD Shutterstock VORMGEVING EN ILLUSTRATIE Walkie Talkie, www.burowalkietalkie.com