werkboek 4 auteurs: Jo Carmen Gerwin De Decker Rudi Fransen Bart Houwen Raf Van Bortel eindredactie: André Boel nagelezen en goedgekeurd door
Samen op weg 4.4 Op stap met de groep 1 Bekijk aandachtig de tekeningen en kleur het cirkeltje bij het antwoord dat bij jou past. 1 Ik stap om de lantaarnpaal heen langs de kant van de huizen. Ik doe me zo geen pijn. Dat is het belangrijkste. Ik stap om de lantaarnpaal heen en toon dat aan wie achter mij stapt. Als ik tegen de lantaarnpaal loop, heb ik pech. En de anderen misschien ook. 2 De juf wil dat iedereen goed aansluit. Anderen vinden haar een voorbeeldige juf. Goed aansluiten is belangrijk. Wat ruimte tussen de voetgangers is niet zo erg. Ik sluit altijd goed aan. Dat is veiliger voor iedereen. KNIPPERLICHT NIEUW! WERKBOEK 9 Wolters Plantyn Knipperlicht NIEUW! 4
Samen op weg 4.4 3 We wachten op iedereen. Snel oversteken met iedereen erbij is het beste. Steek traag over, dan blijft de hele groep samen. Snel en vlot oversteken is het belangrijkste. Hoe dat gebeurt, is minder belangrijk. 4 We wachten op iedereen. Soms wachten we extra lang tot iedereen samen is. Pas dan steken we over. Het is groen, we steken over. Wie niet klaar is, moet maar rennen! Wie te laat is bij het oversteken, moet dat zelf maar weten. KNIPPERLICHT NIEUW! WERKBOEK 10 Wolters Plantyn Knipperlicht NIEUW! 4
Samen op weg 4.4 5 Neem s avonds best een kaars, laarzen en een hesje mee. Neem s avonds best een rode en een witte lamp en voldoende hesjes mee. De rest mag, maar hoeft niet. Neem s avonds best regenkledij mee. KNIPPERLICHT NIEUW! WERKBOEK 11 Wolters Plantyn Knipperlicht NIEUW! 4
Samen op weg 4.4 2 Een goed rapport voor onze klas? Vul dit rapport eerlijk in en besluit op het einde. Samen op weg Datum: INFO Bestemming: Onze klasgroep ging naar Aantal deelnemers: onze groep bestond uit leerlingen en begeleider(s). Onze groep heeft deze weg al meer dan één keer afgelegd. Ja of neen. Antwoord: Kleur het cirkeltje bij wat van toepassing is. Een of meerder kinderen botsten tegen een hindernis. VERLOOP VAN DE UITSTAP Iemand nam de verkeerde weg, terwijl de anderen de juiste richting namen. Iemand botste tegen personen die niet tot de groep behoren. Wie vooraan stapt, heeft te weinig rekening gehouden dat een groep op stap is. We stapten te snel. Zo splitste de groep in delen. Iemand sloot niet goed bij de anderen aan. Iemand bleef wat achter bij het oversteken. Dat was gevaarlijk. Iemand maakte verkeersovertredingen. De groep stak niet juist over. (b.v. niet recht of niet op het zebrapad, ) Tel het aantal gekleurde cirkeltjes. Geen enkel cirkeltje is gekleurd. Ten hoogste twee cirkeltjes zijn gekleurd. Drie cirkeltjes zijn gekleurd. Meer dan drie cirkeltjes zijn gekleurd. Pro ciat! De groep deed het prima. Doe zo voort! Dit is een goed resultaat! Dit is matig goed. Dit resultaat is niet zo goed. Probeer het volgende keer beter te doen. Waarop letten we bij een volgende uitstap? KNIPPERLICHT NIEUW! WERKBOEK 12 Wolters Plantyn Knipperlicht NIEUW! 4
kijkboek 4.4 Samen op weg Samen op stap gaan, is leuk, maar soms ook gevaarlijk. Goede afspraken voor de veiligheid van de groep. - Stap hindernissen op de stoep voorbij langs de kant van de huizen. Verwittig wie achter je komt. - Sluit steeds goed aan, zeker als de groep oversteekt. - Iedereen draagt een hesje. Zo blinkt de groep, en de andere weggebruikers zien dat er één groep stapt. - s Avonds een wit of geel licht vooraan en een rood licht achteraan de groep. - Stap achter elkaar links van de weg bij het ontbreken van een stoep, etspad en berm. 10 - - - TIP VOOR OUDERS - - - Als je met enkele gezinnen op stap bent, vorm je al vlug een groep. Volg dan de afspraken zoals hierboven beschreven. Waarop kun je dan nog letten? - Kinderen stappen altijd langs de kant van de huizen, volwassenen kiezen de kant van de straat. - Let op voor het kudde-effect : men volgt slaafs de eerste van de groep en de anderen letten minder op. - Bij (val)avond in een niet-bebouwde kom is een wit of geel licht vooraan en een rood licht achteraan verplicht. Het rode licht mag niet knipperen.
11
handleiding 4 auteurs: Jo Carmen Gerwin De Decker Rudi Fransen Bart Houwen Raf Van Bortel eindredactie: André Boel nagelezen en goedgekeurd door
Samen op weg 4.4 Op stap met de groep 55 60 5 50 20 10 45 15 40 35 30 25 CONTEXT De gevaren bij een groep op stap wordt zowel door kinderen als door volwassenen onderschat. De groepsgeest verlamt de oplettendheid. Er wordt gepraat, gelachen, omgekeken terwijl men verder stapt, Aangezien een klasgroep voor diverse redenen vaak op stap is, heeft deze activiteit een bijzondere waarde. DOELEN Leergebiedgebonden - Specifieke gevaren voor een groep op stap onderkennen en passende gedragsregels hierbij kennen en toepassen: hindernissen ontwijken, goed aansluiten, per twee stappen, met een groep oversteken, plaats van de groep als er geen stoep, berm of fietspad is. Domeinoverschrijdend Lichamelijke opvoeding Motorische competenties 1.2 veiligheidsafspraken naleven 1.3 gevaren en risico s van bewegingssituaties kennen en inschatten Muzische vorming Beeld 1.3 beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren Nederlands Spreken 2.5 vragen van de leerkracht beantwoorden in verband met een behandeld onderwerp 2.7 bij een behandeld onderwerp vragen stellen Wereldoriëntatie Natuur 1.12 gericht waarnemen met alle zintuigen Mens 3.1 in een niet-conflictgeladen situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens, gedachten en waarderingen spontaan uitdrukken 3.2 beschrijven wat je voelt en wat je doet in een concrete situatie 3.3 in concrete situaties voldoende zelfvertrouwen tonen, gebaseerd op kennis van het eigen kunnen KNIPPERLICHT NIEUW! 71
MATERIAAL Klassikaal - kopieerbladen 4.4a t/m 4.4h Individueel - werkboek p. 9 t/m 12 - kijkboek p. 10 en 11-2 kleurpotloden (rood en groen) werkboek p. 9 werkboek p. 10 werkboek p. 11 werkboek p. 12 kijkboek p. 10 kijkboek p. 11 KNIPPERLICHT NIEUW! 72
kopieerblad 4.4a kopieerblad 4.4b kopieerblad 4.4c kopieerblad 4.4d kopieerblad 4.4e kopieerblad 4.4f kopieerblad 4.4g kopieerblad 4.4h KNIPPERLICHT NIEUW! 73
VOORAF WETEN - Het verkeersreglement geeft geen definitie van een groep, noch van een (bege)leider. In tegenstelling tot groepen fietsers, waarvoor het verkeersreglement een minimum aantal oplegt, bestaat dergelijke omschrijving niet voor groepen voetgangers. Kleine groepen voetgangers volgen daarom bij voorkeur de regels van individuele voetgangers (dus als er geen fietspad, berm of stoep is: links van de rijbaan, achter elkaar stappen). Ook voor een klasgroep is dit aangewezen. - Een groep op stap kent enkele specifieke problemen: - de kans is groter om tegen hindernissen aan te lopen omdat het zicht in een groep eerder beperkt is; - een groep die oversteekt, geeft voor wachtende weggebruikers niet altijd een duidelijk beeld van wie tot de groep behoort (tenzij iedereen een hesje draagt); - het belang van goed aansluiten om de staart van de groep klein te houden; - kinderen in groep praten, spelen, lachen, zijn verstrooid; - als iemand van de groep plots stopt voor een of andere hindernis, ontstaat voor de volgende(n) in de rij een soort kettingbotsing; - de groep zwelt in de breedte aan, door bijvoorbeeld te stoppen, en komt zo op het fietspad of op de rijbaan; - als een smalle vluchtheuvel de oversteekroute scheidt, is wachten met een groep een probleem omdat sommigen zich op de rijbaan bevinden; - als het verkeerslicht op rood springt en er is een gedeelte dat nog aan de oversteek moet beginnen, moet het wachten; - de oversteektijd duurt langer zodat de laatsten zich vaak moeten haasten en bijvoorbeeld het voetgangerslicht ondertussen op rood springt. - Waar stapt de begeleider van een groep het best? Vooraan? In het midden? Achteraan? Er is eigenlijk geen ideale plaats. Vooraan is goed om de eerste leerlingen te begeleiden, maar de rest van de groep verlies je dan uit het oog. Achteraan ziet de begeleider de volledige groep, maar kan dan niet ingrijpen als de eersten een fout maken. In het midden kan de begeleider ook moeilijk ingrijpen. Hieruit blijkt dat meerdere begeleiders voor een groep ideaal is. BEGINSITUATIE We verwijzen naar les 4.1 waarin beschreven staat hoe belangrijke gedragsregels en aandachtspunten voor voetgangers aan bod komen tijdens verkeerswandelingen en occasionele en functionele verplaatsingen met de klasgroep. De leerlingen hebben als klasgroep op stap al specifieke problemen ervaren. VOORAF DOEN - Kopieer de kopieerbladen 4.4a t/m 4.4h (aantal kopies = aantal groepen). KNIPPERLICHT NIEUW! 74
LESVERLOOP Lesschema 1 Introductie (5 min.) 1.1 Stellingspel 2 Leskern (40 min.) 2.1 Groepswerk: een groep op stap 2.2 Uitwisselingsgesprek 2.3 Wat kenden we al? 2.4 Individueel oefenen (werkboek p. 9 t/m 11, oefening 1) 2.5 Klassikale correctie 3 Evaluatie (5 min.) 3.1 Beoordelingsfiche 3.2 Kijkboek p. 10 en 11 Lesopbouw en organisatie 1 Introductie (5 min.) 1.1 Stellingspel De leerlingen hebben een groen en rood kleurpotlood. Hiermee bekennen ze kleur tijdens een stellingspel. Groen is akkoord, rood is niet akkoord. Alle leerlingen steken gelijktijdig het passende kleurpotlood omhoog (b.v. door af te tellen, op een teken,...). Stelling: Alleen op stap is veiliger dan in een groep op stap Nadat iedereen kleur heeft bekend, krijgt de minderheid eerst de kans hun keuze toe te lichten. Daarna komt de meerderheid aan de beurt. Vertel de leerlingen dat deze les handelt over een groep die op stap is en over de problemen die dit eventueel meebrengt. 2 Leskern (40 min.) 2.1 Groepswerk: een groep op stap Maak groepen van ten hoogste vijf leerlingen. Geef elke groep de tekeningen met vragen (kopieerbladen 4.4a t/m 4.4h). Aan de hand van de getekende situaties en de vragen hierbij bespreken de leerlingen in hun groep de acht gestelde problemen of items en verwoorden hun mening. 2.2 Uitwisselingsgesprek Bespreek klassikaal, situatie per situatie, de gestelde problemen en items. De leerervaringen (meningen, oplossingen) van het groepsgesprek komen aan bod. Geef voldoende kans aan de leerlingen om na te denken, om op elkaar te reageren, vragen te stellen,. Bespreking Situatie 1: kuddementaliteit (kopieerblad 4.4a) - Hoe komt het dat iedereen zonder nadenken de eerste volgt? (de aandacht is weg, de verantwoordelijkheid wordt aan het eerste duo gegeven, de anderen denken dat zij de groep leiden, ) KNIPPERLICHT NIEUW! 75
- Wat gebeurt er als de kinderen vooraan in de groep niet het goede voorbeeld geven? (de kans is groot dat de anderen zonder nadenken volgen) - Welke gevolgen kan dat hebben? (kans op ongevallen) Situatie 2: accordeoneffect (kopieerblad 4.4b) - Hoe komt het dat de ene tegen de andere botst? (de anderen volgen zonder nadenken en het duurt even eer ze doorhebben dat iets is veranderd; het plotse stoppen hebben ze dus niet door) - Hoe kun je dat vermijden? (meer aandacht, iets meer afstand tussen de duo s) Situatie 3: hindernissen voorbij (kopieerblad 4.4c) - Als je in groep stapt, let je minder goed op. Klopt dat? (meestal wel, er vallen blijkbaar wat remmen weg door het samenzijn) - Als je in groep stapt, durf je meer. Klopt dat? (meestal wel, er vallen blijkbaar wat remmen weg door het samenzijn) - Sommigen kiezen de kant van de huizen om voorbij de hindernis te stappen. Is dat een goed idee? Nemen ze beter de andere kant? (langs de huizenkant stappen, het verst weg van het verkeer, is het veiligst; stappen op de rijbaan houdt altijd risico s in) Situatie 4: zichtbaarheid (kopieerblad 4.4d) - Vandaag is het slecht weer. Toch moet deze groep op stap. Is de groep goed zichtbaar? (eigenlijk niet: ideaal is dat alle leden van de groep een hesje dragen; de voorste en achterste leerlingen in de rij met een hesje is een minimum) - Hoe kan het beter? (vier deelnemers in het midden van de groep met een hesje heeft naar zichtbaarheid toe weinig zin, dus beter de voorste en achterste leerlingen; best dat iedereen een hesje draagt) Situatie 5: oversteken (kopieerblad 4.4e) - Hoe komt het dat er ruimte tussen de kinderen ontstaat? (niet iedereen stapt doorgaans aan hetzelfde tempo; eenmaal er gaten vallen, moet je achteraan stevig doorstappen om te kunnen aansluiten) - Is het belangrijk dat iedereen goed aansluit? (voor de andere weggebruikers die de groep niet kennen, is dit belangrijk: zo zien ze duidelijk wanneer de hele groep voorbij is) - Wat doe je als het voetgangerslicht op rood springt en een deel van de groep is nog aan het oversteken? (dat deel steekt verder over en houdt oogcontact met de andere wachtende weggebruikers) - Wat doe je als de laatste kinderen van de groep nog moeten beginnen met oversteken? (ze wachten tot het licht weer op groen springt; uiteraard vormt dit een probleem voor de begeleider omdat een deel van de groep alleen achterblijft; zorg daarom voor extra begeleiders als je met een groep op stap bent; bespreek dit juiste gedrag vooraf met de kinderen in de klas) Situatie 6: obstakels op de stoep (kopieerblad 4.4f) - Wat doe je best als voetganger in deze situatie? (vermijden op de hoop zand te lopen) - En waarom? (wie je volgt, valt misschien in het zand of er volgt een valpartij van enkele kinderen zoals bij een kettingbotsing) - Hoe reageert een groep best? (om de hoop zand heen stappen, best langs de huizenrij en niet op de rijbaan; wie achter komt verwittigen) Situatie 7: deelgroepjes (kopieerblad 4.4g) - Sommigen van deze groep stappen per twee, per drie. Er is zelfs een groepje van vier. Anderen stappen dan weer alleen. Wat is het meest veilige? En waarom? (per twee, omdat dit voor andere weggebruikers het duidelijkst is dat er een groep op stap is) KNIPPERLICHT NIEUW! 76
Situatie 8: weg zonder stoep, berm en fietspad (kopieerblad 4.4h) - De groep stapt achter elkaar op de rijbaan. Dit gebeurt links van de weg. Is dat een goede keuze? Waarom? Waarom niet? (een goede keuze, omdat de groep het aankomende verkeer ziet en kan reageren; langs de rechterkant, zien ze het verkeer niet aankomen en kan de groep niet reageren; de groep is links ook lijfelijk het verst verwijderd van het verkeer dat achter haar komt) 2.3 Wat kenden we al? Peil kort naar de voorkennis van het verkeersgedrag bij het stappen in groep. Na de bespreking in de lesfasen 1.1, 2.1 en 2.2, herinneren de leerlingen zich wellicht beter wat ze vroeger leerden. Aandachtspunten (Raadpleeg eventueel Knipperlicht NIEUW! kleuters (activiteit 1), eerste leerjaar (les 1.10) tweede leerjaar (2.10), derde leerjaar (les 3.1), vierde leerjaar (4.1). In groep per twee hand in hand! Stap rustig op de stoep! Huizenkant = veilige kant! Steek niet voorbij in de rij! Sluit aan in de rij! Speel niet in de rij! Praat alleen met je buur! Geen geroep of gezang in de rang! Loop nooit weg uit de rij! Hindernissen voorbij langs de huizenrij! Stoeprand is stoprand! Wacht op een teken om over te steken! Steek over op het zebrapad! Steek rustig en recht over! Blink uit in het verkeer: draag een hesje! Houd rekening met de verkeersborden! Volg de bevelen van de agent! 2.4 Individueel oefenen (werkboek p. 9 t/m 11, oefening 1) Overloop klassikaal de opdrachten zodat iedereen ze begrijpt. De leerlingen lossen daarna de opdrachten individueel op. 2.5 Klassikale correctie Verbeter en evalueer klassikaal de opgaven van oefening 1. Neem voldoende tijd voor bespreking zodat de leerlingen uit hun fouten leren. Correctiesleutel 1b - 2c - 3a - 4a - 5b 3 Evaluatie (5 min.) 3.1 Beoordelingsfiche Vertel dat je bij een volgende klasuitstap het groepsgedrag zult bevragen. Toon de beoordelingsfiche in het werkboek p. 12 nu niet zodat de leerlingen later niet in voorspelbaar gedrag vervallen. 3.2 Kijkboek p. 10 en 11 Bekijk en bespreek de tekst en de tekeningen in het kijkboek p. 10 en 11. Geef het kijkboek mee naar huis. Zo kunnen de ouders met hun kind bespreken wat er in de klas aan bod is geweest, aan de hand van het boek. Voor de ouders is er een verkeerstip. KNIPPERLICHT NIEUW! 77
Bij de eerstvolgende uitstap Na een eerstvolgende willekeurige klasuitstap vullen de leerlingen de beoordelingsfiche in (werkboek p. 12, oefening 2). Leid deze opdracht klassikaal zodat de leerlingen meteen elke opdracht begrijpen en verhelderingsvragen kunnen stellen. Benadruk dat dit een eerlijk, eigen onderzoek is. Als evaluatie bespreek je de eindopdracht: waarop letten we bij een volgende uitstap? Daarna kan de eindbeoordeling van elke leerling aan bod komen en kan een aanvullend gesprek leerrijk zijn. Enkele hints bij het werkblad - typische knelpunten zijn: niet goed aansluiten, niet altijd per twee stappen, hindernissen langs de kant van de rijbaan voorbij stappen, een kortere oversteekroute nemen die niet de meest veilige is, omkijken en praten met kinderen die zich achter de betrokkene bevinden, zichtbaarheid (b.v. werden er hesjes gedragen?), LESVARIANTEN Ga met de groep op stap alvorens deze les te geven, dan ervaren de leerlingen de problemen van samen op stap te zijn. Pik hierop in. Houd dan telkens met de groep halt en bespreek dit. Volgende items kunnen aan bod komen: - de rustige sfeer in de groep; - niet voorbijsteken in de groep maar goed aansluiten; - niet spelen, roepen of zingen in de rij; - niet alleen of in groepjes stappen; - de groep nooit verlaten; - aan een hoek of een oversteekplaats wachten op een teken; - hindernissen ontwijken en een obstakel langs de huizenrij voorbij stappen. VERBREDING Niet alle scholen liggen aan landelijke weggetjes waar geen fietspad, berm of stoep is. Grijp daarom deze kansen als je met de leerlingen op bosklassen, op schoolreis of op kamp bent om in werkelijkheid deze situatie te oefenen. ICT-ANIMATIE Bij deze les past animatie 4 op de cd-rom: Samen op weg. WERKBOEK OPLOSSINGEN 1 Bekijk aandachtig de tekeningen en kleur het cirkeltje bij het antwoord dat bij jou past. 1b - 2c - 3a - 4a - 5b KNIPPERLICHT NIEUW! 78
Kopieerblad 4.4a Situatie 1 Kijk uit, een groep op stap! - Hoe komt het dat iedereen zonder nadenken de eerste volgt? - Wat gebeurt er als de kinderen vooraan in de groep niet het goede voorbeeld geven? - Welke gevolgen kan dat hebben? KNIPPERLICHT NIEUW! 195
Kopieerblad 4.4b Situatie 2 Kijk uit, een groep op stap! - Hoe komt het dat de ene tegen de andere botst? - Hoe kun je dat vermijden? KNIPPERLICHT NIEUW! 196
Kopieerblad 4.4c Situatie 3 Kijk uit, een groep op stap! - Als je in groep stapt, let je minder goed op. Klopt dat? - Als je in groep stapt, durf je meer. Klopt dat? - Sommigen kiezen de kant van de huizen om rond de hindernis te stappen. Is dat een goed idee? Nemen ze beter de andere kant? KNIPPERLICHT NIEUW! 197
Kopieerblad 4.4d Situatie 4 Kijk uit, een groep op stap! - Vandaag is het slecht weer. Toch moet deze groep op stap. Is de groep goed zichtbaar? - Hoe kan het beter? KNIPPERLICHT NIEUW! 198
Kopieerblad 4.4e Situatie 5 Kijk uit, een groep op stap! - Hoe komt het dat er ruimte tussen de kinderen ontstaat? - Is het belangrijk dat iedereen goed aansluit? - Wat doe je als het voetgangerslicht op rood springt en een deel van de groep is nog aan het oversteken? - Wat doe je als de laatste kinderen van de groep nog moeten beginnen met oversteken? KNIPPERLICHT NIEUW! 199
Kopieerblad 4.4f Situatie 6 Kijk uit, een groep op stap! - Wat doe je best als voetganger in zo n situatie? - En waarom? - Hoe reageert een groep best? KNIPPERLICHT NIEUW! 200
Kopieerblad 4.4g Situatie 7 Kijk uit, een groep op stap! - Sommigen van deze groep stappen per twee, per drie. Er is zelfs een groepje van vier. Anderen stappen dan weer alleen. Wat is het meest veilige? En waarom? KNIPPERLICHT NIEUW! 201
Kopieerblad 4.4h Situatie 8 Kijk uit, een groep op stap! - De groep stapt achter elkaar op de rijbaan. Dit gebeurt links van de weg. Is dat een goede keuze? Waarom? Waarom niet? KNIPPERLICHT NIEUW! 202