Bijlage bij 1 e Berap 213: Economische ontwikkelingen Vanwege de economische recessie in Nederland is er behoefte aan inzicht in de gevolgen hiervan voor de gemeente Houten. Vanaf 212 worden de belangrijkste crisis gerelateerde ontwikkelingen in samenhang met de Berap gerapporteerd. Daarbij passeren de volgende onderwerpen de revue: economie, bedrijvigheid, arbeidsmarkt, inkomen, woningmarkt en vastgoed. De onderstaande tekst is tot stand gekomen aan de hand van de grafieken die achterin dit document zijn opgenomen. Economie en bedrijvigheid De Nederlandse economie heeft een sterke uitgangspositie. Desondanks doet Nederland het nu slechter dan omringende landen. De groeivooruitzichten voor de Nederlandse economie zijn voor 213 negatief. De krimp wordt naar verwachting -,5% (212: -1,%). Dit, terwijl er in de afgelopen vijf jaar vanwege het optreden van twee recessies, ook al per saldo nauwelijks sprake is geweest van groei. Huishoudens zullen naar verwachting voor het derde achtereenvolgende jaar hun uitgaven terugschroeven. Dit onder invloed van bezuinigingen, lastenverzwaringen, een aanhoudend zwakke woningmarkt en verder oplopende werkloosheid. Ook het lage consumentenvertrouwen en de heersende onzekerheid ten aanzien van de voor latere jaren te verwachten eigen financiële situatie maakt de gemiddelde consument terughoudend bij het doen van grote uitgaven. Toch verwacht de Nederlandsche Bank dat zich in de tweede helft van dit jaar een voorzichtig economisch herstel zal inzetten dat in 214 verder kan worden uitgebreid. Het aantal bedrijfsbeëindigingen in Houten in het laatste artaal van 212 was, zoals te verwachten, fors te noemen. Echter zij lag nog beduidend beneden het dieptepunt van het vierde artaal van 211. Opvallend is het relatief grote aandeel aan faillissementen. Echter over het gehele jaar 212 werden de bedrijfsbeëindigingen overtroffen door de starters en oprichtingen en is er dus in totaliteit sprake van een toename van het aantal bedrijven (295 over 212). Desalniettemin gingen in 212 ruim 1.. arbeidsplaatsen verloren in Houten. Dit betekent dat er voor het eerst sinds lange tijd sprake is van een daling van de werkgelegenheid (-4% t.o.v. 211). In het eerste artaal van 213 nam het aantal bedrijven met 121 toe. Het landelijk gemiddelde van de leegstand op de kantorenmarkt is het afgelopen jaar licht gestegen en ligt nu op 14,6 %. De leegstand in Houten heeft het afgelopen jaar dezelfde trend als landelijk gevolgd en ligt met 15% net als vorig jaar rond het landelijk gemiddelde. De leegstandcijfers van gemeenten als Nieuwegein (29%) en Stichtse Vecht (25%) liggen nog steeds veel hoger. Het aanbod in Utrecht (349. m2) is weliswaar absoluut veel groter dan in Houten (41. m 2 ), maar het totaal areaal is ook vele malen groter waardoor Utrecht een lager leegstandspercentage van 9% kent. Wat uitgifte van bedrijfsterreinen betreft, ligt de markt momenteel helemaal stil. Er werd in 213 nog geen kavel uitgegeven. In 212 werd in totaal 8.424 m 2 uitgegeven, hetgeen in vergelijking met voorgaande jaren ook al laag was. Werkloosheid Eind februari 213 was het totaal aantal niet werkende werkzoekenden (NWW) in Houten 1.92. Na de zomer van 212 is een sterk stijgende lijn ontstaan met als resultaat dat het aantal per eind februari bijna 42% is toegenomen ten opzichte van zes maanden eerder. Die stijging is binnen alle leeftijdsklassen waarneembaar en is zowel op de mannen als de vrouwen van toepassing. Gedurende de afgelopen 3 jaar is de stijging van het aantal werklozen bij de groep ouderen duidelijk sterker dan bij de middengroep, maar niet zo sterk als binnen de jongste leeftijdscategorie. In zes maanden tijd nam dat aantal werklozen onder jongeren met bijna 83% toe. Dit laatste betekent zelfs meer dan ruim een verdubbeling ten opzichte van 1½ jaar geleden. Eind februari 213 stonden er 1.89 vacatures open bij UWV WERKbedrijf in de regio Midden-Utrecht (tegenover 21.348 NWW in deze regio). Eind juni 212 waren dat er nog 47% meer. De openstaande vraag was eind februari 213 19,7% lager dan een jaar daarvoor. Op landelijk niveau nam het aantal openstaande vacatures in die periode met 17,8% af en in Houten met 1%. Eind februari 213 bedroeg het totaal aantal openstaande vacatures in Houten 82. 1
Re-integratie Het aantal lopende re-integratie trajecten Vaerk is sinds de tweede helft van 212 redelijk stabiel gebleven nadat het aantal sinds het begin van 211 met zo n tweevijfde afnam. Naast het effect van een bestandsopschoning is ook duidelijk merkbaar dat door het afnemende budget WWB-Werkdeel minder activiteiten kunnen worden ontwikkeld dan voorheen. De rijksbijdrage bedroeg in 211 nog 848.. In 212 was dat gedaald tot 358.. Voor 213 is het voorlopige budget iets hoger vastgesteld op 386.736. Daarom zijn keuzes noodzakelijk en is er voor minder trajecten capaciteit dan in het verleden. Los daarvan is Houten al jaren een gemeente die een relatief beperkt reintegratiebudget van het rijk ontvangt. Bijstand Naast de WWB vallen ook de inkomensvoorzieningen IOAW, IOAZ en BBZ starters levensonderhoud onder het BUIG-budget. De omvang van die laatste groep (inkomensvoorzieningen excl. WWB) was tot voor kort vrij stabiel in Houten en lag tot en met het eerste artaal van 212 op ongeveer 2. Daarna is er een stijging opgetreden. Eind maart 213 betrof het totaal aantal 4. Vooral het aantal startende BBZ'ers is aan het eind van 212 toegenomen (van 4 begin 212 naar 18 eind 212). Ook het aantal WWB'ers is tegen het eind van 212 toegenomen. Aan het begin van 213 lijkt echter weer een stabilisatie op te treden (zij het op een wat hoger niveau dan voorheen met een aantal van rond de 32). Maar eigenlijk is het nog te vroeg om een dergelijke conclusie te trekken. Aanvragen algemene bijstand en bijzondere bijstand In totaal vonden er in 212 147 aanvragen algemene bijstand plaats. Dit is 39% meer dan in 211. Dit is ook zichtbaar in de oplopende bestandsomvang. In het eerste artaal van 213 zien we ten opzichte van het eerste artaal van 212 nog eens een toename van 86% van de aanvragen. Op 1 januari 212 is de Wet Investeren in Jongeren afgeschaft, na een bestaan van ruim 2 jaar. Jongeren vallen nu weer onder de WWB. Tenminste een deel van de toename van het aantal aanvragen algemene bijstand in 212 valt te verklaren uit deze wetswijziging. Bij de aanvragen bijzondere bestand zien we tot aan 211 maandelijks een grillig, maar naar omvang over de jaren heen een zeer constant beeld. Van 28 t/m 211 waren het er respectievelijk 351, 346, 34 en 359. In 212 zien we echter voor het eerst een duidelijke daling. Het aantal aanvragen bijzondere bestand vertoonde in het eerste halfjaar van 212 al een afname ten opzichte van eerdere jaren, maar in het tweede halfjaar heeft de daling nog sterker doorgezet. Uiteindelijk betrof het totaal aantal aanvragen bijzondere bijstand in 212 23. Dit betekent een daling van 43% ten opzichte van 211. Hier spelen de aangepaste criteria vanwege de wetswijziging per 1 januari 212 en de ombuigingstaakstellingen duidelijk een rol. De verkorte procedure wordt niet meer toegepast. De wet vereist nu dat individueel wordt getoetst en bovendien is de inkomensgrens wettelijk vastgesteld op 11% van het wettelijk minimumloon. Daarnaast worden minder uitgaven als bijzonder gealificeerd en wordt ook de langdurigheidstoeslag in de draagkracht betrokken. Dat betekent dat minder aanvragen worden ontvangen dan voorheen, omdat er draagkracht is ofwel er geen sprake is van bijzondere uitgaven. In 211 werden nog 19% meer aanvragen langdurigheidstoeslag ingediend dan in 21. Met de wettelijke aanpassing van de inkomensgrens naar 11% per 1 januari 212 werd voor 212 en volgende jaren echter een dalend beeld verwacht. Dit is ook uitgekomen, zij het na een aanvankelijke stijging in de eerste helft van 212. Het aantal is uiteindelijk met 1% gedaald. Toch zien we in het eerste artaal van 213 weer een behoorlijke toename, maar dat is vaker rond deze periode. Mogelijk moeten toch weer een behoorlijk aantal mensen langduriger rondkomen van een laag inkomen. Dat wordt in het verloop van 213 duidelijk. Schuldhulpverlening De personele inzet is op het onderdeel schuldhulpverlening tijdelijk uitgebreid. Van het ministerie van SZW werden tot en met 211 extra middelen ontvangen om de groei te kunnen opvangen. Die middelen blijken niet toereikend te zijn geweest, maar bovendien ook te vroeg te zijn stopgezet. De brancheorganisatie NVVK heeft al eerder de verwachting uitgesproken dat de groei voorlopig niet zal afnemen. De cijfers laten zien dat die verwachting in Houten ook voor 212 en de eerste drie maanden van 213 is uitgekomen. Het aantal lopende dossiers blijft toenemen, ondanks dat jaarlijks 2
ook veel dossiers worden afgerond en afgesloten. Bovendien nemen het gemiddeld aantal schuldeisers en de gemiddelde schuldomvang ook steeds meer toe. Dat betekent dat de werklast voortdurend erg hoog blijft. Preventie is een belangrijk onderdeel van het door de gemeente op grond van die nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening opgestelde plan. Op dat punt is samengewerkt met de andere Lekstroomgemeenten ter voorbereiding op de start van Werk en Inkomen Lekstroom per 1 mei 213. Woningmarkt De huidige woningmarkt is nog altijd een kopersmarkt. Er is op de markt van bestaande koopwoningen veel te kiezen. De verkopers lijken nu ook in Houten doordrongen van de grote concurrentie op de woningmarkt. De prijzen van bestaande woningen daalden in 212 immers op grotere schaal en gedurende het gehele jaar. Het afgelopen jaar was het erg onrustig op de woningmarkt. Dit werd met name veroorzaakt door de wereldwijde economische onzekerheid en (de onzekerheid over) de politieke koers in Nederland. Zo leidde de dreigende beëindiging van de tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting van 6% naar 2%, die gold van 15 juni 211 t/m 1 juli 212, tot meer dynamiek in de periode vlak voordat de maatregel zou komen te vervallen. Pas eind april 212 zou duidelijk worden dat de overdrachtsbelasting permanent op het verlaagde niveau zou blijven. Het derde artaal 212 kende een enorme terugval: het aanbod steeg tot ongekende hoogte en het aantal transacties nam fors af. Juist hier speelde de politieke onzekerheid rond de verkiezingsperiode een grote rol. In Houten werd dit nog eens versterkt doordat de kopers het prijsniveau nog steeds te hoog vonden; de Houtense markt stagneerde bijna volledig. Door de aangekondigde afschaffing van de aflossingsvrije hypotheek kende het artaal 212 daarentegen een explosie van transacties. Voor veel kopers was het gevoelsmatig nu of nooit. Een terugval in de dynamiek in het artaal 213 was gezien het laatste onontkoombaar, aangezien op dat moment de nieuwe regels ingingen. Het aantal transacties in Houten is dan ook afgenomen in vergelijking met een jaar geleden. Tegelijkertijd dalen zowel het beschikbare aanbod als de vraagprijzen. Wat het jaar verder gaat brengen is moeilijk te voorspellen, niet in de laatste plaats daar de omvang van de markt in Houten relatief beperkt is, hetgeen maakt dat incidenten relatief veel invloed kunnen hebben op looptijden en prijsniveau. 3
4
Factsheet economische ontwikkelingen 1 e Berap 213 Economie en bedrijvigheid Figuur 1: Consumentenvertrouwen in Nederland, seizoensgecorrigeerd 4 3 2 1-1 -2-3 -4-5 7 mrt 7 mei 7 jul 7 sep 7 nov 7 jan 8 mrt 8 mei 8 jul 8 sep 8 nov 8 jan 9 mrt 9 mei 9 jul 9 sep 9 nov 9 jan 1 mrt 1 mei 1 jul 1 sep 1 nov 1 jan 11 mrt 11 mei 11 juli 11 sep 11 nov 11 jan 12 mrt 12 mei 12 juli 12 sep-12 nov-12 jan-13 mrt-13 27 28 29 21 211 212 213 Bron: CBS Figuur 2: Aantal bedrijfsopheffingen en faillissementen in Houten 25 2 15 1 5 27 28 29 21 211 212 213 Opheffingen bedrijven Faillissementen & Surseances Bron: Kamer van Koophandel 5
Figuur 3: Aantal nieuwe bedrijven in Houten* 25 2 15 1 5 27 28 29 21 211 212 213 Starters Oprichtingen * De groep starters betreft nieuwe bedrijven die zich in Houten vestigen. Bij oprichtingen gaat het om bestaande bedrijven die nieuw in Houten komen, maar geen starter zijn. Naast nevenvestigingen en dochterondernemingen kunnen dit ook verplaatsingen betreffen van bedrijven die voorheen buiten Houten gevestigd waren. Bron: Kamer van Koophandel Arbeidsmarkt en inkomen Figuur 4: Aantal arbeidsplaatsen in Houten 25 24 23 22 21 2 19 18 17 16 27 28 29 21 211 212 Bron: Provinciaal Arbeidsplaatsen Register 6
Figuur 5: Aantal werklozen (Niet Werkende Werkzoekenden*) in Houten 1.2 1.1 1. 9 8 7 6 5 4 t 27 28 29 21 211 212 213 * Niet-werkende werkzoekenden (NWW): bij UWV ingeschreven werkzoekenden van 15-64 jaar zonder werk of minder dan 12 uur per week werkzaam. Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie) Figuur 6: Aantal NWW naar geslacht en leeftijd in Houten, naar UWV leeftijdscategorieën 7 6 5 4 3 2 1 t t 27 28 29 21 211 212 213 15-27 jr 27-45 jr 45-65 jr 27-5 jr 5-65 jr Man Vrouw Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie) en Jongerenloket lekstroom 7
Figuur 7: NWW naar geslacht en leeftijd in Houten, naar UWV leeftijdscategorieën, geïndexeerd januari 27 = 1 225 2 175 15 125 1 75 5 t t 27 28 29 21 211 212 213 15-27 jr 28-45 jr 46-65 jr 27-5 jr 5-65 jr Man Vrouw Totaal Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie) en Jongerenloket lekstroom Figuur 8: Aantal vacatures UWV Werkbedrijf Houten 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 27 28 29 21 211 212 213 Openstaand Nieuw ingediend Lineair (Openstaand) Lineair (Nieuw ingediend) Bron: www.werk.nl (Landelijke arbeidsmarktinformatie). 8
Figuur 9: Aantal lopende re-integratie trajecten Vaerk aan het begin van de maand 16 14 12 1 8 6 4 2 Feb Apr Jun Aug Okt Dec Feb Apr Jun Aug Okt Dec Feb 211 212 213 Bron: Sociale Zaken gemeente Houten: GWS4All Figuur 1: Afgesloten re-integratie trajecten Vaerk (januari 211 t/m mrt 213) 16,3% 16,7% 31,7% 17,6% 17,6% % 5% 1% 15% 2% 25% 3% 35% Uitstroom naar zelfstandig ondernemerschap Uitstroom naar werk (geen subsidie) Cliënt ziet af van verdere deelname (bv ziekte) Uitstroom naar Wsw, verhuizen en overlijden, etc. Inzet volgens gemeente niet langer zinvol Bron: Sociale Zaken gemeente Houten: GWS4All 9
Figuur 11: Aantal WW-uitkeringen (einde artaal) in Houten 9 8 7 6 5 4 3 2 1 27 28 29 21 211 212 213 Bron: CBS Sociale Zekerheid op Maat/ Statline Figuur 12: Aantal WWB-uitkeringen en WIJ-uitkeringen 1 < 65 jaar + IOAW + IOAZ + BBZ starters levensonderhoud 2 375 35 325 3 275 25 28 29 21 211 212 213 Bestand WWB/WIJ Bestand wet BUIG 1. De WIJ, de Wet investeren in jongeren, is per 1 januari 212 afgeschaft. 2. Naast de WWB vallen ook de inkomensvoorzieningen IOAW, IOAZ en BBZ starters levensonderhoud onder het BUIG-budget. Bron: Sociale Zaken gemeente Houten: GWS4All (via WISz) 1
Figuur 13: Aanvragen algemene bijstand (WWB)+WIJ, bijzonder bijstand en langdurigheidtoeslag in Houten 7 6 5 4 3 2 1 28 29 21 211 212 213 Totaal aantal aanvragen WWB+WIJ Totaal aantal aanvragen bijz. bijstand Aanvraag Langdurig heidstoeslag Bron: Sociale Zaken/ GWS4All (via WISz). Figuur 14: Aantal lopende dossiers schuldhulpverlening in Houten 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1-jan 8-sep 7-dec 19-mrt 31-aug 31-dec 31-mrt 3-jun 3-sep 31-dec 31-mrt 3-jun 3-sep 31-dec 31-mrt 29 21 211 212 213 Bron: Sociale Zaken gemeente Houten EOS Registraties Lopend Openstaand Beëindigd 11
Woningmarkt en vastgoed Figuur 15: Aanbod en opname woningen in Houten 55 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 26 27 28 29 21 211 212 213 Opname Aanbod Bron: NVM Figuur 16: Aanbod en opname woningen in de provincie Utrecht 16 14 12 1 8 6 4 2 26 27 28 29 21 211 212 213 Opname Aanbod Bron: NVM 12
Figuur 17: Transactieprijs en looptijd woningen NVM Houten (Op basis van mediaan. Transactieprijs in euro's en looptijd in dagen.) 4 3 2 1 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Transactieprijs appartementen Looptijd appartementen Transactieprijs eengezinswoningen Looptijd eengezinswoningen Bron: NVM Figuur 18: 4 3 2 1 Transactieprijs en looptijd woningen NVM provincie Utrecht (Op basis van mediaan. Transactieprijs in euro's en looptijd in dagen.) 25 2 15 1 5 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Transactieprijs appartementen Looptijd appartementen Transactieprijs eengezinswoningen Looptijd eengezinswoningen Bron: NVM 13
Figuur 19: Uitgifte bedrijfsterreinen (in m2) in Houten t/m april 213 7 6 5 4 3 2 1 622 2187 215 Meerpaal Koppeling Weteringhoek 27 28 29 21 211 212 213 Bron: POW, gemeente Houten Figuur 2: Leegstand kantoren in Houten en Nederland (In % van voorraad op einde van het betreffende jaar.) 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Houten Nederland Bron: DTZ Zadelhoff 14