1 Inleiding: waartoe deze startnotitie?

Krachtig samen Startnotitie voor de Raad van Toezicht van Stichting Penta Primair en het bestuur van Stichting Westerwijs over een fusie van beide stichtingen op 1 januari 2016

2

Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 1 Inleiding: waartoe deze startnotitie?... 5 2 Uitgangssituatie (2014)... 6 3 Evaluatie van de samenwerking... 7 3.1 Identiteit... 7 3.2 Personeel... 8 3.3 Vacatures... 8 3.4 Huisvesting... 9 3.5 Evaluatie: concluderend... 9 4 Algemene en specifieke ontwikkelingen... 10 5 Onze visie: Krachtig samen... 11 5.1 Onderwijs... 11 5.2 Kindcentra... 12 5.3 Ouders... 12 5.4 Identiteit... 12 6 Onze doelstellingen... 13 7 De aanpak... 14 3

4

1 Inleiding: waartoe deze startnotitie? De Stichting Penta Primair, christelijk primair onderwijs Westerkwartier-Noordenveld, en de Stichting Westerwijs, openbaar basisonderwijs Westerkwartier, hebben vanaf 2006 aandacht besteed aan het verminderen van de kwetsbaarheid van steeds kleiner wordende scholen. Vooral in dorpen is gezocht naar nieuwe wegen om gezamenlijk het onderwijsaanbod voort te zetten. Als scholen te klein worden om zelfstandig voort te bestaan, binnen de traditie van het leerstofjaarklassensysteem, zoeken beide stichtingen, soms op initiatief van de ouders, constructief de samenwerking vaak nog vóór er sprake is van het bereiken van de kritische ondergrens van 23 leerlingen. Dan richten zij onder wisselend bevoegd gezag de samenwerkingsschool-eigen-stijl (SWS) in. Leidraad is de gedachte: Als in een dorp één van beide scholen het niet redt, initiëren we de samenwerking. Daarbij wordt onder andere rekening gehouden met de diverse belangen van de leerlingen en de ouders, de culturele en historische context. Het is van belang om samen na te denken over een pedagogische visie als uitgangspunt voor een levensbeschouwing en de daarbij behorende normen en waarden. Het verheugt ons te mogen vaststellen dat deze benadering en de samenwerking die eruit is voortgekomen succes heeft gehad. Zóveel succes dat we onszelf de vraag moeten stellen of het niet verstandig is een stap verder te gaan en onze beide stichtingen te fuseren. We zien dat als onze stip op de horizon : nu we de verzuiling voorbij zijn, ontstaat over en weer ruimte om samen initiatieven te nemen die binnen de verzuiling vooralsnog niet mogelijk waren. In grotere kernen blijft voor ouders de vrijheid bestaan om te kiezen voor christelijk dan wel openbaar georiënteerd onderwijs. Die vrijheid behouden zij ook als zij bereid zijn een grotere afstand te overbruggen. In alle andere gevallen spreken we van onderwijs in algemene zin. De vorm en inhoud ervan worden bepaald vanuit een gedeelde visie op de pedagogische, onderwijskundige en levensbeschouwelijke eisen die de samenleving het dorp aan onderwijs en opvoeding stelt. Dan hebben we het niet over openbaar of christelijk primair onderwijs, maar verzorgen we samenwerkend onderwijs in een SWS. In deze notitie willen we in kaart brengen wat een fusie onze beide stichtingen, en daarmee het onderwijs, kan opleveren (meerwaarde). Daartoe evalueren we de samenwerking tot dusverre, benoemen we algemene en specifieke ontwikkelingen die van invloed (kunnen) zijn op de kwaliteit van het onderwijs, schetsen we de visie Samen sterker van waaruit we te werk willen gaan, formuleren we de doeleinden die we zouden willen bereiken en beschrijven we hoe we dat zouden willen doen. We vragen de toezichthouder en het bestuur om hun instemming om verder na te denken over een fusie van onze beide stichtingen, en het fusieproces daadwerkelijk in gang te zetten. Daartoe presenteren we dit startdocument. De volgende stap is het uitwerken daarvan in een plan van aanpak. 5

2 Uitgangssituatie (2014) Stichting Penta Primair heeft 22 scholen met 3.400 leerlingen, Stichting Westerwijs heeft 19 scholen met 2.300 leerlingen. In 2006 onderkenden beide stichtingen de noodzaak om samen te werken teneinde de kwetsbaarheid van steeds kleiner wordende scholen te verminderen. Dit leidde tot het onder wisselend bevoegd gezag inrichten van SWS-en. Binnen het totaal van 41 scholen hebben de beide stichtingen thans 4 informele SWS-en: De Aquarel, Sebaldeburen (O), 2006 De Gavelander, Oostwold (O), 2011 De Klimboom, Boerakker (C), 2011 SWS de Adeborg, Aduard (C), 2013 Een vijfde en zesde SWS worden naar verwachting in augustus 2014 in Noordhorn (C) en Kornhorn/Noordwijk (C) gerealiseerd. In het kader van het Regionaal Integraal Huisvestings Plan (RIHP) wordt geïnventariseerd welke scholen kwetsbaar zijn en wat de mogelijkheden zijn om de onderwijspositie door middel van samenwerking te versterken. Dit zou kunnen leiden tot het inrichten van nieuwe SWS-en in De Wilp en Oldehove. 6

3 Evaluatie van de samenwerking Penta Primair en Westerwijs hebben de samenwerking in 2006 geheel uit eigener beweging gezocht. Zij zagen in dat het steeds noodzakelijker werd om traditionele tegenstellingen tussen het christelijk primair onderwijs en het openbaar basisonderwijs achter zich te laten om tot een oplossing te komen voor de krimp in het Westerkwartier-Noordenveld. Om de kwaliteit van het onderwijs in de almaar kleiner wordende scholen in de dorpen op het platteland te waarborgen, was een eigenzinnig antwoord nodig op de vraagstukken van ontgroening, vergrijzing en verzuiling. Die kwaliteit vraagt naast de inzet van personeel om een zekere schoolgrootte. Met dat vertrekpunt in gedachten, lieten de beide stichtingen de ondergrens van 23 leerlingen per school los. Ze maakten specifieke afspraken, gebaseerd op wederzijds vertrouwen en een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het onderwijs in het Westerkwartier-Noordenveld. We mogen vaststellen dat die afspraken aan hun bedoelingen hebben voldaan en dat de SWS-en een succes zijn geworden. Ze zijn niet alleen een probaat middel om de effecten van krimp op te vangen, binnen de scholen is ook gebleken dat de uitwisseling van ideeën over levensbeschouwing en samenleven vruchtbaar is voor de identiteit van de school en van de leerling. Ouders hebben hun tevredenheid over de samenwerking uitgesproken. Ze vinden dat die samenwerking voor hun kinderen én de sociale omgeving in het dorp een duidelijke meerwaarde heeft. Ook het personeel onderkent de toegevoegde waarde van de collegiale samenwerking, en het stelt vast dat het onderwerp identiteit de gesprekken over onderwijs in brede zin positief beïnvloedt. Echter: nu het aantal SWS-en is gegroeid en verder zal groeien, doen zich toch ook praktische problemen voor die om structurele oplossingen vragen. Die problemen waren in 2006 voor een deel te voorzien, maar hebben de beide stichtingen er tóen wijselijk niet van weerhouden de samenwerking te zoeken. Tot nog toe waren pragmatische oplossingen doorgaans wel te vinden. Maar nu er steeds meer SWS-en komen, is het raadzaam om vorm en inhoud van de samenwerking verder te structureren en te formaliseren. In 2013 hebben beide stichtingen gesproken met het ministerie van OCW en de opgedane ervaringen als casus voorgelegd aan twee belangenorganisaties, de VOS/ABB (Vereniging van openbare en algemeen toegankelijke scholen) en de Besturenraad PCO (Centrum voor christelijk onderwijs). Daarbij ging het om de volgende knelpunten. 3.1 Identiteit Sinds 2006 is bij het inrichten van een SWS de schoolgrootte steeds het criterium geweest voor de toewijzing van het bevoegd gezag. Voor de keuze van de directeur werd een procedure gevolgd, maar daarin was de grootste school niet doorslaggevend. 7

In het voorbereidingstraject werden afspraken gemaakt met het personeel en de ouders over de identiteit van en de levensbeschouwelijke vorming op de SWS. De identiteit wordt op het niveau van de school geborgd in de identiteitscommissie. De bestuurlijke afspraken liggen formeel vast in een overeenkomst ( federatievorm ). Hoewel deze constructies in de praktijk afdoende hebben gewerkt, is het gezien de groei van het aantal SWS-en zaak de bestuurlijke inrichting en verantwoordelijkheden juridisch verder uit te werken en te bekrachtigen. 3.2 Personeel Bij aanvang wordt aan het personeel gevraagd of het bereid is aan de SWS te werken volgens de afspraken die in het voorbereidingstraject zijn gemaakt. Als dat niet het geval is, blijft het betreffende personeelslid in dienst van de eigen werkgever om te gaan werken op een andere school van de betreffende stichting. Anders volgt een detachering van twee jaar, waarna kan worden gekozen voor overgang naar het andere bevoegd gezag. Als openbaar onderwijs is Westerwijs algemeen toegankelijk. Er is geen belemmering voor benoeming van personeel van een stichting voor christelijk primair onderwijs. Penta Primair heeft haar statuten gewijzigd en in de doelstellingen aangegeven dat zij naast christelijke scholen ook samenwerkingsscholen bestuurt. Dat waarborgt de algemene toegankelijkheid voor alle kinderen die een SWS kiezen. Voor het personeel is in de statuten de aanpassing gemaakt dat het de grondslag en uitgangspunten moet respecteren. Rechtspositioneel zijn er verschillen. Het personeel van openbaar onderwijs valt onder het ambtenarenrecht, het personeel van het christelijk onderwijs onder het Arbeidsrecht. We willen die verschillen nader in kaart brengen, opdat de gevolgen ervan voor iedereen bekend en duidelijk zijn. 3.3 Vacatures Bij het vervullen van een vacature wordt nagegaan of de identiteit en het verzorgen van de levensbeschouwelijke vorming (LEVO) voldoende gewaarborgd zijn. Als een personeelslid van de àndere stichting de vacature moet vervullen, betekent dit werven in een omgeving die de kandidaat niet zèlf mede heeft vormgegeven. De bereidheid om op een SWS te werken, betekent ontslag bij de oude werkgever en daarna een herbenoeming bij de andere stichting. Maar in een situatie van krimp is er formatie te veel, zijn er tal 8

van verplichtingen, of kunnen risico-dragende RddF-plaatsingen nodig zijn die een vrije benoemingskeuze in de weg staan. Ook ten aanzien van deze knelpunten kan een fusie eraan bijdragen meer rechtspositionele uniformiteit en duidelijkheid te creëren. 3.4 Huisvesting Penta Primair kan op grond van eigen beleid besluiten tot het fuseren of opheffen van een school. Zo n besluit kan worden ingegeven door afspraken tussen Penta Primair en Westerwijs. Voor het openbaar onderwijs heeft de gemeente een eerste verantwoordelijkheid. Dat leidt tot een scheve verdeling van bevoegdheden tussen Penta Primair en Westerwijs. Dit kan ongunstig zijn voor de samenwerking en deze onbedoeld negatief beïnvloeden. Er is een wetswijziging in voorbereiding die de verantwoordelijkheidsverdeling beter wil regelen. Het bestuur van de Stichting Openbaar Onderwijs kan besluiten tot het sluiten van een school. Als de gemeente hier geen toestemming voor geeft, krijgt zij een jaar lang de tijd om te bepalen of zij de betreffende school onder haar bevoegd gezag wil hebben. 3.5 Evaluatie: concluderend Concluderend mogen we vaststellen dat de pragmatisch vormgegeven samenwerking tussen Penta Primair en Westerwijs in SWS-en succesvol is, en voor uitbreiding vatbaar. Het is niet alleen een antwoord op de krimp, maar ook een verbond dat verzuiling te lijf gaat en zó tot versterking van de identiteit van de school en de leerling voert alsook tot maatschappelijke integratie. Een fusie van beide stichtingen nu nog onze stip op de horizon kan meerwaarde bieden, in die zin dat de tot nog toe behaalde successen verder kunnen worden uitgebouwd, waarbij voor praktische knelpunten van uiteenlopende aard structurele oplossingen kunnen worden gevonden die duidelijkheid en zekerheid scheppen, mits ze juridisch worden geformaliseerd. 9

4 Algemene en specifieke ontwikkelingen De gesignaleerde knelpunten en de wens om meer bestuurlijke en organisatorische structuur te creëren, moeten worden beoordeeld in het perspectief van ingrijpende ontwikkelingen en veranderingen in het onderwijs. In algemene zin valt daarbij bijvoorbeeld aan het volgende te denken. De krimp leidt tot een sterke daling van het aantal kinderen in het Westerkwartier- Noordenveld. Daardoor komt niet alleen de kwaliteit van het onderwijs onder druk te staan, maar ook de toegankelijkheid ervan domweg omdat er minder scholen zijn. Maatschappelijke veranderingen, zoals de introductie van nieuwe ICT-toepassingen, zijn van steeds meer invloed op de verhouding tussen de school en haar omgeving. Dat geldt ook voor de relatie tussen de school en de ouders, dat wil zeggen: tussen de mogelijkheden en de verwachtingen van het zich ontwikkelende kind. Onderwijskundig gesproken, wordt rondom het lerende kind steeds vaker maatwerk gevraagd. Het onderwijs heeft de verplichting ieder kind een passende ontwikkeling te bieden. Dat vergt een ontwikkelomgeving die kinderen aanspreekt en uitdaagt. Ook specifieke factoren spelen een rol. Wij noemen: Het uitvoeren van het RIHP kan leiden tot het inrichten van nieuwe SWS-en in De Wilp en Oldehove. Hierbij verwijzen wij naar het advies van de Commissie Fusie Toets Onderwijs (CFTO) d.d. 23 juli 2013 over (statutaire) waarborgen binnen de SWS. Als de Tweede Kamer de adviezen van de Onderwijsraad in het rapport Grenzen aan kleine scholen (2013) overneemt, heeft de ondergrens van 23 leerlingen de langste tijd gehad. In samenhang met een wetswijziging door de Kamer heeft de staatssecretaris van Onderwijs recentelijk de noodzaak van samenwerking, ook met terugwerkende kracht, benadrukt en bijdragen daarvoor in het vooruitzicht gesteld. In een rapport van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO), Bekostiging funderend onderwijs bij dalende leerlingaantallen (2013), is een analyse gemaakt van de onderwijsvoorzieningen in het primair onderwijs. Ook daarin wordt aanbevolen een financiële impuls te verbinden aan samenwerking. Om de beoogde samenwerking tot stand te brengen formuleren we een nieuwe pedagogische visie. Die is het uitgangspunt om te bepalen welke plek levensbeschouwing en identiteit innemen binnen het onderwijs kin de scholen. Deze richting wordt zowel ondersteund door de evaluatie van onze eigen ervaringen (paragraaf 3) als door een duiding van de hiervoor benoemde algemene en specifieke ontwikkelingen (paragraaf 4). Hieruit valt af te leiden dat het wenselijk, ja zelfs noodzakelijk is de weg van intensievere samenwerking bestuurlijk, organisatorisch in te slaan. De peildatum die we voor een fusie hanteren is 1 januari 2016. Dat maakt 2014 en 2015 jaren van verkenning en implementatie. Maar vanuit welke visie willen we de weg daarheen bewandelen? En welke doelen willen we ermee bereiken? 10

5 Onze visie: Krachtig samen Het christelijk primair en openbaar basisonderwijs in het Westerkwartier-Noordenveld is gebaat bij één bevoegd gezag. Een bestuurlijke fusie van Penta Primair en Westerwijs vanuit een gedeelde visie op het onderwijs is van grote betekenis voor een adequaat en effectief antwoord op knelpunten en ontwikkelingen. Zo n fusie draagt bij aan het realiseren van: onderwijs van hoge kwaliteit met een krachtige leeromgeving; onderwijs en opvang voor 0-12-jarigen, met een goede aansluiting naar het voortgezet onderwijs (VO); onderwijs en opvang in Kindcentra van 07.00 uur tot 19.00 uur; variëteit in het aanbod; instandhouding van openbaar onderwijs, christelijk onderwijs en SWS-en; uitwisseling en mobiliteit tussen scholen; scholen die werken vanuit een traditioneel, vernieuwend of baanbrekend model; handelingsvrijheid binnen een gedeelde visie; afstemming met de gemeente(n) over huisvesting en bereikbaarheid (vervoer); het voorkomen van een gevecht om de leerling in de dorpen (the survival of the fittest!). In hun gedeelde visie onderscheiden Penta Primair en Westerwijs vier thema s: onderwijs, Kindcentra, ouders en identiteit. We lopen ze kort langs. 5.1 Onderwijs Onderwijs van goede kwaliteit voor alle scholen in het Westerkwartier-Noordenveld dàt is wat Penta Primair en Westerwijs willen. Dat vraagt om het aanstellen van goed personeel en een inspirerende directeur. De gesprekkencyclus vanuit de Wet op de Kwaliteitszorg (1998) is een cruciale randvoorwaarde om daaraan te voldoen. De scholen in het Westerkwartier-Noordenveld krijgen binnen de kaders alle ruimte voor de inrichting van het onderwijs. Ze worden gestimuleerd om onderscheidend te zijn in hun aanbod. Scholen benutten hun vrije ruimte vanuit de richting die is vastgesteld (kaders). In diversiteit en variëteit versterken de scholen, en daarmee het onderwijs, elkaar. 11

5.2 Kindcentra Onderwijs en opvang voor 0-12-jarigen vragen om een intensieve afstemming tussen school, de thuissituatie, voorschoolse en naschoolse opvang. Er moet een continu, integraal aanbod zijn van 07.00 uur tot 19.00 uur gedurende vijf dagen per week. Om een integraal Kindcentrum vorm te geven en van een gezonde exploitatie te voorzien, is een minimale omvang vereist. Samenwerking verstevigt en vergroot de minimale omvang. 5.3 Ouders Ouders bepalen te allen tijde de keuze van de school. Ze zijn hierin autonoom. Zij zijn de gesprekspartner van de school en indirect van het bevoegd gezag. Dat bevoegd gezag waarborgt de keuzevrijheid van de ouders, binnen redelijke geografische afstanden. Het duale stelsel blijft bestaan, en daarmee de mogelijkheid dat ouders om hen moverende principiële redenen voor openbaar of christelijk onderwijs kiezen. In dorpen waar een SWS is gerealiseerd, geeft de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs de doorslag. Het bevoegd gezag zorgt voor voldoende aanbod en vergewist zich van de motieven van de ouders bij de schoolkeuze. 5.4 Identiteit In een SWS wordt door het personeel in samenspraak met de ouders invulling gegeven aan de nieuwe identiteit waarin beide denominaties zich kunnen vinden. Die samenspraak vraagt erom het gesprek op het juiste niveau te voeren, en dus de verantwoordelijkheid ervoor laag in de organisatie te leggen. De ervaring leert dat deze aanpak een belangrijke meerwaarde heeft voor het onderwijs, het personeel, de leerlingen én de ouders. Gezien hun sterke traditionele en culturele band met het verleden, krijgen grootouders meer tijd om de toegevoegde waarde van de gezamenlijke identiteit te zoeken en te vinden. 12

6 Onze doelstellingen Met een bestuurlijke en organisatorische fusie willen de Raad van Toezicht van de Stichting Penta Primair en het bestuur van de Stichting Westerwijs, én de samenwerkende directies van beide stichtingen, de volgende doelstellingen bereiken. Goed onderwijs in het Westerkwartier-Noordenveld aan kinderen van 0-12 jaar, met een goede aansluiting naar het VO in de regio. Goed onderwijs bestaat uit passend onderwijs, opvang en zorg (Centrum Jeugd en Gezin/Jeugdzorg). Het sluit aan op de vraag van elk kind en richt zich op de ontwikkeling van zijn/haar talent om maatschappelijk redzaam te zijn. Ten behoeve van goed onderwijs worden de beste middelen efficiënt ingezet: mensen, scholen, materialen, inzichten, visie en leiderschap. Eén organisatie die recht doet aan de traditie van openbaar, christelijk en samenwerkend onderwijs. Die organisatie heeft een gedeelde visie en missie alsook een gedeeld mentaal model. Het is een lerende organisatie, die denkt in termen van lerende scholen, de eenheden waarbinnen veranderingen moeten worden gerealiseerd. Wij verwijzen naar de 21st Century Skills: samenwerken, probleemoplossend vermogen, ICTgeletterdheid, creativiteit, kritisch denken, communiceren en sociale en culturele vaardigheden. Investeren, innoveren en entameren van nieuwe ontwikkelingen. Een breed scala van thema s moet in onderlinge samenhang worden benaderd: personeel en vakmanschap, huisvesting, kinderopvang en integrale Kindcentra, ICT. Het gaat erom leiding te geven aan veranderingen in een (vooralsnog) duaal onderwijs stelsel. Kwalitatief goed personeelsbeleid, uitgaande van één CAO. Personeelsleden zijn overal inzetbaar. Het functie-bouwwerk en het benoemings-, mobiliteits- en functiewaarderingsbeleid zijn rechtspositioneel hecht verankerd. Uniformiteit, duidelijkheid, veiligheid en zekerheid zijn kernwaarden. Constructieve samenwerking met organisaties van ouders, gemeentebesturen, dorpsraden e.a. De verantwoordelijkheidsverdeling aangaande besluiten tot het opheffen van scholen wordt herbezien in het kader van de op handen zijnde wetswijziging. 13

7 De aanpak Zoals geschetst, zijn Penta Primair en Westerwijs hun samenwerking uit eigener beweging en op een eigenzinnige wijze begonnen. Die insteek willen we vasthouden in het proces dat op 1 januari 2016 tot een fusie van beide stichtingen moet leiden. Het is van groot belang de gelijkwaardigheid over en weer te garanderen en samen de fusie als concreet eindresultaat voor ogen te houden. Vanuit deze startnotitie willen we komen tot een inspirerend en werkbaar plan van aanpak. Daarin wordt in ieder geval aandacht besteed aan de volgende onderwerpen: fusietoets een stappenplan en tijdpad; reguliere evaluatie (go-/no go-momenten); een (verplichte) fusie-effectrapportage; interne en externe communicatie; medezeggenschap; proces-ondersteuning; organisatiestructuur en rol van de gemeente(n); risico analyse; financiering. Bij het opstellen van een plan van aanpak en het begeleiden van het implementatieproces willen wij externe deskundigheid inschakelen in de persoon van een procesbegeleider. Hierbij zullen wij gebruikmaken van VOS/ABB en Verus (v/h de Besturenraad PCO). Aan de orde is nu eerst het bestuurlijk commitment van onze toezichthouder en bestuurder. Dat commitment kan ertoe leiden het huidige gescheiden openbaar en bijzonder onderwijs te vervangen door verbonden openbaar en christelijk onderwijs. Oftewel: Onderwijs! Grootegast / Marum, juni 2014 Johan Heddema, directeur-bestuurder Stichting Penta Primair Luc de Vries, algemeen directeur Stichting Westerwijs 14

15