jaarverslag 2011 WELSTANDSCOMMISSIE Olst-Wijhe
Inhoudsopgave Voorwoord van de voorzitter 4 Conclusies en aanbevelingen 5 Inleiding: Hoe de wereld verandert 6 1. Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen in 2011 9 Aardewoningen 9 Noordpool 10 Vernieuwende architectuur 11 Welstand en kunst 12 2. Adviesaanvragen 13 3. De welstandscommissie 13 De samenstelling van de welstandscommissie Olst-Wijhe in 2011 14 Beeldkwaliteitplannen 14
Met dit jaarverslag geeft de welstandscommissie van de gemeente Olst-Wijhe met genoegen inzicht in de manier waarop zij het afgelopen jaar heeft geadviseerd aan het college van B&W. Het verslag geeft een beeld van de adviesaanvragen en de werkwijze van de commissie. Daarnaast wordt aan de hand van een selectie inzicht geboden in de breedte van het advieswerk. Het jaarverslag is niet alleen een verplichting op grond van de woningwet, maar het is zeker een goed gebruik om aan het college van B&W, de gemeenteraad en aan geïnteresseerden verantwoording af te leggen over haar advisering. Tevens wil zij met het jaarverslag uitnodigen om mee te denken over de borging van de ruimtelijke kwaliteit in de gemeente Olst-Wijhe Het welstandstoezicht is openbaar en transparant. Belangstellenden zijn uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de zitting van de adviseur ruimtelijke kwaliteit of om het spreekuur te bezoeken. Daar is in ruim 40 gevallen gebruik van gemaakt. De commissie ervaart ook in toenemende mate dat plannen worden toegelicht in de commissievergadering. De commissie hecht grote waarde aan deze openbaarheid. Openbaar en transparant welstandstoezicht dragen immers bij aan een breed draagvlak onder bestuur en burgers van de gemeente. In uw welstandsnota geeft u aan dat het welstandstoezicht een onmisbaar onderdeel is van het gemeentelijke ruimtelijke beleid. Als voorzitter van uw welstandcommissie heb ik de afgelopen zes jaar het belang van de welstandstoets steeds meer leren waarderen. Het toetsen van bouwplannen door deze commissie van vakinhoudelijk deskundigen leidt er regelmatig toe, dat de voorliggende plannen gewijzigd worden. Veelal ervaren ook de indieners van het plan de wijzigingen als een verbetering. Natuurlijk roepen sommige gebouwen vragen op maar het verschil tussen de originele bouwaanvraag en het uiteindelijke resultaat is niet zichtbaar, dus niet de resultaten van de welstandsinbreng. Voor het draagvlak van de welstandstoets is het jammer dat achteraf niet zichtbaar is welke invloed de toets gehad heeft op het bouwplan. In de huidige stagnerende woningmarkt lijkt het besef te groeien dat een bouwinitiatief gevolgen heeft voor meer mensen dan alleen de initiatiefnemer. Niet alleen als het gaat om de beleving, maar ook economisch. De waarde van het omringend onroerend goed stijgt mee als het aanzien van de straat verbeterd wordt door een fraai bouwwerk of een knappe restauratie. De tegenhanger is dat een verkeerd gekozen bouwinitiatief de waarde en de verkoopmogelijkheden van het omringende onroerend goed negatief beïnvloedt. In de discussie over vermindering van de regeldruk wordt maar al te vaak uit het oog verloren dat het welstandskader omwonenden ook zekerheid biedt en daarmee een onmisbare schakel blijft in het gemeentelijke ruimtelijke beleid. Voor mij als voorzitter is dit het zesde en daarmee het laatste jaarverslag. Graag wil ik mijn dank uitspreken voor de prettige samenwerking met uw gemeente en de professionele ondersteuning vanuit Het Oversticht. voorwoord De voorzitter van de welstandscommissie Salland, Mevrouw M.M. L. de Waal
Duurzaam Olst-Wijhe De gemeente heeft toenemende ambities op het gebied van duurzaamheid. De commissie adviseert om bij actualiseren van de welstandsnota en nieuwe ruimtelijke plannen er alert op te zijn om de bijbehorende vormentaal ook door beleid mogelijk te maken en te stimuleren. Vernieuwende architectuur komt maar mondjesmaat op gang in Olst-Wijhe Naast de ambities op het gebied van duurzaamheid is er vanuit de missie en visie ook de ambitie uitgesproken om kwalitatief hoogwaardige architectuur te stimuleren om op deze wijze het vestigingsklimaat van Olst-Wijhe aantrekkelijker te maken. Geconstateerd wordt dat dit nog steeds niet een gewoonte is. Is het beoordelen van kunst een taak van de welstandscommissie? Over smaak valt niet te twisten zegt men dikwijls. Toch moet de welstandscommissie zo af en toe kunstwerken beoordelen omdat dit vereist is bij een omgevingsvergunning. De welstandsnota is er op gericht dat nieuwe bouwwerken passen in de omgeving. Kunst wijkt soms doelbewust af van de omgeving. De vraag is of er objectieve richtlijnen nodig zijn of dat de beoordeling niet meer door de commissie wordt gedaan. conclusies en aanbevelingen
Hoe de wereld verandert Het jaar 2011 stond voor alle commissies in het teken van minder. Het planaanbod voor toetsing aan welstandsbeleid was gemiddeld over het jaar 25% minder dan in 2010. De terugloop ten opzichte van 2007 is zelfs 45%. Behalve de crisis in economie en bouw zijn daaraan wijzigingen in beleid debet. Het rijksbeleid werd in 2010 met invoering van WABO en BOR gewijzigd en de gevolgen daarvan werden in 2011 goed zichtbaar. Gemeenten reageren op de veranderende omstandigheden door beleid en werkwijzen tegen het licht te houden. Ook dat leidt vaak tot reductie van het aantal bouwplannen dat voor toetsing aan welstandsbeleid wordt aangeboden. Het Oversticht zelf past werkwijzen (in overleg met gemeenten) en taakomvang ook aan. Ook in huis wordt de efficiency vergroot. Al die reductie betekent vaak dat een herijking plaatsvindt op de essentie van beleidsinstrumenten: wat wilden we ook al weer met omgevingskwaliteit en hoe bereiken we dat het best? Werd met de introductie van de welstandsnota s in 2003 nog wel met argusogen gekeken naar alle kwaliteiten die in het gemeentelijk territorium konden worden onderscheiden, anno 2011 zocht men veel meer naar de nuance en naar het sturen op hoofdzaken. Er ontstaan dus meer welstandsvrije gebieden in gemeenten en er wordt meer vergunningvrij gebouwd door wijzigingen in het wettelijk kader. Van die door Den Haag geëntameerde wijzigingen is de aanpassing van de Monumentenwet per 1 januari 2012 een voorbeeld. Ook voor monumenten zijn nu vergunningvrije bouwactiviteiten gedefinieerd. De regering gaat ervan uit dat eigenaren van monumenten zelf wel kunnen bepalen of onderdelen monumentale waarde hebben en dat zij die onderdelen dan wel zullen respecteren. Op grond van onze ervaringen hebben wij daarin minder vertrouwen. Het herinnert ons aan een proefboerderij in Twente, net vóór de oorlog gebouwd in opdracht van een fabrikant en bedoeld als modern. Het woonhuis van twee bouwlagen werd voorzien van een lift: vermoedelijk de enige boerderij in Nederland met een lift. Die lift werd dan ook met nadruk genoemd in de omschrijving van het rijksmonument. De nieuwe eigenaar meende dat in een boerderij geen lift hoort, demonteerde de boel en maakte twee kasten van de liftschacht. Inleiding Stichting RIBO - Erve Woldhuis, Hengelo Ook voor beschermde stads- en dorpsgezichten zijn vergunningvrije bouwactiviteiten voorzien. Ruwweg betekent dit dat de ene maand de Amsterdamse grachtengordel wordt voorgedragen voor plaatsing op de lijst van Wereld-erfgoed en de volgende maand vergunningvrij bouwen op de binnenterreinen van die grachtengordel mogelijk wordt. In de gemeenten in Overijssel en Flevoland die beschermde gezichten hebben, worden de gevolgen van die maatregel bestudeerd. Nieuw beleid dat op de recente ontwikkelingen inspeelt, krijgt intussen gestalte. Bijvoorbeeld met de nieuwe welstandsnota s van Deventer en Hardenberg. In beide gemeenten werd veel aandacht besteed aan consultatierondes in wijken of met belanghebbenden. In beide werd goed geanalyseerd welke waarden of kwaliteiten men in de ruimtelijke orde van de gemeente onderscheidt. Op basis van de ambities die daarvoor werden geformuleerd, werd nieuw welstandsbeleid ontworpen.
In Deventer viel op dat er veel draagvlak is voor sturen op kwaliteit. In Hardenberg werd meer gezocht naar een goede afstemming van waarop je stuurt met het bestemmingsplan en waar aanvullend welstandsbeleid nodig is. Behalve op beleid valt er ook te sturen op de processen en procedures. In vijf gemeenten werd de stadsbouwmeester naar model van Het Oversticht geïntroduceerd. Doel is, net als bij het straktrekken van het beleid: slimmere werkwijzen, snellere procedures en de franje eraf. Met de introductie van de stadsbouwmeester (de term en status komen uit de wet), kunnen we ook sturen op meer vooroverleg, op een zichtbaar en herkenbaar adviseur van burger en bestuur, voorwaarden voor een ander gezicht van welstand. Nu het bouwen in uitbreidingen stilvalt en de opgaven van hergebruik en herbestemming op de voorgrond komen, biedt Het Oversticht ook op dit terrein de gemeenten de helpende hand. Hergebruik van agrarische en industriële complexen hebben we de afgelopen tien jaar al veel aandacht gegeven, onder andere bij de uitvoering van het programma dat de provincie Overijssel daarvoor had opgezet. Wij zetten dat door met aandacht voor kerken, scholen, winkelgebieden en bedrijventerreinen. Onze acties op dit terrein van hergebruik en herbestemming zijn voorbeeld van sturen op kwaliteit in processen naast en voorafgaand aan toetsing op welstand. ROC Hengelo School in voormalige kerk Foto: Ben Vulkers Als laatste wijzen wij op de te verwachten invoering van wat men in Den Haag noemt de Kan-bepaling. Vermoedelijk per 1 januari 2013 kan de toetsing aan welstandsbeleid ook aan anderen dan de welstandscommissie worden opgedragen. Ambtelijke toetsing kan dan tot de mogelijkheden behoren. Enerzijds wordt daarmee het oude stelsel van afdoening met de loketcriteria nieuw leven ingeblazen en anderzijds betekent de nieuwe vormvrijheid dat meer maatwerk met stadsbouwmeesters, supervisoren voor gebieden en commissies gemakkelijker mogelijk wordt. Aandachtspunt is de onafhankelijkheid van de toetsing, want dat is in de huidige regelgeving een eis, maar zal vervallen in de voorgestelde nieuwe situatie. Pal na de invoering van die vernieuwing is de nieuwe Omgevingswet te verwachten. Dus wie denkt alle systeemwijzigingen onder de pet te hebben, kan zich nog eens schrap zetten. Constante in het werk van de commissies blijft hoe dan ook de aandacht voor de waarden die we in onze gemeenten herkennen en de noodzaak om beleid te formuleren op basis van de ambities die gemeenten hebben en houden om kwaliteiten te versterken en te bewaren: de bevordering en instandhouding van het landelijk en stedelijk schoon. 8
1. Aan de commissie voorgelegde ontwikkelingen in 2011 Aardewoningen Een bijzonder plan afgelopen jaar waren de aardehuizen in Olst. De aardehuizen zijn een experiment dat mogelijk wordt gemaakt door de gemeente Olst-Wijhe aan de rand van de wijk Zonnekamp-Oost. Aan de noordzijde van het plangebied zal een informatiecentrum worden gerealiseerd in het verlengde van de water- en groenas door de wijk. Het is de bedoeling dat het informatiecentrum vrijwel dezelfde architectonische uitstraling krijgt als de woningen. Zowel het centrum als de woningen zijn opgebouwd uit een modulair systeem waarbinnen enkele variabelen zijn opgenomen. Het informatiecentrum zal als representant van de woningen de keuzemogelijkheden tonen die in de woningen zijn terug te vinden. Het eerste belangrijke ingrediënt voor de opbouw van de bebouwing vormt de oriëntatie, met aan de noordzijde een aarden wal bedekt met gras en aan de zuidzijde hoofdzakelijk glas. Aan dit basisconcept worden aan de bovenzijde koepels toegevoegd voor daglicht en extra ruimte voor bijvoorbeeld slaapkamers. Andere variabelen vormen o.a. de gevelinvullingen, de integratie van bergingen in het bouwvolume en de entreepartij, die is opgebouwd uit zandzakken. De commissie beoordeelt niet dagelijks dergelijke plannen. De welstandsnota voorziet ook niet in deze duurzame ontwikkelingen. De gemeente had in dit geval al criteria voor de beeldkwaliteit opgenomen van de aardewoningen in het beeldkwaliteitplan Zonnekamp-Oost, waardoor de beoordeling soepel kon plaatsvinden. De commissie heeft getracht vanuit dit bijzondere concept constructief mee te denken. De commissie heeft vanuit dit kader aandacht gevraagd voor de koepels boven op de aardewoningen, om deze integraal in het ontwerp mee te nemen en zorgvuldig te detailleren zodat deze ook op lange termijn een groen karkater behouden. Daarnaast heeft zij aandacht gevraagd voor integrale oplossingen voor de zonweringen en de ontwikkeling van bijbehorende gevelsystematiek. 9
Noordpool Een belangrijke ontwikkeling afgelopen jaar in Wijhe was het Noordpool terrein, oftewel de oude locatie van het gemeentehuis. De commissie is door de gemeente nadrukkelijk betrokken in het proces waarin zij heeft geadviseerd over het stedenbouwkundig plan en de architectuurcode. In een later stadium is de commissie ook gevraagd om een aantal stedenbouwkundige alternatieven te beoordelen. De commissie is positief over het stedenbouwkundig plan en de bijbehorende ambitie om met de ontwikkeling van de Noordpool van Wijhe de ruimtelijke kwaliteit van het centrum van Wijhe te versterken. Het plan speelt goed in op de karakteristieken van de diverse deelgebieden rondom het plein en het park. De beeldkwaliteit, die wordt geregeld in de architectuurcode en die zich concreter manifesteert in de gekozen referentiebeelden, acht de commissie zeker passend op deze plek in Wijhe. Het document is van een inspirerende lay-out voorzien waardoor initiatiefnemers worden uitgedaagd tot het realiseren van goede plannen. Vanuit de analyse van de alternatieven kwam de commissie tot de conclusie dat het originele plan een aantal goede kwaliteiten heeft die in de alternatieven niet beter waren opgelost. De open structuur aan de noordzijde sluit goed aan op de parkachtige omgeving. Het toevoegen van een nieuw ankerpunt in het park in de vorm van een appartementengebouw doet geen afbreuk aan deze open structuur aan de noordzijde. Het gebouw kan zelfs een nieuwe kwaliteit toevoegen aan het park doordat dit gebouw samen met het landhuis en het hoogste gedeelte van de nieuwbouw van Weijtendaal de ankerpunten van het park vormen. Het gebouw kan een meerwaarde voor het park vormen mits de architectuur van een hoge kwaliteit is. Het park vormt immers geen open groen dat weinig bebouwing kan verdragen zoals dat in het buitengebied voorkomt, maar een stedelijke groene ruimte waarin bebouwing en groen met elkaar verweven zijn en elkaar kunnen versterken. Inmiddels is het ontwerpproces in volle gang en worden de plannen steeds concreter. De commissie spreekt haar waardering uit voor de betrokkenheid vroeg in het proces en heeft gemerkt dat de sturingsruimte dan effectiever is zodat het vervolgproces momenteel soepel verloopt. 10
Vernieuwende architectuur Aantrekkelijke wijken met vernieuwende architectuur kunnen bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat in de gemeente. De praktijk wijst uit dat deze visie soms maar weinig gestalte krijgt. Veel lokale ontwerpers kiezen de gangbare paden. Misschien uit angst voor een moeilijker welstandsproces? Als stimulans kan de gemeente bij een actualisatie van het welstandsbeleid of bij nieuwe ontwikkelgebieden een stimulerende rol spelen. Om de discussie alvast te starten, hierbij een aantal voorbeelden van moderne architectuur die toch inspelen op het landelijke karakter van de gemeente. Maas Architecten Onix Architecten 11
Welstand en kunst Afgelopen jaren liep de commissie aan tegen het feit dat kunst lastig te beoordelen is op basis van het welstandbeleid. Over smaak valt niet te twisten, zegt men dikwijls. Nu is er met de welstandsnota voor de bebouwing toch een redelijk eenduidige lijn uitgezet over wat er wel en niet in de omgeving past. Voor kunst ligt dit anders. Kunst past zich niet per definitie aan de omgeving aan. Soms wil het juist een statement maken en wordt het contrast met de omgeving juist gezocht. De gemeente Olst-Wijhe besteedt al jaren veel aandacht aan kunst en heeft ook een eigen adviescommissie Beeldende kunst. Waarom is er dan ook nog een beoordeling van de welstandscommissie nodig? Omdat kunstwerken in de openbare ruimte als bouwwerken worden aangerekend, dient er voor deze werken een omgevingsvergunning te worden aangevraagd. Een welstandsbeoordeling is dan automatisch noodzakelijk omdat deze aan de omgevingsvergunning is gekoppeld. In principe neemt de welstandscommissie het standpunt van de kunstcommissie over. Maar hoe te handelen als de kunstcommissie negatief adviseert maar er toch een vergunningsverzoek ligt? De commissie zou graag het gesprek aangaan om enkele richtlijnen op te stellen voor het beoordelen van kunstwerken. Een ander alternatief kan zijn dat de welstandscommissie de beoordeling volledig aan de kunstcommissie overlaat. Hiervoor zal dan de procedure moeten worden aangepast. 12
2. Adviesaanvragen Van het totaal aantal plannen van 217 in 2011 werden 199 aanvragen direct voorzien van een positief advies.18 aanvragen voldeden naar het oordeel van de commissie niet direct aan de criteria van de gemeentelijke welstandsnota. 3. De welstandscommissie Een welstandscommissie is een onafhankelijke commissie van deskundigen die aan burgemeester en wethouders van een gemeente advies uitbrengt. Centraal in de advisering staat de vraag of het uiterlijk of de plaatsing van een bouwwerk, waarvoor een aanvraag voor een omgevingsvergunning is ingediend, in strijd is met redelijke eisen van welstand. Deze eisen zijn vastgelegd in het gemeentelijke welstandsbeleid. Bij elke aanvraag kijkt de commissie, met dat beleid als uitgangspunt, of particuliere wensen van degene die wil bouwen of verbouwen stroken met het algemene belang. Een belang dat gericht is op het behouden en versterken van de ruimtelijke kwaliteit van een straat, buurt, wijk of streek. Voor lang niet alle bouwactiviteiten is een advies van de commissie verplicht. Soms is het mogelijk om in delen van een gemeente welstandsvrij te bouwen. En met de invoering van de Wabo in oktober 2010 is het vergunningvrij bouwen verruimd. Een welstandscommissie kan op verschillende wijzen georganiseerd worden. Soms hebben gemeenten een gecombineerde welstand- en monumentencommissie - soms werken gemeenten met een stadsbouwmeester, een mogelijkheid waarin Het Oversticht ook voorziet. Er zijn commissies die adviseren aan één gemeente, er zijn ook bredere commissies die advies uitbrengen aan meer gemeenten. Vaak hangt dit samen met de grootte van de gemeenten en het streven naar efficiency. Groot, klein, gecombineerd of niet alle commissies hebben een aantal zaken gemeen. De leden worden voor drie jaar benoemd en kunnen dan nog voor een zelfde periode herbenoemd worden; vergaderingen van de commissie zijn openbaar en iedere commissie legt verantwoording af in de vorm van een jaarverslag. Deze zaken zijn in de wet bepaald. Meestal bestaat een welstandscommissie uit architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, cultuurhistorici en vaak ook burgers. Het Oversticht organiseert welstandsadvisering voor gemeenten in Overijssel en een deel van Flevoland. Commissieleden worden na een transparante sollicitatieprocedure ter benoeming voorgesteld aan de gemeenten. De commissies zijn gericht op effectief en efficiënt werken. Vooroverleg in een vroeg stadium van planontwikkeling werkt beter dan toetsing achteraf. De secretaris van de commissie heeft daarom, meestal wekelijks, spreekuur in de gemeente om over bouwinitiatieven in relatie tot welstandsbeleid te overleggen. Het Oversticht doet samen met een aantal organisaties in Nederland onderzoek naar ervaringen van mensen met de welstandscommissie. Bezoekers van het spreekuur wordt gevraagd digitaal een enquête in te vullen. Met de resultaten kunnen we de dienstverlening verbeteren. Soms zijn mensen het met een advies niet eens. In dat geval bestaat de mogelijkheid van een second opinion, uitgevoerd door een andere organisatie en met een landelijk vastgelegd protocol. 13
De samenstelling van de welstandscommissie Olst-Wijhe in 2011 De welstandscommissie Salland is de welstandscommissie voor de gemeenten Dalfsen, Hardenberg, Olst-Wijhe, Ommen, Raalte De samenstelling is als volgt: Voorzitter Plaatsvervangend voorzitter Lid Lid Lid Lid Lid Secretaris Plaatsvervangers Mevrouw M.M.L. de Waal De heer ing. J. Mulder De heer ir. L.W. Barneveld De heer ing. A.J. Bijkerk Mevrouw ir. H.W. de Lorm De heer H. Ribbens Mevrouw ir. M. Schipper De heer ir. R.M. Onderdelinden De heer ir. A.H.M. Geerdink De heer ing. E.J.F. van Gent Mevrouw ing. J.S. Rühl De heer ir. F.M. van Unen De secretaris bezoekt elke twee weken de afdeling Vergunningen en Handhaving om de adviesaanvragen in te nemen. De secretaris had in 2011 voor vergunningplichtige plannen het mandaat om zowel positieve als negatieve adviezen uit te brengen. Er is regelmatig contact met mevrouw B. Bartels. Overleg vindt plaats, ook over onderwerpen die de strikte planbehandeling te buiten gaan. Ook met de afdeling Ruimtelijke Ontwikkelingen zijn er contacten. Op het spreekuur, dat elke twee weken plaats vindt, kwamen in 2011 31 bezoekers. Beeldkwaliteitplannen Zonnekamp 2001 Noorder Koeslag Wesepe Oude Raalterweg Ontwikkelingsgebied Olst-centrum 14